Book Title: Kede Katari Khabhe Dhal
Author(s): Kumarpal Desai
Publisher: Gurjar Sahitya Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034440/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ms 0 ( 66) V RAMANU! kumArapALa desAI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchanA kaNakaNamAM mahekatI kurabAnI-kathAo keDe kaTArI, khabhe DhAla kumArapALa desAI prAptisthAna gurjara sAhitya bhavana ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda 380001 phona : 079-22144663, 22149660 e-mail: goorjar@yahoo.com, web : gurjarbooksonline.com gUrjara sAhitya prakAzana 101. kenDamArka bilDiMga, TAiTeniyama, siTI senTara pAse, sImA haoNla sAme, 100 phUTa roDa, prahlAdanagara, amadAvAda 380015 phona H 26934340, 98252 68759 - gurjarprakashan@gmail.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMmata : rU. 100 pahelI AvRtti : 1969 tRtIya saMvardhita AvRtti: 2017 Kede Katari, Khabhe Dhal A collection of Short Stories baised on KUTCHHI BRAVE PERSONS by Kumarpal Desai Published by Gurjar Granth Ratna Karyalaya, Ahmedabad-1 (c) kumArapALa desAI ISBN : 978-93-5162-447-9 pRSTha : 4+ 100 nakala : 1000 prakAzaka : gUrjara graMtharatna kAryAlaya amarabhAI ThAkoralAla zAha : ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda-380001 phona : 22144663, e-mail: goorjar@yahoo.com * * * mudraka : bhagavatI oNphaseTa sI/16, baMsIdhara esTeTa, bAlaDolapurA, amadAvAda-380 004 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraMbhe saurASTranA sonagaDhanA zrI mahAvIra jaina caritra kalyANa ratnAzramamAM vaccovacce AvelA vizALa vaDalAnI zItaLa chAyAmAM zrI kalyANacaMdrajI bApA ArAmakhurazImAM aDhelIne beThA hoya, AjubAju sarjaka jayabhikhu sahita AzramamAM AvelA atithio ToLe vaLIne beThA hoya ane tyAre dulerAya kArANI pAsethI kacchI lokasAhityanI kathAo ane prabhAvaka zailImAM kacchI duhAo sAMbhaLavA maLyA. bALapaNanA e saMskAroe 27 varSanI vaye kacchanA itihAsanI vIrakathAo zodhavAno raMga lagADyo ane pachI to evI vIragAthAo meLavI ke jenI pAchaLa vizALa bhAratadezanA aMgabhUta kacchanA nAnA pradezamAM AvelA Atithya ane AtmasamarpaNanuM khamIra UchaLatuM hoya. sAmAnya khyAla evo pravarte ke rAjya jene jAkAro Ape, e kAM to bahAravaTiyo thAya athavA to rAjadrohI bane. jyAre ahIM kacchanI evI kathAonuM Alekhana karyuM che ke rAjavIe jene apamAnita karIne kADhI mUkyA hoya tevA mAnavIoe mAtra vahAlA vatananA prema khAtara duzmano sAme ekalA laDIne zahAdata vahorI che. aMgata mAna-apamAna karatAM dezabhakti ghaNI mahAna bAbata che te A prasaMgomAM pragaTa thAya che. keDe kaTArI, khabhe DhAla' pustakane bhArata sarakAranI bALasAhityanI 15mI rASTrIya spardhAmAM pAritoSika prApta thayuM hatuM. Aje A pustaka navasaMskaraNa pAmIne gUrjara graMtharatna kAryAlaya dvArA prakAzita thAya che te mATe e saMsthAno ane zrI manubhAI zAhano AbhArI chuM. AzA che ke A pustaka rASTra pratye bhakti, siddhAMta mATe sneha ane nekaTeka kAje jAnaphesAnInI bhAvanA jagAvaze. kumArapALa desAI 12-4-2017 amadAvAda Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama 1. vIsa bhIma keDe kaTArI, khabhe DhAla 3. janatAnA jauhara 4. huM chuM sipAI bacco 5. dostInA dAve ka. janatA ane janetA vIra putra vIMjhAra 8. tyAganI traNa mUrtio 9. ekathI eka savAyo 10. raNabaMko raNamala 11. chatto mehAra 12. umara ane mAraI 13. tIraMdAja 14. vIra ladhAbhA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vINa bhIma raDIbAm raDIbAm thAya che. nagArAM vAge che. traMbALuM piTAya che. DaMkAnizAna gaDagaDe che. siMdhano amIra kALajhALa gulAmazAha kaccha sara karavA cAlyo Ave che. hajAronI senA sAthe che. aneka jANItA senApatio bheramAM che. jaMgane raMga denAra ane valo vatanane sarvasva mAnanAra kacchI juvAno pokArI UThyA che : 'are, zA bhAra che gulAmazAhanA ke kacchanI dharatIne roLe ! kacchI zauryateja eNe hajI joyAM nathI; kacchI pANI eNe hajI mApyAM nathI; eTale ja gulAmazAhe A manasUbA bAMdhyA che. cAlyo Ava ! keTalI vIse so thAya enI kacchamAM khabara paDaze." kacchamAM gheraghera samAcAra phelAyA che. gulAmazAha sittera hajAranA lazkara sAthe Ave che. loko kahe che : vAha ! saM. 1819nA copaDA hamaNAM ja zarU karyA che. hajI kArataka mAsa pUro thayo che, tyAM gulAmazAha jamA-udhAra karAvavA AvI rahyo che ! AvavA do, jaMgane raMga denArA kacchIo sAmaiyA mATe taiyAra mUchano doro hajI phUTyo na hoya evA kacchI javAno talavAro che ghasavA besI gayA. charI-khaMjara samarAvavA lAgyA. ghera-ghera lApasIcUramAM raMdhAvA lAgyAM. bahena bhAIne maLavA AvI che; bhAI bahenane maLIne 5 vIsa bhIma ] na Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ple we helTaka HD AvI gayo che ! bApe dIkarAne vidAya ApatAM kahyuM che ke, 'beTA ! joje, pANI jAya nahIM ! kuLa lajavAya nahIM.' oha ! itihAsamAM pANIpata haze, plAsInuM yuddha haze, paNa kacchanA jhArAnI taLeTImAM laDAyeluM yuddha anokhuM haze ! lokane AnaMda che, paNa eka vAta sAMbhaLe che ne mA~ paDI jAya che : 'ApaNA devakaraNa zeThano dIkaro pUMjo siMdhanA zAhane teDI lAvyo che !" A vAta sAMbhaLe che, tyAre sahunI AMkhamAM maracAM paDe che. lohInAM AMdhaNa mukAya che, moTo nisAso naMkhAI jAya che : 'phaTa re, bhUMDA pUMjA ! gharagharanA jhaghaDA kaMI Ama bahAra kaDhAya ! gharanI eba gharamAM DhaMkAya ! siMdhano gulAmazAha nArI hiMmatathI kao para caDI Avyo che, nahi to zA bhAra hatA enA !' koI prabhAte pUMjAnuM nAma letuM nathI. sahu phaTa bhaNe che ! thoDA svArtha khAtara vatanane kaMI vecAya ! deza te kaMI vANiyAnA hATanuM vasANuM che ? mAnA te vaLI sodA hoya ? jananI ane janmabhUmi to eka che. jIvaNa zeThe kacchI javAMmardIne laIne zatruonuM sAmaiyuM karavA taiyAra thayA che. kacchI loko hoMze hoMze lazkaramAM bharatI thavA Ave che; sahunA hAtha cacaLI rahyA che. kyAre siMdhI senA Ave ane kyAre ApaNI talavArano emane svAda cakhADIe ! siMdhano gulAmazAha paNa bhAre hoziyAra che ! enI icchA che ke jIvaNa zeThane suto dabAvo. koI TUMko mArga laIne caDI javuM, zodho koI bhomiyAne ! bhomiyA TUMkA kuMDA batAvaze. paNa evo bhUMDo mAnavI koI na maLyo, mAgI khAnAro kacchano mAnavI paNa dezano droha karavA taiyAra nathI. rAja Apo toya mAraga batAvavA rabArIya taiyAra nathI. mA e mA ! gulAmazAhe pUMjA zeThane kahyuM, 'zeTha !rastAno bhomiyo zodhI lAvo, ene moM-mAMgyuM inAma Apo.' Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa inAma mATe kaMI deza vecAya ? pAghaDI mATe mAthuM na devAya. pUMjA zeThe khUba zodha karI. ene khabara paDI ke ahIM eka jAgIradAra che. ene be putro che : nAma che bhImajI ane vIsAjI. baMne laDavAmAM hoziyAra che. mArgonA bhomiyA che. vaLI kahevAya che ke jo bhImajI ane visAjI sAthe hoya to 'vIsa bhIma jeTaluM jora dharAve che. kahenAre khAsa vAta e kahI ke A bhImajI ane visAjInI mAe jAgIradAra sAthe rItasara lagna karyAM nahotAM, rakhAtanA dIkarA che. A baMne jaNA jyAre mahArAvanA darabAramAM lazkaramAM cAkarI noMdhAvavA gayA tyAre emane kahevAmAM AvyuM ke "tame kSatriya-saMtAna nathI. tamane lazkaramAM sthAna na hoya, tame te vaLI laDI zuM jANo ?" bhImAjI ane vIsAjIe kahyuM, "amArA dilamAM deza che. e deza mATe laDavA amane rajA Apo. vatana mATe ameya marIzuM.' mahArAve baMneno tiraskAra karyo. bharasabhAmAM apamAna karyuM. baMne bhAre du:kha sAthe pAchA pharyA. paMjo zAha kahe, "kacchanA A be jaNA vIsa bhImane nAme oLakhAya che. ekasAthe pacAsa mAIla cAle che. ekalA so jaNane bhAre paDe che. A jagyAnI tasue tasu jamIna e jANe che !' gulAmazAha kahe, "bolAvo vIsa bhImane ! ame e vIsa bhIma para. ApharIna chIe !" gulAmazAhe A baMne bhAIone bolAvyA. emane khUba mAnapAna ApyAM. pachI gulAmazAhe baMnene kahyuM, 'bhAIo, tame mane madada karazo ? huM paradezI mANasa chuM." bhImajIe kahyuM, "jahAMpanAha, amArAthI banaze to jarUra madada karIzuM. tame amArA mahemAna cho, mahemAna to amAre tyAM deva samAna gaNAya che." pUMjA zeThe taka jhaDapI ane kahyuM, "ane jahAMpanAha potAne madada 1 vIsa bhIma | - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanArane khUba badalo Ape che. gulAmazAha to dilanA dariyA che, sakhAvate sikaMdara che.' gulAmazAhe kahyuM, 'tame jAgIradAranA putro cho . A deza ajaba che. loko to gajabanA che! dezane jyAre tamArI paDI nathI to tamane dezanI zI paDI hoya ! are ! Apa mUe, pIchuM DUba gaI dUniyA ! ahIMnA lokone tamArI kiMmata nathI, paNa mArA darabAranAM to tame ratna cho. mAruM eka kAma karo. tamane jIvaNa zeThanI kacchI chAvaNInA TUMkA mArganI khabara haze. tame mArA lazkarane e mArga batAvo. koI chUpe raste chApo mArI zakAya evI jagA paNa batAvo. tamane khUba-khUba bAdazAhI mAna-akarAma maLaze. jAgIra maLaze. jiMdagI amana-camana ane ijjatathI pasAra thaze.' bhImajIe kahyuM, "mahArAja, bIjuM koI kAma hoya to kaho, paNa mAbhomanI chAtImAM amArAthI ghA na thAya.' bAdazAha gulAmazAhe kahyuM, "are ! tamAruM ATaluM apamAna thAya, toya tamArI mA ! are, dhULa-mATImAM zuM bharyuM che ?" vIsAjI bolyo, "nAmadAra, amane amArI mAtA jeTalI ja janmabhUmi vahAlI che. mA game tevI hoya toya koI vece kharuM?" paMjo zeTha bAjI vaNasatI joI bolyo, 'paNa juo, tamane lazkaramAM paNa na rAkhyA. beijjatI karIne hAMkI kADhyA. tamane AvuM ghora apamAna khaTakatuM nathI ? tamAre eno badalo levo joIe. e mATe A sonerI taka keDe kaTArI, khabhe DhAla bhImajIe kahyuM, 'apamAnanI Aga amArA hRdayamAM bhabhUkI rahI ja che, paNa ene A paradezIonA malina jaLathI bujhAvavI nathI. jarUra paDaze to ene bujhAvavA amAruM lohI vAparIzuM. ane pUMjA zeTha ! eka nAcIjha dIvAnagIrI khAtara tamArA jema koI dezane vecavA na nIkaLe.' catura gulAmazAhe kahyuM, "are, tame jAgIradAranA beTA cho. tamane 4 jAgIranI paDI nathI paNa tamArI mAtAne dIkarA jAgIradAra thAya enI _ eTalI hoMza haze ! mAtAnuM mana rAjI karavAno A moko maLyo che. moM 8 dhovA na jazo." Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdazAhe kahyuM, 'A dhULa-mATImAM zuM bharyuM che?" nAno vIsAi tarata bolI UThyo, 'jahAMpanAha, mArI mAnI vAta karo cho? e to tamArI ane tamArA lazkaranI kyAranIya vATa joIne beThI che. kahe che ke mA e mA ! dharatIe koI divasa bheda rAkhyo nathI. bhUkhyA rAkhyA nathI, e dharatInI AjhAdI mATe marI phITavuM ApaNo dharma che. amArA baMnenI sAthe e paNa raNajaMga khelavA taiyAra che." bhImajIe bhAInI vAta upADI letAM kahyuM, 'enI icchA to tAtI talavArathI paradezIone vadhAvavAnI che. roja amArI pAse zastranA dAvA zIkhe che. eno upayoga tamArA para karavA thanaganI rahI che. enI icchA to gulAmazAhanI sonAnI gulAmI karatAM mAdarevatananI mATImAM sUvAnI vadhu che ane jahAMpanAha, amArI icchA paNa amArI mAtAnA jevI ja gulAma zAhe kahyuM, 'tamane lazkaramAM to rAkhyA nathI. pachI laDazo kevI rIte ?" vIsa bhIma - Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM D keDe kaTArI, khabhe DhAla bhImajIe kahyuM, 'gA vALe te govALa. bhale lazkaramAM amArI sAthe bheda rAkhavAmAM Ave, paNa ame chIe to eka dhanInA jAyA ne ! e dharatIne bacAvavA ame ekalA laDIzuM. ekalA marIzuM. paNa ema ne ema mAmane paradezIonA hAthamAM jatI joI zuM nahIM.' vIsAe chAtI kADhIne kahyuM, 'amArA vaMtAM tame AgaLa vadhI zakazo nahIM. ahIMthI pAchA varSo emAM ja tamArI zobhA che.' gulAmazAhane badhI mahenata nakAmI jatI lAgI. pUjA zeThane enI mutsaddIgIrInI hAra thatI jaNAI. Akhare A baMne bhAIone gulAmazAhe abI ne abI chAvaNI choDI javA pharamAna karyuM. kacchamAM jhArAnA sthaLe kacchIonuM lazkara bheguM thayuM. jhArAnI taLeTImAM A baMne bhAIo zastra sajIne duzmananI rAha joI UbhA rahyA, sAthe emanI mAtA paNa hathiyAra sajIne khaDI hatI ! cAlyA Avo, amArI janamomane jera karanArAo !' lalakAra gAjI rahyo. sittera hajAranuM ghUghavatuM siMdhI lazkara AvyuM. enI eka TukaDI A taLeTImAMthI AgaLa vadhI ane bhImane paDakAra pheMkyo. vIsAne dhA karyo. baMne bhAIo ane temanI mAtA vasaTosaTa laDAI khelavA lAgyAM. jeTalA thAya eTalA duzmano ochA karavAnI tamannA hatI. emane zarIre ThekaThekANe ghA paDyA. lohInA phuvArA UDatA jAya paNa thaMbhe koNa ? jANe mahAbhAratanI laDAImAM eka nahi, vIsa-vIsa bhIma sAthe laDavA AvyA! bhImajI keTalAyane mArIne raNamAM poDhyo. vIsAjI hajI laDI rahyo hato. duzmananA thAe enI ghaNI tAkAta haNI lIdhI hatI. talavAra vIMjhato e AgaLa vadhato gayo. pAchaLa e baMnenI zuravIra mAtA paNa hatI. eno eka-eka ghA eka-eka mAnavIno hisAba leto hato. gulAmazAhanI TukaDI para TukaDIo cAlI AvatI hatI. mA dIkaro 10 to talavAra vIMjhatAM hatAM. baMne gherAI gayAM. emanAM mAthAM chedAI gayAM. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImajI ane visAjIe potAno bola pALyo. emano deha paDyo pachI ja siMdhI sainya AgaLa vadhI zakyuM. kacchanA itihAsamAM A be bhAIo ane temanI mAtAnI kurabAnI suvarNa akSare lakhAI che. koI paNa lobha vagara, koI paNa lAlaca vagara, phakta mAbhomanA rakSaNa kAje kurabAna thanAra eka mA ane be dIkarAnI vAta Aje gharagharamAM gavAya che. vIsa bhIma ] = Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ win keDe kaTArI, khabhe DhAla keDe kaTArI, khabhe DhAla bhujano keDo jAya che. jhArAnuM yuddha khelAI gayuM che. laDavaiyAnI TAMca paDI che ane hathiyAranI khoTa che. dArUgoLAnI achata thavA lAgI che. deza para laDAI notarI lAvanAra kacchanA dIvAna pUMjAne mahArAve mIThI-mIThI vAtomAM rAkhyo che. dIvAnapada ApyuM che ne bIje divase hoTa mArI e pada AMcakI paNa lIdhuM che. dagAkhora sAthe vaLI dostI zI ? bhujanI bharI bajAramAM dezadrohI pUMjAne pagamAM beDI ane hAthamAM kaDI paherAvIne pheravyo. sahu kahe che ke e ja lAgano paMjo che, eNe hajAro yavAsIonA prANa lIdhA che. gAmaloka phiTakAra varasAvatAM kahe che, "phaTa abhAgIo, kAgaDo paNa kAgaDAnI mATI khAya nahIM, mAla vagaranA maMtrIpada mATe te kacchaDo verAna karyo, kacchI vIrone motane ghATa utAryA, kacchI strIone vidhavA karI " sahu kahe, " dezadrohIne to garadana mAravo joIe." pUMjA dIvAnane jyAre garadana mAravA laI cAlyA tyAre eNe kahyuM, "cetatA rahejo. siMdhano gulAmazAha kacchane roLIToLI nAkhaze. mane garadana mArIne tame sukhe rahevAnA nathI. game tevo toya huM sAro chuM." kacchI vIro bolyA, "e to lAkha bhegA savA lAkha. dezanA 12 duzmanane bharI pIzuM." Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne pUMjAnI vAta sAcI paDI. gulAmazAhane siMdha-haidarAbAda beThAM badhI jANa thaI. e saphALo beTho thaI gayo. pUMjA dIvAne ene kaccha ane kanyA - baMne apAvavAnI lAlaca ApI hatI. pUMjo maryo, ane kaccha tathA kanyA baMne gayAM ! eNe raNaziMgAM vagADyAM. siMdhI lazkare kUca karI. lazkaranI dhULathI AkAza chavAI gayuM. kacchanA rAvane samAcAra maLyA.sAmano karavo hato, paNa jyAM tyAM karavo nahoto. cheka bhuja AgaLa laDAI ApavAno temaNe niradhAra karyo. kacchanA zahere-zahera ane gAmaDe-gAmaDe buMgiyo pITyo. gAmegAma saMdezA pahoMcyA, "keDa bAMdhajo kacchI vIro ! hathiyAra bAMdhI zake evA koI marada ghera rahezo nahIM." "kacchano kALa cAlyo Ave che." "bhuja sudhI AvavA devo che." "bhujamAM enuM pANI bharI pIvuM che." ane zahera panAhanI rAMge ane bhujiyA killAnI dIvAle topo goThavAI gaI. yuvAno gAmegAmathI nIkaLI paDyA. zrAvaNanAM jharaNAM jema vahe tema sahu vahI nIkaLyA - vahAlA vatana mATe maravA nIkaLyA - hatA. koI kAle paraNyA hatA, hAthe mIMDhaLa hatuM, paNa A to valo vatanano sAda. have kAMI raMga mANavA rahevAya nahIM. are ! khaLAmAM dANA che. bhAIone bhAga vaheMcavAnA bAkI che. thaze e to, atyAre to valo vatanano sAda paDyo che. khaLuM DhAMkI bhuja pahoMcI javuM joIe. bhujiyo killo to dhaNadhaNI rahyo. nagArAM gaDagaDavA lAgyAM. nejAM pharakavA lAgyAM. A tarapha gulAmazAha lazkara laI luNAne raste nIkaLyo, paNa mArgamAM koI gAma sAruM maLe ja nahIM. keDe kaTArI, khabhe DhAla 0. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dareka gAmanA kUvA pUrelA, taLAvanI pALo bhAMgelI, rastA khodelA, dukAno ujjaDa. mANasa jovA maLe nahIM. gulAmazAha khijAto jAya ane khepa karato jAya. mANasane khAvAnuM na maLe, janAvarone cAro na maLe. pANI vinA to eka DagaluMya kema calAya ? ema karatAM e eka gaDhI pAse Avyo. nAnI zI gaDhI. enuM nAma mULanI gaDhI. gAma AkhuM gharabAra choDIne jatuM raheluM, paNa aMdara eMzI buDhA ekaThA thayelA. e hatA jADejA vIro. emAM jamAnAnAM pANI pIdhelA jagatasiMha, mAnasiMha, khetasiMha ane dhanasiMha hatA. ajesiMha ane abhesiMha paNa hatA. - savAranAM vRMgApANI karIne beThA hatA, ne dhULanI DamarI AkAze caDelI dekhI. mAnasiMhe kahyuM, "alyA, mArI AMkhuM to eMzI varSe jhaMkhavANI. Aje somAM nava bAkI che. tamArAmAM jenI AMkho sArI hoya, e koThIe caDhI jue, mAmalo zo che ?" - paMcyAsI varSano kesarasiMha makavANo khaDo thayo ane bolyo, "bhAIo, pAMca varSathI AMkhamAM paravALAM Ave che. nahIM to AkAzamAM UDatAM gIdhane pADato. alyA khetasiMha, teM to bhagarI ane caMderI bheMsonAM ghI-dUdha khAdhAM che. tArI AMkha to dIvA jevI che." khetasiMha khaDo thayo. eNe kahyuM, "jhArAnI laDAI pachI meM ghI-dUdhanuM 4 nIma lIdhuM che. are juvAnajodha dIkaro kapAya ne ApaNane ghI-dUdha kevAM? ja chatAM aDadho gAu mAtheruM joI zakIza." paNa sitterano rAyasiMha beTho hoya tyAM sudhI tamAre dakhadhokho zo 14 karavAno ! are, raNamala, mArI sAthe cAla." khabhe DhAla Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetasiMhe khaDA thaIne lalakAra karyo rAyasiMha ane raNamala - baMne jaNA koDI para caDyA ane thoDI vAre bUma pADI. "kacchano duzmana gulAmazAha Ave che. kALano kuhADo banIne AvI rahyo che." "bhAI, kuhADA to kAMI karI na zakyA. A to badhI karAmata hAthAnI che. A pelI vAta che ne, eka kaThiyAro kuhADIonAM phaLAM laIne nIkaLyo. saghaLAM vRkSa ku hAlyAM. gajaba thayo. ATalAM phaLAM che ! kApatAM zI vAra lAgaze. tyAM eka mAnabApu jevo DAhyo mANasa haze, eNe kahyuM ke jyAM sudhI ApaNAmAMthI koI hAtho thayo nathI, tyAM sudhI kaThiyArAnA kuhADAnAM phaLAM jhakha mAre che. bhAI, ApaNe hAthA banyA. ne hAthanAM karyAM haiye vAgyAM." "bhAI kheMgArajI, ahIM DahApaNa DoLavAnuM nathI. talavAra toLo. duzmana najIka Ave che. jaya mA AzApurI." "ApaNe bUDhAkhakha zuM karazuM ?" keDe kaTArI, khabhe DhAla DA "zuM karazuM ? alyA, vAMdaro gharaDo thAya toya Theka cUke nahIM. 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duzmanane A bhoma para bharI pIzuM." alyA vagara kAraNe bhAlAmAM mAthAM kAM nAkho ? bhIMta heThaLa bhIMsAI marazo." "to have jIvavuM keTaluM che ? pathArI mAthe jama beTho che. jIvana UjaLuM karo ! chatAMya jene bhAgavuM hoya e bhAgI chUTe !" nA, nA. dhoLAmAM dhULa nathI nAkhavI." eMzI jADejA vRddho UbhA thaI gayA. keDe kaTArI ane khabhe DhAla nAkhI. eMzI gharaDAone jANe juvAnI caDhI ! hAkalA-paDakArA karavA lAgyA. talavAro kheMcIne chalAMgo bharavA lAgyA ne bolyA, bhujamAM to je raNaraMga jAme e kharo, paNa ahIM ApaNe gulAmazAhane thoDuM zirAmaNa pIrasIe. thoDoka ApaNA hAthano nAsto karato jAya." eMzIye eMzI jADejA vIro, gulAmazAhanA lazkarano sAmano karavA taiyAra thaI gayA. hAthamAM baMdUko lIdhI. goLIo bharIne taiyAra karI ane duzmananA lazkarane nAnakaDI vATakaDInuM zirAmaNa pIrasavAnI vATa joIne beThA ! sahu nizAna tAkIne beThA. Aje A gharaDA-buDhAomAM juvAnane zaramAve evo utsAha hato. emanA deha para jarUra karacalIo vaLI hatI, paNa emanI hiMmata ane vIratA to evA ne evAM ja hatAM. sauthI pahelI goLI rAyasiMha choDavAnI hatI. lazkara najIka AvyuM. Akhe raste eka cakaluMya maLeluM nahIM. gAmegAma khAlI ane ujjaDa bhALyAM hatAM. kyAMya eka jAnavara na maLe, tyAM mAnavI to kyAMthI hoya? lazkara dhIredhIre vadhatuM hatuM. ene nahotI duzmananI phikara ke nahotI ja humalAnI ciMtA. laDAI to TheTha bhujiyA killA pAse ApavAnI hatI ne! rAyasiMhe nizAna lIdhuM. goLI choDI. lazkarano nAyaka gAjIkhAM dhaba 8i daIne nIce paDyo. AkhuMya vAtAvaraNa dhamadhamI UThya, lazkara aTakyuM, paNa koI sipAhIe kahyuM, "are, aTakyA kema ? A to AkAzano megha 0 gAje che. bAkI dumananI goLIo to have cheka bhuja Ave tyAre gAje to gAje. mATe DaryA vinA AgaLa cAlo." = 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bUma paDI, "gAjIkhAMne koIe goLIe dIdho." paNa hajI A zabdo pUrA bolAI na rahe tyAM pharI bIjI goLI AvI. AkhuMya lazkara thaMbhI gayuM. be paLamAM moracA goThavAI gayA. sAmethI satata goLIo AvatI hatI. siMdhI lazkarane lAgyuM ke koI moTI senA sAmanA mATe AvI rahI che. teoe paNa goLIo choDavA mAMDI. pachI to jANe navalakha dhAre goLIono varasAda varasavA lAgyo ane TapoTapa mANaso medAna para paDavA lAgyA. eMzI vayovRddha jADejAoe goLIonI ramajhaTa bolAvI. AMkho saheja kAcI hatI, paNa nizAna ghaNAM pAkAM hatAM. mULanI gaDhImAMthI laDAI ApatA jADejAo pAse dhIredhIre goLIo khUTavA lAgI. jADejA AgevAne kIdhuM, "bheruo ! Aja kharAkharIno khela che. keDathI kaTArI kADho, khabhethI DhAla uThAvo." jemanI pAse baMdUkanI goLI na rahI e bheTanI talavAra kADhI gaDhI parathI nIce jhaMpalAvato ane pachI 'jaya mA AzApurI'nI raNahAka gAjI UThatI. "aya kApharo, pAchA haTho. nahIM to ekeyane jIvato javA daIza nahIM." siMdhano bAdazAha garyo. bhalA mANasa, ahIM jIvavuM ja kone che ? Aja to jIvatara ujALavuM che. bane teTalA ghA jhIkavA che. jeTalA ochA thAya eTalA duzmana ochA karavA che." jADejA vIro eka hAthamAM kaTAra ane bIjA hAthamAM DhAla laIne abhimanyunI jema medAnamAM cakarAvA levA lAgyA. zatruonA ghA jhIlI sAme ghA mAravA lAgyA. medAna para jabaro jaMga jAmyo. gulAmazAha akaLAI gayo. enA senApatio trAhya-tobA pokAravA lAgyA, paNa gulAmazAhanI vizALa senA sAme A eMzI gharaDA jADejAo kyAM sudhI TakI zake ? keDe kaTArI, khabhe DhAla D E Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka jADejAe doDIne gaDhInA bhoMyarAmAM rahelA dArUgoLAmAM aMgAro cAMpyo. eka moTo dhaDAko thayo. cAre bAju Aga phelAI. cotarapha dhumADo phelAI gayo. ane A zuM ? lagabhaga maravAnI najIka AvelA jADejAo gaDhI tarapha pAchA pharavA lAgyA. hAla to juo ! koIno eka hAtha kapAyo che. koInI AMkha phUTI gaI che, koInA zarIramAMthI lohInI sero vachUTe che. A badhA gaDhI tarapha pAchA zA mATe jatA haze ? AkharanI ghaDIe pAchAM pagalAM zA mATe mAMDyAM ? jemanA paga kapAyA hatA. e jADejAo jamIna para ghasaDAIne gaDhI tarapha javA lAgyA. keTalAkane peTamAM ghA lAgyA hatA, paNa AMtaraDAM bahAra na nIkaLe mATe jorathI pAghaDI vIMTALI gaDhI tarapha jatA hatA. A jADejA vIroe duzamanone hAthe maravA karatAM agninA khoLAmAM jaIne ciranidrA levAnuM pasaMda karyuM hatuM. gharaDA sAvajo pAMjare paDavA icchatA nahotA. teo eka pachI eka gaDhImAM lAgelI AgamAM kUdI paDavA lAgyA. agnie A eMzIya vIrone potAnI soDamAM samAvI lIdhA. A eMzI vIro sAthe laDAI khelyA pachI ja gulAmazAhanuM lazkara bhuja tarapha kadama baDhAvI zakyuM. eMzI vRddha jADejA vIroe potAnAM balidAnothI eka vAta amara karI - "AjhAdInI rakSA karavA mATe potAnI zakti-azaktino, umarano vicAra karavAno na hoya. sahue potAnI tAkAta pramANe jaMga khelI levAno hoya che." Aje paNa A eMzI jADejAonI kathA sahu koIne valo vatananA premanI preraNA Ape che. ja 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janatAnAM jauhara phAgaNa phUlaDe mahoryo hato, ne kesUDe kesariyA vAghA sajyA hatA. badhe lagnonA Dhola bajI rahyA hatA, ne DhelaDIo jevI jAnaDIo madhurAM gIta gAI rahI hatI. aMjAranA dIvAna vAghajI pArekhanA bhAI korA pArekhanA AMgaNAmAM lagnano maMDapa naMkhAyo hato ane caturAnA hAthe citarAyelA caMdaravA baMdhAyA hatA. mANekathaMbha ropAyo hato, ne cUle kaMsAranAM AMdhaNa caDyAM hatAM. mAMDavA nIce besI korA pArekha kaMku chAMTI kaMkotarI lakhI rahyA hatA. moTA bhAI vAghA pArekha hajI bhujamAM hatA, ane ghaDI-beghaDImAM AvavAnI rAha jovAtI hatI. bhujanI gAdIe mahArAva rAyadhaNajI hatA, ne vAghA pArekha dIvAnapade hatA. vagaDAmAM dhULanI DamarI caDatI ne loko mAnatA ke vAghA pArekha AvyA ! jAnaDIo gAtI : 'bhujanA bhaDavIra AvyA, aMjAranA jAyA AvyA; 'AvyA AvyA re, kacchanA sUbA AviyA.' vAghA pArekha lohANA vANiyA hatA. e vakhate vANiyA-brAhmaNa talavAro bAMdhatA, jamaiyA rAkhatA ane samarAMgaNe saMcaratA; bhalabhalA bhaDavIroneya bharI pItA. janatAnAM jauhara u = Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ korA pArekhe mAMDavAmAM beThAbeThA dUradUra najara karI. joyuM to eka nAnozo vaMToLiyo pUravege dhasyo Avato hato. thoDI vAramAM khyAla AvI gayo ke e sAMDhaNIsavAra hato, ane bhujanA keDA parathI dhasamasyo Avato hato. sAMDhaNIsavAra sAva najIka AvI gayo hato. eNe potAnI sAMDhaNI jhokArI ane nIce Utaryo. enI pAse mahattvano saMdezo hato. eNe doDIne korA pArekhanI sAme lakhoTo dharyo. korA pArekhe UThIne sAmA pagale jaI kAgaLano lakhoTo lIdho, ughADyo. e lakhoTo vALA pArekhano lakhelo hato. re ! Ave maMgaLa avasare bhAIe jAte AvavAne badale saMdezo zA mATe mokalyo haze ? zaMkAnI eka amaMgaLa vAdaLI cittajharUkhAne AvarI rahI. nakkI, kaMIka avanavIna hovuM ghaTe ! korA pArekhe bhAIno kAgaLa kholyo ane vAMcavA mAMDyo : svastithI aMjAra madhye, bhAI korA ne samasta bAlagopALa ! 'bhujathI lakhitaMga moTA bhAI vAghAnA AziSa ! 'lIdhe lagna tamane A kAgaLa maLaze. kaMku chAMTI kaMkotarIne badale lohI mAgatI kaMkotarI vAMcIne acaraja thaze. paNa A kAgaLa vAMcI lagananuM kAma meghajI zeThane bhaLAvI beThA ho tyAMthI UbhA thajo, ne UbhA ho tyAMthI cAlatA thajo ! marada sahu moDuM na kare, ne khaDiyAmAM khAMpaNa laIne bhujane pAdara sahu AvI maLe ! 'lagananI mojanA badale huM khaDiyAmAM khAMpaNa levAnI vAta lakhuM chuM, to e vAta mAre tamane samajAvavI joIe, jethI AvanAra koI saheja paNa gaphalatamAM na rahe. 'bhujanA mahArAva zrI rAyadhaNajI ApaNA annadAtA che, paNa 8 annadAtAe hamaNAM annane ane dAMtane vera karAvyuM che. mahArAva che. rAyadhaNajI hamaNAM keTalAka majhahabI lokonA hAthA banyA che, e to 3 ApaNe sahu jANIe chIe. kacchanA jADejA vaMzanA rAjavIo jeTaluM hiMdu 20 dharmanA saMtone mAna Ape che, teTaluM muslima dharmanA mahAtmAone mAna keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ korA pArekhe kALano kAgaLa vAMcyo Ape che. paNa keTalAka matalabI lokoe mahArAvane potAnI melI vidyAthI ne jAduI camatkArothI AMjI dIdhA che. e matalabI yAronuM kahyuM kare che. emaNe ThasAvyuM che ke aneka devadevIomAM zraddhA dharAvavAthI hiMduonI tAkAta ghaTI rahI che, ne islAma eka devamAM mAne che, mATe enA jevI tAkAta bIjI koI nathI ! 'tame jANo cho ke chellA vakhatathI habasI karmacArIonuM mahArAva pAse caDI vAgyuM che. teo covIsa kalAka kAna bhaMbhere che ke tamArA sAmaMto svArthI che; bhAyAto to lAga tAkIne beThA che; tamAruM lazkara tamane vaphAdAra nathI. je eka Izvarane mAne e eka rAjAne mAne ! tame islAma kabUla karo, pachI juo mArA sIdI-habasI sipAIo tamArA mATe jAna kurabAna karaze. Ama satata jherI pracArathI mahArAva islAma tarapha vaLI gayA che. 'ahIM sudhI kaMI harakata nahotI. dharma to potAnI aMtaranI mAnyatA ne hRdayanuM dhana che, paNa mahArAva ethI AgaLa vadhyA che. bhujanI Te zerIomAM e potAnA paThANa hajUriyA sAthe nIkaLI paDe che; raste je maLe tene nAtajAta ke mAnamobho joyA sivAya vaTalAvavA lAgyA che; na ! vaTalAya tenA upara talavArano vAra karavA lAgyA che. janatAnAM jauharan R Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstramAM kahyuM che ke moTAnA thoDA avaguNa khamI khAvA joIe. vAta AnAthI AgaLa vadhI na hota, to Ama ne Ama sukhadu:khamAM divaso pasAra karI nAkhata, paNa eka vAra rAjagora odhavajI sAmA bheTI gayA. rAjagora odhavajI eTale kacchanI jIvaMta sarasvatI. mANasa mAbApane mAna na Ape, eTaluM odhavajIne Ape ! mahArAve to sIdhuM pharamAna karyuM ke ayabarahamana ! janoI kADhI nAkha ne kalamo paDha, nahi to A joI che.. "rAjagorane rAve talavAra dekhADI, paNa ema e mAne ! emaNe sAmano karyo; sApha rIte kahyuM ke e nahi bane. TukaDA thaIza e haka; paNa janoI nahi kADhyuM. have odhavajI jevI pavitra pratimAne rAjamArga para aDavAnI hiMmata kyAMthI lAve? pachIthI pakaDIne jelamAM nAkhyA. AkhuM gAma A pAvana puruSane choDAvavA UmaTyuM; to mahArAva talavAra laIne ToLAmAM kUdI paDyA. ghaNA ghAyala thayA. keTalAka loko uzkerAyA. mahArAvane tyAM ne tyAM pUrA karI deta, paNa 'lAkha maro, lAkhano pAlanahAra na maro', jUnuM sUtra yAdI karI badhA vIkharAI gayA ! - 'A vAta mANasa-mANasa vaccenI hatI. loko khamI khAya, paNa AgaLa vadhIne have mANasa ane deva vacce AvI che. kuMvarI kamAMbAIe sthApela vAghezvarI mAtAnI mUrti vize tame sahu jANo cho. be divasa pahelAM potAnA paThANa hajUriyAo sAthe mahArAva tyAM pahoMcI gayA. pUjArI pAse kalamA paDhAvyA. maMdira toDI nAkhyuM. mUrtine khaMDita karI. 'ahIMnA muslimone paNa A gamyuM nahi ! teo hiMduonI joDe hai UbhA rahyA. mahArAvano bacAva karanArA kahevA lAgyA ke mahArAvane koI zuM koI vAra ghelachA UpaDI Ave che; ghelachAmAM e AvuM na karavAnuM karI bese zuM che; paNa A javAba barAbara nathI. ghelachA vakhate muslima sthApatyone kema japhA pahoMcADatA nathI ? muslima prajAne kema herAna karatA nathI ? 'ahIMnA muslima bhAIo hiMduo sAthe evA ekarAgathI rahe che che ke A vAta paNa bhulAI jAta, paNa hamaNAM temaNe jAhera karyuM che ke S 1 keDe kaTArI, khabhe Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmezvaranI mUrtine saMbhALajo. ene toDavA AvavAno chuM ! bRtono (mUrtiono) huM virodhI chuM. 'mATe bhAI korA, ane aMjAranA tamAma javAMmardo ! zeThazrI meghajIbhAIne aMjAra bhaLAvI dejo ne A patra vAMcIne keDe talavAra bAMdhI zake tevA koI pAchaLa rahezo nahi. rAjA zAstramAM avadhya kahyo che. ApaNe phakta teone pakaDI, keda karI temanA gAMDapaNanI davA karavI che.' korA pArekha beTho hato tyAMthI Ubho thaI gayo. eNe oraDAmAM jaI kapaDAM paheryAM, talavAra bAMdhI, DhAla caDAvI ane jamaiyo keDe khosyo. gAmamAM buMgiyo Dhola vAgI rahyo. paDachaMda meghajI zeTha paNa AvI pahoMcyA. emane badhI vAta pahoMcI gaI hatI. emaNe AvatAMveMta kahyuM : "kaccha mAthethI rAjA ja TALavo joIe. vAghane tyAM vAgha janma, ema rAjAne tyAM rAjA janma ane satyAnAza varatAve ! mATe rAjA nAmanuM pApa mAthethI TALavA ApaNe yatna karavo joIe.' meghajI zeTha ! e vAta mArA mATe ghaNI moTI gaNAya. tame ane moTA bhAI be jaNA samajajo. bAkI moTA bhAInI AjJA AvI che. javAMmardo samazero bAMdhIne UbhA chIe. ame bhuja jaIe chIe. kadAca amane rajAkajA thAya to pAchaLanuM tame jojo . jaya mAtAjI !' jaya mAtAjI ! korA ! tamane UnI AMca AvI to yAda rAkhajo, rAvanuM satyanAza kADhI nAkhIza. bhujathI mane paNa samAcAra maLatA rahe che. manamAM bhUkaMpa bharyo che; paNa samayanI rAha joto beTho chuM.' meghajI zeTha kahyuM. | 'samaya AvI pahoMcyo. lyo, praNAma !" ne koro pArekha cAraso jaNa sAthe bhuja tarapha girinadInA vegathI vahI nIkaLyo. janatAnAM jauhara D & bhujiyA DuMgarAnI taLeTImAM bhujanagara vasyuM hatuM, ne bhujanagaranI vacovaca rAjamahela Avyo hato. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjamahelanI UMcI agAsI parathI hamaNAM phUla-goLInI ramata ramIne mahArAva rAyadhaNajI nIce UtaryA hatA; namAjano samaya thayo hato ne namAja paDhI rahyA hatA. phUla-goLInI ramata sAva avanavIna hatI. mahArAva agAsI para caDIne koI hiMdu varaghoDo nIkaLato ke hiMdu strIo pANInA zeraDe jatI teonA para goLIo choDatA. avAranavAra keTalAMka dhArmika julUsa nIkaLatAM. enA para paNa goLIbAra karatA ne kUkaDAMnI jema bhAgatAM strI-puruSone joI, UMcethI aTTahAsya karatA, paThANa ne habasI hajUriyAo emane lola lola karatA ! namAja pUrI karI mahArAva aMta:pura tarapha jatA hatA, tyAM rAjamahelanA daravAje hohA saMbhaLAI. mAro-mAro karatuM eka ToLuM darabAragaDhanAM totiMga dvAra kholI aMdara peThuM. pratyekanA hAthamAM DhAla, talavAra ne sAMga hatI ne moMmAM "anyAyano nAza karo'nAM sUtro hatAM. pANInA pUra vege badhA AgaLa vadhatA hatA. cAre taraphathI avAjo UThatA hatA : kyAM che e anyAyI rAjavI ? Aja vera vasUla karIe ! mahArAve trIje majalethI nIce joyuM to potAnA kArabhArI vALA pArekha ane korA pArekhanI AgevAnI nIce cAraso javAMmardInI senA dhasamasI rahI hatI. daravAjo toDyo hato, parasALa vIMdhI hatI, aMdaranA khaMDamAM pravezyA hatA. sAme ja upara AvavAnA dAdara upara dAdara hatA. eka ane be dAdarA vaLoTyA ke mahArAva hAthamAM ! dAdarA phaTophaTa baMdha thayA ! korA pArekhe ughADI talavAre doTa dIdhI. dAdarAnA bAraNAne mAthAnI 6 DhIMka dIdhI. dAdarAnA phaTAka laIne be kakaDA ! vAha re vaNika, vAha ! I korA pArekhanuM tALavuM dAdarAnA khIlAthI vIMdhAI gayuM. totiMga vRkSa 24 vAvaMToLathI jema nIce tUTI paDe tema e nIce tUTI paDyo. 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAghA pArekhe nAnA bhAIne paDato joyI ne doTa dIdhI. be chalAMge eka majalA para. have eka dAdaro bAkI hato, ne upara gunegAra khaDo to! paNa aphasosa ! mahArAvanA vaphAdAra jamAdAra DosalaveNe Akho dAdaro halabalAvI nAkhIne nIce pheMkyo. have to hanumAnajIne laMkAno gaDha pheMkavA jevuM kaparuM kArya sAme AvIne UbhuM hatuM ! uparathI mahArAva, jamAdAra DosalaveNa ane tenA sAthIdAroe baMdUkonI dhANI phoDavA mAMDI, paNa cArasomAMthI eka paNa javAMmarda Aje pAcho haThavA Avyo nahato; jAnaphesAnI karavA Avyo hato; anyAya miTAvavA raNe caDyo hato. paNa tyAM to paga nIcenI jamIna garama-garama lAgavA mAMDI ! thoDI vAramAM khabara paDI ke nIceno mALa saLagAvavAmAM Avyo che, ane Agane vizeSa ne vizeSa bhabhUkAvavA emAM dArUgoLo jhIMkavAmAM Ave che ! vAghA pArekhe potAnuM mota sAme ja joyuM, paNa zUrAone aDadhI pharaje mota kadI gamatuM nathI. e kRtanizcayI banyo. eNe talavAra dAMtamAM pakaDI evI moTI chalAMga dIdhI ke TheTha dAdarAno cheDo pakaDI lIdho. tyAM uparathI goLI AvI - sanunun ! vAgho pArekha vIMdhAIne nIce paDyo. vAgho pArekhanuM sthAna bIjAe lIdhuM; enI paNa e ja dazA ! ane nIcethI AganI jvALAo have upara AvI rahI hatI. dhumADAnA goTegoTa AMkha-nAkane gUMgaLAvI rahyA hatA. sajjaDa rIte daravAjA ne bArIo biDAtAM hatAM. thoDI vAramAM nIcethI habasI sipAIo dhasI AvyA. bhayaMkara ghamasANa macyuM. cArasoe cAraso javAMmardIe ajaba vIratva dAkhavyuM ne tyAM bhiAIne, caMpAIne, gUMgaLAIne mRtyu pAmyA. e raktavarNI sAMja UgI tyAre majUro khADo khodIne emAM cAraso lAzone koI paNa saMskAra vinA bhaMDAratA hatA. e kALI rAta mRtyuthI bhISaNa banI rahI ! janatAnAM jauhara D 25 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhujamAM rAvaNarAjya jAmI gayuM. maranAra pAchaLa aMjali ApavAnI vAta to dUra rahI, AMsu sAranAra paNa aparAdhI hato. aMjAra-bhujano ekAkI paMtha motano paMtha banI gayo. eka divasa e mArge eka vaNika vAvaMToLanI jema dhasato Avyo. enuM nAma meghajI zeTha ! aMjArano e kArabhArI hato. kacchamAMthI eNe keTalAya javAMmardone notaryA hatA. rAjAzAhInA nAza mATe e nIkaLyo hato. ekanA pApe kacchanI kistI vamaLamAM phasAI hatI. e ekane Aja dUra karavo hato, ekahaththu sattAno nAza karavo hato, ne nAgarikonuM rAja sthApavuM hatuM. bhujanA killAnAM totiMga dvAranA eNe bhukkA bolAvyA. bhalabhalA javAMmardone bhU pAyAM, ne bilADI uMdarane pakaDe ema mahArAva rAghadhaNane keda karyA ! vAghA pArekha, korA pArekha ane anya cAraso zahIdonI khAkha para UbhA rahIne eNe jAhera karyuM, 'AjathI kaccha mAthethI rAjAnuM pApa TALuM chuM. rAma rAjAono vaMza to kyArano cAlyo gayo, Aje rAvaNavaMzanA rAjAo nAmazeSa thAya che. AjathI kacchano vahIvaTa karaze, hiMdu-muslima prajAnA sabhyo. kacchamAM e divase prajAtaMtra sthapAyuM : maranAra cAraso zahIdonI jagyA Aje vAghAsara-korAsarane nAme bhuja zaheramAM jANItI che. A samaya I.sa. 1786no. = keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 huM chuM sipAhI bacyo savArano pahora che. nadIno kAMTho che. bharavADo gheTAMbakarAM cAre che. bharavADa to ghaNA joyA, paNa A bharavADano chokaro jarA judo che. Akho divasa vicAra karyA kare. gheTAMbakarAM caratAM-caratAM kyAMya cAlyAM jAya. sAMje bhegAM karatAM doDI-doDIne eno dama chUTI jAya ! paNa A to phattu ! phattune evI koI ciMtA nahIM. thAka zuM, doDadhAma zuM ! koI vAra bakarAM-gheTAMne lazkaranI jema eka lAkaDIe hAMke ne bole : 'kUca-kadama ! kUca-kadama ! Age baDho ! dAMye phiro, bAMye phiro ! hoziyAra sipAhI hoziyAra !' bakarAM paNa jANe samajatAM hoya ema hAramAM cAle. kahe tema vaLe. kahe tema UbhAM rahe. phattu judI duniyAno mANasa hato. dhaMdho bharavADano hato, paNa dila sipAhInuM hatuM. sipAhI thavAnAM aramAna hatAM. e vakhate kaccha para lUMTArAnAM dhADAMnAM dhADAM Ave. phattu vicAra kare ke jo huM sipAhI thAuM to badhAMne mArI bhagADuM ! jo mane thoDA sipAhI | maLe to huM rAjA thAuM ne prajAnuM pAlana karuM. paNa vo dina kahAM ki miyAM ke pAMva meM jUtI ! huM chuM sipAhI bacco DIN koI sipAhI jaMgalamAMthI pasAra thAya ke phattu enI pAse pahoMcI 27 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ple we leATaka _D_ 28 jAya, pUchaparacha kare. koI sipAhI kahyuM Ubho na rahe to bakarAM ADAM mUke, gheTAMnA ToLAne rastAmAM khaDuM karI de. ene Ubho rAkhe. sipAhI nArAja thAya, game tema bole, paNa cainnu lAkaDIno gobo laI sAme thAya. pahelAM sAmasAmA AvI jAya, paNa dhIredhIre be mitra banI jAya. sipAhIne ghoDethI utAre. be gheTAM tAbaDatoba dohI nAkhe. pAseno roTalo kADhIne jamADe. pachI pUche : "huM sipAhI thaI zakuM ke ?" sipAhI hasIne kahe, "bhalA mANasa ! bakarAM-gADarAM cArI khA. bAkI AmAM tAruM kAma nahIM." "emAM evuM te zuM kAma karavAnuM hoya ?" "alyA, emAM mAthuM hatheLImAM rAkhavAnuM hoya, laDavAnuM hoya. mota sAthe jIvavAnuM hoya." "jaMgalamAM vAgha-dIpaDA hoya enA karatAMya tyAM kharAba ! mAthuM to ame hatheLImAM ja rAkhIe chIe." sipAhIne bharavADano chokaro pAgala lAge, thoDI vAre e cAlyo jAya. phattu vaLI bakarAM-gADarAMne kavAyata karAve. *kUca kadama ! kUca kadama ! Age baDho ! dAMye phiro, bAMdhe phiro !' bakarAM ane phattunI bhAre prIta. sahu e kahe tema cAle. Ama divasa dhamAlamAM jAya ane rAta jhokamAM Ama ne Ama samaya pasAra thAya. bakarAM UMdhe paNa phattune UMdha kevI koI vAra kUca karatuM lazkara pasAra thAya, uttu enI pAchaLa kyAMya sudhI jAya. lAkaDInI baMdUka batAvI nizAna che. goNa calAve, phlunAM sapanAM bharavADanAM nahi. phattunAM sapanAM rAjA-mahArAjAnAM. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loko phattane pAgala kahe. phag kahe, "jo, jo ! eka vAra huM sipAhI thaIza. lazkaro hAMkIza. zahera jItIza. rAjA thaIza. mAro hukama cAlaze." loko A sAMbhaLI khaDakhaDATa hase. evAmAM phastune eka kAma AvI paDyuM. paDozInI gAya paragAma mUkavA javAnI hatI. badhA bharavADanAM chokarAMmAM phag sauthI baLiyo. ene koI DarAvI, phasAvI ke harAvI na zake. bAvaDAMnA ane buddhinA khelamAM e pAvaradho hato. phanuM to cAlyo. paragAma javAnuM eTale sArAM kapaDAM paheryA. rastAmAM khAvA mATe bhAtuM lIdhuM ane paDozIe vATakharcA mATe paisA ApyA. dhIre dhIre cAlato jAya. vacce duhA gAto jAya. bhAtuM Arogato jAya ane jhADane chAMye ArAma leto jAya. pachI gAma AvyuM. gAya soMpavAnI hatI ene soMpI dIdhI. phastune khabara paDI ke Aje darabAra bharAyo che. phag Tahelato-Tahelato darabAra jovA nIkaLyo, paNa pahoMcyo tyAre darabAra barakhAsta thaI gayo hato. ThAkora ane rAjagura pAchA vaLatA hatA. phanuM to ThAkorano damAma jovA lAgyo. sAmethI AvatA ThAkora ane rAjagurunI najara tenA para paDI. rAjagurue dhyAnathI A bharavADane joyo. enA kadAvara zarIra ane baLavAna bAhunI tAkAta mApI. enI tejasvI AMkho gamI gaI. rAjagurue ThAkorane kahyuM, "A chokaro baLavAna lAge che, e lazkaramAM joDAya to jarUra bahAdura senApati banaze." ThAkore dUrathI potAnA tarapha jotA phattane bolAvyo. phatu enA potAnA rophamAM cAlato ThAkora AgaLa Avyo. ThAkore pUchyuM, "kema, tAre sipAI banavuM che ?" phattane to bhAvatuM hatuM ne vaidya kahyuM, eNe kahyuM, "hove." huM chuM sipAhI bacco & Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjaguru bolyA, "tArI tAkAta ane tAro cahero kahe che ke tuM moTo sainika banIza. tArA vatananI sevA karIza." rAjagurunA zabdo phattanA dilamAM vasI gayA. e bhujamAM jaIne lazkaramAM joDAyo. manamAM to eka ja laganI ke moTA sipAI banuM ke valo (vahAluM) vatana kacchanI sevA karuM. pha7nI AvaData joIne ene agiyAra sainikonI TukaDIno uparI banAvavAmAM Avyo. phanuM eka pachI eka hathiyAra calAvavAmAM nipuNatA meLavavA lAgyo. ekeeka kAma pUrI dhagazathI karavA mAMDyo. dhIredhIre phag jamAdAra banyo. have sahu ene 'jamAdAra phatemAmada' kahevA lAgyA. thoDA samayamAM kacchanA senApati DosalaveNano e jamaNo hAtha banI gayo. A samaye kacchanI dazA kaparI hatI. rAva rAyadhaNe hiMduo para julama varasAvavA mAMDyo hato. eka vAra rAvane prajAe keda karyo, paNa thoDA samaya pachI dayA khAIne choDI dIdho. kacchanI prajAe rAyadhaNa keda thavAthI mAMDa nirAMtano zvAsa lIdho, paNa rAyadhaNa pharI mukta thatAM loko bhayathI tharatharavA lAgyA. A rAva kaye samaye kaI Aphata ane azAMti jagAvaze te koI kahI zakatuM nahi. prajAne rAvanI mukti pasaMda na paDI. jamAdAra phatemAmada have rAjakAjamAM rasa leto hato. rAvanA kALA kopano ene pUro khyAla hato. eNe paNa kacchI prajAnI peThe raMgamAM bhaMga 4 paDAvanArI rAvanI mukti na gamI. jamAdAra phatemAmade potAnA sAthIo AgaLa potAno aNagamo vyakta karyo, manomana nakka kahyuM ke game te thAya, paNa rAvane pharI keda karavA joIe. jamAdAra phatemAmada potAnI muktithI nAkhuza thayo che, evI rAvane 1 khabara maLI. rAva rAyadhaNano kALo kopa phATyo. ene thayuM ke have game te 30 thAya, paNa phastune khatama karavo. 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIje divase phatemAmada darabAramAM dAkhala thayo. pravezatAMnI sAthe niyama mujaba rAva rAyadhaNane salAma karI. phatemAmada salAma karavA jevo nIco vaLyo ke rAve khaMjara kADhI, nizAna tAkIne mAryuM. phatemAmada rAvathI vadhu cAlAka nIkaLyo. paLapaLa e A rAjamAM sAvadhAnIthI kAma leto hato. nIce namatAM najara UMcI rAkhI hatI. nizAna tAkeluM rAva rAyadhaNanuM khaMjara AvyuM ke tarata bAjumAM khasI gayo, ane darabAranI bahAra nIkaLIne jhaDapathI doDavA lAgyo. rAva rAyadhaNe moTethI sainikone hukama karyo, "pakaDo, jAva, phattane abI ne abI pakaDI lAvo." sainiko doDyA, paNa rAvane sainiko para bharoso nahoto. dagAbAjane vizvAsa hoya paNa kevI rIte ? e jAte phatemAmadanI pAchaLa paDyo. phatemAmada to paMkhInI peThe kyAMyano kyAMya nIkaLI gayo. rAva rAyadhaNa hAtha ghasato pAcho pharyo. eka tarapha rAyadhaNanI julamalIlA bephAma vadhavA lAgI. bIjI bAju phlemAmada potAnA vIra sAthIo sAthe lazkara ekaThuM karavA lAgyo. Akhare eka laDAyaka senA taiyAra karI. enI madadathI jamAdAra phatemAmada rAvane keda karyo. rAvanA julamathI trAsa pAmelI prajAe jamAdArane pUrI madada karI. cAre tarapha jamAdAra phatemAmadanI tArIpha thavA lAgI. enI vIratA vakhaNAvA lAgI. enI buddhi mATe saune mAna thayuM. vIra phatemAmadanA rAsa racAyA. eka garIba, nirakSara bharavADa kacchanI prajAno muktidAtA banyo. AkhA kacchamAM jamAdAra phatemAmadanuM nAma gAjavA lAgyuM. eNe 8. bhAyAtono asaMtoSa dUra karyo. saNavAnA ThAkora ane lakhapatanA hAkema che pAse kacchanI sattA svIkArAvI. mAMDavInA haMsarAja zeThane kaLathI to 6 muMdrAnA mahamadane baLathI vaza karyo. phatemAmadanI senAnI hAka vAgavA lAgI. enI bepALI yUharacanA ane laDAImAM ekAeka AgaLa dhasI javAnI AvaData AgaLa sahunA 1 huM chuM sipAhI bacco n = Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAtha heThA paDatA. aMgrejonI lazkarI keLavaNI pAmelA sainiko paNa jamAdAra phatemAmadanA sainiko sAme parAjaya pAmatA. phatemAmade AkhA kacchamAM sattA sthApI. enI vIratA ane caturAInAM cotarapha guNagAna thavA lAgyAM. e dhAre to kacchano dhaNI bane tema hatuM, paNa ATalI vizALa sattA hovA chatAM phatemAmada kacchano rAjA na banyo. ene mana rAjya mahAna hatuM. AthI eNe potAnI beThaka siMhAsana para nahIM, paNa azva para ja rAkhI. evAmAM eka samAcAra AvyA. bhAratamAM dhIredhIre potAno pagadaMDo jamAvatA aMgrejo AgaLa vadhatA Ave che. have emanI najara kAThiyAvADakaccha tarapha gaI che. aMgrejonI nIti uMdara jevI, dhIredhIre pUrI jANakArI sAthe rAjamAM pagapesAro kare, emAM phUTa paDAve. avanavAM bahAnAM khoLI rAja pAse kola-karAra karAve. evA karAra karAve ke rAja aMgrejanuM banI jAya, rAjA to pUtaLuM rahe. emanI A uMdara jevI phUMkI-phUMkIne pholI khAvAnI nIti jamAdAra phatemAmadanI najara bahAra nahotI. e mAnato ke roga ane zatruno to jeTalo vahelo nAza karIe teTalo sAro. emAM vaLI maisUrano TIpu sulatAna e jamAdAra phatemAmadano gADha mitra hato. baMne vacce patravyavahAra cAlato. baMnene aMgrejonI cAlabAjI kaThatI hatI. baMnee aMgrejo sAme bAtha bhIDI hatI. TIpu sulatAne phatemAmadane huM potAnI dostInI bheTa tarIke eka topa paNa mokalAvI hatI. chuM evAmAM jAmanagarathI khabara AvI. phojadAra phatemAmadane vahAre dhAvAnuM kaheNa hatuM. jAmanagaranI svataMtratA jhUTavAI javAno bhaya Ubho bha thayo hato. aMgrejo ene potAnA rAjamAM bheLavI deze ema lAgavA mAMDyuM. DAhyA mANasoe vicAryuM ke jamAdAra phatemAmada bhale ApaNo duzmana 8 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karnala vokare jamAdArane mIThI mIThI vAto karI rahyo, paNa bahArano dumana Ave tyAre jarUra madade Avaze. kaurava ane pAMDava aMdaroaMdara laDe kharA, paNa bahAranA zatrunI sAme to e sahu eka - ekasone pAMca ! jamAdArane jAmanagarano patra maLatA e tarata taiyAra thaI gayo. aMgrejo ene AMkhanA kaNAnI peThe khUMcatA hatA. vIsa hajAranI cunaMdI senA laIne phatemAmada nIkaLyo. kacchanA raNane pAra karyuM. sAme kinAre pahoMcatAM eka aMgreja amaladAra maLyo. A amaladAra te kAbela senApati karnala vokara. e jeTalo baLavAna teTalo ja kaLavAna hato. eNe bhAratamAM rAja jamAvavA ghaNAM yuddho kheDyAM hatAM. e evI to spaSTa ane zuddha hiMdustAnI bhASAo bolato ke sAmAne ema ja lAge ke A hiMdustAnI ja che. phatemAmada ane karnala vokaranI ekAMtamAM be kalAka sudhI carcA cAlI. eNe phatemAmadane eno mitra hoya tevo dekhAva karIne ghaNI suphiyANI salAha ApI. kaMpanI sarakAranI vizALa sattAnI vAta karI. | ene madada karanArane sarakAra keTalA mAnathI jALave che te samajAvyuM. 33 huM chuM sipAhI bacco n = Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Akhare karnala vokare phatemAmadane kahyuM, "A aMgreja sattA badhe ja sthapAze. tame kadAca eka vAra jAmanagarane bacAvazo, paraMtu tenAthI zuM vaLaze ? amAruM baLa kevuM ne keTaluM che e to tame jANo cho." aMgrejonA baLa ane sattAnI vAta sAme jamAdAra acaLa rahyo. enuM eka rUMvADuM paNa pharakyuM nahIM. AthI karnala vokare eka bIjo pAso pheMkyo. eNe kahyuM, "tame vIra cho, kaMpanI (aMgrejo sarakAra tamane cAhe che ane mAna Ape che. tamAre mATe aMgrejonI dostI rAkhavI vadhu phaLadAyI che. A bhUkhaDI bArasa rAjyo tamane zuM ApI zake tema che ? vaLI tamArI madadano ahesAna sarakAra kadI bhUlaze nahIM. tamArI hayAtImAM tamAro mulaka ajita raheze." phatemAmada ema mIThAM vAkyothI moha pAme tevo mAnavI na hato. aMgrejonI cAlabAjIno e pUro jANakAra hato. jamAdAra A madha jevAM gaLyAM vacanonI pAchaLa rahelA haLAhaLa jherane pArakhI gayo. eNe aMgreja amaladArane spaSTa nA kahI ane jAmanagarane madada karavA doDI gayo. aMgreja sarakAranAM pharamAna chUTavA lAgyAM hatAM. kacchamAM vyavasthA nathI ema kahI teone rAja hAthamAM laI levuM hatuM. jamAdAra phatemAmada A sAMkhI le kharo ? ene paNa thayuM ke have A paradezI sarakArane svAda cakhADavo paDaze. kaccha ane kAThiyAvADamAMthI aMgrejone sadAne mATe dezavaTo ApavA taiyArI karavA mAMDyo. cArekora yuddhanI taiyArI thavA lAgI. paraMtu vidhAtAnI yojanA judI hatI. 1870mAM ekasaTha varSanI vaye ekAeka pleganI gAMTha nIkaLI ane A vIra maraNa pAmyo. Ama chatAM eka nirakSara bharavADamAMthI eka catura ane vIra rAjavI bananAra jamAdAra phatemAmada kacchanA itihAsamAM amara che. keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dostInA dAve ogaNasATha varSano yuvAna lAkho cArekora ghUmI rahyo hato. enI vIrahAkanA paDachaMdA AkAze gAjatA hatA, 'Aja dostInuM dila batAvavuM che, mitratAnAM mUla karavAM che, vizvAsaghAtanAM phaLa cakhADavAM che, sahu kacchI vIro, sAbadA thAo." kerAno killo dhamadhamI UThyo hato. zastronA khaDakhaDATa cAre tarapha paDaghA pADatA hatA. jyotiSIo A yuddhanA pariNAmane bahu vedhakatAthI joI rahyA hatA. kacchI nArI kumakuma taiyAra karI rahI hatI. kacchI ghoDIo raNe caDavA thanaganATa karatI hatI. kacchI juvAna yuddhane utsava mAnato. yuddhamAM javA samo ene koI AnaMda nahoto. dhAradAra bhAlAthI ke camakatI talavArothI duzmananAM mAthAM vadheravA jevI majAnI bIjI koI ramata emane mana nahotI. yuddhamAM khapI javA karatAM sAruM koI mota emaNe jANyuM nahotuM. emAMya A to lAkhA phUlANIno bola. loko enA nAme oLaghoLa thaI jAya. kacchanuM ekeeka kAMgaruM lAkhAnI dilAvarInI vAta kare. ekeeka killo enI vIratAnI gAthA saMbhaLAve. nAnAmAM nAnuM zivAlaya enA udAra dilanI kathA kahe. lAkhAnI khyAti to eTalI ke koI killo ke maMdiranA kazA lekha na maLe to e lAkhAe baMdhAvelAM kahevAya. dostInA dAve Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ple on ']+-ATaka ? D rAjadarabAra bhego thayo. kacchanA khUNekhUNethI kacchI vIro AvI gayA. lAkhAe sahune sUcanA ApI ke muLarAjanA eka paNa sainikane Aje choDo nahIM. evAmAM lAkhAnI najara rAjajyotiSa para paDI. emano cahero gaMbhIra hato, moM para viSAdanI chAyA hatI, lAkhAe pUchyuM, rAja jyotiSa ! Apa udAsa kema cho ? kacchI vIrane mATe A to jIvananuM dhanya TANuM che.' rAjajyotiSI bolyA, 'rAjA ! A yuddhamAM javuM rahevA do to!' lAkhAne mAthe vIjaLI paDI. eNe makkama avAje kahyuM, 'juo, mULarAja solaMkIne mahAta karavAnI AthI rUDI taka mane maLavAnI nathI. gujarAtamAM hato tyAre cAvaDAonuM luNa khAdhuM. sAmanasiMha cAvaDAnA rAjamAM gujarAtanI senAmAM nAyaka tarIke rahI cUkelo lAkho sAmantasiMhane mAranAranuM vera vALavAnI taka kema javA de ?' rAja jyotiSI gaMbhIratAthI bolyA, 'paNa tame pachI laDavAnuM rAkho to. hAlamAM saMjogo sArA nathI.' lAkhAe kahyuM, 'tamArI vAta sAcI. vera to game tyAre vALI zakAya. paNa jyotiSIjI, Aja jevI rUDI taka pharI nahIM Ave. mULarAja graharipu sAme yuddhe caDyo che. huM ane graharipu bALapaNamAM pATaNamAM sAthe yuddhavidyA zIkhelA. mitrane madada karavI e ApaNI pharaja che.' rAjotiSI kahe. 'mahArAja, pharajanI vAta kharI, paNa...' 'paNa zuM ? je hoya te spaSTa karyA.' lAkhAe AturatAthI pUchavuM. 'mahArAja, mArA joSa ema kahe che ke atyAre mArA rA' lAkhA raNe caDaze to pachI pAchA nahIM Ave ! rA' A vakhate javAnuM rahevA do, pachI jajo.' AkhI sabhA rAjyotiSInI vAta sAMbhaLI stabdha banI gaI. badhAnAM mA~ para meza DhaLI gaI, paNa lAkho phUlANI to khaDakhaDATa hasI 3 paDyo ne bolyo, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vAha re vAha ! atyAre laDavA na javuM ne mota na AvavAnuM hoya te joIne javuM ? kacchI vIra kI Ama raNe caDyo che kharo ? graharipu ApaNo mitra che. mitrane mATe motane bheTavA taiyAra chuM. jyotiSI, eka nahIM, paNa ekaso vAra mota mArA mukadda2mAM haze topaNa mitrane khAtara laDavA jaIza.' ogaNasATha varSanA lAkhAnI A chaTA joI sahuM daMga thaI gayA. enI vIratA ane enI dostIne sahu dhanyavAda ApavA lAgyA. na lAkho have paLavAra thobhe ema na hato. mULarAja sAthe graharipunuM yuddha zarU thavAnI aNI para hatuM. paLano vilaMba pAlave tema nahoto. tamAma kacchI laDavaiyAone ekaThA karyAM. badhAM sAdhana saraMjAma lIdhAM. riyo pAra karyo ane ATakoTa zahera pAse AvI pahoMcyo. yuddha AraMbhAI cUkyuM hatuM. hAthI para beThelA pATaNapati mULarAje jorathI eka bANa soraThanA dhaNI graharipu para pheMkyuM. graharipue nizAna cUkavI dIdhuM. graharipu eTalA ja vegathI dhAyo. eNe mULarAjanA hAthI para bANa choDyuM. hAthInA gaMDasthaLane bhedI nAkhyuM. paNa vaphAdAra hAthI aNanama rahyo, muLarAja krodhe bharAyA. eNe potAnI badhI tAkAta ekaThI karI jorathI bhAlAno ghA karyo. mAlo aMbADI sAthe athaDAyo. AkhI aMbADI hAlI UThI. aMdara laDI rahelo graharipu bIjuM tIra tAkavA jato hato, paNa aMbADI hAlI UThatAM e nIce phaMgoLAI gayo. mULarAje duzmanane jIvato pakaDavA kahyuM, graharipu pakaDAyo. enA lazkaramAM nAsabhAga thaI. paNa tyAM eka moTI trADa saMbhaLAI. . 'mULarAja ! mAna sAthe graharipune chodI de ! A lAkho, tAruM mAthuM levA AvI pahoMo che.' mULarAje kahyuM, 'lAkhA phUlANI, tame cho ogaNasATha varSanA ane huM chuM sAva yuvAna ! yuvAna-yuvAna sAthe hoDa bake e barAbara! tamArA jevA gharaDA sAme zuM laDavuM ?' lAkhAe javAba vALyo, 'mULarAja, hajI lAkhAnA ghA khAdhA nathI dostInA dAve ke Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ' ': ' T mULarAje pUrI tAkAtathI lAkhAne bhAlo lagAvyo 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla tyAM sudhI tAruM abhimAna che. lAkhAnA ghA khAIza eTale khabara paDaze ke ghA kone kahevAya. mATe graharipune choDIne pAchA pharI javAnI salAha ApuM chuM. tArA jevA yuvAnanI badhI AzAo vADhI nAkhavI gamatI nathI." mULarAja bolyo, 'graharipu have nahIM maLe, bolo, have zuM karavuM zuM che ? 'vIrane bIjuM hoya zuM? cAla, laDavA taiyAra thaI jA." kahIne lAkho A phUlANI mULarAja upara tUTI paDyo. kacchI vIro ane vIra paTTaNIono jabaro jaMga jAmyo. bhAlAM ne 38 talavAronI jhapAjhapI vacce lAkho phUlANI eka yuvAnanA jhanUnathI laDato Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hato. mULarAja mATe potAnA jIvanamaraNano savAla hato. baMne vacce khUba jhapAjhapI thaI. lAkhAnA ghaNA ghA mULarAje cUkavyA ne jhIlyA. mULarAjanA ghaNA ghA lAkhAe siphatathI cukAvyA. paNa mULarAje jaya somanAtha'nI gaganabhedI garjanA sAthe eka bhAlo mAryo. lAkhA phUlANInA zarIrane ArapAra vIMdhato cAlyo gayo. lAkho marAyo, hasato-hasato maryo. eka mitrane mATe lAkhAe motane vadhAvI dIdhuM. dostInA dAve . Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ple on ']+-ATaka KE_D_q G janatA ane jotA kacchanI kArI kacchI nAme jANItI korI dharatI che. e korI dharatI para jhAMjhavAnAM nIra jevAM ThagArAM pANI vahe jAya che ane e ThagArAM nIrane pIvA be jAtavaMta ghoDIo haraNaphALa bhare che. eka lAla raMganI mANakI ghoDI che, to bIjI dhoLA raMganI rezama nAmanI ghoDI che. ghoDI para savAra be puruSamAM eka uMmaralAyaka che, bIjo AvatI phlagulAbI javAnIno AdamI che. baMne vacce cAlatI vAtacIta parathI ema lAge che ke baMne vacce pitA-putranuM sagapaNa che. putranI ghoDI AgaLa che, pitAnI thoDI pAchaLa che. pitA ghoDIne cAra cAbuka mArIne dIkarAnI ghoDIne pahoMcavA mahenata kare che, paNa putra pitAnI ghoDIne AMbavA deto nathI. pitA bUma pADI putrane vinavatAM kahe che, 'dIkarA kArAyala, samA kuTuMbanA sUraja, dhIro paDa ane mArI vAta sAMbhaLa.' putra ghoDIne eDI mArIne utAvaLI doDAvato kahe che, pitAjI, have nahIM thobhuM, satanI dharatI para mastaka caDAvavAnuM mana thaI gayuM che.' vaLI pitA-putra vacce spardhA thAya che. putra AgaLano AgaLa rahe che, ne pitAne jorathI kahe che, 'oho ! jarA juo to kharA, duniyAmAM kevo adharma cAle che ! rAjA prajAne khAya che ! vepArI vastIne lUMTe che ! amaladAra prajAne raMjADe che. koIne koI pUchanAra nathI. mAre to bahAravaTAM Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheDavAM che ne satadharmanAM mAna karavAM che." pitA vaLI vInavIne kahe che, "beTA, mAre tuM sAta khoTano che. kArI kacchI pradezanA ApaNe kIrtimAna puruSo chIe. siMdhapati jAma lAkhiyAranA nAnA bhAI jakharA samA e tArA dAdA thAya. mAre dIkaro nahoto, mATe citrANA DuMgara para meM citranAtha yogIne ArAdhyA hatA.' yuvAna kArAyele ghoDIne bamaNI eDa mAratAM kahyuM, 'pitAjI, mArA kAmamAMthI mane calAvazo nahIM. kuLanI ane kIrtinI vAto ADI lAvazo nahIM. satadharmanA yuddha caDavuM che. kAyAnA kaTakA karavA che. koI ALapaMpALa vacce lAvazo mA." kArAyalanI ghoDIno vega vadhyo, paNa pAchaLa AvatA enA pitA nArAyaNe potAnI ghoDIne paNa eDa mArI. baMne ghoDIo sarakhI jAtavaMta olAdanI hatI. nUra ekenuM ochuM nahotuM. e paNa sagapaNe mA ane dIkarI hatI. mAtA mANakIe dIkarI rezamane AMbavA jhaDapa vadhArI. baMne ghoDIo ekasAthe thaI gaI. pitAe putrane potAnA sama ApIne kahyuM, "basa, dIkarA, eka paLa thobhI jA. mArI vAta sAMbhaLIne tArA paMthe paDI jaje. Aja tane nahIM dIkaro kArAyala bolyo, "pitAjI, vAta jaladI patAvo. evuM na thAya ke mAyAnAM baMdhana mArA paga bAMdhI le. vasatInI vedanAbharI cIsa mArAthI khamAtI nathI. mUThI dhAna vinA mAnavI kamote mare che." pitAe ghoDI sAthosAtha rAkhatAM kahyuM, "beTA, tuM devano dIdhela che. jyAre pAMjarAmAM ghera popaTa nahoto, ne khoLAmAM dIkaro nahoto, tyAre meM citranAtha yogIne sAdhyA. yogIe mane kahyuM, "jo, pelA AMbA parathI eka kerI laI Ava' mArA manamAM pApa hatuM. meM eka kerInA badale be kerI toDI. meM eka kerI yogI bAbAne ApI ane eka kerI mArI bheTamAM mUkI. yogI kahe, "beTA, tArA para prasanna thayo chuM. eka dIkaro ApIza, a janatA ane janetA D ra Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sin keDe kaTArI, khabhe DhAla paNa teM corI karI che mATe tAro dIkaro cora nIkaLaze. ene ApyuM khAvAmAM rasa nahIM rahe. e AMcakIne khAze. beTA, A vAta Aja phaLI che. tane rAja pAsethI AMcakIne levAnuM mana thayuM che. jA, gurunA bola mithyA nahIM thAya, paNa eTaluM yAda rAkhaje ke tuM yogIno dIdhela dIkaro che.' pitAe ghoDInI lagAma kheMcI. mANakI UbhI rahI gaI ane rezama jaMgalane gajavatI hAvaLa detI kacchanI dharatI parathI vahI gaI, kArAyale to potAnI kaTArI ane samazeranI AbarU ekadama vadhArI dIdhI. kArAyalano siddhAMta hato ke mAravo to mIra, nahIM to phakIra zuM mAravo? dhIredhIre kArAyalanI AjubAju yuvAna kacchIonuM jUdha bheguM thayuM ane teo potAnA vIratvanI darsa dizAmAM hAka bolAvavA lAgyA . kArAyala kacchano betAja bAdazAha banI gayo. jANe enI kacerI beThI ane eno heDa-koraDo gAjavA lAgyo. kArAyala to dukhiyAno belI. rAMka-raiyata enI pAse dAda mAgavA Ave, garIba prajA enI pAse peTa pUratA anAjanI mAgaNI kare. vepArIothI trAhya tobA pokAratA kheDUto kArAyalanI pAse dhA nAkhavA Ave. amaladArothI kaMTALelI prajA kArAyala pAse phariyAda kare. kArAyala sahuno nyAya karuM, julamI amaladAronAM ane lohIsa vepArIonA to e rAma bolAvI che. eka divasa teNe siMdha bAMbhaNAsaranA bAdazAhano khajAnA para gADa pADI. Aja ene mIra mAravo hato. aDhaLaka sonuM, rUpuM ane tAMbaiyAno moTo khajAno enA hAthamAM Avyo. kArAyale cAra-cAra hAthe prajAmAM sonuM-rUpuM vaheMcyuM. loko to khuzakhuzAla thaIne kArAyalanI kIrti gAvA lAgyA. raiyatane AnaMdI joIne kArAyala khuza thayo. have e jevA tevAne to gaNakAre nahIM. paNa A tarapha siMdhanA bAdazAhe potAnA sipehasAlArone Adeza karyo, bAdazAhano khajAno luMTAya e bAdazAhanI AbarU levA barAbara Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. game tema karo, paNa corane hAtha karo ane mArI sAme hAjara karo." siMdhanA sipehasAlAro ane sipAhIo cAre tarapha khajAnAnA lUMTArane pakaDavA nIkaLI paDyA. vana-vane, jaMgale-jaMgale, gAme-gAma ne zahere-zahera pheMdI vaLyA. samA rajapUta nArAyaNa para potAnA lUMTAru putrane pakaDavA, kAM ene gharabahAra karavA zAhI pharamAna chUTyuM. rajapUta pitA nArAyaNa to jANato ja hato ke A kArAyalanAM kAmonAM phaLa che. e phakIra mArato nathI, mIra mAre che. eNe saMgAthIo sAthe kahevaDAvI dIdhuM ke kArAyalanAM kAmothI huM rAjI chuM, paNa have mArA gharanA daravAjA tene mATe baMdha che. kArAyela pote citrAnA DuMgara para Avyo ane potAnI janmabhUmine chellA juhAra karI, pitAne rAmarAma kahevaDAvI vidAya thayo. have kArAyala potAnuM nivAsasthAna nakkI karavA sthaLa-sthaLe ghUmavA lAgyo. pahelAM dhaDA DuMgara para Avyo. ahIM vanarAji khUba sArI hatI, paNa kArAyalanuM mana mAnyuM nahIM. e tyAMthI caMdriyA DuMgare Avyo. caMdriyA DuMgaranI mATI pocI-pocI hatI. maradane e bhAve nahIM. aMte e pacchamAI DuMgara para Avyo. pacchamAI DuMgara upara lakhagurunuM sthAnaka hatuM. kArAyale ahIM potAnuM mathaka karyuM, ane potAnA bheruone kahyuM ke mAruM bahAravaTuM e satanuM bahAravaTuM che. satane lAMchana lAge tevuM eka paNa kAma mAro koI bherubaMdha na kare. pacchamAI DuMgara para kArAyela paNa lakhagurunA celA jevo gaNAvA lAgyo. duHkhI, daridrI potAnAM duHkha pheDavA ne potAnI garIbI dUra karavA e DuMgare AvatA ane kArAyela emanuM mana saMtoSato. e vakhate kacchamAM kALo duSkALa paDyo. aSADha-zrAvaNa nakAmA ? gayA, bhAdaravo jarA paNa varasyo nahIM. Dhora maravA lAgyA ane mANasonI sthiti ethI paNa bhayaMkara thaI rahI. A vakhate dhArA nAmanI nagarImAM vizaLa vAghelo rAja karato hato. 43 janatA ane janetA D ra Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizaLa vAdhelo bahu julamI rAjA hato ane anyAyanuM dhana bhaMDAramAM ekatra karato hato. rAjA jyAre anyAyI hoya tyAre enA amaladAro paNa pApiyA ja hoya. amaladAro prajAne khUba kanaDagata karatA ane je prajAnA gharamAM hoya te potAnA ghara bheguM karatA. ochA varasAdavALA kacchamAM kALo bokAso bolI gayo. hajAro mANaso bhegA thaIne vizaLa vAghelA pAse AvyAM ane karagaravA lAgyAM, rAjA, amane majUrI Apa, ame bhUkhe marIe chIe." paNa vizaLa to sAMbhaLe ja zeno ? e to A mANaso, dhArAmAM raheze to emane kaMI khAvA ApavuM paDaze, e vicAre kaMI paNa AzvAsana ApyA vagara eNe sahune haDadhUta karI kADhI mUkyA. keTalAya dukALiyAo tyAM ne tyAM maraNa pAmyA, keTalAka killAnI bahAra maraNa pAmyA ne keTalAka pAchA jatAM rastAmAM ja motane bheTyA. A sthiti ati karuNa hatI, paNa vizaLa vAghelAnA hRdayamAM dayAno jarA paNa chAMTo na hato. eNe badhAMnA mRtadeho ghasaDAvIne koTanI bahAra khAImAM naMkhAvI dIdhAM, ne potAnA killAnA daravAjA dukALiyAo mATe baMdha karyA. dhArAmAMthI bacelA keTalAka adhamUA thaI gayelA dukALiyAo pacchamAI DuMgara para vIra kArAyala pAse pahoMcyA ane dhA nAkhI. he vIra kArAyala, amAre upara Abha ane nIce dharatI rahI che. amAruM koI nathI, peTano khADo pUravA pAzera anAja paNa amArI pAse na nathI. he vIra, tuM satadharmano belI che, amArI vahAre dhA.' vIra kArAyala beTho hato tyAMthI chalAMga mArIne Ubho thaI gayo ane kahyuM, 'bhUkhyA ane dukhyAnuM pAlana e mAro dharma che. mAnavajAtanI sevA karavI, kaMgAla ne bhikhArIne roTI pahoMcADavI e mAro ImAna che. huM duHkhI mAnavone Thokara mAranAra vizaLa vAghelAnI khabara laI nAkhIza. mane jo eka TaMkanuM bhojana maLaze to aDadhA TaMkanuM bhojana dukhiyAone 44 ApIne jamIza. mAro deha dukhiyAM bhAIbaheno mATe kurabAna che." B keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra kArAyala e divase ghoDe caDyo. enI sAthe eno juvAnajodha dIkaro vIMjhAra paNa hato. vIMjhArane kahyuM, beTA, mAnavajAtane mATe khapI javAnI A ghaDI che. rajapUta motathI Dare nahIM, mota to mANavA jevI cIja che. duzmana baLavAna che. mane jo kaMI rajAkajA thAya to mArA satudharmanuM tuM pAlana karaje. A garIba lokonA moMmAM roTI pahoMcADaje." bApa ane dIkarAe vAghelAnI bhUmi upara ghoDAM ramatAM mUkyAM. zamazera pheravavA mAMDI. zaheranAM zahera lUMTAvA mAMDyAM ane tyAMthI ja maLe. te lAvIne potAnI dharatInAM bhUkhyAM bhAI-bahenone ApavA mAMDyuM. koI-koIvAra pitA-putra babbe divasa ne traNa-traNa rAtanA paMtha kheDatA. ane jyAM annabhaMDAra hoya, dhanano saMgraha hoya tyAMthI rAtorAta upADIne pAchA pharatA. satadharmanuM e yuddha hatuM. ghaNo lAMbo samaya cAlyuM ane have vizaLa vAghelAne eka ThekANe sUI rahevAnuM paNa bhAre paDavA mAMDyuM. kArAyale dhanavAnonA bhaMDAra lUMTyA. amaladAronI havelIo sApha karI ane have rAjadarabAra para e trATakavA lAgyo. vizaLa vAghelAe jenI mUche traNa-traNa lIMbu Thare evA bahAdurone lAvIne paherA para mUkyA, moTA-moTA simehasAlArone baMdobasta mATe rAkhyA, paNa kArAyale badhAno borakUTo karI nAkhyo. ghaNI yuktio laDAvI, paNa kArAyala pakaDAya ja nahIM ane pakaDAya paNa kevI rIte ? kArAyala prajAne mATe sarvasva hato. prajAnA mANaso AvIne ja tene bAtamIo ApI jatA hatA. vIra kArAyala je lUMTato hato, te prajAmAM vaheMcI deto ne kaheto ke je jenuM che te tene ApuM vizaLa vAdhelo Akhare kaMTALyo. eNe pharamAna karyuM ke je koI ja kArAyelane jIvato pakaDI lAvaze tene manamAnyuM inAma ApIza. rAjano odhavajI nAmano nAgara maMtrI tarakIba paNa laDAvI jANe ne talavAra paNa calAvI jANe. eNe vIra kArAyalane jIvato pakaDI 45 janatA ane janetA D & Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAvavAnuM bIDuM jhaDapyuM. kasoTInI e rAta AvI pahoMcI. nagaranI AjubAju cAretarapha kALAM aMdhArAM UtarI gayAM. Aje vIra kArAyale potAnA bahAdura ane juvAnaputra vIMjhArane sAthe lIdho ane kahyuM, beTA, Aja tArA pitAnuM pANI joje, ane tAruM pANI batAvaje. pAcho paga bharIza mA." odhavajI maMtrI paNa gherathI dharmapatnInA hAthanuM pAnanuM bIDuM laIne keDe kaTAra khosI, aMdhAra pacheDo oDhIne bahAra nIkaLyo hato. eNe killAnI cAre tarapha baMdobasta rAkhyo hato, paNa eka bAju rasto khullo rAkhyo hato ane e raste nAnI evI khAI khodAvI emAM kAMpa bharAvyo hato. e kAMpa evo hato ke mANasa jema-jema emAMthI bahAra nIkaLavA prayatna kare, tema-tema UMDo khUMpato jAya. madharAtanA gajara bhAMgyA tyAre vIra kArAyale rAjamahelamAM praveza karyo, khajAnAnI peTIo hAtha karI. rAjA vizaLa moDo-moDo hamaNAM ja sonAnI khATa para sUto hato. kArAyalanA putra vIMjhAre kahyuM, "bApu, A sonAnI khATa letA jaIe. lakhagurunA AzramamAM zobhaze." kArAyale kahyuM, "beTA, khATe hIMcakavAnA vakhata gayA. Aje to Abha sAthe bAtha bhIDI che. yAda rAkhaje ke mardanI mahoMkANamAM jaIe paNa pAvaiyAnI jAnamAM na jaIe. AjanI rAta kaTokaTInI thaze. bhale tuM kahe che to khATeya bhegI letA jaIe." zuM sonAnI khATane hIranI dorIthI gUMthI hatI ane upara rAjA sUto zuM hato. zuM kArAyale hIranI dorIone kApI nAkhI ane rAjAne sAcavIne je nIce mUkI dIdho, khATa uThAvI lIdhI. ja badhI mAlamattA lUMTIne pitA ane putra nIce UtarI gayA ane 46 tyAMthI doDavA lAgyA. koTanI pAse AvyA. billI page baMne jaNA koTa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caDI gayA. odhavajI ke eno koI sAthI rastAmAM maLyo nahIM. baMne jaNA nirAMte killo UtarI khAI pAse AvyA. khAI lAMbI-pahoLI hatI ane mAlasAmAna ghaNo hato. kArAyale vIMjhArane kahyuM, "dIkarA ! mArA mAthe ghaNo boja che. kadAca huM ThekI zakuM ke na paNa ThekI zakuM. huM phasAI jAuM to tuM mArA mAthe rahelo badho sAmAna laI jaIne garIba lokone pahoMcADaje." vIMjhAre chalAMga mArI ane te pele pAra cAlyo gayo. kArAyala kauvatavALo hato. eNe hanumAna-kUdako lagAvyo, paNa thoDuMka cheTuM rahI gayuM ane khAInA kAMpamAM khUpI gayo. have nIkaLavuM muzkela hatuM. kArAyela dhIredhIre aMdara Utarato jato hato. eNe bUma pADI. vIMjhAra, mAruM mAthuM utArI le. laI jaIne tArI mAne Apaje. kaheje ke mArA pitAnI A bheTa che." paNa vahAlasoyA vIMjhAranuM haiyuM pitAnuM mAthuM letAM kema cAle ? pitAnI vicitra mAgaNI sAMbhaLIne putra tharatharI gayo. vIra kArAyale moTethI cIsa pADIne kahyuM, "vIMjhAra, tuM mAro dIkaro na hoya. satadharmanA juddha tane AvaDe nahIM. mane zarama Ave che ke mAre tyAM tArA jevo nAmarda dIkaro pAkyo ! zuM tuM mArA mastakanI durdazA joI zakIza ? ane tArI janetAne tuM zuM bheTa ApI zakIza ?" vIMjhAra have Ubho rahI zakyo nahIM, eNe vIjaLIvege kamara parathI talavAra kheMcI ne doDyo. devasevA mATe vela uparathI phUla utAre eTalI capaLatAthI eNe potAnA pitAnuM mastaka utArI lIdhuM. ne e mAthAno rezamI coTalo hai hAthamAM laI pitAnA rakta TapakatA mastakane kapALa para aDADyuM. 6 rAtano gajara bhAMgato hato. sipAhIo sAvadha thatA hatA. kUkaDAo nekI pokArI rahyA hatA. vIMjhArane thayuM, janetAne pitAnuM mastaka ApIza, paNa e mastakano badalo zuM lIdho, tenI paNa vAta karavI paDaze ne ? 47 janatA ane janetA D Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kirI vijhAre bhAre haiye pitAnuM mastaka janetAnA khoLAmAM mUkyuM vIMjhAra eka hAthamAM mastaka rAkhIne doDyo. khAInI pelI bAjuthI odhavajI potAnuM kArastAna saphaLa thayeluM joIne harakhAto-harakhAto cAlyo Avato hato. judA vezamAM rahelA odhavajIne vIMjhAra pArakhI gayo. pAMca-sAta sipAhIo sAthe hatA. vIMjhAre jozabhera cIsa pADI ane hallo karyo. 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla odhavajI potAnI jAtane samAve e pahelAM vIMjhAranI tAtI talavAra enA mastaka para pharI vaLI. meghathI bharelA AbhamAM vIjaLIno camakAro OM joI jema cora moM chupAve ema sipAhIo moM chupAvI gayA. odhavajInuM dhaDa kapamAM nAMkhyuM. vIMjhAra Aja koIno sago na hato. be hAthamAM rakta TapakatAM be mastako sAthe vIMjhAra khAI pAse Avyo, G potAnA pitAnA kAMpamAM khUMpela dhaDa pAse AvI vIMjhAre enA para 48 odhavajInuM mastaka mUkI potAno rasto lIdho. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aja sUrya paNa vIMjhArane pahoMcI zake tema na hato. sUrya Uge te pahelAM vIMjhAra potAnI janetAnA paga pAse jaIne DhaLI paDyo ne pitAnuM mastaka khoLAmAM mUkI dIdhuM ane bolyo, "mA, Aja saMsAramAM janetA sivAya mAruM koI nathI." mAtA bolI, "beTA, tAre to khabara le evI janetA paNa che, paNa jene mATe tAro pitA maryo e janatAnuM to koI nathI, tuM enI vahAre dhAje. tArA bApanuM sAcuM tarpaNa e haze." - sUryodaya thaI cUkyo hato ane vIra kArAyelanA kapAyelA mastaka para e potAnI kiraNAvalIo caDAvI rahyo hato. janatA ane janetA ) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIraputra vIMjhAra AkhA zaheramAM acaraja phelAI gayuM. sahu vicAramAM paDI gayA ke Ama bane kevI rIte ? ATaATalI takedArI chatAM cora mahelamAM pesI jAya kevI rIte? mahelamAM praveze e to ThIka, paNa rAjanI tijorI khAlI karI nAkhe, e kema bane? eya bane, paNa je khATa para rAjA vizaLa vAghelo sUto hato, e khATa kevI rIte gAyaba thaI jAya ? koIne samajAtuM ja nathI ke kALA mAthAno mAnavI A kAma karI zake kevI rIte ? A kAma karanAra koI cora hoI na zake, jAdugara ja hovo ghaTe. vadhArAmAM corane capaTImAM pakaDI pADavAnuM ne te mATe bhayaMkara kAvataruM goThavanAra khuda odhavajInuM mAthuM khAInA kAMpamAMthI maLyuM ! A badhuM bane kevI rIte ? sahu koIne A camatkAra ja lAgato. khAImAMthI mAthuM ane dhaDa bahAra kADhavAmAM AvyAM. dhaDa para kALo kITADo jevo kAMpa vIMTaLAyelo hato. AthI e konuM dhaDa che te oLakhavuM 2 agharuM hatuM. sahu vicAramAM paDyA. vizaLa vAghelAne kaMI samaja na paDI. lAMbA vicArane aMte nakkI karyuM ke A mAthuM odhava maMtrInuM che, paNa A ja dhaDa coranA sAthIdAranuM lAge che. potAno sAthI oLakhAI na jAya e T mATe eNe enuM mAthuM kApI lIdhuM haze ane ene ThekANe odhavajI maMtrInuM 50 mAthuM rAkhI dIdhuM haze. keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darabAra bharAyo, vizaLa vAghelAnI vAta sahue vAgoLI. ne Akhare nakkI karyuM ke e bAhoza cora potAnA sAthInuM dhaDa levA Avavo joIe. enA dhaDane jarU2 e agnisaMskAra ApavA Avaze. basa, e vakhate e corane hoziyArIthI jhaDapI levo. A kAma mATe kAbela mANasonI tAbaDatoba nimaNUka thaI gaI. vizaLa vAghelAe e dhaDane dhArAnagarInA cogAnamAM mukAvyuM. e tarapha koIne paNa pharakavAnI manAI karI. potAnA sipAhIone cokIe besADyA. vadhArAmAM jaNAvyuM ke cora bhAre cAlAka che, mATe AMkhanuM maTakuM paNa na mArazo ! Akho divasa ema ne ema gayo. e bAju koI pharakyuM paNa nahIM. cokI karatA jamAdArone paNa kaMTALo AvavA lAgyo. badhA dhaDanI najIka besI gappAM mAravA lAgyA. eka jamAdAra bolyo, "mArA dAdA evA pahelavAna hatA ke hAthI para caDe ne beThAbeThA jora kare to hAthI jamIna para besI paDe." bIjA jamAdAre bamaNo baNago phUMkyo. e bolyo, "basa, eTaluM ja ne. mArA dAdA to evA pahelavAna hatA ke jaMgalamAM jaI siMhane kAna jhAlIne pakaDI lAvatA. gharanuM kAmakAja karAvatA, gADe joDatA ne sAMje pITha para daMDuko lagAvI bhagADI mUkatA." evAmAM trIjo jamAdAra bolI UThyo, "oha, emAM te vaLI zI dhADa mArI ? mArA dAdA eka vAra jaMgalamAM pharavA gayA hatA. hAthI ane siMhane khUnakhAra laDatA joI emane gusso caDyo. baMnene pUMchaDIe pakaDIne evA phaMgoLyA ke bAra gAu para jaI paDyA." Ama ThaMDA pahoranI vAto cAlI rahI hatI. rAta vadhu ne vadhu gherI banatI hatI. jamAdAronA peTamAM kakaDIne bhUkha lAgI hatI ane bIjI ke tarapha AMkho UMghathI gherAvA lAgI hatI. evAmAM joyuM to sAmethI eka gADuM cAlyuM Ave. jamAdAro AMkho coLIne barAbara taiyAra thaI gayA. hathiyAra para hAtha rAkhyo ane gADuM ! najIka AvatAM hAka mArI, vIraputra vIMjhara | 2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "khaDe raho, kidhara se Ate ho ? kidhara jAte ho ?" gADAvALo vANiyo nIce Utaryo ane garyo, "zuM che te khaDe raho? Aja to zukana ja kharAba thayA che. A gADAmAM lAkaDAM bharI vecavA Avyo. paNa khabara nahIM ke dhArAmAM badhA rUpiyAnA traNa aDadhAvALA ja rahe che." eka jamAdAra bolyo, "eya, jarA jIbha samAlIne bola, nahIM to joyA jevI thaze." vANiyAe ThAvakAIthI kahyuM, "have vaLI vadhAre jovA jevI zI thaze? Aje ghaNuM thaI gayuM che. A mIThAI lAvelo tenA paNa paisA mAthe paDyA. mAgI cAra zera ane ApI bazera; ane teya vAsI; duniyA bharosAlAyaka rahI nathI." tarata vANiyo mIThAInI mATalI laIne gADAmAMthI nIce Avyo ne potAnI vAtanI khAtarI karAvavA jamAdAronI vacce mATalI mUkI. terI mIThAI vAsI hai, paNa amArI to e mAsI che, peTamAM galUDiyAM bole che !" ne mIThAInI soDame bhUkhyA DAMsa jamAdAronA moMmAMthI pANI chUTavA lAgyuM ne hoTha para jIbha pheravavA lAgyA. vANiyAe dhIme rahIne mATalInA kAMThale vIMTALeluM kapaDuM choDyuM. badhA jamAdAra UMcA thaIne jovA lAgyA. eka jamAdArathI rahevAyuM nahIM, te bolyo, bhAI, jarA svAda to cakhADo, kevI mIThAI lAvyA cho ?" vANiyo khesa sarakho karatAM bolyo, "lo bhAI lo. Aje kamANI to thaI nathI, khoTanuM khAtuM kholyuM che. lAkha bhegA savA lAkha. ghA bhego ghasarako. lo, tameya mijabAnI uDAvo ! tamArA nasIbanI haze, ahIM to dANA-dANA para khudAe khAnAranAM nAma lakhyAM che." vANiyAe jevI mIThAI bahAra kADhI ke bhUkhyA jamAdAro trATakI - paDyA. jhapATAbaMdha mIThAI ArogavA lAgyA. mATalI khAlIkhama ! ThaMDuM G pANI paNa hatuM, badhA pI gayA. thoDI vAramAM jamAdAronI AMkho gherAvA 52 lAgI. 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIThAImAM rahelA ghenanI asara thavA lAgI, ane TapoTapa jamAdAro AMkho coLatA jamIna para sUI gayA. vANiyo manomana hasyo. A vANiyo te bIjo koI nahIM, paNa vezapalaTo karIne Avelo kArAyalano vIraputra vIMjhAra hato. gADAmAMthI lAkaDAM kADhIne citA racI, citA para potAnA pitAnuM dhaDa mUkyuM ane citA saLagAvI. dhaDa baLI rahe tyAM sudhI vIMjhAra Ubho rahyo. uSAnA AgamananI taiyArI thaI cUkI hatI, AthI vIMjhAra pitAnI citAnAM aMtima darzana karIne jhapATAbaMdha ghara tarapha ravAnA thayo. vizaLadeva coranA vicAramAM AkhI rAta taraphaDiyAM mArato rahyo. jevI savAra paDI ke tarata ja tapAsa karAvI. tapAsa karatAM khabara paDI ke pelA dhaDane to agnisaMskAra apAI gayA che ane cokIdAro hajI tyAM lAMbA thaIne ghasaghasATa UMghe che ! A jANI vizaLa vAghelAne khUba gusso caDyo. jamAdArone ghenamAMthI uThADyA. cAMdakhA camakIne beThA thayA. mAnabhA bhama laIne khaDA thaI gayA. takhubhA talavAra tANIne hoMkArA devA lAgyA, paNa have zuM thAya ? sahune khabara paDI ke koI emane banAvI gayo ! vIlA moMe e badhA vizaLa vAghelA pAse AvyA. krodhAyamAna vizaLe tamAma jamAdArone pANIcuM ApI dIdhuM. vizaLa vicAramAM paDyo. cora ene kevI thApa ApIne cAlyo gayo! sipAIonI bedarakArIne lIdhe e pelA dhaDane agnisaMskAra paNa ApI gayo. eNe vicAra karyo ke have corane pakaDavAnuM kAma bIjAne soMpavuM nathI. Aje rAte jAte ja corane pakaDavA dhArAnagarImAM nIkaLavAno vicAra karyo. A mATe tamAma cokiyAtone sAbadA karI dIdhA. A bAju vIMjhAra enA bApanI peThe prajAmAM ghaNo priya thaI gayo hato. keTalAya dukALiyAone eNe motanA mukhamAMthI bacAvyA hatA. AthI ene prajAnA ja mANaso rAjA vizaLanI yojanAnI rajeraja mAhitI ApI jatA. vIraputra vIMjhara D A Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIMjhArane khabara paDI ke Aje rAjA jAte potAne pakaDavA nIkaLavAno che, tyAre ene AnaMda thayo. vicAryuM ke rAjA jevA rAjAne kaMI camatkAra dekhADuM to mAruM nAma vIMjhAra sAcuM kahevAya. rAta DhaLavA lAgI. dhArAnagarI para aMdhakAranA oLA UtaravA lAgyA. nagarajano to sUI gayA hatA, paNa cokIdAro Aje khuda vizaLa vAghelo nIkaLavAno hovAthI sAbadA thaIne khaDA hatA. vIMjhAre enI yojanA vicArI lIdhI. vIMjhAra evo to vezapalaTo karI zakato ke eno paDozI paNa ene pArakhI zakato nahIM. vIMjhAre eka dhanADhya zeThano veza paheryo, mAthe moTI pAghaDI, dhoLAM dUdha jevAM vastro ne kapALamAM tilaka. zaheranI bahAra AvelA eka taLAva pAse rAjAnA AvavAnA rastA sAme jaIne beTho. rAjAnA ghoDAnA DAbalAno avAja kyAre saMbhaLAya tenI rAha jovA lAgyo. madhyarAtrI thaI. saravA kAna karIne beThelA vIMjhArane ghoDAnA DAbalA saMbhaLAyA. ene khAtarI thaI ke nakkI rAjA ekalo Ave che. tarata ja vIMjhAre poke poka mUkIne raDavAnuM zarU karyuM ane vacce bolavA mAMDyuM, o bApaliyA re... have mAruM zuM thaze ? AkhI jiMdagI majUrI karIne meLaveluM jatuM rahyuM, re..hAya, hAya, huM bAvo banI gayo." Avo avAja sAMbhaLI vizaLa vAghelo coMkI UThyo. eNe cAre tarapha najara pheravI, to taLAvanI pALe eka zAhukAra jevo mANasa jorajorathI chAtI phATa rudana karI rahyo hato. vizaLa vAghelo tarata enI pAse gayo ane ene sAMtvana ApyuM. huM zAhukAra banelA vIMjhAre khUba gadgadita avAje kahyuM ke, "cora mAruM badhuM ja lUMTI gayo. tamane AvatA joIne hajI hamaNAM ja taLAvamAM paDyo. che. juo, pelo jAya...pelo jAya.' Ama kahI vIMjhAre AMgaLI taLAvanI vacce eka jagyAe cIMdhI ne vizaLane te jagyAe kazuM taratuM dekhAyuM. vizaLa vAghelAne thayuM ke nakkI A cora e pelo catura mAnavI ja * 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanADhya zeThanA vezamAM chAtIphATa rUdana karato vIjhAra haze. Aje hAtha ka2vAno ThIka lAga maLyo che. cAla Aje keTalI vIsue so thAya, e ene A vizaLa ekale hAthe batAvaze ! vizALa vAghelAe potAno pozAka ane ghoDo zAhukArane sAcavavA ApyAM ane dhIraja ApatAM bolyo, 'vizaLa vAghelAnA rAjamAM mUMjhAvAnuM hoya nahIM. paLavAramAM e cora tArA dhana sAthe jIvato lAvI dauM chuM. ahIM ja Ubho raheje.' moDhAmAM talavAra rAkhIne vizaLa vAghelA taLAvamAM paDyo. jhaDapathI pANI kApato aMdhArAmAM peluM mAnavI jevuM kaMI dekhAtuM hatuM te tarapha javA lAgyo. A bAju vIMjhAre jhaDapathI rAjavIno veza dhAraNa karyo ane ghoDA para savAra thaIne cAlI nIkaLyo. rAjavI hoya evA doradamAmathI vIraputra vIMjhAra D Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaheranA daravAjAmAM praveza karyo. tarata ja e potAnA pitAnI citA saLagAvelI e sthaLe gayo. jema-jema e AgaLa vadhe tema-tema sahu ene vizaLa vAghelo mAnIne namana kare. kArAyalanI citA pAse jaIne phUla (hADakAM) lIdhAM. rAjAne pUche koNa ? sahune thayuM ke rAjA jarUra corane pakaDavA koI navo jabaro dAva ajamAvatA lAge che. vaLI pote rAjA Avyo te samaye barAbara sAbadA hatA te jANIne manamAM phulAvA lAgyA. rAjAne vadhu ne vadhu laLIne namavA lAgyA. rAjA thoDI vAramAM cAlyo gayo. sipAIo rAjAnA gayA pachI vicAravA lAgyA ke nakkI rAjAe potAnI tarapha joyuM hatuM ane have te AvatIkAle potAne baDhatI Apaze ! Ama vicAratAM sahu mUcha AmaLatA hatA. vizaLa vAghelAnA vezamAM rahelo vIMjhAra daravAjA pAse Avyo. mukhya daravAnane ane bIjA cokIdArone bolAvyA ane kahyuM, ke "AjanI rAta tame eka maTakuM paNa mArazo nahIM. pelo cora mAruM nAma laIne daravAjo kholavA tamane vinaMtI karaze. tamane khoTI rIte chetaravA prayatna karaze. tamane moTI-moTI lAlaca Apaze. paNa jo koIe bhUla karIne daravAjo kholyo to dhArajo ke tamArAmAMthI ekenuM mAthuM savAre dhaDa para salAmata nahIM rahe. tamAruM kAma barAbara haze to kAle tamane jarUra baDhatI maLaze.' 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla ATaluM kahI vizaLa vAghelAnA vezamAM rahelo vIMjhAra potAnA raheThANa tarapha cAlI nIkaLyo. veza ane ghoDAne gharamAM rAkhyA ane nirAMte sUto. taLAvamAM paDelo vizaLa vAghelo jhapATAbaMdha tarato pelA coranI najIka pahoMcyo. eNe talavAra ugAmI ane jorathI ghA karyo. ghaDAma karato avAja thayo ane aMdhArAmAM vizaLa vAghelAnI pAse aDadhuM tUTeluM mATaluM taratuM-taratuM AvIne athaDAyuM. vizaLe potAnI AjubAju ThIbaDAM taratAM joyAM. e ekadama jhaMkhavANo paDI gayo. kApo toya lohI 56 na nIkaLe evI enI sthiti thaI. ene thayuM ke nakkI pelo mANasa potAne Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banAvI gayo che. vizALa jhapATAbaMdha tarato taLAvane kinAre Avyo. eno ghoDo, eno veza ane e zAhukAra traNe gAyaba ! vizaLane thayuM ke pelo zAhukAra e nakkI rAjano atyAra sudhI banAvI janAra cora ja hovo joIe. paLavA2mAM corane lAvIne hAjara karuM chuM evI vAta karI hatI e khoTI DaMphAsa karI. vilA moMe vizaLa vAghelo zaheranA daravAjA pAse Avyo. AvIne joyuM to daravAjo baMdha hato. vizaLe jorathI bUma mArI, "are koI che ke ? daravAjo kholo. aMdarathI javAba Apyo, 'daravAjo kholavAnI manAI che. savAre Avajo.' bIjo avAja Avyo, 'daravAjo khUle kharo, paNa tamAruM nAma kaho to vizaLe jorathI gusse thaI kahyuM, 'mane nathI oLakhatA ? huM vizaLa vAghelo.' aMdara rahelA mukhya daravAna ane cokIdAro khaDakhaDATa hasI paDyA. emane thayuM ke potAne rAjA je vAta karI gayA te sAva sAcI paDI ! eka cokIdAra bolyo, barAbara, barAbara, cora thaIne jAtane vizaLa vAghelAmAM khapAvo cho ?' vizaLa vadhu krodhe bharAIne bolyo, 'cupa rahe, daravAjo khola, nahIM to mAthuM dhaDa para nahIM rahe.' eka TIkhaLI cokIdAra kahe, 'bhAI, daravAjo kholIe to amAruM mAthuM salAmata nathI, samajyo ne !' vizaLe ghaNI vAto karI. vigato AvI. Akhare kaMI na vaLatAM lAlaca ApI, 'jaladI daravAjo kholo. taLAvamAM paDelo hovAthI A ThaMDImAM rahevAtuM nathI. tamane baDhatI ApIza.' aMdara rahelA cokIdAro pharIthI khaDakhaDaTa hasI paDyA, paNa daravA jo vIraputra vIMjhAra D Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ughADe koNa ? vizaLa vAghelAne bAkInI rAta kaDakaDatI ThaMDImAM bahAra gALavI paDI. savAre zaherano daravAjo khUlatAM gUpacUpa mahelamAM jato rahyo. bIje divase vizaLa vAghelAe kacerImAM jAhera karyuM ke pelA corane pakaDavAnA tamAma ilAja nAkAmayAba nIvaDyA che. have e jAte hAjara thaze to e je mAgaze te ApIza. kArAyelano vIraputra vIMjhAra kacerImAM hAjara thayo ane bolyo, rAjavI, Apa jenI zodha karo cho e cora, Thaga ke vIra - je kaho te ApanI samakSa khaDo che.' | vizaLa vAghelo ane AkhI kacerI A vIra yuvAna para vArI gaI. vIMjhArane vizaLa vAghelAe aDadhuM rAjya ApavA mAMDyuM, paNa vIMjhAre eno asvIkAra karatAM namratAthI kahyuM, 'rAjavI, meM rAja meLavavA A badhuM karyuM nathI. mArA bApa kArAyala satane jALavavA juddhe caDyA hatA. mArI janetAe mane, jemanI koI janetA nathI evI bhUkhI ne duHkhI janatAne mATe AvAM sAhaso karavAnI preraNA ApI che. rAjAe dhana ekaThuM karavAne badale dhana vaheMcavAnuM che. prajAnI pIDA e rAjAnI pIDA che. mATe mAre eTaluM ja mAgavuM che ke rAjA tame janetA banIne janatAne jALavajo.' vIMjhArane potAnA dAdA nArAyaNa samAne tarata maLavA javAnuM hatuM. eNe vizaLa vAghelAnI rajA mAMgI. vIMjhAra enI mAtA kapurI saMghAra sAthe potAnA dAdAne maLavA kArI kacchI AvI pahoMcyo. putra ane pautranAM parAkramonI vAta sAMbhaLI nArAyaNa samAnI chAtI gajagaja phUlI. eNe potAnA pautra vIra vIMjhArano kArI kacchInI gAdI para rAjyAbhiSeka karyo. kacchanI bhUmi para kArAyala, kapUrI ane vIMjhAranAM nAmo amara akSare lakhAI gayAM. keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAganI traNa mUrtio kacchanA paMthakamAM hAhAkAra macI gayo. kacchavAsIo tamAma kALo kakaLATa karI rahyAM. are ! Avo te dagophaTako hoya ? Avo te vizvAsaghAta hoya? vAta evI banI hatI ke jAma rAvaLe dagAthI jAma hamIrajInuM khUna karyuM hatuM. khUna to thayuM, rajapUtane motano bhaya nathI hoto; paNa A to bharoMso ApIne bhIMta pADI. mAtA AzApurI jADejAnAM kuLadevI. emanI sAme jAma rAvaLe chAtI para hAtha mUkI pratijJA lIdhI ke jAma hamIrajI maLavA Avaze, to ene UnI AMca nahIM AvavA dauM. ene AMca Ave to A jIvanA sogana. A pratijJA lenAra jAma rAvaLa jAma hamIrajInuM khUna karyuM ! jAma rAvaLe pratijJA letI vakhate bheTamAM cakalI rAkhI hatI. chAtI para hAtha mUkavAne badale eNe pelI cakalI para hAtha mUkI kahyuM hatuM ke A jIvanA sogana. Ama jIvanA sogana eTale pelI cakalInA sogana ! jAma hamIrajInuM khUna thayuM eTale enA sAthIo para jAma rAvaLanI senA para tUTI paDyA. ? jAma rAvaLano hukama hato ke jAma hamIrajIno eka mANasa zuM, nAnuM bALa paNa na bacavuM joIe. A vakhate hamIrajIno eka sevaka chacchara buTTo sAco svAmibhakta hato. A vakhate e emanI sAthe hato. tyAganI traNa mUrtio Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimakahalAla chacchare joyuM ke koI paNa bhoge A khUnakharAbAmAMthI chaTakavuM joIe ane potAnA mAlikanA bALakane bacAvavo joIe. bALaka bacaze, to bhaviSyamAM rAjane rAjA maLaze. e cotarapha talavAra vIMjhato mArga karavA lAgyo. taka maLatAM ja e cAlatI laDAIe chaTakI gayo. chacchara macchara banI alopa thaI gayo. chacchara potAnA rAjamAM pAcho Avyo. ene thayuM ke mAre koI paNa rIte rAjakuMvarone bacAvavA joIe. jo emane bacAvI zakIza nahIM, to mArA mAlikanA vaMzano nAza thaze. eTaluM ja nahIM pachI mArA vahAlA vatananuM zuM thaze ? rAjakuMvaro emanI mAsIne ghera hatA. icchara buTTo gAmamAM AvI, tarata ja rAjakumAronI mAsInA ghara bhaNI doDyo. A pahelAM jAma rAvaLanA mANaso ahIM pahoMcI gayA hatA. teo cAre bAju cAMpatI najara rAkhatA hatA. rakhe ! koI gharamAMthI chaTakI jAya nahIM ! jAma hamIrajIne be dIkarA. eka agiyAra varSano kheMgArajI. bIjo nava varSano sAhebajI. A baMnene laI Icchara chupe rastethI bahAra nIkaLI gayo. chacchara nATho. jaMgalamAM AvIne Ubho rahyo. be rAjakumAro ane trIjo pote. ema traNe jaNAe veza badalyA. jAma rAvaLanA mANasone thApa para thApa ApI, AMkhamAM dhULa nAkhI nAsI chUTyA, paNa hajI mAthe bhaya to jhajhUmato ja hato. jAma rAvaLanA keTalAka sipAIo chaccharanuM pagale pagaluM dabAvatA phe pIcho karI rahyA hatA. TheraThera cokI goThavAI gaI hatI, aMgata mANasone zuM chUpA veze rAjakuMvaronI talAzI mATe ravAnA karyA hatA. jAma hamIrajIno vaMza to zuM, paNa enA gharanuM cakaluM maLe, topaNa katala karI nAkhavAno hukama hato. chaccharane mATe divaso bhayaMkara hatA. rAtrIo ethI paNa vadhu 8 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayaMkara hatI. jAma rAvaLe lAlaca ApIne jAma hamIrajInA keTalAka mANasone phoDI nAkhyA hatA. AthI sagA bhAIno paNa vizvAsa rAkhI zakAya evuM rahyuM na hatuM. bahAdura chacchara A lAkheNI mUDI sAthe duzmanothI lapAto-chupAto AgaLa cAlyo. svAmIbhaktinI bAjI para Aje eNe jIvanI hoDa lagAvI hatI. thoDe dUra jaIne traNe jaNAe bhikhArIno pozAka paheryo. bhIkha mAgatA hoya ema hAthamAM rAmapAtara laI, bhIkha mAgatA rasto kApavA lAgyA. sApara nAmanA gAmamAM AvyA, paNa duzmano pAchaLa ja hatA. teonI sAthe jAma rAvaLanA mANaso paNa gAmamAM AvI pahoMcyA. chaccharanI sthiti kaparI hatI. e rAjakumAro sAthe gAmamAM gherAI gayo. paNa chacchara vIrabaMko ema hAra mAnI jAya evo na hato. eNe baMne kuMvarone ghAsanI gaMjImAM saMtADI dIdhA. bhiyAM kakala nAmano eka cokIdAra tyAM raheto hato. e eka vaphAdAra mANasa hato. ene cokI karavA kahyuM. sahu paisA pAse madArInAM mAMkaDAM banI gayAM hatAM, tyAre e ekaliyo sAvaja banIne khaDo rahyo. jAnanA bhoge paNa A rAjavaMzI bALakonuM jatana karavA eNe pratijJA karI. ane chacchara duzmanane thApa ApavA pote eka UMTa para besIne ADe rasta bhAgyo. enI dhAraNA hatI ke lazkara eno pIcho karaze ane e rIte kuMvaronA prANa bacI jaze. jAma rAvaLa bhAre kunehabAja AdamI hato. eNe UMTanA paganA sagaDa joyA. e joIne tarata kahyuM, | 'UMTanA paganA sagaDa parathI jaNAya che ke UMTa para eka ja mANasa 1 beTho che. enA para traNa mANasano boja nathI. ApaNA gunegAra A ThA tyAganI traNa mUrtio 3 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmamAM ja saMtAyA che." tarata AjubAju tapAsa zarU thaI. jAma rAvaLe cokIdAra biyAM kakalane bolAvyo ane kahyuM, 'bhiyAM, baMne kuMvaro ahIMyAM che. mATe ene hAjara kara. ane moM mAgyuM inAma laI le." 'mahArAja, ahIM rAjakuMvaro AvyA ja nathI. mane kazI ja khabara nathI.' miyAMe kahyuM. jAma rAvaLe ene DarAvatAM kahyuM, 'kema, jUThuM bole che ? jo rAjakumArone batAvIza to tAruM daLadara phITI jAya eTaluM dhana ApIza. nahIM to mane oLakhe che ne ?" bhiyAM jarA paNa Daryo nahIM ke ekano be thayo nahIM. eNe kahyuM, mahArAja, huM sAcuM ja kahuM chuM.' ema, tyAre have tuM nahIM mAne ?' ema kahIne jAma rAvaLe bhiyAM kakalanA gharanI talAzI levA hukama karyo. bhiyAM kakalanI patnI ane enAM cha chokarAMone sipAIoe bahAra lAvIne jAma rAvaLa sAme khaDA karyA. jAma rAvaLe kahyuM, "bola, AmAM kayA be chokarAM hamIrajInAM che ?' 'mahArAja, Apa ja juone ! A kevA garIba chokarA che. kacchano rAjadhaNI AmAM hoya to kaMI chUpo rahe kharo ? "ema tyAre have tuM sIdhI rIte nahIM mAne." jAma rAvaLe talavAra para hAtha mUktAM kahyuM ane tarata bhiyAMnA chokarAonI katala karavAno sipAIone hukama Apyo. miyAM kakala kaMI bolyo nahIM. jAma rAvaLa svArthamAM dIvAno ane zuM veramAM pAgala thayo hato. eNe bhiyAM kakalanA chaye chokarAonAM mAthAM ja eka pachI eka vadherI nAkhyAM. sAme miyAM kakalanI patnI UbhI hatI. eNe eka pachI eka 62 potAnA dIkarAone vadherAtAM joyAM, paNa jarAya DhIlI na paDI. 6 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAsanI gaMjImAM bhAlo khosatA jAmarAvaLanA sainiko tyAganI Ave samaye koI sainike ghAsanI gaMjImAM bhAlo khoyo. A bhAlo aMdara chupAyelA rAjakumAra kheMgArajInA hAthamAMthI ArapAra nIkaLI gayo paNa kheMgArajIe UMhakAro paNa na karyo. haLavethI potAnA kapaDAM vatI e bhAlAne lUchI bahAra javA dIdho. jAma rAvaLa nAsIpAsa thaI vadhu zodha karavA AgaLa vadhyo. chacchara chupAto-chupAto pAcho sApara gAmamAM Avyo. eNe bhiyAMnI nimakahalAlI joI. enI AMkhamAM AMsu AvyAM ! bhiyAM ! dhanya tane ! ane tArI patnIne ! dhanya tamArI jananIne ! marada hajo to AvA hajo! 63 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ple we ]el2F KE D & chacchara rAjakuMvarone laI AgaLa vadhyo. kacchanuM nAnuM raNa oLaMgyuM. sAta UMDI nALI pasAra karI. Akhare kacchanI sarahada najIka AvelA dhrAMgadhrA rAjanA carAvaDA gAme Avyo. chakkara thAkyo pAkyo taLAvane kAMThe beTho. baMne bALa rAjakumAro paNa pAse beThA. barAbara e ja vakhate A taLAva pAsethI eka jaina sAdhu pasAra thayA. emanI najara bhikhArInA vezamAM rahelA be rAjakumAro para paDI. e rAjavaMzI tejane sAdhu pArakhI gayA. ekITase A kuMvarone jovA lAgyA ne jotAM-jotAM kismatanI balihArI joI mAthuM DolAvI rahyA. A joIne chaccharane vahema gayo. kadAca sAdhunA vezamAM koI zetAna to nahIM hoya ne ! kadAca jAma rAvaLano koI chUpo jAsUsa to na hoya ! chacchare talavAra kADhI. e sAdhu pAse Avyo ane bolyo, 'adhyA e mUMDiyA! A chokarAone dhArIdhArIne zA mATe joI rahyo che ? sAcuM bola, tuM koNa che? nahIM to mAnI leje ke A talavAra tArI sagI nahIM thAya.' sAdhue kahyuM, 'huM jati chuM. mAruM nAma mANeka merajI. A to vihAra karatAM A be chokarAne joyA, te Ubho rahyo.' 'paNa emAM jovA jevuM zuM che ?' chacchare kahyuM. jajata mANeka merA deDha AtmavizvAsa ane nIDaratAthI bolyA, 'A chokarAoe bhale bhikhArInAM kapaDAM paheryA hoya, paNa che rAjavaMzI. vAdaLa chavAI jAya to paNa caMdra kaMI chUpo rahe kharo ! A chokarAo TUMka samayamAM ja rAja meLavaze.' chacchara to sAdhunI vANI sAMbhaLIne emanAM caraNamAM namI paDyo. eNe kahyuM, 'amArA mAthe duHkhanAM jhADa UgyAM che. duzmananA bhayathI rAte paNa paga vALIne besI zakAtuM nathI. amane eka rAta vizrAma karavA koI sthaLa Apo.. jatijIe potAnI sAthe AvavA kahyuM. traNene potAnI poSAlamAM laI gayA, tyAM rAta rahevAnI vyavasthA karI ApI. bIje divase savAre - chakkara ane be rAjakuMvarI javA taiyAra thayA. jati pAse vidAya levA gayA. traNe jatinA pagamAM paDyA. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jatijIe temane uThADatAM kahyuM, 'bhAI UTho, mArA AzIrvAda che ke A baMne bALako bahAdura thaze. teo potAnuM rAjya pAchuM meLavaze.' Ama kahI jatijIe eka sAMga kheMgArajInA hAthamAM ApIne kahyuM, 'ahIMthI tame amadAvAdanA darabAramAM jAo, tyAM tamArI unnati thaze. ane A sAMga haMmezAM sAthe rAkhajo. e tamArI unnatimAM madadarUpa banaze." chacchara baMne rAjakumArone laIne amadAvAda Avyo. A vakhate amadAvAdamAM sulatAna mahamada begaDo rAja karato hato. begaDo bahAdura puruSane pArakhanAro AdamI hato. eNe A be juvAnonuM teja joI darabAramAM nokarIe rAkhyA. eka vAra sau zikAre gayA hatA. sulatAna mahamada begaDAe eka siMhane joyo. eNe siMha para tIra choDyuM, paNa e tIra siMhanA paga para vAgyuM. siMha chaMcheDAyo. eNe sulatAna mahamada para tarApa mArI. sau gabharAI gayA. badhAne thayuM ke have sulatAnanA rAma ramI jaze. A vakhate kheMgArajI pAse pelI sAMga hatI. sAMga laIne kheMgArajI kUdyo. siMha jevo chalAMga mArIne sulatAna para paDe e pahelAM sAMga siMhanA zarIramAM parovI dIdhI. begaDAe A bahAdura juvAnanI bharadarabAramAM kadara karI. eNe kahyuM, "mAga, mAga, mAge te ApuM." kheMgArajIe kahyuM, "Apa amane lazkara Apo. ame yuddha khelIne amAruM vatana kaccha pAchuM meLavavA mAgIe chIe." sulatAne lazkara ApyuM, baMne yuvarAjoe kaccha para caDAI karIne vijaya meLavyo. kheMgArajI kacchanA rAjA thayA paNa rAmanA hanumAna jevo chacchara buTTo to evo ne evo ja rahyo. ene to sevA sivAya kaMI khapatuM nahotuM. tyAganI traNa mUrtio | 8 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekathI eka savAyo rAjasabhAmAM siMdhanA umarakoTanA rAjavI ghoghA sumarAno dUta hAjara thayo hato ne abaDAnI aNanamagIrInAM gIta gAI, kSAtravaTane khammA kahI, eNe potAnuM dardIluM nivedana rajU karyuM hatuM : "rAjan ! umarakoTanA rAjavIne Aje UMce Abha, nIce dharatI che sago bhAI UThIne dilhIpati bAdazAhane teDI lAvyo che. dilhIpati jeTalo dInaparasta che, eTalo dhanaparasta ne sauMdaryaparasta che. sumarI strIonuM sauMdarya to Apa jANo cho; notarelA bAdazAhane notaramAM eNe cUMTelI ekasocALIsa sumarI suMdarIono sauMdaryabhoga pIrasavAnuM nakkI karyuM che ! duzmanAInI banne AMkho baMdha hoya che. rAjA ghoghA to raNe caDyA che. baLiyA sAthe bAtha che. rajA-kajA thAya to sumarIone ApanuM zaraNa maLavAnuM vacana mAge che !" dUte potAnuM dAstAna khatama karyuM, ne abaDo rAjA gajabhara chAtI phulAvIne garyo : "mAre mana julama ane jakhama sarakhA che. temAMya jakhama sahevA sahelA che, paNa abaDo julama joI zakato nathI, sAMbhaLI zakato OM nathI ! julama miTAvavA e medAne paDe che. julama miTAvI na zakAya to e pote potAnI jAtane miTAvI devA taiyAra che. jAo, ekasocALIsa A suMdarIone mAruM zaraNa che, kSatriyanuM rakSAbaMdhana che. AzritanI koma eka G ja hoya che." "he nekIlA nareza ! e mRgAkSI sumarIonA pati medAne maryA che. & B keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e suvarNarasI suMdarIonAM gharabAra lUMTAI gayAM che. vilApa karatI e sumarIonI keDe dhAvaNAM bALaka che ! bhUkhI-tarasI suMdarIo zuM pIe, zuM pivarAve ! chatAM bAdalachAyA cAMda jevuM emanuM rUpa bhalabhalA yogIne caLAvI de tevuM che." dUte AgaLa kahyuM. 'dUta ! vadhu vAta na kara. dharma game te hoya, kuLa game te hoya, deza ke prAMta game te hoya, paNa gAya, strI, jati ne jAcaka kSatriyane mana potAnAM che, prANanA bhoge rakSavAjoga che. jAo, laI Avo, e mArI dharmanI bahenone !" abaDA rAjavIe kahyuM. kacchanA nirabhra AkAzamAM jotajotAmAM vAdaLIo caDI AvI. garjanAnA Dhola piTAvA lAgyA. vIjaLIo paTAbAjI ramavA lAgI. sumarI suMdarIone hAtha karavA khIlajI bAdazAhanI senAnAM pUra UmaTyAM. nIrasa thatA jIvanamAM Aja abaDA rAjavIne navo rasa ghUMTAto lAgyo. dUta siMdha pAcho pharyo. bIje divase samAcAra AvyA ke umarakoTano rAjavI ghogho sAmI chAtIe laDatAM mAryo gayo ne enA mAthAno raNadaDo banAvI khIlajI bAdazAha lAta mAravA jato hato, tyAM tenA khUTala bhAIno AtamarAma jAgyo. eNe paNa sAmI chAtIe laDI prANArpaNa paNa moDuM thayuM hatuM. siMdhanI sattA, sauMdarya ne suvarNa nodhArAM banyAM hatAM. umarakoTanA aMta:purano cAkara. nAme bhAga. bhAge ekaso cALIsa suMdarIonA jhUmakhAne laI kacchano keDo pakaDyo. e Akho keDo sumarIonA sauMdaryathI prakAzita ne teonAM suvarNathI AcchAdita banI gayo; paNa bhAratavarSano kSatriya strIono akAraNa baMdhu hato ! aNahakanuM sauMdarya ne suvarNa ene rastAnI mATI barAbara hatuM. koInI kamajorIno lAbha levo ene moTA bhAganA e hiMdu mahArathIo kAyaratA lakhatA. siMdhanuM anAzrita sauMdaryavRMda kacchanA kAMThe notamAM pahoMcyuM. enA rAjavI uDhAra notiyAranAM lagna levAyelAM. mIMDhaLabaMdhA e rAjavIe paradezI padamaNIone vacana ApyuM : ekathI eka savAyo Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zAhI phoja kaccha Avaze to maraNa lagI khALIza, durga thaIne tamAruM rakSaNa karIza, saMsAranI bena-dIkarIo A bhUmimAM surakSita samajajo.' sauMdaryavRMda AgaLa vadhyuM, paNa bAdazAhanuM lazkara zikArane hAthavage karavA jhaDapI kUca karavA lAgyuM. e kacchakAMThe pahoMcyuM; paNa tyAM mIMDhaLabaMdho uDhAra taiyAra hato. levAdevA vagara, phakta nItidharmanI bAMhya pakaDavA khAtara, eNe potAnA dehano durga racyo ne Ama karatAM potAne rajA-kajA thAya te pahelAM, abaDA rAjavIne suMdarIone jaladI-jaladI panAha ApavA pegAma Apyo ! abaDo raMgamAM hato. e khAdhApIdhAno ke paheryA-osyAno jIva nahoto. paramArthe prANa kADhavAnA prasaMgane e lagnaprasaMga karatAM adhiko lekhato. eNe ekaso cAlIsa ghoDIone ravAnA karI. hukama karyo ke mAragamAM jyAM maLe tyAMthI sumarIone tarata ahIM laI Avo ! dharmanI mArI bahenone mAragamAM du:kha na paDe te jojo ! sumarIo bIkaNa sasalInI jema phaphaDatI hatI. e phaphaDATamAM-o Avyo ebano lenAro-nI bIkamAM-mAragamAM bAra sumarIo gujarI gaI. ekasoaThThAvIsa sumarIo vaDasara gAme bhegI thaI. roja darabAra bharAvA lAgyo. bAdazAhanA bhayaMkara lazkarane khALavAnA roja upAyo zodhAvA lAgyA. keTalAka evA paNa hatA ke jeo mAnatA ke abaDo rAjA A aDabaMgapaNuM zA mATe batAve ? siMdha to enuM pADozI. rAjakAjamAM pADozI pahelo zatru ! jo pote bAdazAha allAuddInanI khAtarabaradAsa kare to koNa jANe zuMnuM zuM maLe ! siMdha sAthe zI sagAI ? sumarIo sAthe zo nAto? & ghogho eno kayo mAjaNyo bhAI hato ! ane mAjaNyA bhAIe ja to ghoghAnuM nakhkhoda kADhyuM hatuM !vaLI sauMdarya ane suvarNa to sadA Ama lUMTAtAM AvyAM che ! tuM koNa che ene aTakAvanAro ? paNa A badhI manajharUkhAnI vAto hatI, ne mananA mahelamAM ja - saMgharI rAkhavAmAM sAra hato. abaDA rAjavI pAse emAMno eka harapha paNa 68 uccArI zakAya ema na hatuM. ene mana to deha koDiyuM hato, dIvArUpa enAM 0 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neka-Teka hatAM ! dharma mATe dehanA TukaDA karavA-karAvavA e kSatriyanI mAtAe kSatriyane gaLathUthImAM pAyuM hatuM. dharmazaurya e emano mudrAlekha hato. bIjuM zaurya to kasAInI karaNI jevuM lAgatuM ! A dharmazauryanA pratIka jevo eka meghavALa abaDAnI rAjasabhAmAM hato. enuM nAma oraso. orasAe kahyuM : 'dharmAvatAra ! hukama hoya to dilhIpatinuM mAthuM darabAramAM rajU karuM.' 'orasA ! zatrune dagAthI haLavo dharmaviruddha che, paNa jA, eka vAra ApaNo paraco de !' e rIte oraso vaDasaramAMthI adRzya thayo. siMdhI kUtarAnI khAla paherI bAdazAhanA taMbUmAM dAkhala thaI gayo. bAdazAha nirAMte ghorato hato. DIMTA parathI rIMgaNuM utArI levAya evI ghaDI hatI, paNa potAnA aNanama rAjavInI AjJA yAda AvI. eNe dilhIpatinuM khaMjara laI lIdhuM ne te ThekANe potAnI rAMpI mUkI dIdhI ne lakhyuM : bAdazAha !tuM be ghaDIno hato, paNa aNanamanI AjJA che, eTale zuM karuM ? hajI samane pAcho vaLI jaje !' savAre bAdazAhanA peTanuM pANI hAlI gayuM. eNe kahevarAvyuM : pAcho vaLI jAuM, paNa be rIte : kaoNM huM islAma bUla kara, kAM sumarIo mane suparata kara !' abaDA aNabhaMge javAba Apyo : 'eka pallAmAM pratijJA ne bIjA pallAmAM prANa laIne beTho chuM. ADIavaLI vAta nahi .' dilhIpatie lazkarane ravAnA karyuM. duzmananuM lazkara mArga na cUkI jAya, ADuMavaLuM phasAI jAya nahi, e mATe abaDAe UMcI TekarI para kapAsanA choDa telamAM boI rozanI karI | dilhInuM daLa AvI pahoMcyuM. vaDasara gherI lIdhuM. pharI vAra kaheNa gayuM, 'eka sumarI ApI de; tArI noka raheze. mAruM nAka raheze,' abaDAe kahyuM : 'na bane. jene rakSaNa ApyuM enuM bhakSaNa thAya nahi. ekathI eka savAyo n 69 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keDe kaTArI, khabhe DhAla sumarI suMdarIonI vidAya leto rAjA abaDo deha, sattA ne vaibhava nazvara che, zAzvata che dharmazaurya !" ane abaDA rAjavInA bhAI sapaDAe prathama yuddha ApyuM; dilhIpatine madada karanArA aneka rAjavIo hatA, ane abaDAnI bheramAM eno paDozI paNa nahoto. gumAna ane gaphalate badhA kSatriyone vagara hathiyAra haNI nAkhyA hatA. abaDAno pakSa dhIredhIre DhIlo paDavA lAgyo. A vakhate dilhIpatinA eka prabaLa saiyada saradAranA dilamAM khudA jAgyo. vAha re abaDA ! tuM ? sAco allAno mANasa ! tuM sAco ImAnano dIpa ! levA-devA vagara prANa * jokhI ApanAra javAMmarda tane ja joyo ! tArI bhera e ja dharmanI bhera !" saiyada saradAre kahevarAvyuM : "rAjan ! tArA para ApharIna chuM. paNa 70 mArI pratijJA che ke dharmabaMdhu sivAya koInI madade javuM nahi ! sAco dharma Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to insAniyatano. tuM islAma kabUla kara ! mArI be hajAra tega tArI tAkAta banaze." abaDAe sumarIonAM zIla khAtara islAma kabUla karyo. hiMdumuslima yoddhAonI ekatAthI raNamedAna gAjI rahyuM. saiyada saradAre yuddhanI AgevAnI lIdhI ne pahelI kurabAnI potAnI dharI dIdhI. abaDo rAjavI saiyada saradAranI lAzane bheTI paDyo, ne pote kesariyo vAghA sajyA. chellI vAra potAnI sumarI bahenone maLI lIdhuM. suMdarIoe kahyuM : | 'abaDA bhAI ! tArAM mIThaDAM levA ame svargamAM hAjara hoIzuM. ciMtA na karIza.' e divase abaDAe kesariyAM karyA. samI sAMje atula dharmazaurya dAkhavIne e mRtyu pAmyo. phAgaNanI e rUperI rAta hatI. ekasoaThThAvIsa rUpavatInI jhaMkhanA sAthe AvelA dilhIpatie e rUpane tyAM nirjIva paDeluM joyuM ! dilhIpatie kahyuM : "kharo aDabaMga ! mArI sAdI-sIdhI zarata na svIkArI ane ADakatarI rIte islAma svIkAryo ne Akhare sumarIone paNa hAthathI khoI ! khAdhuM nahi ane khAvA dIdhuM nahi. sAva mUrakha !' bhAratavarSanA itihAsakAro e abaDA aDabhaMgane Aje paNa biradAvI rahyA che - jyAre allAuddIna paNa nathI, sumarI paNa nathI ne abaDo paNa nathI ! nadInAM rUperI nIra roja e khAMbhIne prakSAlIne pAchAM phare che tyAre nazvara ane zAzvatanI carcA karatAM mAlUma paDe che ! e nadIkAMThe visAmo letAM AjakAlanAM nara-nAra abaDA rAjavInI carcA karatAM kahe che ke abaDo aNabhaMga ke aDabaMga ? jamAno jevo mUlave tevo. ekathI eka savAyo n = Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 raNabaMko raNamala jAma rAyadhaNanI vAta AgaLa vAMcI gayA. e jAma rAyadhaNano moTo kuMvara dedo nAmorI kaMthakoTanI gAdIe beTho. dedA nAmorIne sAta dIkarA. sAtamo kuMvara te raNamala. bhAga pADatAM raNamalane saurASTranA vavANiyA baMdara pAse AveluM mULA jevuM morANuM gAma maLyuM. kuMvara raNamala parAkramI hato. eNe bahAdurIthI macchukAMThA taraphano keTaloka pradeza sara karI lIdho. kuMvara raNamala vIra hato, dAnavIra hato ne vidyA kaLAno zokhIna hato. sAthe kavi ane vidvAna paNa hato. eka vAra sAMgaNa vADhera nAmanA rajapUte potAnI dIkarI bAdazAhane ApavAno vicAra karyo. lagnanI taiyArIo thaI. kuMvarI A lagna icchatI nahotI, paNa Abha sAthe koNa bAtha bhIDe ? bAdazAha sAme koNa thAya ? Akhare eNe raNamalanI madada mAgI. ja raNamala to taiyAra ja hato. A vakhate enA vaphAdAra sAmaMte huM rAjAne cetavatAM kahyuM, zuM 'rAjavI, rahevA do ne. bAdasAha sAthe bAtha bhIDavI keTalI kaparI ke che, e to tame jANo cho." A 'to sAmaMta, zuM mAre bAdazAhIthI DarIne mArI rajapUtAIne kalaMka 72 lagADavuM ? rajapUta kharo samaya Ave ane samarAMgaNe na caDe, to enA S ] keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuLamAM phera, enA vaMzamAM phera ! mArA rAjane sAcavavA mArI kSatrIvaTanuM zuM mAre devALuM kADhavuM ?' "rAjavI, kharI vAta kahuM. koI sAmAnya rAjA sAthe vera bAMdhavAnuM hota to huM tamane Ama na rokata. A to khuda bAdazAha sAthe bAkhaDavAnI vAta che. jene tame bacAvavA cAho cho e sAMgaNa vADheranI kuMvarIne enA bApe jAte ja bAdazAhane varAvI che. jo sagA bApane enI kazI khevanA na hoya to ApaNe zuM ?' 'sAmaMta, sAMgaNa vADhera rajapUtAI cUkyo, potAno dharma cUkyo eTale ApaNeya ema karavuM ? sAMbhaLa, raNamala jIvaze tyAM lagI dharmane khAtara moTA camabaMdhInI sAthe paNa TakarAtAM Daraze nahIM. jA, kuMvarInI dAsIne kahI de ke kazI ciMtA na kare. raNamala zaraNAgatane rakSaNa ApavAmAM pAcho paDe tema nathI.' sAMgaNa vADheranI kuMvarIne A khabara maLatAM enA moM parathI duHkhanAM vAdaLa dUra thayAM ane AnaMdano sUrya UgI nIkaLyo. enA bApa sAMgaNa vADhere bAdazAhI kopathI DarIne potAnI dIkarIne kamane amadAvAdanA bAdazAhane varAvI hatI. dIkarI bahAdura hatI, paNa bApanI kAyaratA ane lAcArI samajatI hatI. kuMvarInuM ANuM amadAvAda bhaNI cAlyuM. evAmAM sAme vIra raNamale mukAma nAkhyo hovAnI khabara maLatAM rajapUta kuMvarIe potAne bacAvavA kaheNa mokalyuM. raNamalanA romeromamAM rajapUtano dharma vasato hato. ene khabara hatI ke A kuMvarIne lAvIne bAdazAha sAthe vera bAMdhavAnuM che. vizAla sattA ane sainya dharAvanAra bAdazAha jarUra ene roLI nAkhaze, paNa raNamala rakSA karavAmAM pAcho paDe tevo na hato. pariNAmano vicAra kare e vaNika. rajapUta to mAtra kartavyano ja vicAra kare. raNamale eka yukti karI. e bAdazAhI rasAlAnA saradAra pAse gayo ane kahyuM, raNabaMko raNamala & Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oha, ATalA ochA mANaso sAthe kyAM jAo cho ?' saradhare kahyuM, "sAMgaNa vADheranI kuMvarInuM ANuM amadAvAdanA bAdazAhI janAnakhAnA tarapha jAya che." raNamale hasatAM-hasatAM kahyuM, "barAbara che, barAbara che. nahIM to AvA nabaLA ghoDA para tame na ja ho." rasAlAno saradAra gusse bharAyo, 'alyA, Ane nabaLo ghoDo kahe che ? A kAThiyAvADI ghoDAnuM pANI joyuM nathI lAgatuM. tame kacchIo to UMTane oLakho, ghoDAne nahIM.' 'saradAra, khoTuM na bolazo. tamane kacchI ghoDAnA veganI khabara nathI. jANe pavanapAvaDI joI lo. pavanapAvaDI !" vAha vA ! tame kadI svapnamAMya kAThiyAvADI ghoDo doDato joyo lAgato nathI. nahIM to AvuM na bolo." raNamala bolyo, "saradAra, jhAjhI lapachapamAM samajato nathI. cAlo, konuM pANI caDe te doDa lagAvIne ja mApI joIe." saradAre joramAM ne joramAM zarata kabUla rAkhI. raNamale ANAnA mukAmathI ghaNe dUra ghoDAnI doDa zarU karavAnuM nakkI karyuM. bAdazAhI rasAlAnA mANaso to ANAne mUkIne ghoDAdoDa jovA dUra gayA. raNamala UMcAmAM UMcI jAtano kacchI ghoDo lAvyo. saradAra bAdazAhI thANAno tejadAra kAThiyAvADI ghoDo lAvyo. dUranA gAme jaIne pahelo pAcho Ave ane te mAge evA pAMca pANIdAra ghoDA ApavAnI zarata thaI. doDanI taiyArI thaI. bAdazAhI rasAlAnA mANaso to jorajorathI je potAnA saradAranI jaya pokAravA lAgyA. baMdUkanA bhaDAkA sAthe baMnenA ghoDA chUTyA. pUravegathI baMne AgaLa = dhasavA lAgyA. bemAMthI eke pAchA paDe tevA na hatA. sAmenuM gAma najIka AvyuM ke raNamale potAnA ghoDAne dhIre pADyo. keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra ane raNamala ghoDAdoDamAM UtaryA saradAra to tarata gAmanA pAdare pahoMcIne jussAmAM ne jussAmAM pAcho vaLyo. thoDI vAre raNamala gAmanA pAdare pahoMcyo. paNa eNe ghoDAne pAcho na vALyo, sIdhesIdho haMkArI gayo. bAdazAhI rasAlAnA mANaso to koNa pahelo Ave che enI rAhamAM UbhA rahyA. potAnA saradArane pahelo Avato joyo. badhA nAcI UThyA ane saradArano jaya pokAravA lAgyA. sahu raNamalanI rAha jovA lAgyA. zaratamAM jItelA pAMca tejadAra che ghoDA levA talapApaDa thaI rahyA, paNa raNamala pAcho Ave kyAMthI ? Akhare badhA pAchA pharyA, AvIne rathamAM joyuM to badhAnAM moM kALAMdhaba 75 raNabaMko raNamala 0 0 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaI gayAM. rathamAM kuMvarI ke dAsI na maLe. saradArane raNamalanI cAlAkInI khabara paDI gaI. pote ghoDAdoDamAM rahyo ane potAnA mANaso e jovAmAM tallIna rahyA, teTalAmAM nakkI raNamalanA mANaso kuMvarI ane enI dAsIne laI gayA haze. kharekhara banyuM hatuM paNa evuM ja. sAmaMta ane enA sAthIo kuMvarI ane dAsIne rathamAM besADI morANA tarapha laI gayA hatA. vIra raNamala paNa thoDA vakhatamAM morANA AvI pahoMcyo. raNamalane khyAla hato ke have kaI ghaDIe bAdazAhI phoja Ave te kahevAya nahIM. AthI vadhu samaya morANA rahevuM salAmata lAgyuM nahi. raNamala, soDhI rANI ane dharmanI bahena sAMgaNa vADheranI kuMvarI ane potAnA sainyanI sAthe e nIkaLI paDyo. enI icchA potAnA bhAIonI madada meLavI bAdazAhI phoja Ave tyAre khAMDAnA khela khelavAnI hatI. raNamala kaMthakoTanA mArge javA sAta zeraDAne mArge paDyo. A tarapha amadAvAdano bAdazAha sAMgaNa vADheranI kuMvarInuM ANuM AvavAnI rAha joI rahyo hato, paNa sohAmaNI kuMvarIne badale kALuMdhaba mAM laIne saradAra Avyo. saradAre badhI vAta kahI. bAdazAhe saradArane phiTakAra ApI kADhI mUkyo. bAdazAhe potAnA vIra ane prakhyAta saradAra khilacIkhAnane koI paNa rIte raNamalane pakaDavA pharamAna karyuM. khilacIkhAna vizALa sainya sAthe raNamalanA nagara morANA Avyo, paNa tyAM to eka cakaluMye na maLyuM. zAhI saradAra khilacIkhAne lazkarane jhaDapathI sAta zeraDAne raste zuM kUca-kadama karavA hukama karyo. raNamala kaccha-aMtarajAra Avyo tyAre ene khabara maLI ke vizALa zAhI sainya vAyuvege ene khatama karavA dhasI Ave che. raNamale AgaLa 76 javAnuM mAMDI vALyuM ane sainyano sAmano karavA aMtarajAra pAcho vaLyo. 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtarajArano ekeeka yuvAna raNamalanI madade Avyo. A vakhate aMtarajAramAM AhIronI sAta vIsu jAna AvelI. AhIrono moTo vivAha hato, paNa jAnanI vAta mUkI raNanI vAta thavA lAgI. sahu koI raNamalanI madade AvyA. ( vizALa zAhI sainya sAthe raNamalanuM lazkara khUba jhajhUmyuM. jorathI dhasAro karIne bAdazAhI sainyano ghANa kADhI nAkhyo, paNa bAdazAhI sainyanA saMkhyAbaLanA hisAbamAM raNamalanuM sainya kazI visAtamAM na hatuM. raNamala para cAre taraphathI talavAro vIMjhAtI hatI, chatAM paNa ghAyala raNamale pUrI tAkAtathI khilacIkhAna para kUdIne talavArano ghA karyo. khilacIkhAnanuM mastaka dhaDa parathI nIce daDI paDyuM. ghAyala raNamala paNa tyAM ja raNamedAnamAM sUto. AhIronI sAta vIsuM jAnanA mANaso paNa lagnanA mAMDave mahAlavAne badale raNanA mAMDave maradAInA khela khelIne poDhI gayA. raNabaMko raNamala E Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 chato mehANa pANIpaMthA ghoDAo pUrajhaDape AgaLa dhasI rahyA che. eka paLa thobhavAnI ghoDesavAronI taiyArI nathI. dhULanA goTegoTa UDe che. pAchaLa AvanArAonA deha dhULathI bharAI gayA che. AMkhanI AjubAju dhULanA thara bAjhI gayA che, paNa pAchaLa rahevAnI koInI saheje paNa icchA nathI. icchA mAtra eTalI ja che ke vahelI take memAtura nagaramAM pahoMcI jaIe. abhimAnI ane duSTa hamIra sumarAnI sAna ThekANe lAvIe. pATavIkuMvara hIMgorajIno ghoDo sauthI AgaLa che. e pachI enA che bhAIo che. sahunA hAtha sumarAne sIdho karavA talapI rahyA che. sAtenA manamAM potAnA pitA hAlA samA vize eka aphasosa thayA kare che. siMdhanA hamIra sumarAe hAlA samA pAse evI svarUpavAna putrInuM mAguM karyuM. sUmarAnI vizALa sattAthI DarIne hAlA samAe koIne pUchavA vinA eno svIkAra karyo. hamIra sumarAe lagna mATe utAvaLa karavA mAMDI, tyAre hAlA sumAnA putrone potAnI bahenanA lagna hamIra sumarA jevA mAnavI sAthe thavAnA che, enI khabara paDI. lagna levAyAM, paNa koI rAjakumAre emAM ? rasa na lIdho. - hAlA samAe dAyajAmAM gAyo, bheMso, UMTo vagerenI moTI-moTI 1 otho ApI. keTalAMya dAsadAsIo ApyAM. vadhArAmAM potAnAM traNa 78 zaktizALI ane buddhimAna mANaso paNa ApyAM. mAo jAtino jabbara keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAno, mAMjoThA jAtino chatto mehAra ane mAraDo ema traNa sevakarano ApyA. hamIra sumaro siMdhamAM Avyo. paNa hAla samAnA eke dIkarAe potAnA lagnamAM bhAga lIdho na hato, e vAta enA manamAM khaTakatI hatI. eNe hAlA samAne saMdezo mokalyo ke emanI putrI ekAeka sakhata bImAra paDI che, mATe paLanoya vilaMba karyA vinA AvI pahoMco. hAlA samA to samAcAra maLatAM ja pavanavegI sAMDhaNI para savAra thaIne doDI AvyA. paNa AvIne joyuM to potAnI putrIne kazuM thayuM na hatuM. e to sAjI-tAjI hatI. hAlA samA rAjadarabAramAM gayA. ahIM hamIra sumaro to rAha joIne ja beTho hato ke kyAre hAlA samA Ave ane kyAre bharadarabAramAM emanuM apamAna karuM. hAlA samAne emanA putro vize hamIra sumarAe kuveNa kahyAM. dIkarA to ratana che, e vAta bApa jANato hato ane mAnato hato. eNe gusse thaIne dIkarAono bacAva karyo : paNa hAlanI sthiti bilADInA darabAramAM uMdara jevI hatI. hamIra jANato hato ke chaMcheDAyelo kacchI vIra keTalo khataranAka hoya che ! ene chuTTo mUkavo eTale pUruM jAnanuM jokhama. AthI eNe hAlA samAne keda karyo. hAlA samAnI hAlatanA khabara hIMgorajIne maLyA. e potAnA bhAIo sAthe moTI senA laIne siMdhanA memAtura nagarane khedAnamedAna karavA nIkaLI paDyo. bApanA apamAnanuM dIkarAone vera levuM hatuM. sAme memAtura nagara najare paDatuM hatuM. hIMgorajI bamaNA vege e tarapha dhasato hato. nagaranI sIma AvI. joyuM to sImamAM gAyo, bheMso ane UMTonI othI paDI hatI. hIMgorajIe eka rakhevALane pUchyuM ke A otho konI che, to khabara maLI ke e hamIra sumarAnI otho hatI. hIMgorajI hamIra sumarA para ghA karavAnuM cUke evo mAnavI na hato. AkhI senA UbhI rAkhI. othonA saradAra para humalo karIne otho 79 chatto mehAra D Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vALavAno hukama Apyo. evAmAM eka mAnavI TekarI parathI saDasaDATa nIce Utarato dekhAyo. jANe A pradezanuM jANakAra koI prANI UtaratuM na hoya ! dUra rahIne eNe paDakAra karyo, 'je karatA ho e karajo, bAkI A othone hAtha aDakADyo to pachI bhAre thaze hoM.' hIMgorajIe javAba vALyo, 'jarA A AvaDI senA to jo, pachI vicAra kara ke kone bhAre paDaze ?" othonA saradAre kahyuM, 'eka baLiyo anekane bhAre paDe. tamane ema ke huM DarI jaIza; paNa yAda rAkho ke mArA jIvatAM A othone hAtha paNa lagADavA daIza nahIM.' hIMgorajIno bhAI bolyo, "alyA, vicArIne to vAta kara, kyAM AvaDI senA ane kyAM ekalo tuM ?' 'pharaja eTale pharaja thavAnuM hoya te thAya, paNa pharaja nahIM cukAya.' eka sipAhI bolyo, "vAha re vAha, zuM pharaja zIkhyo che ? evI te kaI moTI pharaja bajAve che ?' pelA saradAre javAba vALyo, 'juo, jhAjhI vAta na karo. hAlA samAno A sevaka enI pharaja nahIM cUke." 'huM..heM.. hAlA samAno sevaka ? tuM che koNa ?" hIMgorajIe pUchayuM. pelA mAnavIe najIka AvIne kahyuM, 'huM hAlA samAno sevaka chatto mahAra. dAyajAmAM maneya hamIra sumarAnI sevA karavA soMpyo hato. e sumarAnI othono huM saradAra chuM.' 'to huM hIMgorajI. hAlA samAno pATavIkuMvara. ame amArA bApane huM choDAvavA AvyA chIe, paNa e pahelAM A otho amane vALI levA de." chattA mehAre kahyuM, "nA, kuMvarasAheba, ema te otha kema vALI levA A devAya ? AnI rakhevALI to mArI javAbadArI che." - "are javAbadArInI vAta pachI, tAre samA kuLanA mAlikanI AjJA 80 to mAnavI joIe ne ?" keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' che 2 986) / 0 , che. chattA mehAre hIMgorajIne potAnI oLakhANa ApI chattA mehAre javAba vALyo, "samAnI AjJA zirodhArya, paNa ethIya UMcI mArI pharaja.' hIMgorajIe kahyuM, 'bhAI chattA mehAra, pharajanI vAta javA de. hai amane sumarAnI otho vALI veranI Aga thoDI zAMta karavA de.' nA, e to na bane. mArA jIvatAM A otho koI vALIne laI jaI zake nahIM. pharajamAMthI cUkavuM e maraNa karatAMya badatara che.' chatto mehAra B 2 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI zuM ?' hIMgorajIe prazna karyo. chatto bolyo, "bIjuM zuM ? cAlo raNa khelI laIe.' sahune Azcarya thayuM ke A ekalo mAnavI zA mATe AkhI senA sAme thato haze ? baMne pakSa taiyAra thayA. eka tarapha ekalo chatto ane bIjI tarapha vizALa senA. Ama chatAM chattAnI tIraMdAjIe kera varasAvyo. keTalAyane vIMdhI nAkhyA, paNa sAthe e paNa vIMdhAto jato hato. chatAM e thaMbhyo nahIM. pUrajhaDape tIrono varasAda varasAvavA lAgyo. evAmAM hIMgorajInuM tIra AvyuM. chattAno DAbo hAtha kapAIne dUra paDyo. chatto talavAra laIne doDyo. rastAmAM be-pAMcane vadherI nAkhyA, paNa eTalAmAM A vizALa senA vacce e gherAI gayo. lohIthI nItarato chatto talavAra calAve jato hato paNa Akhare e dharatI para DhaLI paDyo. hIMgorajInA ghoDAno paga ja enI chAtI para paDyo. potAnA mAlikanA ghoDAnA dAbaDA nIce chatto chuMdAI gayo. ghamasANa aTakyuM. chattAne agnidAha Apyo, sahunI AMkhamAM AMsu hatAM. mAryo chatAM maranAra vize duHkha hatuM. mAlika karatAMya mahAna pharajane khAtara chatto mehAra khapI gayo. e divase vera vALavAnuM kAma adhUruM rahyuM. chattAnI nimakahalAlIne biradAvatA sahu ghoDethI nIce UtaryA. S 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 umara ane mAI cakalAM piMjaramAMthI pAMkho phaphaDAvIne UDI gayAM : ane bAjano gusso behada vadhI gayo. umarakoTano adharmano zokhIna rAjavI umara sumaro odhathI lAlacoLa thaI gayo ane enI AMkho aMgArA varasAvavA lAgI. e gussAmAM hatheLIo masaLavA lAgyo. dhoLe divase enA rAjamAMthI rUpavatI suMdarI mAraInuM haraNa thayuM hatuM. pote mahAmahenate mAraIne malIra pradezamAMthI uThAvI lAvyo, ane e ja mAraI paLavAramAM to potAnA pati khetasiMhanI madadathI sAMDhaNI para besI adRzya thaI gaI, havAnA jhakorAnI jema alopa thaI gaI. keTalAya cunaMdA asavAra doDAvyA, ghaNI-ghaNI mahenata karI, paNa mAraI ane eno pati hAtha lAgyAM nahIM. umara sumaro khUba kredhe bharAyo. dhoLe divase potAne thApa ApanArA khetasiMhane khatama karavAno nizcaya karyo. mAraIne koI paNa rIte pAchI meLavavAno niradhAra karyo. senAne taiyAra thavA hukamo ApI dIdhA, umara sumarAe jAte senAnI AgevAnI lIdhI. A tarapha bahAdura khetasiMha mAraIne pAchI laI Avyo. baMne AnaMdathI sohAmaNA pradezamAM rahevA lAgyAM. mAraInuM sauMdarya joIne ke enuM nAma "mahArUI" pADyuM hatuM. mahArUI eTale caMdra jevI kAMtivALI. A sohAmaNo pradeza suMdara mAraIthI adhiko zobhato hato. khetasiMha gAyo, bheMso, bakarAM ane gheTAMnI moTI othono mAlika hato. baMne ? AnaMdathI pazudhana sAcavatAM hatAM, paNa have game tyAre umara sumaro vera 83 umara ane mAraI 1 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vALavA caDI Avaze, enI teone jANa hatI. khetasiMha ane enA kAkA pAlaNasiMha yuddhanI taiyArI karavA lAgyA. AjubAjuthI rajapUta laDAyaka vIrone bhegA karyA. mUchano doro phUTyo hato evAya AvyA, sapheda pUNI jevI dhoLI mUchovALA paNa keTe kaTArI ne khabhe DhAla laIne AvI pahoMcyA. talavAranI aNIe sumarAne satkAravA badhA thanaganI rahyA. sahuno evo aNanama niradhAra hato ke prANa jAya to bhale jAya, paNa malIramAMthI mAraI jAya nahIM. Teka choDIne prANa bacAvanArI A prajA nahotI. prANa ApIne Teka jALavanArI janatA hatI. eTalAmAM vizALa sainya sAthe umara sumarAnA malIra pradeza para caDI AvavAnA samAcAra maLyA. kyAM umarakoTanA rAjavInuM vizALa sainya ane kyAM malIranA muThThIbhara yoddhAo ! paNa khapI janArA kadI AvI gaNatarI karatA nathI. svamAna mATe jhajhUmanArA kyAreya jIvanI ciMtA rAkhatA nathI. umara sumarAnI senA sAme kesariyAM karavA malIranA yoddhAo thanaganI rahyA. sahue kahevarAvyuM ke musApharanA vezamAM rahelA umarA mATe pANI pAvA AvelI mAraIne dagAthI upADI javI sahelI vAta hatI paNa have sAmI chAtIe mAraIne levA AvavuM e mAthuM mUkavA samI vAta che. eTalAmAM to eka sAMje umara sumaro AvI gayo. sainyanI chAvaNIo khaDI thaI. mazAlo haratI-pharatI thaI. zastronAM khaDakhaDATathI vAtAvaraNa bhayaMkara banI gayuM. mAnavaMtI nArI mAraI jharUkhe UbhI-UbhI A badhuM jue che. e vIra nArI hatI, ene manomana thayuM ke zuM potAne khAtara ATalAM badhAM mAnavIonA jAnanI bAjI khelAze, keTalAya vIra homAI jaze, keTalIya strIo pati gumAvaze, keTalIya baheno vahAlasoyo bhAI khoze, keTalAya mAnavIne jakhamI thaI jIvana pArakAne AdhAre gALavuM paDaze. G laDAI thAya eTale sahuthI vadhu sahevAnuM bALakone Ave. keTalAMya 84 noMdhArAM thaI jAya. koI bApa gumAve, to koI mAtA ! 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI ciMtA karatI mAraI UMDA vicAramAM DUbI gaI. rAta pUrI thaI. uSA AchI-AchI pragaTI cUkI hatI. AkAzano eka khUNo thoDo lAla banI gayo hato. evAmAM mAraIe potAnA patine eka vinaMtI karI. kesarIvAghA sajI ene ekalAne taiyAra thavA kahyuM, keDe jhUlatI talavAra rAkhavA kahyuM. mAraI pote bAjunA khaMDamAMthI taiyAra thaIne AvI. uttama prakAranAM vastro sajyAM. rUmajhUma avAja karatAM jhAMjhara paheryAM. kapALe suzobhita cAMdalo karyo. hAthamAM kaMku-cokhAno thALa lIdho. mAthe pANIno kaLaza mUkyo. maMgaLa gIta gAtI e cAlI. pAchaLa suMdara vastromAM sajja enI sakhIo gIta jhIlatI cAlavA lAgI. sAme umara sumarAnA sainyamAM duMdubhi gagaDI cUkyAM hatAM. badhA barAbara taiyAra thavAmAM lAgI gayA hatA. koI talavAranI dhAra teja kare che, to koI ghoDAne thAbaDe che. koI myAna bherave che, to koI bAhubaLane kase che. evAmAM umara sumarAnA eka saradAre chAvaNImAM rahelA umarane khabara ApI. "rAjavI, acaraja ! bhAre ajaba vAta ! je daravAjAnAM kamADa toDavA ApaNe UMTa ane hAthI lAvyA chIe, e kamADa ApoApa UghaDI rahyAM che." eTalAmAM bIjo saradAra doDato Avyo, "mahArAja , sAcuM che ke sapanuM e kaMI samajAtuM nathI. je mAraIne meLavavA mATe umarakoTathI ATalI senA laIne ApaNe AvyA chIe te mAraI khuda suMdara vastromAM sajja thaIne sAme cAlI Ave che." umara samaro doDato chAvaNInI bahAra Avyo. joyuM to sAmethI ? raNaghelA rajapUtone badale suMdara ramaNIo AvatI hatI. yuddhanAM joza caDAvatA bhATacAraNonA duhAone badale suMdarIonA kaMThamAMthI nIkaLelAM maMgaLa gIto guMjatAM hatAM. acarajamAM DUbI gayelo umara sumaro AgaLa AvIne Ubho rahI 85 umara ane mAraI 0 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L itml 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla umara sumaro ane hiMmatabAja mAraI gayo. pAchaLa enA saradAro ane sipAhIo khullI talavAre UbhA rahyA. koI dAvapeca to nathI ne ? navo peMtaro to ghaDyo nathI ne ! yuddha karanArane lAkha zaMkA thAya ! eTalAmAM mAraI umara pAse AvI, hajI umara sumaro kaMI vicAra kaeN kare e pahelAM to enA kapALa para tilaka karyuM, cokhA coMTADyA, ovAraNAM lIdhAM ane umara sumarAne mAthe hAtha mUkIne AzIrvAda ApyA. - mAraI bolI, "khammA mArA vIrAne ! koI musAphara hota to pANIno satkAra pUrato thAta, paNa bahena enA vIrAne gAmane pAdarethI 86 kaMI ema ne ema na javA de." Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umara sumaro gUMcavaNamAM paDyo. e bolyo, "are... paNa huM to..." mAraI bolI, "jANuM chuM. tamArI mUMjhavaNa jANuM chuM. tame laDavA AvyA cho kharuM ne ! to he bhAI, tAre mArI nAkhavI hoya to mane mArI nAkha, ane jivADavI hoya to jivADa. vIra bhAInI talavArano ghA kevo hoya enI benIne to khabara paDavI ja joIe ne !" umara sumaro to thaMbhI gayo, na bole na cAle. ene to A sapanuM hoya ema lAgyuM. mAraInA rUpanuM teja pahelAM ene AkarSaka lAgatuM hatuM, have e rUpa zILA chAMyaDA jevuM lAgavA mAMDyuM. mAraI bolI, "bhAI, cAla ghera. pAdare bhUkhyo-tarasyo bhAI Ubho rahe, to benIne pApa lAge !" umara sumaro jUnI AMkhe navA tamAzA joto hato. paLavAra e vicAra karI rahyo. pote zuM meLavavA Avyo ane zuM maLyuM ? have manamAM koI bUro vicAra nahIM. laDAI karIne kazuM meLavavuM nathI. saMdhithI sneha pAmavo che. umarAno AtamarAma jAgyo, e bolyo, "bena mAraI, mane Azcarya to tArI hiMmata mATe thAya che. dhanya che tArI hiMmatane !" mArI hiMmatane dhanya nathI, paNa bhAI umaranI khAnadAnIne dhanya che. jeNe mane keda rAkhI, chatAM mAruM satItva jALavyuM, e umara paranA itabAre mane A hiMmata ApI che." "cAla, bena cAla. have tAre tyAM mAre AvavuM ja paDaze. pAdare UbhA rahIne tAre mAthe pApa na lagADAya. AjathI tuM mArI dharmabhaginI che." Ama kahIne umara sumarAe mAthuM namAvyuM. mArae aMtarathI AzIrvAda dIdhA. cotarapha yuddhanA badale AnaMda-maMgaLano utsava racAI gayo. umara ane mAraI te che Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ n keDe kaTArI, khabhe DhAla 13 tIraMdAja dazerAno divasa hato. nizAna-DaMkAnA gaDagaDATa sAthe salabhANanA sattAdhIza kerabhATanI savArI AgaLa vadhI rahI hatI. salabhANanI cAretarapha karabhATanI ke vAgatI hatI. savArInI AgaLa pagapALA sainiko kUca karatA hatA. e pachI subhaTo ghoDA para avanavA khela batAvatA cAlatA hatA. kerabhATa pANIdAra kacchI sAMDhaNI para beTho hato. sAMDhaNI vividha rIte zaNagArelI hatI : ne gaLAmAM ghUgharamALa raNajhaNatI hatI. savArInI sAthosAtha UMce gaganamAM eka garuDa UDatuM hatuM. e garuDa salabhANanA rAjavInuM khUba mAnItuM paMkhI hatuM, jyAre potAno mAlika bahAra nIkaLe tyAre A garuDa UMDe rahe-rahe kerabhATanI chatrachAyAnuM kAma bajAvatuM. kImatI mAlaasabAbathI savA2InI ronaka vadhatI hatI. eno lazkarI damAma cotarapha hekare UbhelA lokone AM deto hato. evAmAM eka anokhI ghaTanA banI. kyAMkathI saDasaDATa karatuM eka tIra AvyuM ane sIdhuM salabhANanA rAjavI upara UDatA garuDane ArapAra vIMdhIne cAlyuM gayuM. garuDa dhabAka daIne sIdhuM jamIna para paDyuM. A dhabAkAnI sAthe ja kerabhATanI kasAyelI lazkarI sAMDhaNI ekadama thaMbhI gaI. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjavI kerabhATa palavAra to stabdha banI gayo. ekAeka tIra kyAMthI AvyuM ane potAnA mAnItA pakSInA prANa kevI rIte harI gayuM, enI samaja paDI nahIM. rAjavIne thaMbhelA joIne AkhI savArI aTakI gaI. thoDI vAramAM svastha thatAM kerabhATe garuDarAjano zikAra karanAranI tapAsa karavAno hukama karyo. evAmAM bAjumAM rahelo rAjyano dIvAna bolyo, rAjavI, tIranA pheMkanArane zodhavA javAno na hoya. ghaNI vAra lIdheluM nizAna ja nizAnabAjanI oLakha ApI jAya che." kerabhATe pUchyuM, 'eTale tame zuM kaho cho ?' dIvAne javAba vALyo, 'mahArAja , UDatA paMkhIne ATalI sacoTa rIte vIMdhanAra salabhANamAM eka ja vyakti che." e vaLI koNa ?' mahArAja, yAda che ? bhadrAma vaMzanA saradAra mAMju bhadrAma potAnI ToLI sAthe AvIne ApanA rAjyamAM rahyA. Ape emane mitra gaNIne salabhANamAM Azraya Apyo. e mAMju bhadrAmanI sALI korU kumArI acUka tIraMdAja che. enA sivAya UDatA paMkhIne pADe tevuM bIjuM koI A rAjyamAM vasatuM nathI." savArI pUrI thaI. kerabhATa to sIdho mAMju bhadrAmane tyAM jaI pahoMcyo. mAMjue rAjavIne potAne bAraNe AvelA joI khUba AgatAsvAgatA karI. mAMju to dhanya-dhanya thaI gayo. ghaNI vAto cAlI, evAmAM dhanuSyabANa sAthe korU gharamAM pAchI AvI. kerabhATane potAnI icchA saphaLa thatI lAgI. eNe korUne joI. enA rUpano koI pAra na hato. AvuM zaurya ane AvA rUpano to bhAgye ja saMyoga thAya. rAjavI kerabhATe mAMjune kahyuM, 'mAMju, Aja tAre AMgaNe eka tIraMdAja & Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ple we ]el2F D_g mAgaNI laIne Avyo chuM. svIkAravI-na svIkAravI tArA hAthamAM che.' 'zI che ApanI mAgaNI ? ame ahIM-tahIM bhaTakIne jIvana gujAratA hatA, tyAre tame amane dhana-dhAnyathI bharapura evA salabhANAmAM Azraya Apyo. upakAra bhule e bhadrAma nahIM.' 'to huM tArI sALI korUkumArInA hAthanI mAgaNI karuM chuM.' mAMju ekadama stabdha banI gayo. mAthe vIjaLI paDyA jevo ene AMcako lAgyo. eNe kahyuM, 'mahArAja e to na bane.' kerabhATe jussAbharyA avAje pUchyuM, 'kema na bane ?' 'rAjavI, pIMgaLa bhaduA sAthe enA vevizALa thaI cUkyA che. have to lagnanA sArA muhUrtanI ja vATa jovAya che.' 'e game te hoya, ratna to game tyAMthI ne game tenI pAsethI lAvIne vasAvavuM ghaTe. korU ratna che. kerabhATanA hAthamAMthI AvuM nArIratna jAya, no e karamATa nahIM. mATe bIjo vicAra choDIne mArI mAgaNI kabUla karI le.' 'mahArAja, Ane badale mAyAnI mAgaNI karI hota to vadhAre sAruM dhAta, tamArA upakAranA boja nIce dabAyelo hovA chatAM A mAgaNI kabula thaI zakatI nathI." salabhANano sattAdhIza UkaLI UThayo. eNe garjanA karatAM kahyuM, 'mAMju, sAMbhaLI le. kyAM mane korUkumArI Apa, nahIM to yuddhamAM mArI sAme khatama thavA taiyAra thaI jA. vicArI le. kAle savAre nAro nirNaya jaNAvaje.' ATaluM kahIne kerabhATa to cAlyo gayo. mAMju vicAramAM paDyo. e jANato hato ke korU kadI paNa bIjAne paraNavA taiyAra nahIM thAya. korU nA kahe, toya e kerabhATanA hAthamAM jaze ane tamAma bhadrAma juvAnonAM lohI reDAze e vadhArAmAM. karavuM zuM ? mAMjunI to sUDI vacce sopArI jevI sthiti thaI. eNe Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadrAma vIrone ekaThA karyA. badhAno vicAra jANyo. sahue kahyuM ke pANImAM rahevuM hoya to magara sAthe vera na pAlave. ApaNe kerabhAranI mAgaNIno anAdara karIzuM to sahu koIno nAza thaze. eno svIkAra karIzuM to ApaNuM sthAna rAjyamAM majabUta banaze. pariNAme rAjavI kerabhATanI mAgaNIno svIkAra karavAmAM Avyo. lagnano divasa nakkI thayo. dhAmadhUmathI taiyArIo thavA lAgI. zahera AkhuM zaNagArAvA lAgyuM. A samaye korUne khabara paDI ke A dhamAla to potAnA lagnanI che, ane TUMka samayamAM ja enAM lagna salabhANanA rAjavI sAthe thavAnAM che. korUnA aMtarane moTo AghAta lAgyo. ene mana to eno pati - eka mAtra piMgaLa bhaduo ja hato - enA vinA bIjA koIne enuM hRdaya svakAre tema na hatuM. korU khUba mUMjhAI gaI. e avanavA upAya khoLavA lAgI. piMgaLa bhaduo to keTalAya jojana dUra hato, paNa korUe enA mitra kAjaLIAnI sahAya lIdhI. madharAte korU chupA veze gharanI bahAra nIkaLI. kAjaLIAe gAmane pAdara be sAMDhaNI taiyAra rAkhI hatI. AkhI rAta korU ane kAjaLIo AgaLa vadhatA rahyA. kaI tarapha jAya che enI ghora aMdhArAmAM kazI khabara paDatI na hatI, paNa emane to mAtra salabhANathI vadhu ne vadhu dUra nIkaLI javuM hatuM. pANIpaMthI sAMDhaNIo ekadhArI pANIvege vahetI hatI. lAMbI sapharane aMte korUkumArI ane kAjaLIo gaDhakAchAmAM AvyAM. ahIM AvIne thAka khAdho. peTa pUratuM bhojana lIdhuM, evAmAM gAmamAM gayelo kAjaLIo samAcAra lAvyo ke AvatIkAla savAre gaDhakAchAnA pAdarethI piMgaLa bhaduAnuM sainya kUca karatuM nIkaLaze. jyArathI piMgaLe jANyuM ke kerabhATa korUkumArI sAthe lagna karavA 91 tIraMdAjau = Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatpara banyo che, tyArathI e eka ghaDIya heTho beTho nathI. yuddhanI taiyArI karavA lAgyo che. sainiko ekaThA karavA lAgyo che, puravaTho bhego karavA mAMDyo che. korUkumArIe ane kAjaLIAe piMgaLanA sainya sAthe joDAI javAno vicAra karyo. baMnee veza badalI nAkhyA. korUkumArIe puruSano veza paheryo ane dhanuSya dhAraNa karyuM. thoDA vakhatamAM piMgaLa bhaduAnuM sainya salabhANanA pAdare pahoMcI gayuM. kerabhATa paNa krodhe bharAyo hato. enA rAjamAMthI ane hAthamAMthI korUkumArI chaTakI jAya e kema cAle ? piMgaLa to potAnuM apamAna bhUle ja kevI rIte ? baMnenA dilamAM apamAnanI Aga bhabhUkatI hatI. baMne ekabIjAne haNIne badalo levA talapApaDa thatA hatA. AthI ekeyanuM sainya saheje pAchuM paDe tema na hatuM. yuddha zarU thayuM. barAbara TakarAmaNa thaI. baMne pakSe khuvArI thaI, paNa koI pAchuM hasuM nahIM. bIjo divasa thayo. rAtanA ArAma pachI pharI hathiyAro khakhaDyAM. yoddhAo barAbara bAkhaDyA, paNa koI pAchuM rahyuM nahIM. trIje divase bemAMthI ekeye macaka na ApI. piMgaLa vicAramAM paDyo. traNa-traNa divasa samarAMgaNa khelyA, toya kazuM pariNAma nahIM, keTakeTalAya dAva ajamAvyA, paNa kazuM vaLyuM nahIM. su evAmAM be sainiko enI chAvaNImAM dAkhala thayA. piMgaLa saheja huM camakyo. pelA baMne sainikoe piMgaLane namana karyuM ane emAMno eka kALA raMgano sainika bolyo, "mahArAja piMgaLa, tame traNa divasa laDyA, chatAM jIta na maLI, have amAro upAya ajamAvazo ?" piMgaLa AvI AkarI vANIthI gusso thayo. e bolyo : "kema, ame 8 ] keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ar: ": piMgaLa bhaduo ane sohAmaNo senika kAyara chIe ema tane lAge che ? yuddhamAM piMgaLa karatAM tame pAraMgata ho tema mAno cho ?' bAjumAM UbhelA dhoLA raMganA sainike kahyuM, 'amane eka taka nahIM Apo ?" 'hajI piMgaLa pAse upAyanI achata UbhI nathI thaI." piMgaLane Ave kapara samaye ajaNyA mAnavInI yojanA pramANe yuddha khelavuM barAbara 93 tIraMdAja Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAgatuM na hatuM. 'paNa amAro eka upAya ajamAvavAthI jarUra tamAruM kAma pAra paDaze. traNa divasanI laDAIthI je kAma na thayuM, te ame karI ApIzuM.' pelA kALA sainike kahyuM. piMgaLa koI vAtanuM jokhama kheDavA taiyAra na hato. emAM ajANyA sainikonI AvI vAta sAMbhaLI e khUba gusse thayo. e bolyo, 'tame baMne ahIMthI cAlyA jAva. ame nAmarda hoIe ane tame jANe koI moTA bahAdura ho, ane madade AvyA ho te rIte vAta karo cho ?' | 'bahAdura nahIM, paNa mitra to kharA !" ATaluM kahI pelA kALA sainike banAvaTI dADhI dUra karI. sainikano veza nIce utAryo. ene joIne piMgaLa bolI UThyo, "are, A to mAro mitra kAjaLIo! bola, kahe tAro upAya kevo che ?' kAjaLIAe kahyuM, "mArA sAthI A sohAmaNA sainikane kAle senAmAM AgaLa rAkhajo, pachI jojo enI kamAla.' cothA divase yuddha zarU thayuM. piMgaLanA sainyanI mokhare pelo sohAmaNo sainika cAlato hato. enA hAthamAM ekaluM dhanuSya hatuM. enI pAchaLa kAjaLIo bANano moTo jaththo laIne Ubho hato. yuddha zarU thayuM. pelA sohAmaNA sainike paNacha para tIra caDAvyuM. ane pachI to e dhanuSyamAMthI satata tIra chUTavA lAgyAM ane sAme TapoTapa sainiko paDavA lAgyA. kerabhATanA sainiko AgaLa vadhI tIra calAvavA taiyAra thAya ke sAmethI tIra AvIne chAtInI ArapAra nIkaLI jAya. AkhA sainya para A tIrano varasAda varasavA lAgyo. kerabhATanA sainyamAM nAsabhAga thavA hu lAgI. sAmethI AvatuM eka tIra eka sainikane to jarUra khatama karatuM. 4 kerabhATanA sainiko Amatema doDAdoDa karavA lAgyA. sainyanI vacamAM rahelo kerabhATa have barAbara sAme dekhAyo. - pelA sohAmaNA sainike paLavAra thobhIne barAbara nizAna lIdhuM che ane kerabhATano rAjamugaTa UDI gayo. mugaTa vagarano rAjA lazkarane $ keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAhiMmata banAvI nAkhe che. mUMjhAyelo kerabhATa Amatema potAno mugaTa khoLavA lAgyo, tyAM to bIjuM bANa ene vIMdhIne pasAra thaI gayuM. kerabhATa jamIna para DhaLI paDyo. rAjAne paDelo joIne kerabhATanA lazkaramAM bhaMgANa paDyuM. bacelA sainiko zaraNe AvyA. piMgaLano vijaya thayo. bIje divase darabAra bharAyo. saradAra piMgaLe sainikone bheTa ApI. subhaTone zAnadAra pozAka Apyo. chUpI rIte madada karanAra mAMju bhadrAmane salabhANano vahIvaTa soMpyo. kAjaLIAne maMtrI banAvyo. chelle vijaya apAvanArA pelA sohAmaNA sainikane pUchayuM, "he cunaMdA tIraMdAja, tame ja amane jIta apAvI che. mAgo, joIe te mAgo.' sohAmaNo sainika natamastaka Ubho rahyo. na bole ke na cAle. piMgaLe pharIthI mAgavA kahyuM, paNa kazo javAba nahIM. Akhare kAjaLIA tarapha pharIne kahyuM, "maMtrIjI, vIra sainikane zuM joIe che?" kAjaLIAe kahyuM, 'mahArAja, vIrane to vIra ja khape ne ! ene Apa jevA vIra joIe che." piMgaLane kazI samaja na paDI. e bolyo, "kaMI samaja paDe tevuM bola.' kAjaLIAe kahyuM, "mahArAja, A acUka tIraMdAja e bIjuM koI nahIM, paNa korUkumArI che.' AkhA darabAramAM AnaMda-AnaMda vartI rahyo. thoDA ja vakhatamAM piMgaLa ane korUkumArInAM lagna dhAmadhUmathI UjavAyAM. tIraMdraja Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vIra laghAbhA kIrtivaMta kacchanA mAMDavI baMdarano dariyo ghughavATA karI rahyo che. dariyAkAMThe eka bALaka beTho che. ghughavATA karatA dariyA sAthe enuM dila paNa ghughavATA karI rahyuM che. AMtare mahine kacchanA A mAMDavI baMdarathI AphrikA javA mATe vahANo ravAnA thAya che. emAM jaMgabAra prasiddha baMdara che. hajAro kacchI juvAno tyAM jAya che. dorI-loTo laIne jAya che. ne dhanavAna thaIne pAchA Ave che. sahu koI jaMgabAra jAya, to huM kema na jAuM ? huM paNa jIvanano jaMga kheDavA jaMgabAra jaIza ! dariyAmAM bharatI ane oTa Ave ema A kizoranA dilamAM sAhasanI bharatIoTa AvyA kare che. je koI musAphara jaMgabArathI Ave enI pAsethI vigato bhegI karI che. o ho ho ! AphrikA aMdhAriyo khaMDa kahevAya. paNa kAcA sonAno e deza che. jaMgabAranAM jaMgalonAM hAthIonAM hAthIdAMta sonAnA bhAve hai vecAya. e hAthIdAMta levA TheTha yuropanA aMgrejo tyAM paDyA-pAtharyA rahe. tyAM gulAmono vepAra dhamadhokAra cAle. AphrikAnA mULa vatanI 4 habasIone gulAma tarIke pakaDI jAya. enAM bajAra cAle. enA sodA - thAya. A habasIone nirdaya banIne pakaDavAmAM Ave. aNadhArI rIte hathiyAro sAthe emanAM jhUMpaDAMo para daroDA pADavAmAM Ave. cAbuke96 cAbuke phaTakAravAmAM Ave. sAme thAya ene baMdUke chUMdI devAmAM Ave. 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pachI page jaMjIro nAkhI jakaDI levAmAM Ave. sTImara para caDAvI yuropanA dezomAM mokalavAmAM Ave. tyAM khetInI kALI majUrI karAvavAmAM Ave. mota sudhI emano chuTakAro thAya nahIM. jo gulAma bhAgI jAya to enuM AvI bane ! gulAmono vepAra karavA dezadezanA vepArIo aMdhAriyA AphrikA dezamAM AvI paDelA. jaMgabAramAM bIjo moTo vepAra laviMganI khetIno. nALiyerano paNa dhamadhokAra vepAra cAle. bALaka badhAne roja sAgarakAMThe AvI A vigato bhegI karI lIdhI. chelle ene khabara paDI ke kacchanI prakhyAta peDhI jerAma zivajInI peDhI cAle che. ladhAnA pitA dAmajI Thakkara ThIkaThIka gharaDA thayA hatA. sAgaranA taraMgo jevA mananA taraMgo mUkI kAme lAgI javA e badhAne kahetA, paNa ladhAnuM dhruvabiMdu eka ja hatuM : 'dariyo kheDavo. jaMgabAra javuM ne kismata ajamAvavuM." Akhare eka sago maLI gayo. e vahANa laIne jaMgabAra jato hato. ladhAe sTImara para majUrInuM kAma lIdhuM ane pahoMcyo jaMgabAra. jaya jaMgabAra karIne e jerAma zivajInI peDhIe pahoMcI gayo. peDhI koI kacchIno tiraskAra karatI nahotI. tyAM AgaLa vadhavAnuM paheluM pagathiyuM kacaro-paMjo sApha karavAnuM hatuM. bALaka ladhAe kacaro-paMjo sApha karavAnuM kAma svIkArI lIdhuM. zramanI zarama ene nahotI. dhIre dhIre dIvAbattInuM kAma soMpAyuM pachI vahANa sApha karavAnI kAmagIrI maLI. pachI rasoIkAma ane tyAra bAda peDhInuM paracUraNa kAma soMpAvA lAgyuM. je kAma soMpAya te Dila ghasIne ane dila daIne ladho kare. badhAnI bAhozI vakhaNAvA lAgI. AthI ene eka kaparuM kAma soMpavAmAM AvyuM. jerAma zivajInI peDhI bIjA vepAra uparAMta gulAmone pakaDavAno 97 vIra ladhAbhA . Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vepAra karatI hatI. ladhAno majabUta bAMdho ane sAhasika vRtti joIne ene AphrikAnAM gIca jaMgalomAM jaIne gulAmo pakaDI lAvavAnuM kAma soMpAyuM. ladho to jaMgalo pheMdavA lAgyo. jyAM maLe tyAMthI gulAmone pakaDavA lAgyo. A gulAmo jhaDapAya te mATe agAuthI keTalIya taiyArIo karavI paDatI. sAthe majabUta arabI sipAIo paNa rAkhavA paDatA. AthI laDAI thAya toya vAMdho na Ave. moTI-moTI lokhaMDanI sAMkaLothI gulAmone bAMdhavAmAM AvatA. eka vAra pakaDAyelo habasI kadI chaTakI na zake. pakaDavAnuM A kAma bharI baMdUke thatuM. abhaNa habasIo baMdUkathI khUba Dare. sAmo thAya to paLavAramAM baMdUkanI goLI eno prANa letAM. ghaNI vAra to pahelAM baMdUkathI be-cAra habasIne dharatI para DhALI devAmAM AvatA. AthI bAkInA bIjA badhA tharathara kAMpatA, mUMge moMe zaraNe AvI jatA. rastAmAM koI ADoavaLo javAnI koziza kare to ene cAbukano sakhata mAra mAravAmAM Avato. kyAreka taraphaDIne marI jAya tyAM sudhI enA para cAbuka vIMjhAtI. hAtha ane page beDIo paherAvI, cAbuka mArIne A habasIone jAnavaranI jema laI javAmAM AvatA. eka jagyAe habasIne pakaDyA pachI tarata ja bIje ThekANe sahu chApo mAravA jatA. jeTalA Ave teTalAne hAtha karI, koI koTaDImAM pUrI rAkhatA. emane thoDuM khAvAnuM ApavAmAM AvatuM ne vadhArAmAM mIThApAyelA cAbuko phaTakArAtA. bhUkha ane yAtanAne lIdhe badhA habasIo narama gheMsa jevA thaI $ jatA. Akhare emane pakaDIne pazuonI peThe vahANamAM pUrIne yuropanA dezamAM mokalavAmAM AvatA. tyAM emanI pAse khetInI kALI majUrI karAvavAmAM AvatI. mota sudhI AmAMthI emano chUTakAro thAya nahIM. ladho A badhuM kAma kare. peDhI enI kAmagIrInI khUbakhUba tArIpha 98 kare. vepAra vadhArI ApavA mATe enA guNagAna gAya. Ama badhI vAta 8 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdanI, paNa tema chatAM ladhAnA hRdayamAM AnaMda na maLe. ladho have ladhAbhA thayo. dhIredhIre peDhImAM nAmanA thavA lAgI. potAnA kAmamAM e ekko hato. jerAma zivajInI peDhInI nAmanA jaMgabAranA sulatAna pAse ghaNI hatI. rAjanA dIvAna tarIke kacchInI nimaNUka karatA jakAtakhAtuM kacchIone soMpatA. jaMgabAramAM saiyada bina saiyada rAja kare. ladhAbhA emanA vizvAsu banI gayA. nANAM khAtuM ladhAbhAne soMpAyuM. sulatAnanA be zAhajAdA. moTo zAhajAdo majIda sulatAna saiyadanA maraNa pachI gAdIe Avyo. e bhalo ane bhoLo hato. eno bhAI saiyada baragasa prapaMcI hato. ene rAjyakrAMti karavI hatI. baLavo jagAvIne potAnA moTA bhAInA hAthamAMthI sattA AMcakI levI hatI, paraMtu sainya ane dArUgoLo paisA vinA maLe kyAMthI ? ane nANAMkhAtuM to ladhAbhA pAse hatuM. eNe vicAryuM ke ladhAbhA jevA vepArIne khaMkherI nAkhuM to badhI ciMtA TaLI jAya, kAma thaI jAya, baLavo saphaLa thAya. eka vAra madharAte baragasa ladhAbhAne ghera gayo. gADha nidrAmAM paDelA ladhAbhAne DhaMDhoLyA. lAla AMkha karIne kahyuM, 'ladhAbhA, UgatA sUrajane oLakho. krAMti Ave che. taiyAra thAva. abI ne abI tamAre dolata mAre caraNe ThAlavavI paDaze." - ladhAbhA bagasanI melI murAda pArakhI gayA. eno dolatano lobha ane rAjasattAnI lAlasA jANI gayA. emaNe kahyuM, 'paNa zA duHkhe krAMti Ave che ?' 'ladhAbhA, vAdavivAdano A samaya nathI. navA rAjano udaya thavAno che. tame enI bheTa mATe thoDuM dhana nahIM Apo ?' ladhAbhA ema DarI jAya tema na hatA. emaNe kahyuM, "A dhana pasInAnI kamAI che. ene game tema veDaphI devAya nahIM." baragasa gussAmAM AvIne bolyo, "samajyo ! samajyo ! A dhana 99 vIra ladhAbhA 8 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ul1 //// W!! _ madharAte baragase ladhAbhAne jagADyA tame tamArI marajIthI Apazo nahIM, mAre AMcakI levuM paDaze !" bagasa khAlI hAthe, gussAmAM pAcho pharyo. ladhAbhAne khyAla AvI gayo ke A dhumADAmAMthI Aga pedA thaze! tarata e rAjamahela tarapha gayA. sulatAna majIda bahAra pravAse gayA hatA, paNa Ave saMkaTa samaye zAMta besI rahevAya nahIM. ladhAbhA hiMmata hAryA nahIM. emaNe rAjamAtAne bhara UMghamAMthI jagADyAM ane samAcAra ApyA. bIjI bAju baragasa killA para hallAnI taiyArI karato hato. ladhAbhAe pradhAno, senApatio ane naukAdaLanA vaDAone bolAvyA. chuM temanI sAthe hallAnA sAmanA vize masalata calAvI, cotaraphathI sainya maMgAvavA kAsado doDAvyA. hAjara sainyane barAbara goThavI dIdhuM. savAra paDatAM to raMga palaTAI gayo. bIjI madada paNa AvI pahoMcI. baragasane baLavo bhAre paDyo. eNe zaraNuM svIkArI lIdhuM. - ladhAbhAnI samayasUcakatAe sulatAna majIdanuM rAja bacAvyuM, paNa bagasa 100 enI mAnahAni na bhUlI zakyo. 8 B keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ladhAbhAnI vaga rAjamAM khUba vadhI gaI. emanI peDhI karoDapati peDhI banI gaI. moTA-moTA yuropiyana vepArIo paNa emane pUchatA AvavA lAgyA. rAjakAraNIone jhaverAta joIe to ladhAbhAne pUchavAmAM AvatuM. ladhAbhAnI peDhI jaMgabAranA sulatAnane vArSika vIsa lAkha riyAla ApatI. polAdI haiyAnA ladhAbhAne gulAmo pakaDavAno have tiraskAra Avyo hato. eka vAra to emaNe rAjInAmuM ApI dIdhuM. - zeThe kahyuM, 'A gulAmo piMjaranA paMkhI jevA che. chUTA mUkazo to bhUkhe marI jaze.' ladhAbhA kahe, 'huM dhaMdhe caDAvuM. laviMganI khetI karatAM zIkhavuM." zeThe hA pADI ne ladhAbhAe prayoga zarU karyA, paNa tyAM rAjaraMga palaTAyA. cauda varSa rAjya karyA pachI sulatAna majIdanuM avasAna thayuM. saiyada baragasa gAdIe Avyo. pharI jUnuM vera tAjuM thayuM. eNe ladhAbhA tarapha kaDaka vartana batAvavA mAMDyuM. emanI pAsethI nANAMkhAtAnI vyavasthA AMcakI lIdhI. jakAtanA ijArA mATe traNa gaNI rakamanI mAgaNI karI. ladhAbhAe paNa mAjI sulatAna pAse pacIsa lAkha riyAla leNA che ema kahI vaLato phaTako mAryo. kahyuM ke pacIsa lAkha riyAla maLaze ke tarata sulatAnane jakAtakhAtuM pAchuM maLI jaze. vAdavivAda thavA lAgyA. sahue ladhAbhAnuM leNuM vAjabI TheravyuM. pradhAno, senApatio, ane rAjamAtA sudhdhAMe baragasane samajAvyo. baragasa mAnavA taiyAra na hato. e to game te rIte ladhAbhAne lUMTIne bhUkha bhegA karavA mAMgato hato. eka navo bhaya ladhAbhAnI sAme Avyo. gusse thayelo sulatAna ladhAbhAnI peDhI para paNa hAtha nAkhe ! ladhAbhAnI peDhI briTiza peDhI gaNAtI. AthI jaMgabAra ane briTiza sarakAra vacce jaMga thAya. A banI che laDAImAM jaMgabAramAM vasatA bAra hajAra gujarAtIonI hAlata to sahuthI vadhu kaphoDI thAya. ladhAbhAe lAMbo vicAra karIne nakkI karyuM ke sulatAna sAme laDavAmAM kazo sAra nathI. suleha karavI. paNa kaI rIte ? 101 vIra ladhAbhA 0 2 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pote sAme cAlIne jAya to krodhe bharAyelo sulatAna kadAca ThAra paNa kare! chatAM sAhasika ladhAbhA ema muMjhAya tema na hatA. ladhAbhA sAbadA thayA. sAhasa vinA sukha kyAMthI maLe ? emaNe madharAte sulatAnanAM bAraNAM khakhaDAvyAM. sulatAna paNa A kacchInI vIratA ne nIDaratA joI Azcarya pAmyo. ladhAbhAe potAnI peDhIe karelI rAjanI sevA, sulatAnono prema ne jarUra paDe tyAre jaMgabAranA rAjane dhIrelAM nANAMnI vAta karI. sulatAna samAdhAna para Avyo. eka vAra vIratAthI to bIjI vAra mutsaddIgIrIthI ladhAbhAe AphatanA oLA dUra karyA. ladhAbhAe paisAnI kSaNikatA joI. sattAnI caMcaLatA joI. emanA dilamAM mAnava-sevAnI jyota jAgI. temanI dRSTi have dayA ane mAnavatA tarapha vaLI. ladhAbhAe mAnavatAnA A mahApApane DAmavAno nirNaya karyo. pahelo kuhADo potAnA paga para mAryo. emaNe eka divasa jAhera karyuM ke mAnava koI gulAma nahIM, ane potAnI pAse rahelA sAta hajAra habasIone mukta mAnava banAvyA. emane laviMganI khetI zIkhavI jAta upara UbhA rahevAno upAya batAvyo. AphrikAnA aMdhArA khaMDamAM A banAva dharatIkaMpathI paNa bhayaMkara hato. khuda habasIo mUMjhAI gayA. teo vicAra karavA lAgyA ke dhaNI vagara te kema jivAya ? koNa kAma Ape ? koNa khAvAnuM Ape ? moTA vepArIone mana to A satyAnAzanI vAta hatI. habasIo che emane mana mAnava nahotA nANuM raLI ApanArA jAnavara hatAM. emaNe ladhAbhAno bhayaMkara virodha karyo. jaMgabAranuM rAjya paNa ladhAbhA sAme jaMge caDyuM. ATalI badhI - mabalaka Avaka kema javA devAya ? ladhAbhAnI AsapAsa AphatanI AMdhI vIMTaLAI gaI. evAmAM eka ghaTanA ghaTI. saMzodhana karavA nIkaLelA be 102 aMgrejo AphrikAnA ghanaghora jaMgalamAM guma thaI gayA. Thera-Thera tapAsa karI 1 keDe kaTArI, khabhe DhAla Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa kyAMyathI sagaDa na maLyA. AthI mAnavAmAM AvyuM ke nakkI habasI lokoe emane pakaDI rAkhyA haze. have emanI bhALa meLavavAnuM kAma soMpavuM kone ? aMgreja sarakAre jaMgabAranA sulatAnane AnI javAbadArI soMpI. sulatAne A kAma jerAma zivajInI peDhIne soMpyuM. peDhInA zeThe pahelAM to emaNe ladhAbhAne bolAvIne khovAyelA be aMgreja saMzodhakone zodhI lAvavAnuM kAma soMpyuM. dasa bAra habasIone laIne ladhAbhA zodha mATe nIkaLyA. cAre kora tapAsa karavA lAgyA. dasa-bAra divasa tapAsa karI paNa kaMI patto lAgyo nahIM. evAmAM eka khabara AvI. habasIono eka moTo meLo bharAI rahyo che. ladhAbhA meLAmAM pahoMcyA. habasI strI-puruSo kikiyArIo sAthe jorazorathI nAcI rahyAM hatAM. keTalAka guru jevA lAgatA habasIo devInI ArAdhanA karatA beThA hatA. vacce eka thAMbhalA sAthe be aMgreja sAhebone bAMdhyA hatA. ladhAbhA najare paDatAM ja habasIo rAjI thaI gayA. teo jANatA hatA ke A vIra nare ApaNane gulAmImAMthI mukta karAvavA jhuMbeza upADI che. ghaNAne mukta karyA che. A to ApaNo tAraNahAra guru che. sahue kahyuM, 'Avo guru ! padhAro padhAro !" keTalAka ladhAbhAne page paDyA. ladhAbhAe kahyuM, 'tame mane kharekhara guru mAno cho ne ?" sahue jorathI 'hA'no avAja karyo. "to pachI A gorAsAhebone choDI mUko. juo, gurunI vAta pAchI ThelAya nahIM.' pahelAM to sahu AnAkAnI karavA lAgyA. hAthe caDelA gorAne te kaMI jIvato javA devAya. emAMya emanuM to devane balidAna ApavAnuM che. AvuM balidAna bIjuM kyAre maLe ? pharI ladhAbhAe vinaMtI karI. habasIoe vAta vicArI. emaneya 103 vIra ladhAbhA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayuM ke ladhAbhAne ApaNe tAraNahAra mAnyA che. guru gaNyA che. to emanI vAta pAchI ThelAya kevI rIte ? Akhare gorAsAhebone choDavAmAM AvyA. emane laIne ladhAbhA jaMgabAra AvyA. peDhInA zeThane emanI soMpaNI karI. zeTha jaMgabAranA sulatAnane maLavA gayA. sulatAne mAnavaMtA gorA sAhebone khAsa sTImaramAM iMglenDa mokalI ApyA. sulatAna sAme cAlIne ladhAbhAne maLavA AvyA ane emanI zarapharozI para khuza thatAM kahyuM, 'ladhAbhA, mAgo tame mAgazo te ApIza.' ladhAbhAe kazuM levAnI AnAkAnI karI. paNa sulatAna ekano be na thayo. eNe ghora Agraha karyo tyAre ladhAbhAe kahyuM, 'sulatAna, bahu kaho cho to mAgI lauM, ApI zako to Apajo. A gulAmono vepAra baMdha karI do, e ja mArI mAgaNI che." sulatAna AvI vicitra mAgaNI jANIne vimAsaNamAM paDI gayo. eNe kahyuM. "jAo, huM gulAmono vepAra baMdha karI dauM chuM, paNa tamAre aMgrejone samajAvavA paDaze. AmAM jerAma bhAnI madadathI paNa jarUra paDaze." tarata ja peDhInA saMcAlaka je rAma zivajI bolI UThyA, 'bhAI, huM to ladhAbhAnA dariyAva dilane joIne khuza thayo chuM. enI mAnavatA joIne mAruM mastaka namI jAya che. huM paNa jaLa lauM chuM ke AjathI ja A aDhaLaka kamANI Apato dhaMdho baMdha karuM chuM.' ane A divase gulAmI sAme jehAda pokAranAra tarIke kacchI juvAna ladhAbhAnuM nAma AphrikAnA itihAsamAM amara thaI gayuM. eka mAnavIe mAnavatAnA aneka dIpakone ajavALyA ! 2 3 keDe kaTArI, khabhe DhAla