Book Title: Jain Siddhanta Kaumudi Purvardha
Author(s): Ratnachandra Maharaj
Publisher: Nagrajji Nahar Jaipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010021/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargIya pandhu rA0pa0 zrI cAMdamalajI nAhara ke smaraNArtha meMTa. 1 .. . - - - . NCT TO 5 omuMhAvIra na zrI tattvadIpikAvyAkhyAsametA jainasiddhAntakaumudI ardhamAgadhIdhyAkaraNam / pUvArddha-avyayaparyantam Game G GOOG racayitA. bhArata ratna zatAvadhAnI paNDita muni zrI ratnacandrajI mahArAja MOT NO Anas parelInivAsI zrI. nagarAjajI nAhara, mu. jayapura KWANP.. . : : prAptisthAna-zrI jaina guruzala, nyAvara ( rAjapUtAnA) PRISE prathamAvRti . ...: amUlya bara Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA vipaya 1 sA prakaraNa 2 paribhASA pra0... 3 svarasandhi pra0 4 vyasanasandhi pra0 ... 5 svaravikAra pra0 ghnr'isskaar' m 7 puliGgarAnda pra0 8 sarvanAmazabda pra0 5 strIliGga pra0 ... 10 napuMsakaliGga pra0 11 saMkhyAvAcaka 0 12 apaya prakaraNa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi-patraka . azuddha ... manonuskhAra pranthAdo pranyAdI zrI mahAvImya zrI mahAvIrasya 14 . . ... dha ... dha . : . 4 .. .. ghRddhi .. .. vRddhi . .. 3 yAnatU yAvana 21 dhavayabo dha vayavo 10 .. . lAkho ... ... lakkho . . .mnoranusvAra . 16 . mnora'nusvAro .. .. manoranusvAro . asayukta asaMyukta pratvayayoriti pratyayayoriti vRdhdyAvokAreM vRddhAvIkAre / 17 ... .rUbhayoH rubhayoH .vihArAmi . * rUbhayoH rubhayoH __21 / tubhaM mAlA ihito mAlA + ihito vahulami bahulaMmi vihAmi :, . Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI mahAvIrAya namaH prstaavnaa| kAna AgamoM kI bhASA ke viSaya meM kitane hI samaya se vidvatsamAja meM matabheda par3A huA hai| kucha samaya pUrva samAcAra patroM meM isa nipayaM kI carcA bhI calI thI / eka pakSa kA kahanA thA ki AgamoM - kI bhASA prAkRta hai| jabaki anya pakSaM kA kathana thA ki AgamoM kI bhASA ardha-mAgadhI hai / :: - REATREETI. . vastutaH saMskRtAtirikta samasta bhApAya prAkRta "hI kahI jAtI thIM / ataH prathama pakSa kI mAnyatA bhI nissAra na thii| parantu "prAkRta" yaha zabda saMskRtAtirikta samasta bhASAoM ke lie. sAmAnya zabda hai ...pAlI, zaurasenI, apabhraMza Adi samasta bhAgAoM kA samAveza: prAkRta meM hI hai| zrI hemacandrAcAryajI ne apane svayaM nirmANita "prAkRta vyAkaraNa" meM apabhraMzAdi chahoM hI bhedoM ko prAkRta meM sammilita kiyA hai, tathaiva chahoM hI ke lakSaNAdi kA pratipAdana kiyA hai| parantu hAM, vizeSa nAmaHchahoM hI bhASAoM ke bhinna. 2 haiM / jainAgamoM kI bhApAkA vizeSa nAma prAkRta nahIM parantu ardhamAgadhI hai / jisa prakAra ki bauddhoM kA Agama sAhitya pAlI bhASA meM hai, usI prakAra jaina Agama sAhitya ardhamAgardhA bhASA meM hai. kAraNa ki tIrthakara bhagavAn ardhamAgadhI bhASA meM hI upadeza detaH the tathA gaNadhara usI bhASA meM sUtra prathita karate the| .. .. . . . . . . . . . . . . . - 1. jainAgamoM meM mukhyatayA dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, dharmakathAnuyoga tathA caraNakaraNAnuyoga arthAt tatvajJAna, gaNitajJAna, mahApuruSoM ke caritra tathA AcAra vicAra sambandhI viSaya varNita kiye gaye haiN| tathaiva ina saMghakA uddezya mokSasAdhana hI hai / parantu vaha bhASA jAnane meM na Ave tava taka viSaya kI yathArthatA evaM mahatvatA samajha meM nahIM A sktii| :: .. : . . . . . . . . . . ..., kisI bhI bhApA ke sAhitya kA jJAna prApta karanA ho to usa bhApA kA byAkaraNa tathA kopa ina donoM aMgoM kA jJAna prApta karanA paramAvazyaka hai| jaina AgamoM para bhASya, niyukti, cUrNikA, dIpikA, TokA bAlAvabodha TabA Adi race gaye, evaM pRthaka pRthaka bhASAoM meM bhopAntara bhI huve| parantu usa bhASA ko sAkSAt samajhane ke liye jo vyAkaraNa aura koSa kI kamI thI, vaha jyoM kI tyoM banI rahI / ___ zrI hemacandrAcArya jI tathA caNDa ne vyAkaraNa banAye parantu prAkRta bhASA tathA mahArASTrIya prAkRta bhASA ke / ardhamAgadhI kA nahIM / jaina sAhitya kSetra meM isa truTi ko pUrNa karane ke liye bhArata ratna zatAvadhAnI zrIratnacandrajI, mahArAja * ne kitane hI varSoM se prayatna kiyA / sAta varSa paryanta satat parizrama dvArA ardhabhAgadhI kopa taiyAra kiyA evaM tadantara hI gyAkaraNa banAnA prArambha kiyaa| bIkAnera nivAsI zrIyuta agaracandrajI bhairoMdAnajI seThiyA kI hArdika sahAnubhUti se "jaina siddhAnta kaumudI" nAmaka ardhamAgadhI vyAkaraNaM unhoMne svakIya presa meM chpaayaa| kitane hI jijJAsuoM kI yaha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargIya bandhu rA0pa0 zrI cAMdamalajI nAhara ke smaraNArtha bheMTa. NOT TO BECUE SE zrI tattvadIpikAvyAkhyAsametA .... OK jainasiddhAntakaumudI ardhamAgadhIcyAkaraNam ] pUvArddha-avyayaparyantam racayitAbhArata ratna zatAvadhAnI paNDita muni zrI ratnacandrajI mahArAja prakAzaka-. parelInivAsI zrI. nagarAjajI nAhara, mu0 jayapura prAptisthAna-zrI jaina gurukula, byAvara ( rAjapUtAnA) prathamAvRtti zramUlya vikramAuda 1992 vIrAbda 246. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA viSaya 1 saMjJA prakaraNa.. 2 paribhASA pra0... 3 svarasandhi pra0 4 vyasanasandhi pra0 5 svaravikAra pra0 6 vyasanavikAra pra0 7 pulliGgazabda pra0 .. 8 sarvanAmazabda pra0 9 strIliGga pra0 ... 10 napuMsakaliGga pra0 ... 11 saMkhyAvAcaka pra0 ... 12 avyaya prakaraNa .. - Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ g. l 1 3 7 8 11 13 13 17 30 ~ ~ 30 30 38 44 45 46 46 48 51 paM0 10 12 14 4 21 10 15 ..16 16 7 18 17 21 8 14 zuddhi patraka azuddha pranthAdo zrI mahAvImya dha ghRddhi yAvat marat lukho manonukhAra manoranukhAro asayukta pratvayoriti vRdhyAvokAre rumayI: . vihArAmi rUbhayoH tubhaM mAlA ihiMto bahulami zuddha pranthAdau zrI mahAvIrastha gha vRddhi yAvat aarat lakkho -manoranusvAra manoranusvAro asaMyukta pratyayayoriti vRddhAvakAre rubhayo: viharAmi rubhayoH tunbhaM mAlA + ihiMto bahulaMbhi Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke zrI mahAvIrAya namaH 1 prstaavnaa| AAL na AgamoM kI bhASA ke viSaya meM kitane hI samaya se vidvatsamAja meM matabheda par3A huA hai| kucha ja samaya pUrva samAcAra patroM meM isa viSaya kI carcA bhI calI thI / eka pakSa kA kahanA thA ki AgamoM PRAST kI bhASA prAkRta hai / jabaki anya pakSaM kA kathana thA ki AgamoM kI bhASA ardha-mAgadhI hai| KAR vastutaH saMskRtAtirikta samasta bhApAyeM prAkRna hI kahI jAtI thIM / ataH prathama pakSa kI E mak mAnyatA bhI nissAra na thii| parantu "prAkRta" yaha zabda saMskRtAtirikta samasta bhASAoM ke lie sAmAnya zabda hai / pAlI, zaurasenI, apabhraMza Adi samasta bhAgAoM kA samAveza prAkRta meM hI hai| zrI hemacandrAcAryajI ne apane svayaM nirmANita "prAkRta vyAkaraNa" meM apabhraMzAdi chahoM hI bhedoM ko prAkRta meM sammilita kiyA hai, tathaiva chahoM hI ke rakSaNAdi kA pratipAdana kiyA hai| parantu hAM, vizeSa nAma chahoM hI bhASAoM ke bhinna 2 haiM / jainAgamoM kI bhApAkA vizeSa nAma prAkRta nahIM parantu ardhamAgadhI hai| jisa prakAra ki cauddhoM kA Agama sAhitya pAlI bhASA meM hai, usI prakAra jaina Agama sAhitya ardhamAgadhI bhASA meM hai / kAraNa ki tIrthakara bhagavAn ardhamAgadhI bhASA meM hI upadeza dete the tamA gaNadhara usI bhASA meM sUtra prathita karate the| jainAgamoM meM murayatayA dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, dharmakathAnuyoga tathA caraNakaraNAnuyoga arthAt tatvajJAna, gaNitajJAna, mahApuruSoM ke caritra tathA AcAra vicAra sambandhI viSaya varNita kiye gaye haiN| tathaiva ina sabakA uddezya mokSasAdhana hI hai / parantu vaha bhApA jAnane meM na Ave tava taka viSaya kI yathArthatA evaM mahatvatA samajha meM nahIM A sktii| kisI bhI bhApA ke sAhitya kA jJAna prApta karanA ho to usa bhASA kA jyAkaraNa tathA kopa ina donoM aMgoM kA jJAna prApta karanA paramAvazyaka hai / jaina AgamoM para bhASya, niyuki, cUrNikA, dIpikA, TIkA bAkAvabodha TayA Adi race gaye, evaM pRthak pRthaka bhASAoM meM bhApAntara bhI huve| parantu usa bhASA ko sAkSAt samajhane ke liye jo nyAkaraNa aura kopa kI kamI thI, vaha jyoM kI tyoM banI rhii| zrI hemacandrAcArya jI tathA caNDa ne vyAkaraNa banAye parantu prAkRta bhASA tathA mahArASTrIya prAkRta bhASA ke / ardhamAgadhI kA nhiiN| jaina sAhitya kSetra meM isa truTi ko pUrNa karane ke liye bhArata ratna zatAvadhAnI zrIratnacandrajI, mahArAja ne kitane ho varSoM se prayatna kiyA / sAta varSa paryanta satat parizrama dvArA ardhabhAgadhI koSa taiyAra kiyA evaM tadantara hI nyAkaraNa banAnA prArambha kiyaa| bIkAnera nivAsI zrIyuta agaracandrajI bhairoMdAnajI leThiyAkI hArdika sahAnubhUti se "jaina siddhAnta komudI" nAmaka ardhamAgadhI vyAkaraNa unhoMne svakIya preta meM chapAyA ! kitane hI jijJAsuoM kI yaha Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. I mAMga AI ki saMskRta ke vidvAna ardhamAgadhI bhASA se aparicita hone ke kAraNa unheM isa myAkaraNa ke samajhane tathA samajhAne meM kitanI hI kaThinAiyA~ AtI haiM / ataH isakI yadi koI sarala, TIkA vanajAya to adhyayanArthI tathA adhyApaka donoM ke anukUla ho / P isa mAMga kI pUrti ke lie zrI zatAvadhAnAjI mahArAja ne "janasiddhAntakaumudI" kI saMskRta TIkA likhamI :..:. prArambha kii| sAtha hI sAtha mUla meM paryApta parivartana kiyA gyaa| kitane hI sUtra to bilakula hI navIna yojita kiye 'gaye aura purAne nikAla DAle gaye / kitanoM hI meM alpAdhika parivartana kiyA gayA / prathamAvRtti meM samasta dhAtu akArAnta hI rakkhe gaye the, parantu isa AvRti meM dhAtuoM ko vyanjanAnta banA kara tatpazcAt akAra, ekArAdi vikaraNa saMyojita kiye gaye haiM / isa taraha karane se sUtroM meM lAghaghatA bhI A gaI hai, jo ki paddhati vyAkaraNakAroM ne vahu mAnanIya mAnI hai kahA bhI hai ki- ardhamAtrA lAghavena vaiyAkaraNAH putrotsavaM manyante / " - : pahalI AvRtti meM samayAbhAva ke kAraNa kucha avyavasthA sI pratIta hotI thI, vaha isa AvRtti meM sudhAra dI gaI hai| ' saM0 1990 ke sAla meM jaba zrI zatAvadhAnAjI mahArAja kA caumAsA jaipura nagara meM thA, jaina siddhAnta-kaumudI kI TIkA sabhI taiyAra ho cukI thI tathA mudragArtha zrIyuta agaracandrajI bhairoMzana jI seThiyA jo ke pAsa bIkAnera preSita:kI jA cukI thii| kintu unake prasa meM chapane kA kArya una dinoM meM na cala rahA thA / ataH chapane kI vyavasthA na ho sakI / isI madhya meM barelI nivAsI zrIyuta seTha nagarAjaMjI nAhara jo ki jaMgalapura nivAsI seTha rAjA gokaladAsajI kI jayapura vAlI dukAna para sunIsa haiM / unake bhAI rAyabahAdura seTha cAMdamalajI kA svargavAsa ho jAne para unakI smRtyarthaM jaina siddhAntakaumudI vyAkaraNa TIkA sahita prakAzita karane kI icchA prakaTa kI / tadanusAra bIkAnera se byA-: karaNa kI prati maMgAkara "prabhAta priMTiMga varksa" ajamera se prakAzita karane kI vyavasthA kI / parantu vahA~ prUpha sudhArane kI vyavasthA na hone se mAtra sAta ATha pharmoM hI chapa sake / isa kaThinAI ke kAraNa pustaka prakAzana kA kArya lAhaura lAnA pdd'aa| jahA~ ki punaH prathama se hI yaha grantha pegA / chape hue sAr3he sAta pharmoM meM sandhi, paTUliMga pUrNa ho jAte haiM / seTha zrI nagarAz2ajI nAMharakI icchAnusAra bhabhI mAtra utanA hI bhAga vidyArthiyoM ke upayogArthaM prakAzita kara pAThaka varga kI sevA meM arpaNa kiyA jA rahA hai / AzA jijJAsu sahRdaya isase lAbha utthaaveNge| kucha mAsa ke pazcAt sampUrNa granthaH prakAzita ho sakegA, aisI pUrNa sambhAvanA hai. / . supuH kiM bahunA ?--- tA0 19-7-35 amRtasara . vinIta sevaka-. rAmakumAra " snAtaka " vidyAbhUSaNa. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. bandhu rA0 ba0 cAMdamalajI nAhara ke smaraNArtha bheMTa pooddu paadducukutuddyymulu jyjulu mudducuNddumu tatvabodhinI vyAkhyopetA - jaina siddhAnta kaumudI - (aI mAgadhI vyAkaraNam) ... comebacaCccccc ... : PORN -30 sva0 rA0va0 cAMdamalajI nAhara racayitAbhArata ratna zatAvadhAnI paM0 muni zrI ratnacandrajI mahArAja --- - - -- -- - Prera n . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||AUM namo'hadbhyaH // zrItattvadIpikAvyAkhyopetA jainasiddhAntakaumudI (maajhaayy) praNamya zrImahAvIraM mokSamArgaprakAzakam / * racyate tattvabodhAya jainsiddhaantkaumudii|| .. atha tattvadIpikA 'zrIpArzvapadapAthojaM natvA devendrasevitam / kaumudyAH kriyate vRttiH svopazaM tattvadIpikA // 1 // prAripsitagranthasamAtiparipanthipratyUhavyUhavidhAtAya vihitaM namaskArAtmaka maGgalaM ziSTAcAraparipAlanA) andhAdo nivAn cikIrpita pratijAnI praNamyati-praNAmaM kRtvetyarthaH praNAmazca svAvadhikotkarSabodhanAnukUloM vyApAraH sa ca kaashirovilkssnnsNyogruupH| tAdRzavyApArajanyajJAnarUpaphalAzrayatayA zrImahAvIsya karmatvam / zrImahAvIramitimahAn kapAyopasargapariSahendriyAdiripunivahajayAdatizAyI cIro vikraantH| vikrAntyarthasya vIradhAto:rayati smetivigraheNa sAdhanAt / athavA vizeSeNerayati prApayati zivaM kalyANaM spheTayati vA karmeti vIraH / mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH, pUrvApareti bAdhitvA sanmahaditi smaasH| prakRtazAsanapatizcaramastIrthakaraH / zriyA'laukikayA zobhayA sahito mahAvIraH zrImahAvArastam / mokSamArgeti-mokSasya kRtsnakarmAtyantocchedarUpasya mArgaH sAdhanaM samyagjJAnAdiratnatrayaM tasya prakAzakaH prajJApakastam / anenAnyecchAnadhInecchAviSayarUpasya svataHprayojanasya sAdhakatvAtsa eva namaskArya iti dhvanitam / racyata iti-mayeti zeSaH racanA ca svajJAnaM parAn bodhayituM tadanukUlavAkyAnAM lipisagnivezavizeSaH tattvabodhAyeti -tattvAni jIvAjIvAdipadArthAH / tAni ca jainAgameSvarddhamAgadhIbhApAyAM hetuyuktidRSTAntapUrvaka pratipAditAni / AgamabhASAsatkapadAnAM sAdhutvAsAdhutvajJAnaM vinA na bhavati tattatpadArthAnAM yathArthavodhaH / padAnAM sAdhutvAsAdhutvajJAnajanakAba bhavati tadRbhASAcyAkaraNam / atastatvabodhamudizyavAraya vyAkaraNAsya racanApravRttiriti bhaavH| jainasiddhAntakaumudItiH-- Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAntakaumudI modaSatIti mudaH kormudaH kumudazcandraH tasyeyaM kaumudI candrikA " candrikA kaumudI jyotsnetyamaraH" jainasiddhAntAnAmAgamAdi pratipAdyapadArthasArthAnAM kaumudIya kaumudI jainasiddhAntakaumudI padArthaprakAzakatvAdiguNaizcandrikAsAdRzyamasyAH / anena anthAraMbhe'vazyapradarzanIyamanubandhacatuSTayamapi pradarzitaM tathA hi- arddhamAgadhI bhASAjJAnadvArA tattvajijJAsuranAdhikArI bhASAGgAni sandhivibhaktikArakasamAsataddhitadhAturUpakRdantAzcAsya viSayaH / bhASAjJAnadvArA tattvabodhaH phalam / pratipAdyapratipAdakabhAvazva sambandhaH / nanu vyAkaraNarUpasyAsya kathaM tattvabodhajanakatvaM tatra tattvapratipAdanAbhAvAditi cena tatvapratipAdakAgamabhASAjJAnasampAdanadvArA tatvabodhajanakatvasya suviditatvAt / tathA ca bhASAjJAnaM sAkSAtphalaM / tatvabodhazca paramparAphalamiti vivekaH / atha saMjJAprakaraNam saMzAyA lAghavena zAstravyavahAraprayojakatayA taddghaTitatvena sarvaprakaraNAGgatayA pUrvameva tatprakaraNamAha zratheti / : a A i I u U e o svarAH | 1|18|| spaSTam / -zrA - iti- abhedAnukaraNatvAdaca na vibhaktiH / saMhitAyA avivakSayA ca na sandhiH / akArAdeH svaratvena sarvatra prasiddhatve'pi prakRtAnAmaSTAnAmevAtropayogitayA teSAmeva tatsaMjJA kRtA evama vyaJjanasaMjJAyAmapi bodhyam // kakhagaghaGa cachajajhaJa TaThaDaDhaNa tathadadhana paphababhama | yaralava sahA vyaJjanAni 1|1| // ete vyajanasaMjJAH syuH / kakheti - akAraH sarvatra spaSTamucAraNArthaH / nanu svaravihInAnAmapi vyaJjanAnAM varNAntarasAhAyyena yathA kathazvidekAkitayA vozcAraNamanubhUyata iti cenna / asahAyatayA spaSTatvena parazravaNagocaratvasyaivoccAraNe niSedhAt / atretaretarayogo dvandvaH / vyaJjanasaMjJAyA vicArastu pUrvamuktaprAya eva / ata eva SazayoH saMjJAyAM na pravezaH / aiu hrasvAH // 1 / 1 / 14 // ete svasaMjJAH syuH // aIti-sandhyabhAvAdivicArastu pUrvavat / atra vyAkaraNe prakRtasvaratrayasyaiva hrasvatayA pradarzanena zramANAmeva haravasaMjJA kRtA / atra pratyekasvarasya saMjJA bhavati na va samudAyasya tAdRzaprayogAsambhavAt / naca Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - : "saMzAprakaNarak : samudAye vAkyaparisamAptiriti nyAyena samudAyasyaiva saMjJociteti vAcyaM pratyeka vAkya parisamAptiriti nyAyasyaivAtrAzrayaNAdubhayovyavasthitaviSayatvAt... . . . . , . . . . . - AIU diirghaaH||1|1|13|| . . ..:spaSTam / AIti-patra na samAsaH kintvabhedAnukaraNatvAdvibhaktarebhAvaH / samAse tu samudAye saMjJApattirdunivArA syAt samAsasya samudAye zaktatvAt kathaMcidvAraNakalpanAyA vAkyameva varaM pratyeka saMjJAsiddhaye / evameva sarvatraitAdRzasthale bodhyam-zeSavicArastu pUrvavat / kAdimAntAH sparzAH // 1 // 1 // 15 // .' . spaSTam / tatra kAdiGAntAH kavargaH / caadinaantaashcvrgH| TAdiNAntASTavargaH / tAdinAntAstavarga: pAdimAntAH pvrgH| kAdIti-ka AdipeSAnte kAdayaH / maH zranto yeSAM te mAntAH / kAdayo mAntAzca kAdimAntAH mancaviMzativarNAH sparzA ucyante / tatreti-tacchabdasya prakrAntAdiparAmarzakatvena vyajanevityarthaH // kAdiGAntA ityAdi-kAdayazca antAzca kAdizantAH ka kha ga dhAH kavargazabdena bodhyA evamapre'pi / vargasaMketapradarzanaphalantu sphuTIbhaviSyatyapre // antyAtpUrva upadhA / 111 / 20 // " . antyavarNAtpUrvo varNa upadhAsaMjJaH syAt / amtyAditi-antyazabdenAntyAvayavo gRhyate / avayavatvaJca prastAvAvarNAnAmevetyantyavarNo labhyate / tathA ca yajjAtIyako'ntyastajAtIyaka evAntyAMpUrva iti pUrvo varNo labhyate // anusvaarH|1|1|10|| anusvAro vyaJjanasaMjJaH syAt / . anusvAra iti-vyajanAnItyanuvartate / abhedAnurodhAdvacanavipariNAmaH / zra ityatra svarAtparo viyamAno vinduranusvAra ucyate / tasya vyajanasaMjJAvidhAnaphalantu vyajanAntareNa saha saMyuktasaMjJAsiddhiH / teno. vaujjetyAdau vyaJjanatrayasaMyoge sati vyajanIbhUtasya pUrvasyAnusvArasya trayANAmiti sUtreNa lopaH siSyati / svarANAmantyAdiSTiH // 1 / 1 / 19 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 - jainasiddhAntakaumudI svarANAM madhye yo'ntyaH sa Adiyasya saM TisaMjJaH syAt / / svarANAmiti-atra nirdhAraNe paSThI tena madhye ityasya lAbhaH / tadantyo'pi svara eva grAho na tu vyaJjanam / sajAtIyasyaiva nirdhAryamANatvAt / aMta eva gaMvA madhye'ntyamAnayeti prayoge prayujyamAno gAmevAnayati na mahiSAdikamiti / na hi vijAtIyasya nirdhAryamANatve paSTyA api sambhavaH / antyAdiriti yadyapyatra sAmAnye napuMsakamevocitaM tathApi zabdazAstre zabdatyaiva prAdhAnyaM sUcayitumadhyAhRtazabdarUpavizeSyamapekSya puMstvasyApi sambhavenA'ntyAdirityuktam / tatrAdiH kvacitpradhAnaM kaciccAtidezikaH yathA chinddhAtoDeMjapratyaya inbhAgasya TisaMjJA tatrAdirmukhyaH / khAdhAtorDajapratyaya AkArasya TisaMjJA tatrAdirAtidezikaH asahAyatvAt / aprayujyamAnaH saphala it / 1 / 1 / 16 // laukikaprayogeSu na prayujyamAnaH kiJcitkArya vidhAtuM pratyayAdAvanubaddho varNa it saMjJaH syAt // aprayujyamAna iti-itsaMjJakasyApi pratyayAdau prayujyamAnatvAdaprayujyamAna ityasaMgatamityAzaMkyAhaprayoga iti / prakRtipratyayAderapi prayogatvAttatra prayujyamAnatvasyaiva sattvena doSastadavastha evetyAzaGkAyAmAha laukiketi-laukikatvaMcArthabodhanAya prayuktatvaM zAstre tu zabdAnAM zabdaparatvAdadoSaH / prakRtyAdAvapi sthAyitvA- bhAvAt kariSyamANetsaMjJakasyocAraNaM vyarthamityAzaGkAyAmAha kiMcitkArya vidhAtumupAtta iti alaukika prayoga iti zeSaH / alaukikazca sAdhyAvasthApannaH prakRtipratyayAdiH / kiJcitkArya-TittvakittvAdi tatsampAdanena sAphalyamasya vodhyam / / prasaktasyAdarzanaM lopH|| 1 // 1 // 17 // . .. .. . .. ... . spaSTam / ..... prasaktasyeti-prAptasyetyarthaH na tu sthitasyaivetyarthaH tena tArthakasyAvidyamAnatve'pi "AsaNAo pAsaI" ityAdau cArthakAntasya zabdasya prAptyaiva tadabhAvasya lopasaMjJAyAM paJcamI siddhyati adarzanaM-darzanAbhAvaH / abhAvAya'vyayIbhAvaH . itaH // 3 / 4 / 12 // . . - itsaMjJakasya lopa: syAt / / ita iti-tIpi ntasyeti sUtrAMllopaM ityanuvartate nanvitsaMjJAM vidhAya loparaNApekSayetsaMjJakatvenohiSTAnAM lopa evaM vidhIyatAma / kiM lopazAstrasya paramakhanirIkSagoneti cetra kliAnimArgamA AvazyakatvAt / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJAprakaraNam svarAdanantarANi saMyuktam // 1 / 1 / 11 / / kharAvyavahitAni vyajanAni saMyuktasaMjJAni syuH // svarAditi-jAtyapekSayaikavacanaM tena svaradvayAdivyavadhAne'pi saMyuktasaMjJA na bhavatIti--yadyapyavyabahitAni saMyuktAnItyanenApi svarAjyavahitAnItyasya lAbhaH saMbhavati vijAtIyenaiva vyayadhAnasya prasiddhatayA vyaJjanAnAM svareNaiva vyavadhAnasambhavena tenaivAvyavadhAnasyApi lAbhasambhavAt / tathApi spaSTatayA tatpratipAdanAyaiva svarAdityuktam / vyanjanAnAti-- anusvAro vyasanamiti sUtrAdvyazvanamityasyAnuvRttiH / vahutvamatrAvivatitaM dvayorapi saMyuktasaMjJAdarzanAt pratyekaM tu na saMyogasaMjJA lakSyAnurodhAt / AryA daNDyantAmitivat samudAye vaakyprismaaptH| Adedod vRddhiH||11||12|| At et ot ityete vRddhisaMjJAH syuH // Aditi-atra padatrayam / spaSTapratipattyarthaM takAratrayanivezaH / samudAyasaMjJAvAraNAdiprakArastu darzita eva / anAdedoSa saMjJinaH vRddhiH saMjJA na tu viparItamanuvAdyamanuddizya na vidheyamudIrayediti vacanAtpUbobAritAH saMjJinaH paroccAritA saMjJeti niyamAt / adidutAmadAtAvidIdeta udUdotaH savarNAH / / 1 / 21 // adidutAM krameNa adAtau idIdetaH, uddotaH savarNA bhavanti // adidutAmiti-zraJca icca ucca adidutasteSAm / aJca Acca adAtau / iJca IJca eca idIdetaH / upa mA bhova udUdotaH / iti trayaH samudAyA prakArekArokArANAM trayANAM krameNa savarNA bhavanti / tathAcAkArasyAkArAkArAvikArasyekArekAraikArA ukArasyokArokAraukArAH savarNA bhavantIti siddham / __ vargeSu prathamadvitIyayoH prthmstRtiiycturthyostRtiiyH| 11 1 / 22 // kacaTatapavargeSu kakhayozcachayopTaThayostathayoH paphayoH kacaTatapAH gadhayorjajhayorDaDhayordadhayorbabhayoH krameNa gajaDadavAH savarNA bhavanti // vargeviti-kavargacavargaTavarga tavarga pavargeSvityarthaH prathamatvAdivyavahArazca mAtRkAvargapAThApekSayA bobhyaH / adidutAmiti sUtrAtsavarNA ityasyAnuvRttiH krameNeti tathA ca kakhayoH kakArazcachayozcakAraSThaThayoSTakArastathayostakAraH paphayoH pakAra evaM gaghayorgakAro jajhayorjakAro DaDhayorDakAro dadhayordakAro vabhayorvakAraH savarNa iti siddham / vizeSaNaM tadantasya / / 1 / 1 / 23|| . vizeSaNaM tadantasyApi saMjJA syAt / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI ............. vizeSaNamiti-anaH zAstra vizeSaNatvena yadupAdIyate tadeva vizeSaNapadenAbhidhIyate / vizeSaNaM vyAvartakam / tathA ca nAnna ityAdyanuvRttau tadvizeSaNamadAdipadaM tadantasya saMjJAkaraNenAdantAdibodhakaM bhavati ataeva tattatsthale'bhedAnvayaH sampadyate yathA'ditaH puMsyata ityAdi sUtre'ta ityanenAdantasya grahaNe . 4 . 1. nAmapadasyAbhedAnvo'dantAbhinnanAmnaH parasyetyAdyartho labhyate / :: :: :: . . . .. .. . . suptyAdi. vibhAktiH // 111:28 // ... :: ... ... . . . . . . . .. supU tyAdi ca vibhaktisaMze staH // . , . . . . . . . .' suptyAdIti-atra suppadenodAdIvanto gRhyte| tyAdipadenAjJApravartanAvartamAnabhUtabhaviSyadarthako pratyayAH / anyatra tu tyAdipadena tintisihamimava eva gRhyante tena tyAdipadenAjJAdyarthakaM pratyayamupAdAya tasmin pare vidhIyamAna pratyayA na vidheyA itisiddham ||uktsupyaadevibhktisNjnyaayaaH phalantu 'avibhakti nAmeti' sUtreNa tadantasya nAma: saMjJAniSedhaH tatra vibhaktirahitasyaiva nAmasaMjJAvidhAnAt / . .. . iti saMjJAprakaraNam / itIti-sandhikAryopayoginInAM vyApikAnAM ca saMjJAnAM prakaraNaM smaaptmityrthH| .. sccooccered .. atha paribhASAprakaraNam / ... . . . : .. .... svarasya hakhadIrghavRddhayaH // 1.1 1.1. // . . havadIrghavRddhizabdairyatra hasvadIrghavRddhayo vidhIyante tatra kharasyetipadamupatiSThate / svarasyeti-idaJca na vidhAyakaM tattatsUtreNaiva hrasvAdisiddhernacAnenaiva haskhAdisiddhau mA'stu tattatsUtramiti vaacym|saamaanytyaa tadvidhAnehasvakharANAmeva vilayApatteH / nApi niyAmakam / niyAmakatvaM hi dvividha svarasyaiva hasvadIrghavRddhaya ityekam / svarasya hasvadIrghavRddhaya eveti dvitIyam / tatra vyaJjanasya tadasaMbhavAdAdya vyartham / dvitIyamapi na samyak svaralopAdividhAyakasya vaidyrthyaaptteH| naceSTApattiriti vAcyam / bahulakSyAsiddhyApatteH / nApi saMjJAsUtraM tattasUtreNaiva kharasya haskhAdisaMjJAsiddhaH / na cAnenaiva tannirvAhaH sambhavati svarasAmAnyasya saMjJAtrayakaraNe'niSTApatteH / nApi pratiSedhaka nabo'zruteH / nApyadhikArasUtramuttaratrAnuvRttyabhAvAdvaiyApatteH / nApyatidezaH vatighaTitatvAbhAvAt , kintu parizeSAtparibhASAsUtramidam / SaDvidhAnyeva hi sUtrANi. saMjJA ca paribhASA ca vidhiniyama eva ca / / atidezo'dhikArazca SaDvidhaM sUtralakSaNamityuktaH / tathAca Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribhASAprakaraNam khadIrghavRddhizabdAnA' hakhadIrghavRddhizabdaivihitahasvadIrghavRddhipu lakSaNayA haradIrghavRddhizabdairyatra hasvadIrghaddhInAM vidhAnaM tatra svarasyeti padamupatiSThate ityarthasiddhau padopasthApakatvamasya siddhyati itipadasyopatiSThata ti padasya cAnyAhAraH / haskhadIrghavRddhizabdairityasyAbhAve bhagavayA bhagavao ityAdAviNassayorvidhIyamAnasyAgaraukArasyApi dIrghaghRddhirUpatvena tatrApi svarasyeti padopasthityA "iNassayoH svrsyaivaadeshaaptteH| .. pratyayasya lopaH sarvasya / 1 / 1 / 2 // .. .. . pratyayasthAniko lopa sampUrNasthAne bodhyaH // / pratyayasyeti-SaSThI nirdiSTatvAdantyasya prAptAviI sUtram / tathA cAntyasya SaSThyA. iti sUtrasyApavAdaH / prata eSa herata iti sUtreNa vidhIyamAno lopo'ntyamAtrasya na / kintu heH samudAyasyaiva / tatrAsati. tAtparya tyapi bodhym| ata eva yatra pratyayasyAntyamAtralope tAtparyamasti tatra..na samudAyalopazaMkAvasaraH / tparyajJAnaM ca prakaraNAdinA bodhyam / nanu avayave pratyayatvAbhAvena tatsthAnikalopasya susarAM pratyayasthAnikatvAbhAvenaivAsya sUtrasyAprAptyA vyarthamevedaM sUtramiticenna / na hAvayave'paryAptasya samudAye paryAptirastIti neyamenAbayave'pi pratyayatvaparyAptisambandhasya satvena pratyayasthAnikatvAnapAyAt / tathA ca pratyayAvayavasya rApto lopaH tavayavaghaTitasamudAyasyaiva syAditi phalitArthaH / (etena pratyayasthAnika ityasya pratyayatvaparyAptasthAnitAka ityarthaH tathA ca pratyayAvayavasya lopavAdhanArthamidaM sUtramityasaMgatameva pratyayAvayave natmayatvasyAbhAvena tatraitatsUtrApravRtteH paryAptisambandhena samudAya eva pratyayatvasya sttvaaditypaastm)| avayave paryAptyA'vartamAnasya dharmasya samudAyepyasambhavAt pratyekamilitasyaiva samudAyarUpatvAt / taduktaM mahAbhASye 'ekastilastailadAne yataH samartho'tastatvAryapi dadAti / ekA ca sikatA na samarthA'tastatvAryapi na dadAtIti / " tathA ca pratyekAvRttaH samudAyAvRttitvamiti siddham / pratyekAparyAptasyApi samudAye paryAptirasti / anyathaikasmin bhRtye'vartamAnasya zivikAvahanasAmarthyaraya tatsamudAyepi vRttitvaM na syAditi pakSAzrayaNe tu pratyayapadasya pratyayAvayave lakSaNayA pratyayAvayavasthAnikalopaH taddhaTitasamudAyasyaivetyartho bodhyaH // . . .. .. svarANAmantyAtparo:mit // 1 / 1 / 4 // . . ..... svarANAM madhye yo'ntyasvarastasmAtparo midAgamaH syAt // : : - svarANAmiti-nirdhAraNe paSThI / tenAntyasvara iti labhyate sajAtIyasyaiva nirdhAryamANatvAdityuktameva / makAra it yasmibhiti mit / iNANehIsIsUnAM mamiti -sUtreNeNAdermamAgame vihite'nena tasyAntyavarAtpara iti sthAnanizcaye jiNeNa mityAdiH siddhyati / Agamasya kidbhAvepyantyAvayavatvasiddhau vyarthametaditi tu na rAyaM labhAdermamAgame saphalametat / tatra mamAgame bhakAraraya sa syAttathAca labhetyAdirUpAsiddheH // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI samAnayorvirodhe param / 1 / 1 / 5 // tulyabalayoryugapadekatra prasaGge paraM kAryaM syAt / samAnayoriti - samAnastulyabalaH anyatrAnyatra labdhAvakAza iti yAvat / virodha ekatra tayordvayoryugapatprAptiH / etena niravakAzasyAdhikavalasya vyavacchedaH kRtaH tathA tulyabalasyAviruddhasya ca nivAraNaM kRtam / 35 antyasya SaSThyAH // 1 / 1 / 6 // SaSThayantasya kriyamANaM kAryamantyasya bodhyam / antyasyeti--kArya mityadhyAhRtam paSThyA ityatra sthAnyAdezabhAvaH SaSThayarthaH / tena kriyamANamiti labhyate pratyayagrahaNe tadantagrahaNamiti paribhASayA SaSThyantazyeti labhyate / yatra sthAnaSaSTI vidyate tatraivAraya sUtrasya pravRttirna tvavayavAvayavibhAvArthakaSaSThIsthale tenAgame'sya na pravRttiH / SaSThyantasyetyasya SaSThayansapadabobhyasyetyarthaH / anekavarNasit // 1 / 1 / 3 // anekavarNAdezaH sidAdezazca sarvasya bodhyaH / anekavarNeti --- Adeza ityadhyAhAralabdhaH / antyasya SaSThyA ityasyApavAdaH / zraneko varNo yatretibahuvrIhiH / sakAra idyatra sa sit anekavarNazca siJceti samAhAradvandvaH tenaikavacanaM siddhyati / na cetaretarayoge'pi sautratvAdekavacanaM siddhyatIti vAcyam / siddhagatyaiva nirvAhe sautratvakalpanAyA vyarthatvAt / sarvasyeti pUrvasUtrAdanuvartate // afaaraau // 1 / 147 // Tikitau yasya vihitau tasyAdyantau bhavataH / TakitAviti - kazca Takau / TakAvitau yayostau Takitau / zradizca antazcAdyantau / TakAre'kAra uccAraNArthaH / atra krameNAnvayATTitkAryamAdyavayayo bhavati citkAryamantyAvayavo bhavati / nanu eka dharmAvacchinna ekarUpeNaikasamvandhenAnvayarUpasya sAhityasyAntrAbhAvena kathaM dvandvasambhavaH Tita Adau kito'nte' nSayAditi cetsatyam | zatruM mitraM vipattiM ca jaya raJjaya bhaJjayetyAdau loke samasaMkhyAnAM yathAsaMkhyenaivAnvayasya dRSTzvena vyAkaraNepi tathaiva siddhau pANinIyatantre yathAsaMkhyasUtrArambhasAmarthyAd vyAkaraNe sAhityAbhAvepi dvandvo bhavatIti jJApanAt / // iti paribhASA prakaraNam // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha svarasandhiprakaraNam SHEXT vRddhirataH svare parasya savarNaH / 3 / 2 / 30 / akArAtsvare pare pUrvaparayoH parasya savarNA vRddhirekAdezaH syAt // jigasaro / cAulodagaM / samaNovAsago / vRddhiriti -- pUrvasUtrAtpUrvaparayorityasyAnuvRttiH / vizeSyAnurodhAt savarNasya strItvam / jiNa + Isaro ityanna pUrvaparayorakArekArayoH sthAne parazyekArasya savarNA vRddhirekAraH / AkArAdervRddhitve'pi nekAra sAvarNyamiti na jiNAsaro apitu jiNesaro / cAula + udgamityatrokArasya savarNA vRddhirokAraH / evaM samaraNa + uvA sago ityatrApi / adidutaH savarNe dIrghaH / 3 / 2 / 31 // akArAdikArAdukArAzca savarNe svare pare pUrvaparayodIrgha ekAdezaH syAt || gamaNAgamaNe / Iti / bhAradayo || zradiduta iti--catra samAhAradvandvaH / zrata evaikavacanam / taparakaraNamasandehArthe na tu samAnakAlagrahakhArtham / ten|diirghaannaampyaakaaraadiinaaN praharaNam / ekArAderapIkArAdisAvarthyAntasminpare pUrvaparayordIrgha ekAdezaH syAdityataH svarAdityanuktvA'didutta ityuktam // gamAgamaNa iti - anAkArAkArayoH sthAne dIrgha ekAdezaH / evaM a + iti / bhANu + udayo ityatrekArayorukArayozca sthAne dIrghAdezaH // svarayoravyavadhAne / 3 / 4 / 21 // svarayorvyavadhAnAbhAve prakRtibhAvo bahulaM . syAt / agaro / zraI / aihI / zraujjhA | yAro | paMjaliuDA | svarayoriti prakRtibhAvo bahulamiti pUrvasUtrAdanuvarttate / bAhulyazca " kacitpravRttiH kacidapravRttiH kacidvibhASA kvacidanyadeva / vidhervidhAnaM bahudhA samIkSya caturvidhaM bAhulakaM vadanti" bAhulakamityatra svArthe tena bahulamityarthaH / tathA ca rUDhazabdaghaTakasvarasya tadghaTakasvareNa nityaM prakRtibhAvaH / samAsAdau tvasavarNayoH svarayoryathAprayogaM saH / savarNayostu prAyo dIrgha eva / asavarNe'pi prAyotaH svare pare vRddhireva ! kevala mikArokArAbhyAmevAsavarNe khare pare prAyaH prakRtibhAvaH / ? Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAntakaumudI loposnyatarasya / 3 / 4 / 24 // svarayoravyavadhAne'nyatarasya lopo bahulaM rayAt / ikkasII / tahArI / tesI / tatthimaM / novalabhAmahaM / ramAmahaM / jiNAmahaM / nassAmahaM || I 1 lopa iti -- anAnuktasya pUrvasUtrAdanuvRttiH / anyatarasyeti -- pUrvasya vA parasyetyarthaH / prayogeSu yathA yathopalabhyate tathA tathA pUrvasya vA parasyeti nirdhArya tena vinigamanAvirahAdviparItaloparatu na zakyaH / ika + asIi / taha + inti / te + asI / ityudAharaNantraye parasya svarasya lopaH / tattha + imaM / dasa0 6, 9; novalabhAbhi + ahaM / utta0 19, 13; ramAmi + ahaM / 019, 14; jiNAmi + ahaM / utta0 23,36; nassAmi + ahaM ! utta023, 61; ityudAharaNapazva ke pUrvasya lopaH // : pUrva ekaH pUrvaparayoH | 3|2|25|| idutorasavarNe ravare pare pUrvasya sajAtIya zrAdezaH syAt / palleko / samabhito / pUrva iti - pUrvasyeti pUrvasUtrAdanuvarttate / idutoditya takAraH rapaSTArtho na tu dIrghAdinivRtyarthaH teneduto rityanena hasvadIrghayorikArekArayorukArokArayozca grahaNam / pUrvazabdenopAntatvAttathAnyavyavahitaM pUrvasyaiva bodhyam / tena pUrvaMzabdena yatkizvidAdAya na pakArAdisadRzarayApattiH / sAjAtyazva pUrvavarNavRttyAnupUrvyA na tu varNatvAdinA tena nApattitAdavasthyam || bAhulakAtpaMja liuDetyAdau prakRtibhAva eva / pali + aMko ityatra lakArottaravarttIkArasya lakArAdezaH / samanu + ito ityatra nakArottaravakArasya nakArAdezaH // samAnayoH pUrvasya savarNaH / 3 / 2 / 22 // samAnavarNadvayAvyavadhAne pUrvasya svasavarNa AdezaH syAt / bhumi // samAnayoriti-sadRzayorityarthaH sAdRzyazvAnupUrvyA tathA caikAnupUrvIkavarNadvayasyAvyavadhAnamityarthaH / padavyavacchedArthaM varNeti pUrvasyeti rathAnaSaSThI pUrvasya sthAne ityarthaH / savarNa iti kasya savarNaM ityAkAMkSAyAmAha - svasavarNa iti sthAninA saha garihasambandhAtthA nisavarNa eva bhavatIti bhAvaH / dvayamiti phalitArthaM vyaJjanatrayasamabhivyAhArAbhAvAt / sAvarNyabhya vargeviti sUtre dazitam / abhi + uTThemi ityantrevArasya bhakAre jAte pUrvabhakArasya savarNo vakAraH / tarahebhyaJcajamA idutorasavarNe svare | 3 | 2|24|| takArarephahakArebhyaH parayoritoH krameNa cajajhA AdezAH syurasavarNe svare pare / paccapiNai / pajjuvasiMyA / zrajjhayaNaM // taradvebhya iti - anavara iti sthAmyAdezAnAM yathAsaMkhyatvAbhAve'pi nimittAdezAnAM yathA saMkhyasthena Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaaembe krameNeti lAbhaH / tathA ca takArAtparayoridutozcakAraH / rephAtparayorjakAraH / hakArAtparayozca makAra ityarthaH / pati + appiNai iti prathamodAharaNe'nenekArasya cakAre takArasya parasavarNaH / pari + uvAsaNeti dvitIya ikArasya jakAre rephasya parasavarNaH / ahi + ayaNamiti tRtIya ikArasya jakAre,hakArasya parasavarNe jhakAraH / / sislAdiSu saMyuktasya vA tasminpUrvasya diirghH|4|1|11|| eSu saMyuktasyA lopo vA tasminsati pUrvasvarasya dIrghaH syAt / sIso, sisso / dUsaho, dussaho / NINei / vIsamai, vissamai / AsAsi // Aso, asso . Asattho, assatyo / AbhakkhANaM, abhakkhANaM // sissAdiSviti'coravaNigbhyAmiti sUtrAdAderityasya 'lopo'nyatarasyeti' sUtrAlopa ityasya cAnuvRttiH / sissAdiSu-sissAdigaNapaThiteSu zabdeSu dhAtuSu ca sisso, dussaho, NipaNeha, vissamai, assAsina, aso, asattho, abbhavANaM, magusso, lukakho, amAvassA, jibmA ete sissAdayaH / AkRtigaNo'yam sUtratyai kasminprayoge satpravRtcavArasakaralopadoghayoH 'pravRttau na punastathA / nAmakkhANamityAdiSu AbhakkhANamityevarUpaM na tvAbhAkhANamityapi zAstreSu tathAnupalabdheH prayogAnusAritvAva suutrprvRttH| kharAdasya yaDU bahulam / 4.1156 / / kharAtparayorakArAkArayoryaDAgamo bahulaM syAt // vipariyAso, viparitrAso / paliyaM ko, pliaNko|| svarAditi-akAraNAkArasyApi grahaNAdAha akArakiArayoriti vipari + Aso iti sthite ikArAtparasyAkArasya yaDAgame TisvAdAkArasyAyavayava vipariyAso / yaDAgamAbhAve vipariAso evaM pali + aMko ityatra yaDAgame paliyaMko pakSe pallako // . svarAdyasya. svare // 3 / 4 / 25 // svarAtparasya yakArasya -lApo bahulaM syAt svare pare / jiidie / gaiMdoM // svarAditi-bahulaM lopa ityanayoH pUrvasUtrAdanuvRttiH / jiya + Idie isyatrekArAkArayormadhye sthitasya yakArasya lopaH / gaya + iMdo ityatrAkAradvayamadhyasthitasya yakArasya lopaH / yalope satyavaziSTasyAphArasya lopo'nyatarasyeti sUtreNa lopaH / saMyukte // 3 // 3 // 2 // saMyukta pare pUrvasya svarasya hasvo bahulaM syAt / akkosai / kieNo / pattaM / bhAriyattA / gAcchajjA / gacchejjA / hujjA / hojjA // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI saMyukta iti-bAhulakAvuvAharaNacatuSTaye nityaM hasvaH / antimodAharaNadvaye vibhASayA hasvaH / hasvo pAlamityanayoH pUrvasUtrAdanuvRttiH / svarasya hasvadIrghavRddhaya iti paribhASayA svarasyeti lAbhaH / pUrvasyeti phlivaaryH| bA kosai = akosaha / kI+ eNo = kirnno| pA+ = pattaM / bhAriyA + tA= bhAriyattA / ' gaccha ejAgachijjA, gacchejjA / ho+jA= hujA, hojA // iti svarasandhiprakaraNam / 4-08 atha vynyjnsndhiH| ahe vyaJjanasya parasya // 3 / 2 / 23 // habhinne vyaJjane pare pUrvavyaJjanasya parasavarNa AdezaH syAt // sakAro / ukaso / nicarai / . iDDhI // . aha iti-nahaH ahaH tasmin habhinna ityarthaH atra lAghavAn namaH paryudAsArtho gRhyate na tu prasajyapratiSedhArthaH / namaH kriyayA'nvayenA'samarthasamAsakalpanena ca gauravAt / paryudAso bhedaH sAdRzyazca tathA ca habhinne hasadRza ityarthalAbhaH / sAdRzyazca vyajanatvenetyata Aha haminne vyaJjane pare pUrvasyeti savarNa iti ca pUrvasUtrAdanukRSyete / ahe iti kim ? / tumhe amhe ityAdau makArasya hakAro mAbhUditi / sat + kaaro| ut + kaso / nir + carai / ityudAharaNatraye para eva parasavarNaH / idh + DhI ityatra tu DakAraH DhakArasya savarNaH / - trayANAm // 4 / 1 / 12 // __ trayANAM vyaJjanAnAM saMyuktasyAderlopaH syAt / nicchubhai / puTTho // . prayANAmiti-lopo'nyatarasyeti sUtrAllopaH / coravaNigbhyAmityata aadeH| sissAdiSvitisUtrAsaMyuktasyetyetatpadanayamanukRpyate / vyaJjanAnAmiti vizeSyaM vizeSaNabalAlabhyate / zAstreSuvyanjanadvayasyaiva saMyoga upalabhyate'so yatra trayANAM nyajanAnAM saMyogastatra trayANAmAdivyaJjanasya lopa ityarthaH / nir + cchubhaItyatrAdimya janasya rephasya puccha Tho ityatrAdivyasanasya cakArasya ca lopaH // apUrvasya // 4 / 1 / 13 // saMyuktasyAderlopa: syAt saMyuktamapUrvaM cet / kamai / kiNei / apUrvasya kim / nikamaI / vikeha // apUrvasyeti-pUrvavatpadantrayasyAnuvRttiH / apUrvasyetyatra na pUrvo yasmAttadapUrvamiti vigrahastena saMyuktamapUrva cediti phalitArthaH / ni+ kamaItyatra saMyuktaptya nipUrvakatvAt vi + kehetyatra vipUrvakasvAJca na lopaH // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha vyamjanasandhiprakaraNam do ho dhaH // 3 // 4 // 6 // dakArAtparasya hakArasya dhakAraH syAt / uddharo // da iti-daH haH dha iti padatrayaM krameNa paJcamyantaM paSThayantaM prathamAntabhca / ud + hara ityatra hakArasya hamivAbhAvAda vyaJjanasyeti sUtra tyAprAptAvanena hakArasya cakAro vidhIyate / ahaNamityAdiSu akArAtparasya mAbhUditi prathamaM padam // udaH saracho, vA // 3 / 4 / 4 // udaH parasya sakArasya chakAro vA syAt / ucchAho / ucchayo / pakSe utsAho / ussayo // uda iti - udH saH cha iti padatrayaM krameNa paJcamyantaM SaSThayantaM prayamAnta ca / uda udupasargAdityarthaH / ud + sAho ityatra vizeSavihitatvAniravakAzavAgha, sakArasya chakArastato'he vyaJjanasyetisUtreNa dakArasya parasavarNaJcakAraH / evaM ud + sayo - ityatrApi / pakSe - chakArasya vaikalpikatvAttadabhAvapakSe'dde nyamanasyeti dakArasya parasava sakAraH // varNAnAmabhAvo'vasAnam // 1 / 1 / 18 // spaSTam // varNAnAmiti -- yadanantaraM ko'pi varNo nAsti tAdRzaH padasya vAkyasya vA'nto'vasAnamityucyate / saMjJAsUtramidam / asya phalantumno nusvAra ityatrAnupadameva vyaktIbhaviSyati // nosnusvAro'vasAnavyaJjanayoH / 3 / 4 / 1 // avasAne vyaJjane ca pare makAranakArayoranusvAraH syAt / nioiuM / saMsamaraha | acchaMti / nognusvAra iti - noriti paSTodvivacanam / varNopari binduranusvAra ucyate / nanvavasAnasyAbhAvatvAparatvavyavahAro na syAditi cetsatyam / vuddhikRtaparatvavyavahArasya tatrApi sammatatvAt / nizroiDa ityavasAnasyodAharaNam / sam + sarai = saMsaraIti / vyaJjanasyodAharaNam / accha + nti -- ityatra takArarUpavyaJjane pare nakArasyAnusvAraH / ahe vyaJjana tyetyasyApavAdabhUtamidam / svare vA // 3 / 4 / 2 // makArasyAnusvAro vA syAtsvare pare / kuMthu yaraM ca / usabhamajitraM ca // svara iti naranusvAra iti pUrvasUtrAdanukRSyate / kacidekadeza iti nyAyena / kuMthum + araM cetyantrAkAre pare makArasyAnusvAro jAtaH / pakSe kuMthumaraM cetyapi / usabham + ajinaM cetyatra makArasyAnusvArA - bhAvaH pradarzito vaikalpikatvAt -- pakSe'nusvAro'pi // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI tasya sparzeSu tavargapaJcamaH / 3 / 4 / 3 // sparzeSu pareSvanusvArasya paravarNavargasthaH paJcamo varNa Adezo vA syAt / saGkamai / saJcarai / saNDINo / santapai / sampAvei / pakSe saMkamaItyAdi / - tasyati-tacchadasya pUrvaparAmarzakasvAdvidhIyamAno'nusvAraH parAmRzyate / spRzanti svasvasthAnaM spaSTatayeti sparzAH kAdayo mAntA varNAH paJcaviMzatisteSu paretrityarthaH // nakhargeti-dvitIyatacchabdena sparzavarNaH parAmRzyate / tena sparzarUpaparavaNe labhyate tasya yo vargaH kavargAdiH tatra sthitaH paJcamo varNaH ukArAdiH so'nusvArasyAdezo vA syAdityarthaH / sam + kamaItyatra noranusvAra iti sUtreNAnusvAre'nenAjusvArasya paravarNavargaH kavargastasya paJcamo' varNaH DakAro jAtaH / saMcaraItyatra bakAraH / saMDINo ityatra NakAraH saMtapaItyatra nakAraH / saMpAveItyatra makArazca / pakSe paJcamavargAdezAbhAve'nusvArasyAnusvAra eva tiSThanIti bhAvaH / / anusvArasya pani vA // 4 // 1 // 39 // anusvArasya lopo cA Nami pare / ahaNaM / ahaeNaM / tesiNaM / tesieNaM // anusvArasyeti lopa ityanuvartate / NamityavyayaM vAkyAlaMkAre vrtte| ahaM+ NamityatrAnenAnusvAralope ahaNaM / lopAbhAve tasya spazeSvityanena vargapaJcamavarNAdeze aharaNaM / evaM sesiMNamityatrApi / / cce jAdibhya shroH|3|4|45 // jAdizabdebhyaH parasya prathamaikavacanasya lopaH syAt cce pre| jacceva / tacceva / jIvacceva / ajiivccev| Jce iti-lopa ityasyAnuvRttiH / orityuzabdasya SaSThayekavacanam / uzca prathamaikavacanapratyayaH / khetyavyayaM samuccayAdau ja zrAdiryeSAM te jAdayastebhyaH / ja, ta,jIva, ajIva ityAdayo jAdayaH / zrAkRtigaNo'yam / na, u, Avetyatrolope jazva evamanyatrApi // iti vyajanasandhiprakaraNaM samAptam Sidd atha svaravikAraprakaraNam ----etermscern -- . i. kivaNAdInAM madhyasya svarasya // 3 // 3 // 42 // kivaNAdigaNapaThitAnAM madhyasvarasyekAro vA / kiviNo, kivaNo / parimaM, caramaM / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha svaradhikAraprakaraNam puriso, puruso / bhuiMgo, bhubhNgo|| iriti-bahulAdhikArAdvikalpalAbhaH / bahulazabdasthAne tayaMkavAzabdopAdAnena vaikalpikamevedamiti labhyate / evamanyatrApi / yatrAnekavidhaM kArya tatra bahulamityevocyate yatra vividhameSakArya tatra bahulamANaphalito vA zabda eva paThyate / kivaNacaramapurusamuaMgetyete kivaNAdayaH / surbhidurbhyorlopH|3|3| 43 // etayormadhyasvarasya lopo vA syAt / subbhi, surabhi / dubhi, durabhi / surabhIti-madhyasya svarasyeti pUrvasUtrAdanukRpyate / surabhidurabhizabdayormadhya-svarorephottaravartyakAraH tasyAnena lope'he vyasanasyetisUtreNa rephasya parasavarNo vakArAdezaH tathA ca summimiti siddhamevaM dunbhimityapi / madhyasvaralopAbhAve surabhiM durabhimiti / zrostaMbUlasya / 3 / 3 / 44 // taMbUlasya madhyasvarasyaukAro vA syAt / taMbolaM, taMpUlaM // .. oriti-mabhyasya svarasyetyasya cAnuvRttiH / / kArelasyeyaH / 3 / 3 / 45 // kArelasya madhyasvarasyeyAdezo vA syAt kAriyalaM, kArilaM, kAralaM / / kArellasyeti-atrApi pUrvavadanuvRttiH / madhyasvaro'traikAraratasyeyAdeze kAriyallaM / iyAdezAbhAve saMyuka iti sUtreNa vA hasvatve kArillaM / pakSe kaarllmiti| azcikkhilAdInAm / 3 / 3 / 46 // eSAM madhyasvarasyAkAro vA syAt / cikkhalaM, cikkhilaM / agarU, agurU / a iti-puurvvdnuvRttiH| cikkhilazabde madhyaskhara ikAraH / aguruzabde madhyasvarasakAraH tayorakArobAtastathA ca cikhala, agara ityAdirUpasiddhiH / cikkhilAdirAkRtigaNaH / ___ adveTaguruyayoH svarasya / 3 / 3 / 77 // veMTaguruyazabdayoH svarasyAdarakAro vA syAt / vaMTaM, veM / garuyaM, guruyaM // aditi-AderityasyAnuvRttatvAnmadhyasyeti nivRttam / aditi prathamAntam / veTazabda Adisvara ekAraH guruyazabda ukAraratayoradityakAro jAyate vaMTa-~-vRntaM / garuyaM-gurukam aphArAbhAvapakSe veTe guruyamiti / na ca veMTAdInAM vyaanAditvAtsvarAditvaM nAstIti kathaM sUtrapravRttiriti / vAcyam zrAdizabdasyAtra prathamavAcakatvaM natvAyavayavavAcakatvaM duryodhanAdayaH kauravA ityAdau prathamArthakasyaiva dRSTatvAca tathA ca veMTAdizabde ya zrAdisvaraHprathamaH kharaH tasyAkAraH syAviti phalitArthaH / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI inIgaNasya / 3 / 3 / 78 // nagiNazabdasyAdeH svarasyekAro vA syAt / nigiNaM, nagiNaM // iriti-iriti prathamAntapadam / zrAdeHsvarasyetyanuvRttiH // nagiNamiti-namamityarthaH AdisvarasyAkArasyekAre jAte nigiNamiti / ikArAbhAve nagiNamiti // uuMbarasya vA / 4 / 1 / 16 // asyAdeH svarasya lopo vA syAt / ubaro, uuvaro / uuMbarasyeti- lopo'nyatarasyeti sUtrAllopa ityanuvartate AdeH kharasyetyasya pUrvavadanuvRttiH / AdiravarasyokArasya lopa UMbara iti rUpam / lopAbhAve uuMbaro vA uduMbaro vRkSavizeSaH // zrotkutUhalasya / 3 / 3 / 76 // kutUhalazabdasyAdeH svarasyaudvA syAt / / koUhalaM, kuUhalaM / __oditi-oditi prathamAntamAdezaH / anuvRttiH pUrvavatAlopa iti nivRttam / kutUhalazabda Adisvara uphAraH / tasyaukAre / takArasya 'bahulaMgace'tyAdinA yakAre lope ca kouhalaM / okArAbhAve kuhalamiti / UtaH kutUhalasya / 3 / 3 / 12 / kutUhalasyoto hrasvo vA syAt / kouhalaM, kuuhalaM / Uta iti-hasvo vetyanayoranuvRttiH / Uta ityanena dIrghokAra eva gRhyate hastavidhisAmarthyAt / tathA ca kutUhalazabdAntargatatakArottaravayUkArasya hasvatve kohalaM kuuhalaM hasvAbhAve dIrgharUpaM tUpari drshitmev| ' khuDDasya ke / 3 / 2 / 44 // asya dIrgho vA kapratyaye para khuDDAkaM, khuDDakaM // khuDDusyeti-dhI? vetyanayoranuvRttiH / svarasya hasvadIrghatyAdinA svarasyopasthitiH / antyasya SaSThayA iti paribhASayA'ntyasvarasyaiva dIrghaH ke iti saptamInirdezAdapyavyavahitapUrvasyaiva dIrghavidhAnAdakArasyaiva dIrgho natUkArasya khuDa (kSudra) zabdAsvArtheka pratyayastathA ca khuDDa + ityatrAkArasya dIrghe khuTTAka dIrghAbhAve khuddukmiti|| kakArasya vikalpena gakArayakArasadbhAve khuDAga,khuDugaM, khuDAya khuDDayamiti rUpacatuSTayamane sAdhayiSyate // . vaIta Ut / 3 / 1 / 76 // vaIzabdasyokAro vA syAt vaU, vaI // ___ vaIta iti-takAraubhAraNArthaH / vaIta iti SaSThathekavacanAntam / antyasya SaSThayA ityanenAntyasyAdezaH / ke naIzabdo vAphaparyAyaH bANIsiyAvat / tasyokAre jAte vaU / UkArAbhAve vaIti // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanavikAraprakaraNam vicchiyasya casya mH|3|4|12|| asya cakArasya makAro vA syAt / vichie / vicchiyasyeti-vRzcikaparyAyavicchiyazabdaghaTakacakArasya makArAdezaratatrAkAra uccAraNArthaH |mkaarsp morityanusvAre vichie| ___ usiyasya / 3 / 4 / 13 // vicchiyazabdasyeyasyosAdezo vA / vicchU, vicchie // usiti-vicchiyasyeti pUrvasUtrAdanuvartate / usAdeze sakArasyettvAdanekavarNasidityanena sarvAdezaH / vena vicchiyazabdaghaTakeyasya sthAna usAdeze vicchU / usAdezAbhAve vicchie| - Alisindasya serat // 3 / 4 / 11 // AlisindazabdasambandhiserakAro'ntAdezo vA Alisando, Alisindo / prAlIsandasthati- antyasya paSThathA iti paribhASayAsakArottarekArasyAkArAdezaAlisando / akArA. dezAbhAve aalisindo|| // iti svaravikAraprakaraNam // atha vyaJjanavikAraprakaraNam / anAdarasaMyuktasya kasya gaH / 3 / 3 / 61 // . asayuktAnAdikakArasya gakAro vA syAt ahigaraNaM; ahiyaraNaM, ahiaraNaM, ahikaraNaM / anAderiti kim / karaNam / asaMyuktasya kim / vikiNai / anAderiti-na AdirAdibhUtaH so'nAdiH padasyAdAvavartamAna ityarthaH / na saMyukto vyasanAntareNetyasaMyuktaH padazcAtra samastamasamastamubhayaM gRhyate yatra samAsastatrottarapadApekSayAdibhUtatvepi samastapadApekSayA'nAditvaM prAhyaM tenAhigaraNamityAdau na doSaH ahi+ karaNamityatrAnena kakArasya gakAre ahigaraNaM / bahula gacetyAdinA gakArasya yakAre ahiyaraNaM svarAdyasyeti yakAralope ahiaraNaM / gakArasya vaikalpikatvAdgakArAbhAve mahikaraNamiti / anAderityasya pratyudAharaNaM karaNamiti asaMyuktasya pratyudAharaNaM vikiNaIti // bahulaM gacajatadabavAnAM yH|3|3|63 // anAdibhUtAsaMyuktAnAmepAM yakAro bahulaM syAt / jayaM, jagaM / soyaM socaM / prAyaNaM, ji NaM / avayaraNaM, avataraNaM / uyaraM, udaraM / alAU, alAbU / juyalaM, juvalaM / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. jenasiddhAntakaumudI . bahulamiti-bAhulakaM caturvidhaM pUrva vyAkhyAtameva tataH kacinityaM yakAraH kaSidvikalpena kacinna bhavatyeva-gacetyAdi-gazca cazva jazca tazca dazca bazca vazca gacajatadabavAH itaretarayogadvandvaH teSAM gacajatadabavAnAma / anAderasaMyuktasyeti pUrvasUtrAdanuvartate / tasya bahuvacanAntatvena vipariNAmaH vizeSyasya bahuvacanAntatvAt / gakArAdisaptavarNAnAM vikalpena yakArasadbhAve jayaM, jagamityAdIni saptodAharaNAni kramazo darzitAni / pratyeka rUpar3hayamudAhRtam / svarAdhasyeti yakAralope tu tRtIyamapi rUpaM bhavati tatsvayamUhyam // . rudhirAdInAM dhabhayo) dhA / 3 / 3 / 64 // eSAmanAdyasaMyuktadhakArabhaMkArayorhakAro vA syAt / ruhiraM, rudhiraM / ehanto, eNdhnto| nahaM, nabhaM // : ...::: ... rudhirAdInAmiti-anAderasaMyuktasyetyetasyAnuvRttiH ekavacanAntasya dvivacanAntatvena vipariNAmena dhabhayovizeSaNatvam anAderiti kiM 1 dhammo / asaMyuktasya kiM ? rudhdho / dhakArasya hakAratve ruhiramityAyudAharaNadvayam / bhaMkArasya hakAratve nahamityAdhudAharaNam // no nnH|3|4|15|| zrAdAvanAdau ca nakArasya bahulaM NakAraH syAt / NamaMsai, namasai / Nicarai nicarai / AkaeNai, Akannai / kieNaM, kinn| .. na ini-SaSThyantaM padaM nakArasyetyarthaH / NaitiprathamAntamakAra udhAraNArthaH / NamaMsaha ityatra dhAtAvAdibhUta jakAraspa NakAraH / AkaeNai ityannAnAdibhUtasaMyuktanakArasya NakAraH Nivarai ityatropasargasthAdibhUtAsaMyukta nakArasya prakAraH / bahulaprahaNAt kacidvikalpena kaSinnityaM yathAprayoga draSTavyamityukta prAgetra // ...... .... koDaMbAdInAM ddolH|3|4 / 22 // ....... koDaMbAdizabdasaMbaMndhiDakArasya lo bahulaM. syAt / kolaMbo, koDaMco / : .. koDabAdiSviti" iti SaSThyantaM padam / DakArasthetyarthaH la itiprathamAntamakAra uccaarnnaarthH| bahulanityanuvartate DaMphArasya lakAre kolaMbo / lakArAmAve koDaMbo / / ....:.:.:. ::.. . .....: paoNkkha rAdInAM / / 4 / 23 / / ..; . .. . .- :: pokkharAdizabdasaMbaMdhirephasya bahulaM laH syAt / pokkhalaM, pokkhara pilihA, "parihA .. . "pAlayAmi / ..... * pokharAdiSviti-bahula la ityanuvarttate / bahulagrahaNAt pokkhalamityAdau vikalpena lA pAlavAmIlAdau nityam / nAtigaNopam / / ... Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyamjanavikAraprakaraNam ........ ... ... ... .. lukkhAdInAM hH|2|3|.80|| ...: . : ' eSAmupadhAyA hakAro vA syAt / lUhaM, lukkhaM / jIhA, 'jibbhaa| risaho; risabho / kakuha, ___... kakudaM / gAhA, gAthA' / ho, vudho / divaha, divasa | bhesaha, bhaisaja / khuhA khudhA / ___ eSAmeti-upadhAyA vA ityetayoranuvRttiH lukkhajimbhAzabdayorupadhAbhUtayoH khakArabhakArayohakAre siMssAditvAtsaMyukta yAdeope pUrvatya ca dIrgha luhaM jIhA hakAralopadIrghAmAveca lukkha, jibbhA / svaravizeSavAcaka.: risabhazabde bhakArasya hakAre risaho hakArAbhAve risabho / evaM kakudAdiSvapyupadhAbhUtAnAM dakArAdInAM vikalpena hakAre kAhaM kakudamityAdi luksaM, jibbhA, risabho, kakuI, gAthA, budho, divasa,khudhA, bheSajamete luksAdayaH AkavigaNoyam // AtapAdInAM povH|3|4|16|| eSAM pakArasya vakArAdezo vA syAt / Atavo, Atapo / kavoto, kapoto / vAhaNA, paahnnaa| ... vo jUpo / durUtraM, durUpa / aNuvAlaya, aNupAlayaM / vivarIyaM, vipriiyN-| vattiyaM, pattiyaM / pivIlikA, pipiilikaa| . . . . . pAtapAdInAmiti cetyanuvartate / Atapo, kapoto, pipIlikA, pAhaNA, jUpo, durupaM, aNupAlayaM, viparIyaM pattiyamityeta prAtapAdayaH / AkRtigaNoyam / anAdemadhyasya vAntyasya pakArasya vikalpena yathAprayo..ga:vakAraH / pipIlikAzabde pakAradvayamadhye dvitIyapakArasyaiva vakArastathA prayogadarzanAt // .:. ' :... ... . . vA kutUhalAdInAm / 2 / 3 / 71 // .. : ... kutUhalAdInAmupadhAyA dvitvaM vA syAt / koUhallaM, kouhallaM, kuUhallaM, kuuhanlaM pace . koUhalamityAdi / dugullaM, dugUlaM, dukUlaM / juhichillo, juhidiThalo / ... . veti--upadhAyA dvitvamityanayoH . pUrvasUtrAdanuvRttiH / kutUhalazabdasya vikalpena prathamokArasyauttvena dvitIyokArasya hasvatvena ca rUpacatuSTayaM bhavatIti prA nidarzitam / tatropadhAbhUtasya. lakArasya, vikalpena dvitve ladvayaghaTita rUpacatuSTayamekalakAraghaTitaM rUpacatuSTayaM ca taduktaM koUhalamityAdIni Adizabdena kouhalaM, kujha. halaM, kuuhalamiti trINi rUpANi jJeyAni / dukUz2arAbde kasya gakAre lasya dvive saMyukta hakhatve ca dugullaM / dvivAbhAve dugUlaM / gavAbhAve ca dukUlaM / juhiTThila (yudhiSThira) zabde lasya dvitve / juhichillo / 'dvitvAbhAve / 'juhidvilo AkRtigoyam / / vajjAdInAM vasyoH / 3 / 4 / 16 // . vajjAdizabdAnAM vasyosAMdezo vA syAt / Aujjo, Avajjo / AujjaNaM, AvajjaNaM / . . . usaho, usabho, yasaho, ysbho| . Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ... jainasiddhAntakaumudI rajjAdInAmiti-usAsakAratyettvAinekavarNasidityanena sarvAdezastathA caakaarshitvkaarsyosaadeshH| bhAvabAvajaNayorvatyosAdeze, prakRtibhAve ca pAulo, AujjaNaM AdezAbhAve zrAvajjo, AvajaNaM / luksA divATupayAbhUtabhakAratya vikalpena hakAre vatyosi ca usaho usabho / usAdezAbhAve vasaho, vsNbho| . vIbhatthasya cho vA / 2 / 3 / 60 // asyopadhAyAzchakAro vA syAt vIbhaccho, bIbhattho / bIbhatthasyeti-upadhAyA vetyatyAnuvRttiH / upayAbhUtatva dhakArasya chakAre ahevyaJjanasve tyanena takArasya parasavaH bImaccho / chakArAmAve vIbhatyo / bIbhatsa ityarthaH // . . . . . . . . ito biibhtthsy|3|3|14|| asya Ito hastro vA syAt / vibhaccho, vibhattho / ... .... ita iti-paThyekavacanAntam / takAra ucAraNArthaH / ItaH IkArasyetyarthaH / jemAdInAmitya to hastra ityanuvarcate / chakArayakAraghaTitalapadvayatya hatkhane vibhaccho, vibhatyo iti / / puddpuryoruttrpdyoH|4|1|17|| anayorAderlopo vA syAt / tAla, tAlapuDaM / gouraM gopuraM // .. . puDeti-prAderlopovetyeteSAmanuvRttiH / uttarapadazabdasya samAsacaramAvayavarUr3atvAt samAsa uttarapada- . bhUtayoH puDapurazabdayorityarthaH |aadibhuutpkaarsy lopetAlauDa / lopAbhAve tAlapuDhaM / evaM go'raM gopuramiti // parivArasya tH|2|3164|| . . . . . asyopadhAyA lakAroM kA khyAla parivAlo: parivAroM !. pArevAratyeni-trImatyatyetyA upadhAyA ityatyAnuvRtiH pavArazabda upabAbhUto skArasvatya lakArAdeze parivAlo / AdezAbhAve privaaro|| uDajasya vH|2|3|61|| asyopadhAcA vakAro vA syAt / uDavaM, uDyaM, uDajaM / uDajasyeti-upadhAyA cA ityetayoranuvRttiH / uhajarAbda upadhAbhUto. jakArastasya vakAre uDavaM / vakArAbhAve jakArasya yacAra udayaM / yakArAbhAve udghajamiti / / . rittrAH / 3 / 3 / 72 // uuzabdasyAdarirityAzI vA syAt / riU uU / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanavikAraprakaraNam ririti-riritiprathamAntam / uoritiSaSThyantam / khettasyAderiti sUtrAdAderityanukRSyate / zraderityasya vizeSeNopAdAnAdantyasya SaSThyA ityasya na pravRttiH / anenAdeze rika / AdezAbhAve uU / RturityarthaH / ucarantyasya DuduyAH / 3 / 4 / 5 // asyAntyasya duyaityete AdezAH syuH uDU, urdU, u / unoriti -- uuzandasya SaSThayaikavacanam / trayANAmAdezAnAmanekavarNatvAdantyasya SaSThayA iti paribhASAM, bAdhitvA'nekavarNasidityanena, sarvAdeze prApte sUtre 'ntyasyeti, vizeSe gopAttaM, tatsAmarthyAna sarvAdezaH, kintvantyasyokArasyaiva / duityAdeze uD / huityAdeze, udU / yAdeze, svarAdyasyeti yalopeca ubha iti // khettasyAdezchuH / 3 / 3 / 66 // syAdekAro vA syAt / chettaM, khettaM / 1 khettasyeti---vetyanuvarttate zrAderityasyopAdAnAdantyasya SaSThyA iti na pravarttate / AdibhUtasya khakArasya chAre chettaM / chakArAbhAve khettamiti // saNiyamaH saNim / 4 / 4 / 28 // saNiyaM zabdasya saNim, Adezo vA syAccare pare / sarNicaro, sNnniyNcr|| saNimiti - -cara iti, pUrva sUtrAdanuvarttate / saNiyamityavyayam / zanairityarthaH / saNiyaM carati iti vigrahe saNiyamityasya saNimAdeze makArasyAnusvAre saciro / AdezAbhAve sariNyaMcaro // saNiyamazvarazccho vA / 2 / 4 / 87 // asmAtparasya cardhAtorAdezcchakAro vA syAt / saNiccharo / sayiccharo / saNiyamaiti-AderityasyAnuvRtti: / eka dezavikRtamananyavaditi saNimAdezepi saniyamaH paratvamakSatam / AdibhUtasya cakArasya cchakArAdeze trayANAmityanusvArasya lope saNiccharo / saNimAdezAbhAve saNiya ccharo // dase se | 3 | 4 | 17 // sizabdasyAkArAntAdezo vA lesAzabde pare / asalesA, asilesA | aditi - antyasya, SaSThyA, ityanenAseH, paSThyantatvAdantAdezaH, asizabdaghaTake kArasyA kA rAdeze asalekhA / cakArAdezAbhAve asilesA azlepAnakSatravizeSaH / so dviH / 3 / 4 / 18 // ase sakArasya dvitvaM vA syAllesAzabde pare astalesA, assilesA / aseriti - aseleMsa iti padadvayaM pUrvasUtrAdanukRSyate / sa iti paThyantaM sakArasyetyarthaM asizanda - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakomudI sambandhisakArasyanatu lesAzabdasambandhisakArasya / tathAcAnena sakArasya dvitve pUrvasUtreNekArasyAkArAdeze assasesI dvisvAbhAve'kArAdezAbhAve na assilesaa| . . . .. . , ilorssilesyoH|3|4| 66 // "assilesAzabdaghaTakayorikAralakArayorvA lopa / assesA // . ilAriti-vA lopa * iti padadvayamanuvartate / assile mAzabdasaMbandhIkAralakArayoopa assasA / ... sakAradvayaghaTitarUpatyaiva sUtrau AdAnAde kasa kAravaTitamyelorna to . / ilorlorAbhAvapakSe rUpavatuSTaya tuurdrshitmev|| ____ milecchastha khuH|2|3|63 / / . . . ! .. ... milecchazabdasyopadhAyAM khurAdezo vA syAt / milekkhU / milecchasthati-upadhAyA vetyetadanuvartate / udhAbhUAsya cha kArasya khu ityAdeze'vaziSTasya kArasya parasavarNave milekkhU / eto'dutau / 3 / 3 / 51 // milecchazabdasambandhina ekArasyAkArokArau vA staH milakkhU, milukkhU pakSe miliccho, __ mileccho| etAti-vAmilecchasyetyanuvartate milecchazabdaghaTakekArasyAkAre vAdeze parasavarNe milakkhU / ekArasyo kAre milukkhU / akAro kArAbhAve saMyukta hasvatve miliccho / hastasvAbhAve mileccho|| mecchaH / 3 / 3 / 50 // milecchasya mecchAdezo vA syAt / bheccho, miccho / , mecchaiti-vA milecchasyetyanuvartate / mecchAdeze sati na khurnavAkArokArau / saMyukte hasvastu bhavatyeva / tena spadvayam meccho, miccho // . . :. . ... mattiye toSTau / 3 / 3 / 58 / / mattiyAzabdasthitatakAradvayasya TakAradvayaM vA syAt maTTiyA, mattiyA / . mattiyaitiH-soriti SaSThIdvivacanaM tasya takArayorityarthaH TAviti prathamAdvivacanaM tasya TakArAvityarthaH aherattasya vyau / 2 / 3 / 65 // .. ' aherupasargAtparasyAttasyAMpadhAyASThakArathakArI paryAyeNa vA syAtAm / ajhaMDa, ajjhatthaM / / aheriti-ahi+ attamityatropadhAbhUtasya dvitIya takArasya ThakArAdeze pUrvatakArasya parasavarNena TakAreahi+ amitijAte tarahebhyazcajamA ityanena hakArottaravartI kArasya jhakAre hakArasya parasavarNena jakAre ajmada / evaM yakAre ajjhanthamiti / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pammamadhikAraprakaraNam picce ccasya tiyH|3|3|57|| NizabdaghaTakasya casya tiyAdezo vA syAt / NizyaM, NitiyaM, zivaM / Nicaiti-AdezasyAnekavarNatvAdakArasahitakAradvayamya sthAne tiyAdezaH / takArasya yakAre yalopeca. piiye / yakArAbhAve NitiyaM / tiyAdezAbhAve hi // gihasya gahadharaharAH / 3 / 3 // 55 // ete AdezAH paryAyeNa vA syuH / gaheM, gharaM, haraM, gihaM / / gihasyeti-anekavarNavAtsarvAdezAH vetyanuvartate // paryAyeNeti-kavidgahAdezaH kacigharAdezaH kavidhdharAdeza ityarthaH pajAye jjAyasya riyAgaH / 3 / 3 / 56 // pajAyazabdaghaTakalya jAyasya riyAgAdezo vA syAt pariyAgo, pajAyo / pajAyaiti-anekavarNatvAtsamaprasya jAyabhAgasya riyAgAdeze pariyAgo / yakArasya lope paribhAgopi bhAdezAmAne pnaayo|| parivATyA ddH|2|3|66|| parivATIzabdasyopadhAyA DakArAdezo vA syAt / parivADI, privaattii| parivATyAiti-upadhAyA vA ityetatpadadvayamanuvartate upadhAbhUtasya TakArasya DakAre parivADI / kArAbhAve parivATI / bAhulakAdvakArasya na ykaarH| u ityatrAkAra udAraNArthaH / / tatthasya tahaH / 3.3 // 53 // tatthasya tahAdezo vA syAt / taha, vatthaM / tatthasyeti-bhanekavarNatvAtsarvAdezaH / vetyanuvartate tatyaM satyam // dhaNoIktako / 4 / 2 / 4 // dhaNuzabdasya hakkhA ityetAvAgamau vA staH / dhaNuhaM, dhaNukvaM, dheN| dhaNoriti-hakkhako kittvAdantyAvayavatvaM avayavAvayavibhAvasya papThyarthasya nizcayAt vayAcahagAgame dhaNuI / lagAgame aNukkhaM / tadabhAve dhnnu| parihe paH phH|3|4|14|| parihAzabdaghaTakapakArasya phakAro vA syAt / pharihA, parihA / parihAti-parihaiti saptamyantam / saptamyarthaH ghaTakalam |piti SaSThyantam / pakAraspesyAkA kaaraavaaH| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI maharahasya marahaTThaH / 3 / 3 / 52 // asya marahaTThAdezo vA syAt / marahaTTa, maharaheM / maharahasyeti-anekavarNatvAt sarvAdezaH / mahArASTramityarthaH paumasya pAmmaH / 3 / 3 / 56 // paumazabdasya pommAdezA vA syAt / pomma, paumaM / paumasyeti-anekavarNatvAtsarvAdezaH / pommamityatra bAhulyAd hasvo nA paumamityatra prakRtibhAvAna sndhiH| yajorjaH / 3 / 3 / 73 // yajuzabdasyAderjakAro vA syAt / jajuvvedo, yjuvedo| yajeriti-khettasyAderiti sUtrAdvAderityanuvartate / zrAdibhUtasya yakArasya jakArejajubvedo / jakArAbhAve yjuvedo|| . usiNapasiNayoH siNasya rahaH / 3 / 3 / 60 // anayoH siNasya bahAdezo vA syAt / uNhaM, usiNaM / paNhaM, pasiNo / usiNeti-anekavarNatvAtmiNasyasarvasyAdezaH / usiNamityatra siNasya bahAdeze uNhaM / pakSe usiNaM / sampamityarthaH evaM paraho, pasiNo / prazna ityrthH| - ne kaso ghH| 2 / 4 / 74 // neH parasya kamghAtorAdeSakAro vA syAt / nighaso, nikaso / neriti-nyupasargAdityarthaH / kas AkarSaNe / AdibhUtasya (kakArasya chakAre nimaso / dhakArAbhAve nikaso / Aderityasya khettasyAderityatonuvRttiH // gimhasya priNsuH|3|3 / 54 // . . . . asya priMsu ityAdezo vA syAt / ghisU, gimho / gimhasyeti-anekavarNatvAdanekavarNasidityanena sarvAdezaH / saMdeize piMsU / AdezAbhAve giho / / // iti vyajanavikAraprakaraNam / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha vibhaktiprakaraNam tantra pulligazabdA avibhakti nAma / 1 / 1 / 24 // vibhaktirahitaM zabdasvarUpaM nAmasaMjJaM syAt / avibhaktIti-vibhaktica suptyAdirityuktaM prAk |naasti, vibhaktiya'sya vadavibhakti-vibhaktirahitamityarthaH vizeSaNasya, napuMsakatvAsadanurodhena vizeSyaM zabdasvarUpamadhyAhiyate / nacaivaM dhAtorapi nAmatvaM syAditi vAcyam / satyapi nAmatve tasmAna nAmavibhaktayo bhavanti kintu niravakAzatvAtyAdaya eva pratyayA bhavanti / vibhakisahita- . syApi nAmasaMjJAyAM vibhaktacantAdapi punarvibhaktipratyayaH syAdityata AhAvibhaktIti zabdasvarUpaM cArthavadeva nasvarthazUnyamaryavAhaNaparibhASayA tena ghaDo paDo ityAdau pratyekavarNasya dhakArAderna nAmasaMjJA kintu ghaDa iti samudAyasyaiva / nAmasaMjhAyAH phalantu satyA nAmasaMjJAyAM tasmAt suvibhaktiH / - udanmediNe edaNAtodihitossAemIsavaH sup / 1 / 1 // 25 // ut at, ma in, iNa ihi, aet aNa, atot ihito, ssa aNa; mi isu, ete supa saMjJAH syuH / tatra ut ; at iti prathamA / ma, it iti dvitIyA / iNa, ihi iti tRtIyA / aeda , aNa iti caturthI / aprot, ihito iti paMcamI / ssa, aNa iti SaSThI / mi, isu iti sptmii| uditi-uba aba mazca iva iNazva ihizca bhaeca aNazca atoca ihiMtozca ssazca aNazca mizca isuzcetidvandaH / udAdAvantyatakAro'sandehAthaH / dvitIyakavacane makAre'kAra uccAraNArthaH / saMskRtavadvivacanamatra nAsti / ekAtiriktasyaiva bahutvena bahuvacane tadantarbhAvAdvivacanasyAnarthakyAt / vibhakSyastu saMskRtavatsaptaiva / tathAca saptaikavacanapratyayAH sapta bahuvacanapratyayAsteSAM suviti saMjJA vidhIyate'neneti // supazca / 1 / 1 / 33 // supaH prathamAdikrameNa dvau dvAvekavacanabahuvacanasaMjJau stH| * krameNeti-prathamAdiSu saptavibhaktiSu pUrvocaritamekavacanasaMjJaM syAt pazcAduzcaritaM bahuvacanasaMjJasyAt yathA it bhat, atrotaH prathamoparitatvAdekavacanasaMjhA / ataH pazcAduzcaritatvAdvahuvacanasaMjJA / evaM saptasvapi / / . Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI ekavacanam / 1 / 2 / 6 // . nAmna ekavacanaM syAt / / ekavacanamiti-- atraikatvavivakSAyA apekSA nAsti sAmAnyato nAno vidhAnAt / ataevAvyayebhyAM bhAvatiGantebhyazcaikavacanaM bhavati // ... bahutve bahuvacanam / 1 / 2 / 10 // . bahutvavivakSAyAM bahuvacanaM syAt / bahutvaiti-ekatvAtiriktamatra bahutvaM vivakSitaM tena dvitvasyApyekAtirittatvena bahutvAkSatiH / . pratyayaH prH|1|2|1|| . . . . . ' adhikAroMyamAdvitIyAdhyAyadvitIyapAdasamAptaH / adhikAra iti-adhikAratvaM ca svadeze vAkyArthabodhAjanakatve sati vidhizAstreNa saha vAkyA . ........ .. .' bodhajanakatvamityuktameva prA tIyAdhyAyasya dvitIyapA disamAptiparyantamanugacchati / nAnnaH sup|1|2|8|| nAmasaMzakAcchabdasvarUpAtsuSpratyayAH syuH / akArAnta pulliMgo jiNazabdaH / .. : ... nAnna iti-paJcamyantamidamadhikRtaparazabdenAnveti vibhaktirahitazabdasvarUpasya nAmetisaMjJetyuktamanupadam / subiti prathamAntaM vizeSaNamadhikRtena vizeSyIbhUtapratyayazabdena yujyate / pratyaya ityasya bahuvacanatvena vipariNAmaH supratyayAnAM bahutvAt / nAmAni triMvidhAni pulliGgakAni strIliGgakAni napuMsakaliGgakAni ca tatra pulliGgasya prAdhAnyAtprathamantAnyevodAhiyante / tatrApyakArAntatvAdinA'neka vidhatvepyakArasya svareSu prathamozcarita- ... tvena prathamamakArAntanAmna udAharaNatvenopanyAsaH taduktaMmakArAntaH pulliGgo jinnshbdH| jiNa rAgadveSajetA jina- . stIrthakara ityarthaH / .. .. : ..:.. itaH pNsi|4|31||2||::::: :; ... akArAntapuMlliMgAnAmnaH prathamaikavacanasyokArasyekAro vA syAt / jiNe jiNo jinnaa| .. . . . . . . . . . ji jiNe . .' iditi-ato nAmna ityanuvartate, it + utaH puMsi iti padatrayam / tatrota itiSaSThyantam / vizeSaNe . tadantasyeti paribhASayA'kArAntAditi lAbhaH puMsyanantaraM vartamAnAMditi zeSaH / tathAca' pulliMgo vartamAnAda- / kArAntanAnna ityarthaH / jiNa+ u iti!sthite'nenokArasyakAre vRddhirUpe parasavarNe jiNe / ikArAbhAve vRddhirUpe parasavarNe jiNo / jiNa +a iti sthite'didutaH savarNa iti dIrghe jinnaa| jiNa 'm iti sthite morityanusvAre jiNaM / jiNa + i-iti sthite'taH svara ityona parasavarNe jiNeM // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAtiprakaraNam . iNANehIsIsUnAM / 4 / 2 / 14 // . ... ... epAM mamAgamo vA syAt / jiNeNaM, jiNeNa / jiNehiM, jiNehi / . . . iNeti-isaNAzca zraNazca ihizca isizca isuzceti dvandvaH / iNAdayaH paJca suSpratyayAH / tatreNeti tRtIyaikavacanam / aNeti SaSThIbahuvacanam / ihIti tRtIyAbahuvacanam / isItisavaNAmottaraSaSThIbahuvacanam / isu iti saptamIbahuvacanam / mam vA iti padadvayaM pUrvasUtrAdanuvarttate / jiNa-+ iNeti tRtIyaikavacane'nenamamAgame tasya cAntyasvarAtparatve makArasyAnusvAre'kArekArayoH parasavarNe jiNeNaM / mamAgamAbhAve jiNeNa / evaM tRtIyAbahuvacane jiNehiM jiNehi itirUpadvayam // . . ... . . aetaH sso nAmnaH / 4 / 31.30 // . : . nAmnaH parasya caturthekavacanasya slAdezo vA'striyAm / jiNassa, jiNAe / jiNANaM, jiNANa / . :: . aetaM iti-"vA striyAmiti pUrvasUtrAdanuvartate / aeta iti SaSThyantam / nAmna iti paJcamyantam / aediti caturyekavacanapratyayastatra takAra uccAraNArthaH / jiNa + ae ityatrAnena ssAdeze jiNassa / ssAdezAbhAve jiNAe / jiNa+ aNetyatra mamAgame savarNadI'nusvAre jiNANaM / mamAgamAbhAve jiNANa // ato'edatotorabAhI kvacit / 4 / 3 / 31 // akArAntAnAmnaH parayozcaturthIpaJcamyekavacanayoH krameNAyAhI Adezau staH kacidastri ___ yAm / jiNAya / jiNAhi / 'ata iti-vizeSaNaM tadantasyeti paribhASayA'ta ityasyAkArAntAditi lAbhaH / vA striyAM nAmna ityasyAnuvRttiH / samAnAM sthAnyAdezAdInAM yathAsaMkhyaM syAditi nyAyAdaetaH ayAdezaH atotaH ahyAdezaH syAdityarthaH / etAvAdezau na sarvatra bhavataH kintu kacideva zAstre tathAprayogadarzanAduktaM kaciditi / anekavarNatvAt sarvAdezaH / jiNa + ae iti sthite'nenAyAdeze savarNadIrghe jiNAya / jiNa+ atot iti sthite'totaH brahmAdeze savarNadIghe jiNAhi / astriyAmityanuvartate strIbhinne puMsi klove ceti tadarthaH / . .... atoto'tH|3|4|61 // akArAntAnAmnaH parasya paJcamyekavacanasyAtoto'ntyasya lopo vA syAt / jiNA, jiNAo / jiNehito / jiNassa / jiNANaM, jiNANa / . . . atota iti-antyasya SaSThyA iti paribhASayA'ntyasyeti lAbhaH / ata ityasya vizeSaNatvAdvizeSaNaM tadantasyetyanayA'kArAntAditi lAbhaH / lopo veti pddvymnukRpyte| jiNa+ atoditisthite'nenAntyasyaukArasya lope takArasya yakAre tasya lope savarNadIce ca jiNA / lopAbhAve ca jinnaao| kacijjiNAhi ityukta. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAntakaumudI vAnupadam / pathAmIbahuvacane jiNa + ihiMto ityatra parasavarNe jirohiMto / SaSThyA ekavacane kizvidvikArAbhAvAdekameva rUpam / bahuvacane tu mamAgamavikalpena jiyAMga jiraNAkheti rUpadvayam // siH / 4 / 3 / 32 // nAmnaH parasya saptamyekavacanasya meH syAdezo vA syAdastriyAm / ( siriti- nAmnaH meH astriyAM veti padacatuSTayaM pUrvasUtrAdanuvarttate / anekavarNatvAt saMpUrNasya me: sthAne siriyAdezaH / astriyAmityasya puMsi klIbe cetyarthaH / mau vyaJjanAdau nAmnaH / 4 / 2 / 18 // vyaJjanAdau saptamyekavacane pare nAmno mamAgamaH syAt / jisi, jimi / mAviti --mamiti pUrvasUtrAdanuvarttate / mAviti saptamyantam / vyaJjanAdAviti tadvizeSaNam / vyaJjanamAdiryasyeti bahuvrIhiH / yadA merisA dezastadA vyaJjanAditvaM nAstIti tannivRtyarthaM vyaJjanAdAviti strIliMgo'pi meanAditvAbhAvAttannivRttiH / svarANAmantyAditi paribhASayA nAmno'ntyasvarAtparo mamAgamaH / mami makAro mitkAryArthaH / akAra uccAraNArthaH / avaziSTasya makArasya norityanenAnusvAraH / jiNa + mi ityatra meH syAdeze mamAgame jisi / syAdezAbhAve'pyanena mamAgame jimi syAdeze miparatvaM nAstIti na zaGakyaM yadAdezastadvadbhavatIti nyAyAtsyAdezopi mivadbhavatIti na mamAgame bAdhaH / merirato nAmno vA / 4 / 3 / 1 // akArAntAnnAmnaH parasya saptamyekavacanasya merisAdezo vA syAt / jiNe / jiNesuM, jisu / meriti - sittvAtsarvAdeza: jiNa + mi iti sthite'nena merisAdeze parasavarNe jiNe iti siddham / jiNa + i iti sthite iNANehItyanena mamAgame'nusvAre parasavarNe ca jiNesuM / mamabhAve jiNesu / 'atpuMsi vAtaH / 4 / 3 / 6 // akArAntAnnAmnaH parasyAmantraNArthaka prathamaikavacanasyoto'dvA syAtpuMsi / bho jiNA, bho jikhe / bho jiNo / bho jiNA / evaM goyamaprabhRtayaH / 1 " Adeti-nAmnaH AmantraNe utaH iti padatrayamanuvarttate AmantraNa iti saptamyantapadasyAnuvRttenota ityanena sahAnvayaH / saptamyartho vAcakatvaM / zrAmantraNaM ceha svAbhimukhIkaraNaM / sambodhanamiti yAvat / napuMsakaliMgAnivRttyarthaM puMsIti / jiNa + u iti sthite'nenokArasyAkAre savarNadIrghe jilA / tadabhAve ikArAdeze parasavarNe jiNe / AdezAbhAve parasavarNe bho jiNo / jie + aditi bahuvacane savarNadIrghe bho jiNA / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhaktiprakaraNam UH. aTThAdato'H / 4 / 3 / 65 // aTThazabdAtparasyAetpratpayasyAsAdezo vA syAt / zraTThA, assa, aTTAe / zeSa jiroSat / zradvAditi -- vetyanuvarttate / sittvAtsarvAdezaH / aTTha + aediti catubhyaikavacane'nenAsAdeze - savarNadIrghe aTThA | pate rasAdeze aTussa / tadabhAve savarNadIrghe aTThAe // : ntasya somasya maH / 4 / 3 / 48 // prathamAdvitIyaikavacanasahitasya ntamantasambandhintasya vA ma zrAdezaH syAt / bhagavaM, bhagabante, bhagavanto / bhagavaM, bhagavantaM / matimaM, matimante, matimanto / matimaM matimantaM / evaM kArayaM kArayante kArayanto ityAdi / ntasyeti - ntamantayoriti pUrvasUtrAdanuvarttate / ucca mazca unmau tAbhyAM saMhitaH sonmaH tasya / uditi prathamaikavacanapratyayaH / ma iti dvitIyaikavacanapratyayaH / zrAdeze sakArasyatvAdvibhaktipratyaya mahitasya ntasya sthAne mAdezaH / cakAra uccAraNArthaH makAraH ziSyate tasya norityanenAnusvAraH / antAdizabdeSu ntasyAdezo mAbhUditi ntamantayoriti nto varttamAnArthakakRtpratyayaH / mantazca sambandhArthakataddhita pratyayo bodhyaH / bhagavanta + uditi sthite mAdeze'nusvAre bhagavaM / mAdezAbhAve uta ikArAdeze parasavarNe bhagavante / ikArAdezAbhAve parasavarNe bhagavanto / evaM prathamaikavacane rUpantrayam / gakArasya yakAre tu rUpaSaTkam / dvitIyaikavacane masAdeze - bhagavaM / masAdezAbhAve bhagavantaM evaM matimamityAdIni / nanu ntasya mantasambandhitvepi ntasambandhitvaM kathaM ? svasminsva sambandhitvAbhAvAditi cenna laukikanyAyAt vyapadezivadbhAvAtsvasmi api svasambandhitvaM : : viziSTo'padezaH - mukhyavyavahAro vyapadezaH so'syAstIti vyapadezI - yathA : mantaghaTaka ntazabdaH tatra sambhandhitvasya mukhyavyavahArAt / tena tulyaM tadvat tadbhAvAt / yathA mantazabde - mukhyasambandhitvavyavahArastathA kevalantazabdepi vyavahAro bhavatItyadoSaH / ntamantayantat / 4 / 3 / 46 // ntamantasambandhintAtparayoH prathamAdvitIyAbahuvacanayorukArAdezo vA syAt / bhagavanto, bhagavantA | bhagavanto, bhagavante / matimanto, matimantA / matimanto, matimante / ntamantayoriti - bhaditorurveti padadvayamanuvarttate / aditiprathamA bahuvacanapratyayaH / iditi dvitIyAbahuvacanapratyayaH / zraca iJcAditau tayoH / takAra uccAraNArthaH / bhagavanta + a iti sthite'nenAkArasyo kAre parasavarNe bhagavanto / ikArAbhAve savarNadIrghe bhagavantA / dvitIyAbahuvacane bhagavanta + i iti sthite ikArasyokArAdeze parasavarNe bhagavanto / ukArAdezAbhAve parasavarNe bhagavante / evaM matimanto ityAdIni / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAntakaumudI iNassayorasusau / 4 / 3 / 47 // ....... hantamantasambandhintAtparayoH tRtIyASaSThyekavacanayoH krameNA susAdezau staH / -- praNeti--ntamantayonrtAdityanuvarttate / iNazca ssazceti dvandvaH / yathAsaMkhyamiNasyAs ssasya cosAdezaH ntasyAsrusoH / 4 / 1 / .10 // ... 104 asyAderlopaH syAdasusoH parayoH / bhagavatA, bhagavayA / bhagavato, bhagavaoo / matimatA, matimato ! 374 19 Jode! : 41080 P011271. * ntasyeti---Aderlopa itipadadvayamanuvarttate / pratyayApratvayayoritiparibhASayA ntamantapratyayasyaivaprahaNam / tenAntAdizabdaghaTako nto na gRhyate / ntasyAdirnakArastasya lopa ityarthaH / bhagavanta + iti sthite'srAdeze'nena nakAralope savarNadIrghe bhagavatA / takArasya yakAre bhagavayA / bhagavanta + ssa ityatro sAdeze na lope parasavarNe bhagavato / takArasya yakAre lope ca bhagavacca evaM matimatetyAdi / ..:... 1 pa 4 zra 132 ihyadatrodihito'NeSu ntasya / 4 / 1 / 25 upapa ... eSu pareSu ntasyAdeloMpo vA syAt / bhagavaehiM, bhagavaMtehiM / bhagavayAe, bhagavaMtAe / bhagavayA, bhagavayAoM, bhagavaMtA, bhagavaMtAo / bhagavaehiMto, bhagavaMterhito / bhagavayANaM bhagavaMtANaM / TITANIC . zeSaM jivat / 7 m3 pina ka # ihIti khAderlopo vetyanuvarttate / ihizca aecca abhavaH ihiMtozcAMNarace tItaretarayogadvandvaH // bhaga vanta ihimityatra tasyAdernakArasya lope takArasya yakAra lope bhagavaI / pakSe bhagavantehiM / caturthyekavacane, bhagavayAe bhagavantAe / paJcamyAM bhagavayA, bhagavaYAo, bhagavantA, bhgvntaao| SaSThI hu~ vacane bhagavayANaM, bhagavantANamityAdi / zeSaM -- saptamyekavacanAdikaM jiraNazabdavat // sAdidasya bhavaMtasya bhe vA / 4 / 3 / 23 // 5 pada ka prathamAdvitIyASaSThIbahuvacanasaMhitasya bhavatasya me vA syAt / me / bhavaMto bhavaMtA / bhavaMte, 3 bhavaMtANaM / :.. mata pata 'sAdidaNasyeti-bhava iva aNazceti dvandvaH / taiH sahitaH sAdidaNastasya / aditi iditi ati ca krameNa prathamAdvitIyASaSThIbahuvacanAni / sthalatrayepyanena meM ityAdeze bhe / patte bhavanto bhavante ityAdIni rUpANi : sotorasya tArasya | 3 | 4 | 67 // 'tArapratyayaM sambandhino rasya prathamaikavacanasahitasya vA lopaH syAtH / kattA, kattAre, kaMttAro / pasatthA, paMsatthAre, pasatthAroM / : Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhaktiprakaraNam . . "sotaiti-utAsahitasyeti samAsaH nA lopa iti padadvayamanuvartate / kartari tArAkaNAviti sUtraNa jAyamAnasya karthakatArapratyayasyAtra prahaNaM pratyayA'pratyayayormadhye pratyayasya prahaNamiti paribhASayA / tena samavatAra ityAdisthale. nAtiprasaGgaH / ekadezavikRtamananyavaditi paribhASAzrayaNena pasatyArazabde thArasyApi tArakhamA tam / kattAra+ udityatra pratyayasahitasya rasya lope kattA / lopAbhAvapakSe kattAre, kattAro / pasatthA itiprapUrvakasasdhAtostArapratyaye takArasya thakAre sakArasya parasavarNe pasatyAra iti siddham / paMsatyAra + udityatra sotorasya lope pasatthA / pakSe pasatyAre, pasatyAro iti // ... . ustaaraadvaa|4|3 .. ...:.:.:: tArapratyayAntAtparayoH prathamAdvitIyAvahuvacanayorukArAdezo vA syAt / kattAro, kacArA / kattAraM / kattAro, kattAre / evaM pasatyAro, bhattAro ityAdi / uriti-aditoruti padatrayaM pUrvasUtrAnuvartate / kattAra+ adityatra prathamAvahuvacanasyokArAdeze vRddhauca kattAro / AdezAbhAve parasavarNe kattArA / kattAramiti-dvitIyaikavacanAntamidam / kaMcAra + ivityatrAnenokArAdeze kattAro / pakSe vRddhau kattAre / evamiti-pasatyAro, pasatthArA / pasatyAraM / pasatyAro, pasatyAre / bhattAro, bhattArA / bhattAraM / bhattAro, bhattAre ityAdIni rUpANi kattAravadvodhyAni // ... . . ustArasyArasya tRtIyAdau vA // 4 / 3 / 16 // ." ___ tArapratyayasambandhina ArasyosAdezo vA syAttRtIyAdiSu pareSu / ustArasyeti-vetyanuvartate / sittvaatsrvaadeshH| 1............. . astriyAmiNasya paaH| 4 / 3 / 52 // idudbhayAM parasyaNapratyayasya NAdezaH syAdastriyAm / kattuNA / prasatthuNA / bhattuNA / .. pakSe kattAreNaM / pasatyAreNaM / bhattAreNaM / ' iNasyeti iduyAmityanuvartate / kattAra + iNetyatrArabhAgasyokAre 'jAte'neneNapratyayasya NAdeze kasuNA / ukArAbhAve kattAreNa / mamAgame kattAreNaM / evaM pasatthuNA / pasatyAreNa, -pasatyAreNaM / bhattuNA / bhattAreNa, bhattAreNaM / usAdezapakSe zeSa sAhuvat / usAdezAbhAve jiNavaditi / AmantraNetu vizeSastameva darzayati uto'ttArAdArasyAmantraNe // 3 / 4 / 42 // tArapratyayAntAbhAnaH parasyAmantraNoto'kArAdezaH syAdArasya lopaca he katta he bhtt| .. ... ... .. . he pasatya ! pakSe jinnvt| ', .. utaiti-pratyayamahaNe yasmAtsa vihitastadAdestadantasya mahaNamiti paribhASayA pratyayAnsAditi nAmaH! Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAntakaumudI lopa ityasyAnuvRttiH / kattAra +u iti sthite'nenokAra syAkArAdeze ArabhAgasya ca lope kata iti / evaM bhatta ityAdi / antyasya SaSThyA ityanenAntyasya lopo na bhavati Arasyeti vizeSopAdAnAduktaparibhASayA atrApravRtteH / kintu sarvasyaiva !. corAyAdibhyaH / 4 / 3 / 15 // ebhyaH parasya prathamAyA ekavacanasyAkArAdezaH syAt / rAyA / appA | attA / iti - iti prathamAntam / uta ityanuvarttate / AdizabdenAppAdayoH gRhyante / rAya + udityatrAne nAkArAdeze savarNadIrghe rAyA / eva mappAdayaH d 14: ebhyaH parasyAmantraNaikavacanasya DamAdezaH syAt / rAyAdibhya iti - uta AmantraNa iti cAnuvarttate / varttamAnasyeti zeSaH AmantraNe varttamAnasya prathamaikavacanasyetyarthaH / he rAya + udityatrAnenoto DamAdezo bhavati / : Diti TeH / 4 / 1 / 26 // Diti pare lopaH syAt / he rAyaM / DitIti- lopa ityanuvarttate / TisaMjJA samAkhyAtA pUrvam / DamAdeze sati tasminnato lope he raayeN| - eva na dIrghaH / 1 rAyAdibhyo Dam / 4 / 3 / 13 // ***.: aNo rAyAdibhyaH / 4 / 3 / 37 // rAyAdibhyaH parayoH prathamAdvitIyayorbahuvacanayoraNo ityAdezaH syAt / rAyANo / aditoriti---aditorityasyAnuvRttiH / aca ica aMditau tayoH / aNoriti prathamaikavacanAntam / rAya + adityatrAnenANavAdeze savarNadIrghe rAyANo / dvitIyAbahuvacanepi rAyANo / mAyAdibhyo vA | 4 | 3 | 65 // :: f ; 'rAyAdibhyaH parasya mapratyayasyANaDAgamo vA syAt / rAyANaM, rAyaM / ma iti--ma iti SaSThyantam | aNaDiti prathamAntam / rAya +m ityatra TitvAnmakA dIrghaM monusvAre rAyANaM / AgamAbhAve rAyaM / 3428 seNasya / 4 / 3 / 16 // - tRtIyaikavacanasahitasya rAyazabdasya rannetyAdezaH syAt / ranA / rAyasyeti--anekavarNatvAtsarvAdezaH / kacidekadezanyAyena seyasyeti vizeSaNabalAca rAyazabdamAtrA-. tuvRttervizeSaNAnurUpavibhaktivipariNAmAMcaM vRttau rAyazabdasyetyuktam Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAktiprakaraNam innyoriH| 4 / 3 / 17 // rAyazabdasyakAro'ntAdezaH syAdihyaNayoH parayoH / rAIhi, rAIhiM / ihIti-rAyasyetyanuvartate / antyasya SaSThyA itynenaantyaadeshH| rAya + ihi-atra yakArottarAkArasyekArAdeze yalope savarNadIce rAIhi / mamAgame rAIhiM / / sassasya rnnoH|4|3|18|| SaSThyekavacanasahitasya rAyazabdasya rano ityAdezaH syAt / ranno / saINa, rAINaM / zeSaM jiNavat / sassasyeti-rAyasyetyasyAnuvRttiH / ssena sahitaH sassastasya / ranoriti prathamaikavacanAntam / rAya+ ssetyatrAnenAdeze rno| rAya + praNetyatrAkArasyekArAdeze yalope savarNadIrghe rAINa / mamAgame rAINaM / paMcamIsaptamyAdipu jiNavadrUpANi bodhyAni // attAppAbhyAm / 4 / 3 / 53 // AbhyAM parasyeNapratyayasya NA ityAdezaH syAt / attaNA / appnnaa| attati-iNasya NetyasyAnuvRttiH / anekavarNatvAtsarvAdezaH / attAppazabdAvAtmavAcakau / tadrUpANiprathamAdvitIyayo rAyavadbhavanti-tRtIyaikavacane'nena NAdeze bhattaNA, appaNA / ssasya poH|4|3|54 // AbhyAM parasya ssapratyayasya No ityAdezaH syAt / attaNo / appaNo / zeSaM jiNavat / . sassasyeti-attAppAbhyAmiti pUrvasUtrAdanuvarttate / anekavarNatvAtsarvAdezaH / caturthISaSThyekavacane'nena No ityAdeze attaNo / appaNo / anyAni rUpANi jiNazabdavajJeyAni / iNAtotsseSu jasAdInAM sak / 4 / 3 / 66 // . epu pareSu jasAdInAM sagAgamo vA syAt / iNeti cetyanuvartate / jasa, maNa, vaya, kAya, teya, cakkhu, joga, ete jasAdayaH / kitvAdantyAvayavaH tena jasAdInAM sAntatvaM niSpadyate / saantaadinnsyaaH|4|3|55 // sakArAntAnAmnaH parasyeNapratyayasyAsAdezaH syAt / jasasA / maNasA / vayasA / kaaysaa| teyasA / cakkhusA / jogasA / sAntAditi-sAntAditi paJcamyantaM vizeSaNam / nAmna iti vizeSyeNa tadanvayaH / zrAsAdeze sakAra itsaMjJakastena sittvAtsarvAdezaH / jasAdInAM sagAgamena sAntatve niSpanne'neneNasyAsAdeze jasasA, maNasA, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI vayasA ityAdi / sagAgamAbhAve tu jaseNa, maNeNa, vaeNa, kAraNa ityAdi / asolssyoroH| 4 / 3 / 56 // sakArAntAnAmnaH parayoratotssayorosAdezaH syAt / jasaso / maNaso / vayaso / kAyaso / teyaso / cakkhuso / jogso| . . . . . asoditi-sAntAdityasyAnuvRttiH / atoca.ssazca pratotslo tyoH| sittvAtsarvAdezaH / jasAdInAM sagAgame sati sAnto'sya sUtrasya pravRttiH / paJcamISaSThyekavacanayorotve jasaso, maNaso ityAdi / sagAgamA. bhAve jasassa / maNassa / vayassa ityAdi / maNa + mi ityatra merAderityanena makArasya sakAre mau vyaJjanAdA... viti mamAgame maNaMsi / mamAgamasya vAhulyena kacittadabhAve maNasi / sakArAbhAce mamAgame maNami // kaasnyohH| 4 / 3 / 67 // . . . etayorukArAdezo vA syAdiNapratyaye pare / kammuNA / dhammuNA / zeSaM jiNavat / kammadhammayoriti-iNe veti padadvayAnuvRttiH / antyasya paThyeti paribhApayA'ntyAdezaH / etayoH-kammadhammazabdayoH / ukArAdeze satINasya Netyanena NAdeze kammuNA | dhammuNA / pakSe kammeNa / dhammeNa tRtIyaikavacanaM vinA'nyatra jiNaMzabdavadrUpANi jJeyAni / / / ikArAntaH pulliMgo munnishbdH| . . . . . Adidu yA svare supi pUrvasya / 3 / 2 / 32 / AkArAdikArAdukArAca svarAdau supi pare pUrvaparayoH pUrvasavarNadIrgha ekAdezaH syAt / muNI * * * Adidudva iti--pUrvaparayoH savarNaH dIrgha ityetatpadannayamanuvartate / savarNe svare'dita iti sUtreNa dI siddhepyasavarNasvarAdau supi dIrghavidhAnArthamidaM sUtram / tathA ca savarNe supyapyanenaiva dIrgho vishessvihittvaat|aacc icca uccA didutastebhyaH / svare supIti saptamyantaM varNavidhau tadAdAviti paribhASayAsvarAdAviti lAbhaH / muNi+ udityatrAne kArokArayoH pUrvasavarNadIdhaiMkAdeze munnii| ' . . . . iduiyAM nnorditoH|4|3|46|| idudbhyAM parayoH prathamAdvitIyAbahuvacanayooM ityAdezo vA syAtpuMsi / muNiyo, muNI / muNiM / muNiNo, muNI / jhuNiMNA / muNIhiM, muNIhi / idujhyAmiti-puMsi veti padadvayasyAnuvRttiH / muNi+ aityatrAnena No ityAdeze muNiNo / AdezAbhAve pUrvasavarNadIrgha muNI / evamaprepi // muNi + iNetyatra iNasya Netyanena NAdeze munninnaa| muNi+ ihi-atra savarNadIrghe mamAgame camuNIhiM / mamAgamAbhAve muNIhi / / . ... aedatotssAnAmastriyAm / 4 / 3 / 50 // . idunayAM pareSAmeSAM No ityAdezo vA syAdastriyAm / muNiNo, muNissA muNIe / muNINaM, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukArAntapulliGgAH muNoNa / muNiNo, muNIo / yuNIhinto / muNiNo, jhuNisa / muNINaM / mANasiM, muriNami, munniisu|| apaditi-idudbhayAm , No, veti padatrayasyAnuvRttiH / aeJca atocca ssazca aedatotssAsteSAmiti vigrahaH / muNi + ae ityatrAnena ho ityAdeze muNiNo pakSe aetaH sa iti ssAdeze muNissa pakSe Adi'dudbhaya-ityAdinA pUrvasavarNadoghe muNIe iti rUpaM bhavati / guNi + aNa ityatra 'Adidudbhaya' ityAdinA pUrvasavarNadIrgha iNANehIsIsUnAmityanena vaikalpike mamAgame muNINaM; mamAgamAbhAve muNINa / muNi+ azrot : atrAnena No ityAdeze muNigo; pakSe akArasya pUrvasavarNa dIrghAdeze prakRtibhAve muNIo / muNi + ihiMto atrAdidutaH iti sUtraM pravAdhya pUrvasavarNadIce muAhinto / muNi + ssa ityatrAnena sUtreNa No ityAdeze muNiNo; pakSe muNisa / muNINaM pUrvavat / muNi+mi ityatra siriti syAdeze mau vyaJjanAdau nAna ityanena mamAgameM : murNisi; syAdezAbhAve muNimi / muNi + isu atra savarNadIce muNIsu / . . idudbhayAmAmantraNa uttaH / 3 / 4 / 68 // . . : ikArokArAbhyAM parasyAmantraNaikavacanasya lopo vA syAt / bho ! bhuNi ! muNI / jhuNiNo, muNI / evaM tavassigirijalahiprabhRtayaH / 'idunyAmiti-lopo veti pddvymnuvrtte| muNi + u ityatrAnenotolope bho ! muNi! pakSe pUrvasavarNadArdhe bho ! muNI ! / muNi + a ityatrAedatotsAnAmastriyAmiti sUtreNa No ityAdeze bho ! muNiNo, pakSe pUrva savarNadoghe bho ! muNI / evaM sarvatra bodhyam / / atha ukArAntAH pulliGgAH . . . . . . . ato'yoDaboDau puMsi // 4 / 3 / 51 // ikArokArAbhyAM parasya prathamAbahuvacanasya krameNAyoD avoD ityAdezau vA syAtAM puMsi / sAhavo, sAhuNo, sAhU / sAhuM / sAhuNo, sAhU / sAhuNA / sAhUhiM, sAhUhi / sAhussa sAhuNo / sAhUNa / sAhUNaM, sAhUNa / sAhuNo, sAhUo / sAhUhinto / sAhussa, sAhuNo / sAhUNaM, sAhUMNa / sAhuMsi, sAhuMmi / sAhUsu / bho sAhu ! sAhU ! sAhabo, sAhuNo, sAhU / evaM svnnubhaannuprbhRtyH| / ato'voDeti-idudbhayAma, vA, iti cAnuvartate / ata iti pAThyantam / ayoDavoDau iti prathamAdvivacanAntam / puMsIti saptamyantam / ikArAtparasyAyoD ukArAtparasyAvoDityarthaH / sAhu + a ityatrAnena. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI sUtreNAkArasyAvoDAdeze DitvATTope sAhavo, etadabhAve No ityAdeze sAhuNo, pakSe pUrvasavarNadIrghe sAhU~ // sAhu +m ityatrAnusvAre sAhuM / sAhu i ityatrekArasya No ityAdeze sAhuNo, pakSe pUrvasavarNadIrghe sAhU // sAhu + iNetyatra 'iNasya NA' ityanena NAdeze sAhuNA / sAhu + ihi ityatreNANehIsIsUnAmiti vaikalpike mamAgame pUrvasavarNadIrgha sAhUhiM, mamAgamAbhAve pUrvasavarNadIce sAhUhi // sAhu + ae ityatra 'bhaetaH sso nAnaH' ityanena ssAdeze sAhussa, tadabhAve No ityAdeze saahunno| tadabhAve pUrvasavarNadIrghe sAhUe / sAhu + aNa ityatra pUrvasavarNadIrgha iNANehisIsUnAmiti sUtreNa vaikalisake mamAgane masyAnusvAre sAhUNe, pakSe sAhUNa // sAha + ato ityatra aedatotssAnAmastriyAmityanena No ityAdeze sAhuNo, pakSe takArasya yakAre lope pUrvasavarNadI prakRtibhAve sAhUo / sAhu + ihinto ityatra pUrvasavarNadIrghe sAhUhinto / sAhussa, sAhuNo sAhUNaM, sAhUNa / / anna pUrvavajJeyam / sAhu +mi ityatra siriti sUtreNa syAdeze mau vyajanAdau nAmna ityanena mamAgame'nusvAre sAhuMsi, syAdezAbhAve sAhuMmi, sAhu + isu ityatra pUrvasavarNadIrghe sAhUsu / sAhu + u ityatroto lope bho ! sAhu ! pUrvasavarNadIrghe bho ! sAhU ! zeSaM pUrvavat / / evaM savannubhANuprabhRtayo bodhyAH // bahoraveDato vA puMsi / 4 / 3 / 57 // bahuzabdAtparasya prathamAbahuvacanasyAveDAdezo vA syAt bahave, bahavo, bahuNo / vaha bahoriti-bahoriti paJcamyantam / aveDiti prathamAntam / ata iti SaSThayantam / vetyanuvartate / bahu+a ityatrAnena sUtreNAveDAdeze DivATukArasya lope bahave, aveDAdezAbhAve'to'yoDavoDau puMsIti sUtreNAvoDAdeze ulope bahavo, pakSe No ityAdeze bahuNo pUrvasavarNadIce bahU / bahuzabdo bahutvasaMkhyAviziSTaato vAcakaH nityaM bahuvacanAntaH / / zeSa sAhuvat / / pituprabhRtibhyo ddaaH| 4 / 3 / 4 // ebhyo vihitasyotpratyayasya DAdezaH syAt / piyA, pitA / pituprabhRtimya iti--utaityanuvartate / pitu + ut ityatrAnenotaH sthAne DAdeze takArasya yakAre piyA / yakArAbhAve pitA // atoddroH|4|3|5|| pituprabhRtibhyaH zabdebhyaH parasyAto 'DaroM' ityAdezaH syAt / piyaro, pitaro / ata iti-pituprabhRtibhya ityanuvarttate / pitu + at ityatrAnena sUtreNAto Daro ityAdeze Dasya lope DivADilope tasya yatve piyaro, yatvAbhAve pitaro / / ayaJcAdezo nityamtena pakSe pUrvasavarNadIrgha vidhAya pitU ityevaM na bhavati // mo Daram / 4 / 3 / 7 // pituprabhRtibhyaH zabdebhyaH parasya masya DaramityAdezaH syAt / piyaraM pitaraM / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukArAntapulliGgAH ma iti-pituprabhRtibhya ityasyAnuvRttiH / pitu + ma ityatrAnena sUtreNa makArasya DaramityAdeze Dalope DitvAhilope takArasya yakAre masyAnusvAre piyara, yakArAbhAvapakSe pitaraM / anAdezasya nityatvAt pitumiti na // e ssasya vA / 4 / 3 / 6 // pituprabhRtibhyaH zabdebhyaH parasya ssasyaisAdezo vA syAt / piue, piussa, piuNo / eH sleti-pituprabhRtibhya ityanuvartate / atra ssapratyayasya sAmAnyatayoktatvena caturyekavacane ssAdeze'pyayamAdezo bodhyaH / pitu + ae ityatrAetaH sso nAna iti sUtreNa ssAdeze'nena sUtreNaikArAdeze takArasya yakAre lope prakRtibhAve ca piue, etadabhAve piussa, ssAdezAbhAve'edatotssAnAmastriyAmiti sUtreNa 'ho' ityAdeze piuNo / evaM SaSThyekavacane'pi // uta AmantraNe Dazca / 4 / 3 / 8 // pituprabhRtizabdebhyaH parasyAmantraNaikavacanasyoto DaDaramAvAdezau syAtA paryAyeNa / he piya / / he piyaram ! / zepaM sAhuvat evaM bhAtu, nattu, jAmAtvAdayaH / uta iti-pituprabhRtibhya ityanuvartate Daramiti ca pitu +u iti sthite'nenokArasya DAdeze Dalope vivAhilope vakArasya yatne 'svarAdyasya svare, ityatra bahulamityanuvRttyA yalopAbhAve he piya ! ukArasya DaramAdezapakSe Dalope DivAhilope takArasya yakAre he piyaram ! atrApi pUrvavadyalopAbhAvaH bahuvacane prathamAbahuvacanavat / / zepamiti piuNo, viU dvi0 va0 piuNA, piUhiM, piUhi // 40 // piuNaM, piUNa ca0 bahu0 // piuNo, piUo, piUhiMto paJcamI / paSThI caturthAvat // piuMsi, piuMmi / piUsu / sa0 / zrota udihIhiMtavisuSu / 3 / 2 / 26 // zrotaH pareSu ut ihi ihito isu ityeteSu parepu pUrvaparayoH pUrvasajAtIyaH syAt go| prota iti-pUrvaparayoH pUrva ityanuvartate / gozabdAduti pratyaye'nenaukArasyokArasyacobhayoH sthAne bokAre go / evameva gohiM / gohito / gosu // ddaavogaa|4|3| 36 // goH parayoradito vorAdezo bhavati / gAvo / DAyoriti-aditorityanuvartate / prathamAbahuvacane'to dvitIyAbahuvacane itazcAnena DAvobhavati / tathA ca gozabdAdati vibhakto DAyAdeze Diti Tilope gAvo / evameva dvitIyAbahuvacane bodhyam / miNAedatotssamiSu gorgavaH / 4 / 3 / 20 // eSu pareSu gozabdasya gavAdezaH syAt / gavaM / gAvo / gaveNa / gohiM / gavAe / gavaM / gavA. gavAo / gohito / gavassa / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janasiddhAntakaumudI miNAediti-mazceNazcAeJcAoJca rasazca mizceti vigraha itaretarayogadvandvaH / anekavarNatvAtsarvAdezaH / 'dezo'dantaH / ataevaitadAdeze niNavatkAryANi bhavanti / / smarttavyAni / gohiM ityAdau tu govatkAryANi nanti // gozabdAdaNami vibhaktau vakSyamANasUtreNa DavamAdeze Tilope gavaM / evameva paSThIbahuvacane'pi // __ aNasya Dakancha / 4 / 3 1 21 // goH parasyANapratyayasya DabamAdezaH syAt / garva / gave, gavaMsi, gami / gosu / he go! / gAvo / / . aNalya iti-DAvoriti sUtrato gorityanuvartate / anekavarNavAtsarvAdezaH / gozabdAdaNasya DavamAdeze . Telope gavaM / masyAnusvAraH / sambodhane prathamAvat sAmAnyatayA udatorupAdAnAt / / .. atha sabvaNAmazabdAH - saMvAdIni saMvaNAmAni / 1 / 1 / 26 // - sannAdayaH zabdAH savvaNAmasaMjJAH syuH savye, sabyo / savAdaya iti-savvAdInyuddizya savvaNAmasaMjJA vidhIyate na tu sabbaNAmamuddizya savvAdisaMjJA lAghavArthameva saMjJAyA AvazyakatayaikasyAnekasaMjJAkaraNe lAvavAbhAvena tatkaraNaM vyartha syAt / kiJca yacchandayogaH prAthamyamityAdhuddezya lakSaNalakSitatayA sanvAderevoddezyatvamucitam / na ca saMjJAyA lAvava' prayojanakatayA sAdisaMjJAmapahAya navavarNaghaTitagurusaMjJAvidhAne kiM phalamiti vAcyaM, sabersi NAmaM savvaNAmamiti mahAsaMjJayA sarvArthavAcakasyaiva savvaNAmasaMjJAyA lAbhena yatra kasyacit savveti nAma kRtvA sanazabdaH prayujyate tatra sabvazabdasya sarvArthavAcakatvAbhAvena saJcaNamasaMjJAyA apravRttareva phalatvAt / evamapi / savva + u iti sthite 'idutaH puMsyata' ityanenokArasyekAre vRddhAvekAre savve; ikArAbhAve vRdhdyAvokAre savvo // haH savvaNAmAt / 4 / 3 / 58 // akArAntasavaNAmazabdAtprathamAvahuvacanasyekArAdezaH syAtpuMli / savye / sacvaM / ske| samveNaM, savveNa / sabahiM, savvehi / savasla, savAe / i. sabbeti-puMsItyanuvartate ata iti ca yadyapi sAmAnyataH prathamAvibhaktau vidhAne'pi nakSatiH prathamaika. bacane'pi 'sacce' ityasyeSThatvAt / nanu tathA sati samdhI iti kathaM bhavediti cenna, vahulagrahaNasambandhAtprayamaikavacane vikalpena pravRttyoktarUpasiddhaH / tathApi vahulagrahaNasambandhAbhAvasUcanAyaiva tathoktamanyathA'trApi vikalpaH Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savaNAmazabdAH * sambhavet / tathA cAtrApi savvo ityaniSTaM rUpaM vikalpena syAt / savva + a ityatrAnenAkAsyekAre vRddhAvekAre sanve / / savva+m ityatrAnusvAre savvaM / sabve pUrvavat // savva + iNa ityatreNANehosIsUnAmiti sUtreNa vikalpena mamAgame'nusvAre vRddhau savveNaM, mamAgamAbhAve samveNa / savva + ihi atra mamAgame'nusvAre vRddhau savvehi, mamAgamAbhAvapakSe savvehi // savva+ ae iti sthite'etaH ssa-ityAdinA ssAdeze savvassa, pakSe'didyuta iti sUtraM prabAdhya pUrvasavarNadIce prakRtibhAve savvAe // * . . aNasyetirastriyA / 4 / 3 / 61 // . . akArAntasavvaNAmazabdAtparasyANapratyayasyasirAdezaH syAdastriyAm / savvesi, savvesi / savvA, sanyAo / svvehito| sadassa / savvesi, savyesi | savvaMsi, savvaMmi, sacce / savvesu / aNasyesiriti-santraNAmAt, ata iti padadvayamanuvartate / anekavarNatvAtsarvAdezaH / savva+ aNa ityatrAnena 'isi' ityAdeze iNANehIsIsUnAmityanena vaikalpike mamAgame'nusvAre'taH svare parasya savarNa iti sUtreNa vRddhau savvesiM, mamAgamAbhAve savvesi // savva + atoditi sthite'toto'taH iti sUtreNaukArasya lope takArasya yakAre lope pUrvasavarNadIrgha ca savvA, pakSe pUrvasavarNadIrghaM takArasya yatve yasya lope prakRtibhAve savvAyo / savva + ihiMto iti sthite vRddhau bahulagrahaNAttakArasya yakArAbhAvesavvehito / savvassa / savyesiM pUrvavat // sessiM vA / 4 / 3 / 56 // . . . . . akArAntarAyaNAmazabdAtparasya saptamyekavacanasya seH stimAdezo vA syAt / savasti / lessimiti-ataH savvaNAmAditi padadvayamanuvartate / sanva +mi ityatra sirityanena syAdeze'nena sUtreNa seH simAdeze'nusvAre / savvassiM / / pane-sabba+ mi ityatra sirityanena syAdeze mau vyaJjanAdau nAnna ityanena mamAgame'nusvAre savvaMsi, syAdezAbhAve savvaMmi pakSe 'meris' iti sUtreNa isAdeze vRddhau savve / saca + isu ityatra vRddhau savvesu // . .: . :: jatakebhyo'toto:vA mhAH / 4 / 3 / 62 // sarvanAmasaMjJakebhya ebhyaH parasya paJcamyekavacanasyaH mhAdezo vA syAdastriyAm / jamhA / . zeSa savvazabdavat / / ....... . - jatakebhya iti-jazca tazca kazceti dvandvaH / savaNAmAt , asriyAmiti padadvayamanuvartate ! anekavarNatvAtsarvAdezaH / ja+atodityatrAnena sUtreNa vibhaktehAdeze jamhA, mhAdezAbhAve'toto'taiti sUtreNaukArasya lope tasya yatve yalope pUrvasavarNadIdhai ca jA, pakSe pUrvasavarNadIce takArasya . yakAre lope prakRtibhAve jaao| zeSamiti-je, jo / ne // 70 // jaM / je // dvi0 // jeNaM, jeNa, jehiM, jehi // 40 // jassa, jAe / jesiM, Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI jesi // 10 // jehiMto // paM0 bahu0 // jassa / jesiM, jesi, // 10 // jasi, jami, je, jasti / jesu / / sa0 // zeSaM savvazabdavadityatra jazabdasyeti zeSaH / tAdizabdeSu vizeSarUpArNA mUla eva / darzitatvAt / utyetatayoraklAbe saH / 2 / 3 / 78 // etatazabdayorupadhAyAH prathamaikavacane pare sakArAdezaH syAdaklIve / utyeteti-upadhAyA ityanuvartate / uti, etayoH , aklIve, sa, iti padacatuSTayam / etazca tazceti dvandvaH anyavacane pare klIve ca sakArAbhAvAdutIti aklIve iti coktam / sakArottarAkAra uccAraNArthaH / etatAbhyAM puMsi vA / 3 / 4 / 70 // AbhyAM parasya prathamaikavacanasya lopo vA syAtpuMsi / sa, se, so / te / etatAbhyAmiti-uta iti lopa iti dvayoranuvRttiH / ta + u-ityatrotyetatayoraklIve sa ityanena takArasya sakAre'nena vibhaktoMpe sa, lopAbhAve 'idutaH puMsyat' iti sUtreNokArasyekAre vRddhau se, tadabhAve vRddhau so| te / taM / te // teNaM, teNa / tehiM, tehi / tassa, tAe / tesiM, tesi / ta+atodityatra 'jatakebhyo'toto vA mhA' iti vibhaktamhAdeze tamhA, etadabhAve'toto'ta iti sUtreNaukArasya lope takArasya yakAre yalope pUrvasavarNadIdhaiM ca tA, pakSe pUrvasavarNadIdhe tasya yatve lope prakRtibhAve tAo / tehito|| tasya sasssaya seH| 4 / 3 / 72 // . tazabdasya SaSThayekavacanassasahitasya 'se' ityAdezo vA syAt / se, tassa / tesiM, tesi / zeSaM jazabdavat / - tasyeti-sena sahitaH sassastasyetyarthaH / vetyanuvartate / SaSThathekavacana evAyamAdezo natu caturthyAmapyanabhidhAnAttadAha paSThayekavacaneti / ta+ ssetyatrAnena prakRtipratyayorubhayoH sthAne 'se' ityAdeze se, tasyetyarthaH / pakSa takArasya ssAdeze tassa / tesiM, tesi / tasi, tami, te tassi / tesu / ke, ko / ke| kaM / ke / keNaM, pheNa / hiM, kehi / kassa, kAe / kesi, kesi / kamhA, kA, kAo // : __ kAdihintorito DoH / 4 / 3 / 33 // 'kazabdAtparasyehitopratyayasyAde'o' ityAdezaH syAdastriyAm / kohito / zeSaM jazabdavat / ___ kAdIti-kAt, ihiMtoH, itaH, Daoriti padacatuSTayam / astriyAmityanuvartate / ka + ihiMto'trAnena vibhapherAderikArasya 'Dao' ityAdeze Dalope DittvAhilope prakRtibhAve kaohito / kassa / kesi, phesi / ityAdi / imasya sotaH puMsyayam / 4 / 3 / 24 // . imazabdasyopratyayasahitasyAyamityAdezo vA syAtpuMsi / ayaM, ime / / .. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savvaNAmazabdA imasyeti-utA saha+sot sasya sota ityarthaH / vetyanuvartate / ima+8 ityanna prakRtipratyayayorubhayoH sthAne'yamityAdeze ayam , pakSe 'idutaH puMsyata' ityanenekArAdeze vRddhau ime / imasya morNaT / 4 / 2 / 5 // . imasambandhino 'mo' ityasya NaDAgamo vA syAt / iNamo, imo / ime / imasyeti-cetyanuvartate / ima / u ityatre kArAbhAve vRddhau 'imo' iti sthite'nena sUtreNa mo ityasya NaDAgame ritvAdAdyavayave iNamA, NaDAgamAbhAva imo / iNamo ityatra "jaMbU ! iNamo aNhayasaMvaraviNicchaya pavayaNassa nissaMda" iti paNha0 1, 1; pramANamasti / ima + a iti sthite 'i: savvaNAmAdata' ityanenAkArasyekArAdeze vRddhAvekAre ime| masya No mi / 4 / 3 / 27 // ima zabdasambandhimakArasya NakArAdezo vA syAnmapratyaye pare / iNaM, imaM / ime / masyeti- imasyeti veti cAnuvartate / ima + m ityatrAnena makArasya NakAre'nusvAre iNaM,pakSe imaM / iNamityatra "goyamo iNamanyamI / utta0 23 / 31 // iNamakkhevaM pucche, bhaga0 2 / 1, iti pramANamasti / ime / / pUrvavat / astriyAmiNe'NaH / 4 / 3 / 28 // . imazabdasyANAdezo vA syAdiNapratyaye pare'striyAm / aNeNa, imeNaM, imeNa / imehi, imehi / imassa, imAe / imesi, imesi / imA, imAo / imehinto / imasyeti-imasyetyanuvartate anekavarNatvAtsarvAdezaH / ima + iNa ityavasthAyAmanenemasyANAdeze vRddhau zraNeNa, pakSe vRddhau vaikalpike mamAgame ca kRte 'nusvAre imeNaM, mamAgamAbhAvapakSe imeNa / ima + ihi atra mamAgame vRddhI imehi, mamAgamAbhAve imehi // ima X ae ityatrAetaH ssonAmna, ityanena ssAdeze imassa, ssAdezAbhAve tu pUrvasavarNadIrgha prakRtibhAve imAe / zaxNa ityatrANasyesirastriyAmiti sUtreNa 'isirityAdeze 'iNANehIsIsUnAm , iti vikalpena mamAgame'nusvAre 'ataH svare parasya savarNa ityanena vRddhau imesi mamAgamAbhAve imesi // imaxatodityatrAtoto'ta,iti sUtreNaukArasya lope takArasya yakAre lope pUrvasavarNadIce imA, pakSe pUrvasavarNadIpeM tasya yatve yalope prakRtibhAve imAo / ima ihiMtoityatra vRddhau imehito // . sissayoras / 4 / 3 / 26 // imazabdasyAsAdezo vA syAt ssissayoH parayorastriyAm / assa, imassa / imesi, imesi / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI - ssissayoriti imasya, vA, astriyAmiti padatrayamanuvartate / sittvAtsarvAdezaH / atra sazabdena paSTyekavacanasyaiva grahaNaM natu catuyekavacanasya catujhaM tAdRzaprayogasyAdarzanAt / ima + rasa ityatrAnena sUtreNemasyAsAdeze itsaMjJakasya sasya lope assa,pakSe imassa / imesiM, imesi // pUrvavat / / imassi kassiMvat / / - ayaH sau / 4 / 3 / 26 // . imazabdasyAyAdezo vA syAt sau pare / ayaMsi, assi, imamsi, imaMsi, imaMmi ime. imesu / esa. ese, eso / ee / eyaM / ee / eeNaM, eeNa / eehi, eehi / eessa, ethAe. eesiM. eMesi / eyA, eyaao| eehito / eyassa / eesiM eesi eyaMsi. emi, ee. eyassi, eesu| evamannakayareyarAdayaH / / zraya iti-imasya, vA, itidhAnuvartate / anekavarNatvAtsarvAdezaH / ima+mi ityatra 'siH' iti sUtreNa ; syAdeze'nena sUtreNemasyAyAdeze mamAgame'nusvAre ayaMsi, "ayaMsi loe // ityutta0 17120 / / pakSe seH sti miti servikalpena simAdeze 'ssissayoras' iti sUtraNemasyAsAdeze. masyAnusvAre. asti, asAdezAbhAve imassi, simAdezAbhAve mamAgame'nusvAre imaMsi, syAdezAbhAve tu imami pakSe merisiti sUtreNesAdeze vRddhau : ime / ima+ isu ityatra vRddhau imesu // eta + u ityatrotyetatayorakkIbe sa ityanenopadhAyAstakArasya : sakAre / etatAbhyAmalIbe vo, ityanena vibhaktoMpe esa, lopAbhAve 'idutaH puMsyata iti sUtreNokArasyekAre : vRddhau ese itvAbhAve vRddhau eso / eta + a ityatra 'i: savvaNAmAdataH' iti sUtreNAkArasyekAre takArasya yakAre lope vRddhau prakRtibhAve ee // eta+m ityatra takArasya yatve lopAbhAve'nusvAre eyaM / eta+ i ityatra tasya yatve lope vRddhau ee // eta+ iNa ityatra tasya yatve lope mamAgame'nusvAre vRddhau ca eeNaM, mamAgamAbhAve eenn| / eta + ihi ana tasya yatve lope vaikalpike mamAgame'nusvAre vRddhau ca eehi, mamAgamAbhAve eehi // eta+bhae ityatrAetaHsso nAnnaH' iti sUtreNa ssAdeze eyassa, bahulagrahaNAttakArasya yakArAbhAve etassa, ssAdezAbhAve takArasya yakAre pUrvasavarNadIdhaiM prakRtibhAve bahulagrahaNAd yakArasya lopAbhAve eyaae| . eta + aNa ityatra 'aNasyesirastriyAmiti sUtreNesyAdeze 'iNANehIsIsUnAm' iti vaikalpike mamAgame'nusvAre takArasya yakAre / lope ca vRddhau eesiM, mamAgamAbhAvapakSe eesi / / eta+atodityatrAtoto'ta iti sUtreNIkArasya lope takArasya yasve lope eta + a iti jAte pUrvasavarNa dIrthe takArasya yakAre bahulagrahaNAllopAbhAve. eyA, okArasya lopA bhAvapakSe pUrvavat sarvakAyeM prakRtibhAve eyAo / eta + ihiMto ityatra vRddhau etazabdasthatakArasya yakAre lope bahulamahaNAdvibhaktisthatakArasya yatvAbhAve prakRtibhAve eehito // eyassa / eyasiM, eesi // pUrvavat // eta / mi ityatra syAdeze tasya yasve mamAgame'nusvAre eyasi, syAdezAbhAve eyaMmi; pakSe merisAdeze takArasya yaphAre Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacaNAmazabdA lope vRddhau prakRtibhAve ee / se:ssimiti risamAdeze takArasya yakAre eyasi / eta + isu ityatra vRddhau rAkArasya yaphAre lope prakRtibhAve eesu // amhasya mahamo sotaH / 4 / 3 / 76 // upratyayasahitasyAmhazabdasya ha ahamityAdezau paryAyeNa syAtAm / haM, ahaM / amhatyeti-utA saha vartamAnaH sot tasyeti vahuvrIhiH / amhazabdasyAnena hamAdeze'nusvAre haM, ahamAdaze ahN| * vA sAto vayam / 4 / 3 / 82 // ____ apratyayasahitasyAmhazabdasya vayamityAdezo vA syAt / vayaM, amhaM // jAgati-amhasyetyanuvartate / atA saha vartamAnaH sAt tasyeti bahuvrIhiH / amha + a ityatrAnena prakRtipratyayayorubhayoH sthAne vayamAdeze'nusvAre vayaM; pakSe 'i.. sabvaNAmAdataH' iti sUtreNAkArasyekAre vRddho amhe / / samo nemaMgalamalamaH / 4 / 3 / 77 // mapratyayasahinasyAmhazabdasya me, maM, mama, mamam ityete AdezAH paryAyeNa syuH / me, meM, mama mamam / / sama iti-amhasyetyanuvartate / makAreNa saha vartamAnaH sama tasyeti bahuvrIhiH / amha + m ityatrAnena prakRtipratyayayorubhayoH sthAne me ityAdeze me, tadabhAve 'ma' ityAdeze maM, tadabhAve 'mama' ityAdeze mama, etadA bhAve mamamityAdeze'nusvAre mamaM // evaM rUpacatuSTayam // seto nenAcau / 4 / 3 / 83 // dvitIyAbahuvacanasahitasyAmhazabdasya ne no ityAdezau vA syAtAm / Ne; ne, No, no, amhe / seto neneti-amhasya, vA, itipadadvayamanuvartate / itA saha set tasyeti bahuvrIhiH / amha + i ityatrAnena prakRtipratyayayorubhayoH sthAne ne, ityAdeze Natve Ne, NatvAbhAve. ne, evaM No, no, pakSe vRddhau amhe-|| . seNasya memaebhayAH / 4 / 3 / 78 // iNapratyayasahitasyAmhazabdasya me, mae, mayA ityeta AdezAH paryAyeNa syuH / me, mae, mayA / neNasyani-amhasyetyanuvartate / iNena saha vartamAnaH seNastasyeti bahuvrIhiH / mezca, maezca mayAzceti dvandvaH / amha + iNa ityatreNasahitasyAmhazabdamya sthAne'nena sUtreNa me ityAdeze me, mae ityAdeze prakRtibhAve mae, mayA ityAdeze mayA / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI seherneH / 4 / 3 / 84 // ihipratyayasahitasyAmhazabdasya ne ityAdezo vA syAt / Ne, amhehiM, amhehi // seheriti-amhasya, vA, itidvayoranuvRttiH / ihisahitaH sehistasyeti vhuvriihiH| amha + ihi ityatrAnenehisahitasyAmhazabdasya ne ityAdeze Natve Ne; pakSe vRddhau vaikalpike mamAgame'nusvAre'mhehi, mamAgamAbhAve' mhehi / diTuM cANe suyaMca Ne / aacaa0|1|4|2|| sAtoto smaaprommaahitaavau| 4 / 3 / 80 // paJcamyekavacanasahitasyAmhazabdasya mamAo mamAhito ityetAvAdezau paryAyeNa syAtAm / ___mamAo, mamAhito / amhehito / sAtota iti-amhasyetyanuvartate / atotA saha sAtot tasyeti vahuvrIhiH mamAozca mamAhitozceti dvandvaH / amha + atodityatrAnena sUtreNAtotsahitasyAmhazabdasya sthAne mamAo ityAdeze prakRtibhAve mamAo, pakSe mamAhitI ityAdeze mamAhito / amha + ihiMto ityatra vRddhau amhehito / bahulaprahaNAnna sarvatra takArasya ykaarH|| sassasya memamamamamajhamahaMmomajjhAH / 4 / 3 / 76 // ssapratyayasAhitasyAmhazabdasya me mama mamaM majjhaM mahaM mo majjha ityete AdezAH syuH paryA yeNa / me, mama, mamaM, majha, mahaM, mo, mjh| ssssyeti-amhsyetynuvrtte|ssen saha sassastasyeti vigrhH| mezca mamazcamamaJca manmazca mahazca mozca manmazceti dvandvaH / amha + ssa ityanna prakRtipratyayayorubhayoHsthAne'nena sUtreNa me ityAdezeme, mamAdeze mama, mamamAdeze' nusvAre mama, manmamAdeze nusvAre majha,mahamAdeze'nusvAre maha, mo ityAdeze mo, majmAdeze majma / amhaM sANasya / 4 / 3 / 85 // ___aNasahitasyAmhazabdasyAmhamAdezo vA syAt / ahaM / amhamiti-zraNena saha sANastasyeti bahuvrIhiH / amhasya, veti dvayoranuvRttiH / amha + aMNa ' ityatrAnena prakRtipratyayayorubhayoHsthAne 'amhami' tyAdeze'nusvAre amhN| nenavassAkamaH / 4 / 3 / 86 // aNasahitasyAmhazabdasya ne, no, assAkamityeta AdezA vA syuH / Ne, ne, No, no,assAka, amhANaM / nenaveti-sANasya, amhasya, veti padannayamanuvartate / amhamaNa / ityatrAnena ne ityAdeze Natve Ne, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumhazabdAH NatvAbhAve ne, no ityAdeze Natve No, NatvAbhAveno, assAkamAdeze'nusvAre assAka, etadabhAve mamAgame pUrvasavarNadIpe'nusvAre amhANaM ||nne ityatra "eyaM Ne pecca bhave" ova0 25, iti pramANam // etadasmAkaM pretya bhava iti tadarthaH mamhi sseH| 4 / 3 / 87 // sipratyayasahitasyAmhazabdasya mamhimAdezA vA syAt / mamhi / mahimiti-amhasyeti veti cAnuvartate / sinA saha sasistasyeti vigrahaH / amha+mi ityatra 'siH' itisUtreNa meH syAdeze'nena sisahitasyAmhasya 'mamhim' ityAdeze'nusvAre mahi // dRzyate ca "taM bhaI NaM bhavatu devANuppiyANaM manhi jassa aNuppabhAveNa akkiTTe nAva viharAmiH" bhaga0 // 3-1 // tadbhadraM bhavatu devAnupriyANAM mayi yasyAnuprabhAveNAkliSTo yAvadvihArAmi / / paTe sau mamam / 4 / 3 / 81 // amhazabdasya mamamityAdezaH syAt saptamyekavacane pare / mamaMsi, mamaMmi / amhesu // mAviti-amhasyetyanuvartate / amhAmi ityatra meH syAdeze'mhazabdasyAnena sUtreNa mamamAdeze'nusvAremamaMsi syAdezAbhAve'nena mamamAdeze'nusvAre mamaMmi / atra bAhulakAllopo na / amha+isu ityatra vRddhau amhesu // atha tumhshbdH|| sotastumhasya tantumetumamaH / 4 / 3 / 88 // upratyayasahitasya tumhazabdasya taM tume tumam ityeta AdezAH paryAyeNa syuH / taM, tume, tumam / __sota ini-utA saha sottasyeti bahuvrIhiH / taJca tumezca tumazceti dvandvaH tumha +u ityatrAnena sUtreNopratyayasahitasya tumhazabdasya tamAdeze'nusvAre taM, tume ityAdeze tume,, tumamityAdeze'nusvAre tumaM // bahuvacaneSu tubbhatujjhau thA / 4 / 3 / 86 // tumhazabdasya bahuvacane pare tumbha tujjha ityetAvAdezau vA staH paryAyeNa / tubbhe, tujjhe, tumhe / bahuvacaneviti-tumhasyetyanuvartate / tubhazca tujmazceti dvandvaH / tumha +a ityatrAnena tumbhAdeze 'iH savvaNAmAdataH' ityanenAkArasyekAre vRddhau tumbhe, tujhAdezapakSe tujhe, etadabhAve tumhe // samasteH / 4 / 3 / 10 // mapratyayasahitasya tumhazabdasya 'te' ityAdezo vA syAt / te / pakSe / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudrI . . sama iti-tumhasyeti veti cAnuvartate / ma sahitaH sam tasyeti samAsaH tumha + m ityatrAnena prakRtipratyayayorubhayoH 'te' ityAdeze te, pakSe te ityAdezAbhAva ityarthaH / . mimostumhasya hasya / 3 / 4 / 57 // mipratyaye mpratyaye ca pare tumhasambandhihakArasya lopaH syAt / tumaM / tumbhe, tujjhe, tumhe / ' mimoriti-lopa, ityanuvartate / mimoriti saptamyantam / tumhana m ityatrAnena hakArasya lope' nusvAre tumaM / tumha + i ityatra 'bahuvacaneSu tuvbhatujjho vA' itisUtreNa tumbhAdeze vRddhau tunbhe tujjhAdazapakSe tujjhe pakSe tumhe / / seNasya tumH| 4 / 3 / 12 // iNapratyayasahitasya tumhazabdasya tume ityAdezaH syAt / tume / tumbhehi, tujjhahi, tumhehi, tumbhehi, tujjhahi; tumhehi / seNasyeti-iNena sahitaH seNastasyeti vigrahaH / tumhasyetyanuvartate / tumha +iNa ityatrAneneNasahitasya tumhasya te ityAdeze tume| tumha + ihi ityatra 'vahuvacaneSu tumbhatujhau vA' itisUtreNa tubbhAdeza 'iNaNehIsIsUnAmiti' sUtreNa mamAgame'nusvAre vRddhau tumbhehiM, mamAgamAbhAve tumbhehi, tujhAdeze tujhehiM, tujjhahi, AdezAbhAvapakSetu tumhehi, tumhehi // sAtotastumAhitoH / 4 / 3 / 64 // atotpratyayasahitasya tumhazabdasya 'tumAhito' ityAdezaH syAt / tumAhinto / tunbhehito tujjhahinto, tumhehiMto / sAtota iti-atotA saha vartate sAtottasyeti vahuvrIhiH / tumhasyetyanuvartate / tumha+ratodityatrAnena prakRtipratyayasamudAyasya tumAhito ityAdeze tumAhito / tumha ihiMto iti sthite tumbhAdeze vRddhau tunbhehito, tujjhAdeze tujhehito, etadabhAve vRddhau tumhehito|| ___ sassasya tetavatujhaMtumaM tuhaMtusaMtujjhAH / 4 / 3 / 63 / / ssapratyayasahitasya tumhazabdasyaita AdezAH paryAyeNa syuH / te, taba, tujha, tuma, tuhaM, tumbha, tujjha / sassasyIta-ssena sahitaH sarasastasyeti samAsaH / tumhsyetynuvrtte| tumhassa ityavasthAyAM ssasahitasya tumhasyAnena sUtreNa te ityAdeze te, evaM tava tujjhamityAdikamapi bodhyam / caturthyekavacane' yetAzameva "etaHsso nAmnaH" ityatra bahalamityanavartanAnnityamevAtra pravattau tamAe ityAderasambhavAt / / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAntAH strIliGgAH aNasya mH|4|3|11|| tumhazabdasambandhino'Napratyayasya mAdezo yA syAt / tumbhaM, tujha, tumhaM, tumhANaM / tumaMsi, tumaMmi / tumbhesu, tujjhesu, tumhesu / aNasyeni-aNasyeti SaSTha-yantam / maH prathamAntam / akAra uccAraNArthaH tumha + aNa ityatra "bahuvacaneSu tumbhatujmo vA" ityanena tumbhAdeze'nena sUtreNa makAre'nusvAre tumbha, tujhAdeze tujha, tadabhAve tumheM / mAdezAbhAve tumhANaM / tujhANaM, tumbhANaM, ityapi bodhyaM sUtraprApteH samAnatvAt / evaM caturthIvahuvacanepyetAhazameva rUpaM bodhyam / tumha + mi ityatra mimostumhasya hasyeti sUtreNa halope mau vyaJjanAdau nAmna iti sUtreNa mamAgame'nusvAre 'si' rityanena sUtreNa syAdeze tumaMsi, syAdezAbhAve tumaMmi / makArasya lopastu bAhulakAnna / tena 'tume' iti na bhavati / tumha + isu ityatra tumbhAdeze vRddhau tumbhesu evaM tunbhesu pakSe tumhesu / // iti svarAntAH pulliGgAH // atha svarAntAH striilinggaaH|| -~- Tra natrAkArAnto mAlAzabdaH / maalaa|| natreni-tatra teSu svarAntastrIliGgeSu mAlAzabdaH kathyate / mAlA + u ityatra : AdidudbhadhaH-" iti sUtreNa pUrvasavarNadIrgha bhaalaa| aditorogAdidujhyaH striyAM vA / 4 / 3 / 70 // AdidudbhyaH parayoH prathamAdvitIyAbahuvacanayorogAgamo vA syAt striyAm / mAlAo, mAlA / Adinogini-acca icceti dvandvaH / mAlA + a ityatrAnenaugAgame kittvAdantyAvayave mAlA + a o iti jAte pUrvasavarNadIce prakRtibhAve mAlAo, ogAgamAbhAve pUrvasavarNadIce mAlA // AdIdUtAM hakho bahulaMmi / 3 / 3 / 1 // zrAkArekArokArANAM mapare hasvo bahulaM syAt / mAlaM / mAlAzro, mAlA / zrAdInAmini-Acca Icca Ucceti dvandvaH / mAlA+m iti sthite'nenAkArasya hasvatve'nusvAre ca mAlaM / mAlA+ i ityatra 'AditorodAdiduddhaH khiyAM veti sUtreNa 'ok' ityAgame mAlA + imo iti jAte pUrvasavarNadIrthe prakRtibhAve mAlAo, pakSe pUrvasavarNadIce mAlA // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI iNassamInAmaeH / 4 / 3 / 71 // AdidudbhayaH pareSAmeSAM vibhaktInAmae ityAdezaH syAt striyAm / mAlAe / mAlAhiM, mAlAhi / mAlAe / mAlANaM / mAlAo maalaahinto| mAlAe / mAlANaM / mAlAe / mAlAsu iNassamIti-AdidudbhayaH striyAmiti padadvayamanuvartate / anekavarNatvAtsarvAdezaH / mAlA + iNa itya trAnena 'ae' ityAdeze pUrvasavarNadIdhai prakRtibhAve mAlAe / mAlA / ihi ityatreNANehIsIsUnAmiti sUtreNa baikalpike mamAgame'nusvAre pUrvasavarNadIrgha mAlAhiM, mamAgamAbhAve mAlAhi / mAlA+ae ityatra pUrvasavarNadIce prakRtibhAve mAlAe / mAlA+aNa ityatra mamAgame'nusvAre pUrvasavarNadIdhaiM mAlANaM // mAlA+atodityatra pUrvasavarNadIghe takArastha yakAre lope prakRtibhAve ca mAlAo / mAlA ihito ityatra pUrvasavarNadIce maalaahito| mAlA+ssa ityatrAnena sUtreNa ssasyAe ityAdeze pUrvasavarNadIrgha prakRtibhAve mAlAe / atra mAlA ssa iti dazAyAM 'saMyukta' iti sUtreNa hasvastu na bhavati, 'nimittaM vinAzonmukhaM dRSTvA tatprayukta kArya na kurvanti' iti paribhASayA ssakArasya vinAzabhAvitvena tannimittakahasvApravRtteH / mAlANaM pUrvavat // mAlA mi ityatrAnena sUtreNa meH 'ae' ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve mAlAe / mAlA + isu ityatra pUrvasavarNadIghe mAlAsu // __ Ato De: / 4 / 3 / 10 // zrAkArAntAnAmnaH parasyAmantraNaikavacanamya De ityAdezo vA syAt / bho mAle ! mAlA / Ana iti-dhA, utaH, mAmantraNe, nAmna ityeteSAmanukRttiH / mAlA+3 ityatrAnenokArasya 'De' ityAveze DivAdAkArasya lope bho mAle !, pakSe pUrvasavarNadIrgha mAlA ! / bahuvacane prathamAbahuvacanavat / / ammAyA Dozca / 4 / 3 / 11 // ammA zabdAtparasyAmantraNaikavacanasya Do ityAdezo vA syAt / bho ammo ! bho amme ! bho ammA ! / . abhmeti-AmantraNe utaH vA iti padatrayamanuvartate / ammA+u ityatrAnenokArasya Do ityAdeze DittvAhilope bho ammo !, De ityAdeze bho amme ! AdezAbhAvapakSetu pUrvasavarNadIrghe bho ammA !! zeSaM mAlAvat // mimAto'Nasya / 4 / 3 / 60 / / AkArAntasavvaNAmazabdAt parasyANasya simAdezaH syAt / savvAsi // SaSThI bahuvacane' ___pyevameva // zeSa mAlAvat // simAna iti-vizeSaNantadantasyetyanenAkArAntAditi lAbhaH / savvaNAmAt iti padamanuvartate / bhanekavarNatvAtsaryAdezaH / savvA+bhaNa ityatrAnena sUtreNa simAdeze'nusvAre savvAsi // zeSamiti savvA / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 svarAntA strIliGgA savvAo, savvA // 1 // samvaM / savvAzro, savvA // 2 // savvAe / savvAIi, savvAhi // 3 // savvAe / caturthI eka va0 / / savvAo / savvAhito / / 5 / / savvAe / savvAsi // 6 // savvAe / savvAsu // 7 / he savve ! he savvA !! he savvAo ! he savvA / / AmantraNam // iNe jAtayoriH 4 / 3 / 66 // jAtAzabdayorikArAdezo vA syAdiNe pare / jAe, jAe | jAhi, jAhi // iNa iti-antyasya paThatheti paribhApayA jAtAzabdayorantyasyekArAdezaH / vetyanuvartate / jaa| jAo, jA // jaM / jAo, jA // jA + iNa ityatrAnena sUtreNa jAzabdasyekArAdeze 'iNassamInAmaeH' iti sUtreNeNasyAe' ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve jIe, ikArAdezAbhAve pUrvasavarNadIce prakRtibhAve jAe / jA + ihi mamAgame'nusvAre pUrvasavarNadIce jAhiM, mamAgamAbhAvapakSa jAhi / / aessamInAM jAkAtemAbhyo DIse / 4 / 3 / 68 / jA kA tA imAzabdabhyaH pareSAM caturthISaSThasiptamyekavacanAnAM 'DIse' ityAdezo vA syAt / jA~se, jAe 3 // zeSaM savvAzabdavat / evaM kAtAzabdau / aesseti cetyanuvartate / aezca ssazca mizca aessamayasteSAmiti vigrahaH / jo ca kAca tA dhemA ca jAkAtemAstebhya iti samAsaH / jA+ ae ityatrAnena vibhakteH 'DIse"ityAdeze DitvAhilope jIse, pate pUrvasavarNadIce prakRtibhAve jAe / jAsiM // jAo / jaahiNto|| jA + ssa ityatrApyanena DIse ityAdeze AkAralope jIse, pakSe jAe / jAsi // jIse, jaae| jAsu // he je ! he jaa!| he jAo !, he jA ! // evaM kAzabde tAzabde cApyUhyam // striyAmiyam / 4 / 3 / 15 // imazabdasyopratyayasahitasyeyamityAdezo vA syAt striyAm / iyaM, imaa| striyAmiti-imasya sotaH veti padatrayasyAnuvRttiH / imA + u ityatrAnena sUtreNa prakRtipratyayayorubhayo smAne iyamityAdeze'nusvAre iyaM, pakSe pUrvasavarNadIrthe / DerimAtstriyAm / 4 / 3 / 38 // imazabdAtparayoraditArDe ityAdezo vA syAt striyAm / ime, imAo, imA / imaM / ime, imAo, imA / imAe / imAhi, imAhi // imIse, imAe / imArsi // imAo / imAhinto / / Deriti-aditoveti padadvayamanuvartate / imA + a ityatrAnenAkArasya De ityAdeze DittvAdAkAralopeime, etadabhAve zrogAgame pUrvasavarNadIce prakRtibhAve imAo, tadabhAve pUrvasavarNadIce imA // imaM / ime, imAo. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jainasiddhAntakaumudI imA // 2 // imAe / imAhiM, imAhiH // 3 / / isIse, imAe / imAsi // 4 // imAo / imAhito // 5 // eteSAM sAdhutvaM pUrvavadbodhyam // sasya DIeH striyAlimAt / 4 / 3 / 63 // . . . . . . :: imAzabdAtparasya ssapratyayasya 'DIe' ityAdezo vA syAt striyAm // imAe, imIse, imaae| ___ imAsi // imAse, isaae| __stasyoti-veti padamanuvartate / imA + sla ityatrAnena ssasya 'DIe' ityAdeze DittvAdAkArasya lope prakRtibhAve imIe, pakSe 'aessamInAM', ityAdinA vibhakte 'DarDIse' ityAdeze DittvAdAkAralope imIse, tadabhAve 'iNassamAnAmae' rityanena ssasyAe ityAdeze pUrvasavarNadIce vyastocAraNasAmarthyAt prakRtibhAve imAe / imAsi // pUrvavat // imA + mi ityatra paratvAd "aessamInA" ityanena 'Dose' ityAdeze DittvAdAkAralope imIse pakSe meH 'ae' ityAdeze pUrvasavarNadIrdhe prakRtibhAve imAe / meDIMsAe: kacid / 4 / 3 / 64. // . . . . . . . ima zabdAtparasya mipratyayasya DImAerityAdezo vA syAt striyAM kvacit / imIsAe / imAsu // __. * esA / eyAo, eyA / zeSaM savvAvat / / meriti-imAtstriyAM vetyanuvartate / 'imIsAeM ityapi prayogaH kacid dRzyate, ataevoktaM kvaciditi imA + mi ityannAnena meH 'DIsAe' ityAdeze DivAdAkAralope imIsAe / imA + isu ityatra pUrvasavarNadIce imAsu // etA + u ityatra 'utyetatayoraklIve saH' ityanena sUtreNa tasya satve pUrvasavarNadoghe esA / eso + a ityatra takArasya yakAre "aditorogAdidudbhayaH striyAMvA" ityanenaugAgame eyA+ao iti jAte pUrvasavarNadIrdhe prakRtibhAve eyAo, ogAgamAbhAve eyA // zeSaM savvAzabdavadvodhyam / / ikArAntaH strIliGgo dittishbdH|| dihI / diTThIo, dihI / dihiM / dihIo, diTThI // diTThIe / diTThIhi, diTThIhi // diTThIe. diTThINaM // diTThIo / diTThIhito // diTTAe / diTThINaM // diTThIe / dihIsu. // bho :.. . dihI ! / bho diTThIo ! bho dihI ! // . diSTrIti-diddhi + u ityatra 'AdivarNovaNebhya' iti sUtreNa pUrvasavarNadIrdhe dichI / didvi + a ityatra 'aditorogAdidudbhayaH striyAM vA' iti sUtreNa vikalpenaugAgame diSTiH+ a o iti jAte.pUrvasavarNadIdhai prakRtibhAve diTThIo, pakSe pUrva savarNadIce dichI / diddhi + m ityatrAnusvAre dilui / diddhi+ i ityatrAgAMgameM pUrva saMvarNadIrgha prakRtibhAve diTThoo, ogAgamAbhAve pUrvasavarNadIce diTThI // viDhiiNa ityatreNassamInAmaeriti sUtreNa vibhakta 'rae' ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve diTThIe / divi + ihi 'ityatreNANehIsIsUnAmiti mamAMgame Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAntA strIliGga anusvAre pUrvasavarNadIrdhe diTThIhiM, mamAgamAbhAve diTThIhi // diThThi + ae atra pUrvasavarNadIrgha prakRtibhAve diThThIe / diTThi+ aNa ityatra mamAgame pUrvasavarNadIrdhe'nusvAre diTThINaM / didvi + atodityatra pUrvasavarNadIce takArasTa yakAre lope prakRtibhAve diTThIo / diThThi + ihiMto ityatra pUrvasavarNadIce diTThIhito / diThThi + ssa ityatra sssya 'ae' ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve diTThIe / diTThINaM / pUrvavat / / diTThi + mi ityatra vibhakte 'rae' ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve diTThIe / diTThi + isu ityatra pUrvasavarNadIce diTThIsu / didvi + u ityatra pUrvasavarNadIghe bho diTThI ! / diTThI + a ityatraugAgame pUrvasavarNadIce prakRtibhAve bhodiTThIo ! ogAgAbhAve bho diTThI // IkArAntaH strIliGgaH samazabdaH // - samaNI / samaNIo, 'samarNA // samaNiM / samaNIo, samarNA / / samaNIe / samaNIhi, samaNIhi // samaNIe / samINaM / / samaNIo / samaNIhinto / / smaae|| samaNINaM // sama e / samaNIsu // . samaNIti-samaNI + u ityanna 'AdivarNovarNebhya' iti pUrvasavarNadIrgha samaNI / samaNI + a ityatra aditorogA-ityAdinaugAgame pUrvasavarNadIce prakRtibhAve samaNIo, ogAgamAbhAva pUrvasavarNadIce samaNI / / samaNI + m ityatrAdIdUtAM vahulaM mi' iti sUtreNekArasya hrasvatve'nusvAre samaNi / samaNI + i ityatraug2Agame samaNI + io iti sajAte pUrvasavarNadIrgha prakRtibhAve samaNIo, pakSe pUrvasavarNadIrgha samaNI // samaNI + iNetyatreNasyAe ityAdeze pUrvasavarNadIdhai prakRtibhAve samAe / samaNI + ihi ityatra mamAgame'nusvAre pUrvasavarNa doghe samIhi, mamAgamAbhAve samaNIhi // samaNI + ae atra pUrvasavarNadIrdhe prakRtibhAve samaNIe.! samaNI +zraNa ityatra mamAgame pUrvasavarNadIpe'nusvAre samaNoNaM / / samaNI + atodityatra takArasya yakAre lope pUrvasavarNadIrdhe prakRtibhAve ca samaNIo / samaNI + ihito atra pUrvasavarNadIrgha samaNIhito / / samaNI + rasa ityatra ssasyAe ityAdeze pUrvasavarNadIrgha prakRtibhAve samaNIe / samaNINaM / pUrvavat / / samaNI + mi ityatra meH 'ae' ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve samaNIe / samaNI + isu ityatra pUrvasavarNadIrgha samaNIsu // .. idUdbha yAM DiDU / 4 / 3 / 12 // IdUdantAbhyAM parasyAmantraNaikavacanasya DiDU ityAdezau krameNa vA staH he sagaNi !, he samaNI !! ... he samaNIo !, he samaNI ! / / . IdUyAmiti-AmantraNe, utaH, vAiti padatrayamanuvartate / Dizca duzca DiDU iti dvandvaH / yathAsaMkhyA. nAdIkArAtparasya vibhaktarDiH, UkArAtparasya vibhakte bhavatItyAha krameNeti / samaNI + u ityatrAnenokArasya . Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 'jainasiddhAntakaumudI 'Di' ityAdeze DivAdIkAralope he samaNi ! pakSe pUrvasavarNadIrgha he samaNI ! / he samaNIo !, he samaNI ! // prathamAbahuvacanavat // ukArAntaH strIliGgo dheNuzabdaH / gheNU / gheNo , gheNU ||dhennuN / gheNUo, gheNU // dheraNae / gheNahi, gheNUhi / / dheNUe / dheNUNa // gheNUo / gheNAhanto // gheNUe / gheNUNaM // gheNUe, gheNUsu // bho dheNu !, gheNU ! / bho gheNUo ! bho dheNU ! // dheviti-dheNu + u ityatra "AdivarNovaNebhya" iti sUtreNa pUrvasavarNadIghe gheNU / dheNu + aityatrAditorogAdidudbhayaH striyAM vA iti sUtreNaugAgame gheNu + a zro. itisthite pUrvasavarNadIrdhe prakRtibhAve gheNUo ! pakSe pUrvasavarNadIce gheNU // dheNu+m itisthite 'nusvAre dheNuM / gheNu + i ityatraugAgame pUrvasavarNadIce prakRtibhAve gheNUo pakSe pUrvasavarNadIrdhe gheNU // gheNu + iNa ityatreNassamInAmaeritisUtreNa vibhaktarae ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve gheNUe / gheNu + ihi ityatra mamAgame 'nusvAre pUrvasavarNadIrghe gheNUhi, mamAgamAbhAve gheNUhi // gheNu + ae ityatra pUrvasavarNadIdhai prakRtibhAve gheNUe / dheNu + aNa ityatra mamAgame pUrvasavarNadI 'nukhAre gheNUNaM // dheNu + atodityatra pUrvasavarNadIrdhe takArasya yakAre lope prakRtibhAve gheNUo / gheNu + ihito ityatra pUrvasavarNadIghe gheNUhito // gheNu + ssa ityatra ssasyAe ityAdeze pUrvasavarNadIdhaiM prakRtibhAve ca gheNUe / gheNUNaM // pUrvavat // dheNu + mi ityatra meH 'ae' ityAdeze pUrvasavarNadIdhai prakRtibhAve gheNUe / dheNu + isu ityatra pUrvasavarNadIce gheNUsu // gheNu + u ityatredbhayAM DiDU' iti sUtreNa vibhakta 'I' ityAdeze DittvAdukAralo he gheNu ! pakSe pUrvasavarNadI gheNU ! / dheNu + a ityatraugAgame pUrvasavarNadIrthe prakRtibhAve he gheNuo ! pakSe pUrvasavarNadIce he gheNU ! // UkArAntaH strIliGgo vhuushbdH|| vahU / vahUo, bahU / bhuN| vahUo, vaha // vhue| vahUhiM , bahUhi // vhue| vahUNaM // vahUo / vahUhito / / vahUe / vahUNaM / / vahUe vahasu // bho bahu ! bho vaha ! bho vahUo ! bho vaha ! // vahiti-bahU + u ityatra pUrvasaMvarNadIdhai vahU / bahU + a ityatrAditorogA-' ityAdinaugAgame vahU + a o iti jAte pUrvasavarNadIrdhe prakRtibhAve vahUo, pakSe pUrvasavarNadIrgha bahU / bahU + m ityatra "Adi. dUtAM bahulaM mi" iti sUtreNa haskhe'nusvAre vahuM / vahU + i anaugAgame pUrvasavarNadIdhai prakRtibhAve vahUro, ogAgamAbhAvapakSe pUrvasavarNadIrdhe vahU // vahU + iNa atreNasyAe ityAdeze pUrvasavarNadIrgha prakRtibhAve vahUe / vahU + ihi ityatra mamAgame'nusvAre pUrvasavarNadIdhaiM vahUhiM, mamAgamAbhAve vahUhi // vaha + ae ityatra pUrvasavarNadhIce prakRtibhAve vahUe / vahu + aNa ityatra mamAgame pUrvasavarNadIrdhe'nuskhAre vahUNaM // vahU +atodityatra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAnta napuMsaka liGgAH takArasya yakAre lope pUrvasavarNadIpeM prakRtibhAve vhuuo| vahU + ihitI ityatra pUrvasavarNadIrgha vahUhiMto / / bahU + ssa ityatra ssasya 'ae' ityAdeze pUrvasavarNadIrgha prakRtibhAve vahUe / vahaNaM / pUrvavat // vahU + mi ityatra vibhakte 'rae' ityAdeze pUrvasavarNadIce prakRtibhAve vahUe / vaha + isu ityatra pUrvasavarNadIdhai vahUsu // vahU + u 'ityatredUdbhayAM DiDU' ityanenokArasya 'Du' ityAdeze DittvAdUkAralope bhovahu !, pakSe pUrvasavarNadIce bho vahU ! / bho bahUo!, // bho vahU ! prathamAbahuvacanavat // // iti // atha svarAntanapuMsakaliGgAH -2000 --- klIvAnmo vA / 4 / 3 / 3 // napuMsakAtparasya prathamAyA ekavacanasya mAdezo vA syAt // vaNaM / dAha / mhN|| klIbAditi-uta ityanuvartate / akAra uccAraNArthaH / klIvo napuMsakastadAha napuMsakAditi / vaNa+u ityatrAnenokArasya makAre'nuskhAre vaNaM / dahi + u ityatrAnena makAre'nusvAre ca dahiM / mahu + u ityatrAnena makAre'nusvAre mahu~ / pakSe puMvat / / nnitii|4|3|44|| klIvAtparayoH prathamAdvitIyAvahuvacanayoH pratyekaM Ni ti ityetAvAdezau paryAyeNa stH|| NitIti-zlIvAt aditoH pratyekamiti padatrayamanuvartate / Nizca tizceti dvandvaH / vaNa+ityatrAnena sUtreNAkArasya 'Ni' ityAdeze-vaNa+Ni iti jAte ___Nityo naH / 3 / 2 / 37 // nAmnaH svarasya dIrghaH syApiNatyoH parayoH / vaNANi / dahINi / mahUNi // Nityoriti-dIrgha itysyaanuvRttiH| Nizca tizca NitI tyonnityoH| vaNa + Ni ityatrAnena sUtreNa NakArottaravartino'kArasya dI vaNANi / dahi + a ityatra 'NitI' iti sUtreNAkArasya NyAdeze'nenekArasya dI vhiinni| evaM mahu + a ityatra NitItyanenAkArasya NyAdeze'nena sUtreNokArasya dIghe mahUNi / evaM sarvatra * bomyam / / tervA / 4 / 2 / 16 // . AdezabhUtasya tizabdasya mamAgamo vA syAt / vaNAI, vaNAi / dahII, dahIi / mahuI, . mahUi / evaM dvitIyAyAmapi // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI teriti-mamityanuvartate / tizabdazcAditsthAnika evAnyasyAsambhavAt / vaNa + a ityatra NitItyanena vibhakteH 'ti' ityAdeze'kArasya 'Nityo' riti dIce vaNA+ti iti jAte'nena vaikalpike mamAgame'nusvAre takArasya yakAre lope prakRtibhAve vaNAI, mamAgamAbhAve vaNAi / evaM dahAI, dahIi / mahUI, mahUi / evaM dvitIyAyAmapi / tadyathA vaNaM | vaNANi; vaNAI, vaNAi / dahiM / dahINi, dahI, dahIi // mahuM / mahUNi, mahUI. mahUi // klIve nityam / 3 / 4 / 66 / / nAmnaH parasyAmantraNArthakaprathamaikavacanasya nityaM lopaH syAt / / he vaNa! | he vaNANi !, vaNAI, vaNAi // he dahi ! / he dahINa !, he dahII !, he dahIi // he mahu ! / he mahANa ! he mahUI 1, he mahUi ! // zeSaM puMvat // sabaM / savANi, savAI, sabbAi / jaM / jANi, jAI, jAi / / taM / tANi, tAI, tAi / / kaM / kANi, kAI, kAi // imaM / imANi, imAI, imAi / eyaM / eyANi, iyAI, eyAi // zeSaM puMvat / / klIva iti-AmantraNe utaH lopa iti padatrayamanuvartate / vaNa + u ityanAnenokArasya lope he vaNa ! vaNANItyAdi tu pUrvavat / evaM he dahItyAdi bodhyam / zeSa puMvaditi, tatra vaNazabdasya rUpANi jiNa zabdavat / dahizabdasya rUpANi muNizabdavat / evaM savvAde rUpANi yathAyayaM yodhyAni / / iti npuNsklinggaaH|| saMkhyAvAcakAstriliGgAH / / veDoraNI pratyekam / 4 / 3 / 43 / / duzabdAtparayoradityatyayayoH pratyekaM ve DoSiNa ityetAvAdezau vA staH // duve, doSiNa // veDoraNIti-aditoriti doriti cAnuvartate / vezca DoriNazca veDoraNI / du+ a ityatrAnenAkArasya 've' ityAdeze duve, 'DoeiNa' ityAdeze tu doriNa / / evaM dvitIyAvahuvacane'pibodhyam // 'ato'yoDavoDau puMsi' ityAdi sUtrANAM tvatra na pravRttiH, vizeSavihitenAnena bAdhAt / na ca duzabdasya dvitvavAcakatvena bahuvacanAntatvamayuktamiti vAcyam, ekAtiriktasyaiva bahutvena bahuvacanAntatvAcateH evamagre'pi / / ddodaaH|4|3|41|| duzabdAtparayoraditAtyayayo ' ' ityAdezaH syAnityam / do|| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyAvAcakAstriliGgA Dorini-aditoH nityamiti ca dvayamapyanuvartate / nityamityanuvartanAdvahulamityasyAsambandhaH / du+bha ityatra pUrvasUtrasya vaikalpikatvenApravRttAvanena 'Do' ityAdeze DittvATukAralope do / evaM dvitIyAbahuvacane'pi / / aodiyaNahitavisuSu doH // 4 / 3 / 22 // duzabdasyaukArAdezo nityaM syAdihi aNa ihito isu pratyayeSu // zroditi-nityamityanuvartate / ihizca aNazca ihiMtozca isuzca ihmaNehiMtavisavasteSviti vigrahaH / __ihIhiMtavisUnAM dvAdibhyaH svarasya / 4 / 1 / 15 // duprabhRtibhyaH saMkhyAvAcakebhyaH parepAmepAmAdisvarasya lopaH syAt / dohiM, dohi // ihIhiMteti-prAdeH lopa iti padadvayasyAnuvRttiH / ihizca ihitozca isuzca ihIhiMtarvisavasteSAmityarthaH / du prabhRtInAM saMjJAbhUtatve etadapravRttyarthamukvaM saMkhyAvAcakebhya iti / evamanyatrApi bodhyam / du+ ihi ityatra 'bhodisaNehitavisupu doH' iti sUtreNa duzabdasambandhina ukArasyaukAre'nena vibhaktarAdisvarasyekArasya lope 'iNANehIsIsUnAmiti' sUtreNa mamAgame'nusvAre dohiM, mamAgamAbhAve dohi // saMkhyAyA aNasya rahaH / 4 / 4 / 5 // saMkhyArthakazabdAtparasyANapratyayasya raha ityAdezaH syAt / doehaM / / dohito / / doehaM // dosu / / saMkhyAyA iti-du+aNa ityatra dorukArasyaukAre'nenANatya bahAdeze "tasthAnApannastaddharma labhate" iti nyAyAd bahAdezasyANatvena mamAgame'nusvAre // du + ihiMto ityatrokArasyaukAre vibhaktarAdisvarasyekArasya lope dohito / doNhaM / / pUrvavat du+ isu ityatrokArasyaukAre vibhaktarAdisvarasya lope dosu // teriNA / 4 / 3 / 42 // tizabdAtparayoradinpratyayayorSiNa ityAdezo vA syAt // tiSiNa / teriti-aditorityasyAnuvRttiH / ti + a ityatrAnenAkArassa 'riNa' ityAdeze tiriNa / evaM dvitIyAyAmapi // DayoH / 4 / 3 / 40 // tizabdAtparayoradito 'Iyo' ityAdezaH syAt / to // to // tihiM, tihi // tirAI // tihiMto / / tiNhaM / / tisu // Dayoriti-teH aditoritidvayoranuvRttiH / ti + a ityatra 'riNa' ityAdezAbhAve'nenAkArasya 'Dayo' ityAdeze DittvAcerikArasya lope yakAralope prakRtibhAve to|| evaM dvitIyAyAmapi // ti + ihi ityatra iNANehIsosUnAmiti sUtreNa vikalpena mamAgame'nusvAre tihi' mamAgamAbhAve tihi // ti + aNa ityatra, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI 'saMkhyAyA aNasya grahaH' ityanenANasya bahAdese "tatsthAnApannastaddharma labhate" iti nyAyena bahAdezasyANatvena . mamAgame'nusvAre tiNhaM // ti + ihiMto ityatra vibhaktarAdhasvarasya lope tihiNto| tiNhaM // pUrvavat / / ti + imu isyanna vibhakta rAdyasvarasyekorasya lope tisu // : roraditorvA / 4 / 3 / 36 // * catuzabdAtparayoradito 'ro' ityAdezo vA syAt // cauroM // curo|| roriti-ghatorityanuvartate / roH aditoH vA iticchedaH / catu + a ityatrAnenAkArasya 'se' ityAdeze takArasya yatve lope prakRtibhAve curo|| evaM dvitIyAvibhaktAvapi catu+I ityatrekArasya 'ro' ityAdeze takArasya : yakAre lope prakRtibhAve ca curo|| .: . . . . sAditazcattAri catornityam / 4 / 3 / 45 // . . .. ... .. ' adiatyayasahitasya cauzabdasya 'cattAra' ityAdezo nityaM syAt / / cattAri / / cattAri / / cauhi, cauhi // cauNhaM // cauhinto // cauNhaM causu // . sAdita iti-acca icca aditI adibhyAM sahitaH sAdit tasyeti vigrahaH / cau+a ityatra 'ro' ityAdezAbhAvapakSe'nena prakRtipratyayayorubhayoH sthAne 'cattAri' ityAdeze cattAri // evaM dvitIyAyAmapi / / ca+ihi ityatra mamAgame'nusvAre vibhakta rAdeH gvarasya lope cAhiM / mamAgamAbhAve cauhi / / cara + aNa ityatra bahAdeze mamAgame'nuravAre cacaehaM // cata+ ihiMto ityatra vibhaktarAdeH svarasya lope canahito / payaha // pUrvavat // ghau + isu ityatra vibhakta rAdeHsvarasya lope caum // aditoH paJcAdibhyaH / 3 / 4 / 43 // saMkhyAvAcakebhyaH paJcAdibhyaH parayoraditorlopaH syAt // paJca // paJca // pacahi, paMcahi // . pacaNhaM // paMcahinto // paMcaNhaM / / paMcasu // evaM cha zabdAdArabhyAhArasaparyantaM bodhyam // . aditoriti-lopa ityanuvartate / paJca+a ityatrAnena vibhaktope paJca // evaM dvitIyAyAmapi / para+ihi ityatra mamAgame'nusvAre vibhaktarAdisvarasya lope. paJcahi, mamAgamAbhAve paJcahi / / paJca+ paNa .. ityatra ehAdeze mamAgame'nusvAre paMcaNhaM // paJca + ihiMto ityatra vibhaktarAdeH svarasya lope paJcahinto / / paJcahaM // pUrvavat / / paMca + isu ityatra vibhakte rAdisvarasya lope paMcasu // evaM / vIsAdau vizeSakAryasya / vakSyamANatvenAdvArasaparyantamityuktam // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAvyayaprakaraNam saMkhyA teH / 3 / 4 / 44 // saMkhyAtha katipratyayAntAtparayoraditArlopaH syAt // kati / jati / tati / vIsAdyAH zabdAH saMkhyAsaMkhyeyobhayavAcakAH, tatra saMkhyeyavAcakatve nityamekavacanAntAH saMkhyAvAcakatve tUbhaya. 57 vacanAntAH // saMkhyeti -- aditoloMpa ityanuvartate / saMkhyAyAM vartamAnAdityarthaH / pratyayApratyayayoriti paribhASayA ti pratyayAntAditi lAbhaH / kati + a ityantrAnena vibhakteloMpe kati zeSaM tizabdavat // evaM dvitIyAyAmapi vodhyam / evaM jatitatizabdAvapi / vosAdizabdAnAM saMkhyA saMkhyeyavAcakatve'pi saMkhyAviziSTavAcakatvaM nityamekavacanAntatA / saMkhyAparatve tu bahubacanAntatApi // vIsAdibhyaH ||3|14 // * nauizabdaparyantAnAM vIsA (dizabdAnAM prathamAyAM napuMsakavadrUpaM syAnnityam / vasiM / cattAlIsaM / tRtIyAdau tu vIsAe / cattAlasAe ityAdi // bIsAdibhya prati-uta iti Damiti udadvayasyAnuvRttiH / vIsAzabdAdArabhya nauizabdaparyantAna nityastrIliGgAnAM prathamAyAM napuMsakakhanAtidezo'nena kriyate satAdonAM tu sarvavibhaktau puMnapuMsakatvamiti tatrAMti-dezApekSA nAsti // dvitIyAyAM napuMsakatvavidhAnaM vyartha, mapratyaye pare svata eva hrasvasiddherataH 'prathamAyA' mityevoktaM // vIkhAzabdAtpUrveSAmapi saMkhyAvA vakAnAM triliGgatvam || nauizabdopAdAnena navanauiparyantasya grahaNaM navanauizabde'pi nauizabdasya vidyamAnatvAt // vosA + a ityatrAnenAkArasya DamAdeze GittvAdA- . kAralope'nusvAre vIsaM // // iti // athAvyayaprakaraNam // sadRzaM triSu liGgeSu sarvAsu ca vibhaktiSu // vacaneSu ca sarveSu yanna vyeti tadavyayam // 1 // sadRzamiti--triSu liGgeSu sadRzaM = samAnamekaprakAramiti yAvat, sarvAsu ca vibhaktiSu samAnaM sarveSu vacaneSu ca samAnamata eva yanna vyeti vividhaprakAraM prApnoti tadavyayam // 1 // avyayasahAdi / 1 / 1 / 35 // zrahAdigaNapaThitamavyayasaMjJakaM syAt // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasiddhAntakaumudI .. bhaha / aM / aNa / airA / aiva / aIva / aNg| aMtara / aMtareNa / aMte / aMto / akamhA / aciraM / ajassaM / aja / ajjayAe / anjasue / aNisaM / ati / asthi / adu / aduttaraM / aduvA / agho / abhi / abhikkhaM / abhikkhaNaM / alaM / alamathu / avi / avitra / aviaaii| asaI / asati / ahavaNaM / ahAvaraM / ahe / aho / aa| aaii| Au / Ae / zrAvir / iii| ii / iti / iti / iya / iva / Isa / Isi / IsiM / u / uNa / unno| udAu / uhAI / upari / uppiM / uvari / ussaraNaM / ussannaM / e / ema / emAi / emeva / eyAvaMti / eva / evaM / evaraha kiM / kiJca / kiNAI / kiraNaM / kira / kila / kosa / kad / ku / khalu / khippaM / ca / caNa | caNaM / ci / citttth| ciya / the / ca / jai / jati / jadi / jA / jAu / jAva / jAvaM / jAvat / jugavaM / jhatti / Na / eM / NavaraM / Navari / gahu / NAi / NANA / Niho / Nu / guNaM / No / rANaM / raahtN| tAtAva / tAvaM / tAvat / ti / ti / tu / tha / diyA / duchu / duug| pariNayaM / dhiddhi / ghira / ghisi / na / naNu / namo / navaraM / navari / nahu / nANA / nUNaM / no| noNaM / pae / page / pcchaa| pamii / pamitti / parevvaM / pasadaM / pAu / pAur / pAe / paao| pAto / pAyaM / pi / piva / pihaM / pihu / piho / puDho / puNa / puNo / puracchA / puratyA / pug| pure / pulA / bahi / bahiM / bhiyaa| bhaMte / bhisaM / bhujo| bhUjo / me| bho| majjhe / maNayaM / maNA / mAhaM / miva / miho| musA / muhA / muhu / ya / yugavaM / raha / raho / rAo / rite / vi / viva / visaM / visu / vva / saI / sad / saMpai / saMpayaM / saMpAo / sakkhaM / snni| saddhiM / samaM / samanaM / samaMtA / sayaM / sayayaM / sayarAha / sAyaM / suiraM / supa / sudachu / sutaraM / sevaM / htaa| haMda / haMdi / haMbho / hauM / haNi haNi / haddhI / havvaM / hijo / ho / huratthA / huliyaM / he / heTu / hevA / heTThi / hechillA / heho| avyayamini-ahazabda Adiryasya tadahAdi iti tadguNasaMvijJAno bahuvrIhiH / svAnvayini stra vizepaNasyApyanvaye'yaM samAsaH / yathA lamvakarNa puruSamAnayetyAdau / puruSAndhayinyAnayane lambakarNasyApi sambandhAttadguNasaMvijJAnastadbhinno'tadguNasaMvijJAno yathA dRSTasAgaraM purupamAnayetyAdau, atra hi purupAnvayinyAnayane lAgarasya nAnvayaH / tathA prakRte'pi svAnvayisaMjJAyAmahazabdasyApi sambandhAttadguNasaMvijJAna eva / / na vyeti liGgasaMkhyAkArakaprayuktavikArAnna prApnoti yat tadavyayam / ata eva 'sadazaM triSu liGgaSu, iti zrutirapi saGgatA / ahazabdasyAnyArthe noyamAnakalazAdivat svato maGgalasvena tameva zabdamAdhavayavIkRtya gaNo nirdiSTaH / ata eva viparItazaMkAlezo'pi na / ahAdigaNastu mUla eva nirdiSTaH / tatra krameNArthI ucyante / aha AnantaryAdau / a aNa niSedhe / aiga tatkAle / ava AIadhike / aMga AmantraNe / antara antareNa abhAvavati / aMte aMto madhyadeze / akamhA daidhAdityarthe / aciraM zIghratAyAm / ajassaM nirantare / anja asminnahani / ajayAe adyaprabhRtyarthe / Ajasue adyazva ityarthe / aNisaM satate / ati atizaye. / asthi astIti siDantapratirUpakamavyayam / adu aduttaraM AnantaryAdau / aduvA pakSAntare / adho nAcairityarthe / abhi Abhimukhye / abhikkhaNaM abhikkhaM paunaH punye / alaM paryAhyAdau / alamaMthu alamasvityarthe / avi samuccayAdau / avia pakSAntare / aviyAI sambhAvanAyAm / asaI asatiM paun:punthe| ahavaNaM ayavArthe / ahAvaraM ahe tataH paramityarthe / aho nIcadaze / A maryAdA mividhyAdau / AI vaakyaalNkaare| Au pakSAntare / Ae samIpe / Avir prakaTIbhAve / i I prAkaTye / - ii iti itti itha prakAre / iva sAdRzye / Isa Isi IsiM alpatve / u, uNa uNo punarityarthe / udAhu uhAI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abAvyaya prakaraNam . pakSAntare / upari uppiM uvari uparyarthe / ussaraNaM ussanna prAyo'rthe / upari pUrvaprakAre / e sambodhane etatprakAre ca / ema emAi ityAdau / emeva ettprkaare| eyAvaMti-iyattAyAm / eva avadhAraNe / evaM pUrvotarItau / ehaM vAkyAlakAre / kiM jijJAsAyAM / kiMca pakSAntare / kiNAi kiJcinmAnamityarthe / kiraNaM jijJAsAyAm / kera kila nizcaye / kIsa kasmAdityarthe / kad, ku kutsAyAm / khalu nizcaye vAkyAlaGkAre ca / khippaMzIghratAyAm ca, ca, samuccayAdau / caNa, caNaM, ci, ce, cedityarthe / ciTTha bhRzamityarthe / ciya caivArthe / jai, jati, jadi, yadyarthe / jAu kadAtidityarthe / jA, jAva, jAvaM, jAvat yAvadityarthe / jugavaM ekasminkAle / matti zIghratAyAm / Na niSedhe / NaM vAkyAlaGkAre / NavaraM, Navari kaivalyArthe / Nahu NAi niSedhe / NANA anekasmin / Niho nIcadeze ! gu prazna / NUNaM nizcaye / No niSedhe / eNaM ehaM vAkyAlaGkAre / taM tatretyarthe / tA, tAva, tAvaM, tAvat tAvadityarthe / ti tti pUrvoktaprakAre samAptau ca / tu smuccye| thavAkyAlaGkAre ! diyA divase / dudchu asamyagarthe / dUrA duurdeshe| dhaNiyaM atizaye / dhiddhi, ghira, thisi, dhikkArArthe / na niSedhe / naNu zaGkAyAm / nagno namaskAre / navaraM navari kaivlyaarthe| nahu nissedhe| nANA anekasmin / nUNaM nizcaye / no, noNaM, viSedhe / pae, page, prabhAte / pacchA uttaratra / pamiya, pabhitti prArabhyetyarthe / parevvaM paradine / pasaDhaM prasahyetyarthe / pAu, pAur prAdurbhAve / pAe prAyo'rthe / pAo, pAto prabhAte, pAyaM prAyo'rthe prabhAte ca / pi abhyarthe / piva ivArthe / piha, pihu, piho, puDho, pRthagarthe / puNa, puNau punarityarthe / puracchA, puratthA, pure agre ityarthe / purA, pulA pUrvakAle agreca / vahi, bahi, vahiyA, vAhye / bhaMte pUjyasambodhane / misaM atizaye / . bhujjo bhUjjo vAhulye / bhe, bho sambodhane / majjhe madhye / maNayaM, maNA alpe / mAhaM niSedhe / miva ivArthe / mitho parasparasmin / musA asatye / muhA niSprayojane / muhu paunaHpunye / ya cArthe / yugavaM ekakAle / raha raho ekAnte / rAo rAtrAvityarthe / rite vinArthe / vi apyarthe / viva ivArthe / visaM vIsu pRthaktve / vva ivArthe / 'saI sakRdathe sadArthe ca / saMpai, saMpayaM etatkAle / saMpAo prabhAte / sakkhaM pratyakSajJAne / saNibhaM rAnairityarthe / saddhiM samaM sahArthe / samaMtaM samaMtA sarvaprakAreNetyarthe / sayaM sakRdityarthe svayamityarthe vA / sayayaM satate / sayarAhaM satvaramityarthe / sAyaM sUryAstamanasamaye / sui dIrghakAle / sue anAgatadine / sudchu sauSThave utaraM sahajata ityarthe / sevaM tadevamityarthe / haMtA svIkAre / haMda AzcaryArthe / haMdi, haMbho AmantraNe, kruddha bodhane vikalpaviSAdapazcAttApanizcayeSu ca / / hau~ hA ityarthe / haNi haNi pratidinam / haddhI khede / hanvaM zIghratAyAm / hijo atItadivase / hI Azcarye / huratyA bahirdeze / huliyaM zIghratAyAm / he sambodhane / hu, heTThA, heTThi, heDillA niicdeshe| he, ho, AmantraNe // atyAdaya upasargAzca / 1 / 1 / 38 // atyAdaya upasargasaMjJA avyayasaMjJAzvasyuH / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .....janAsada Adha, ahi, abhiH o AmA aba, uba, A, o, ud, upa " MER: mAna loprabhRtitaDitAH / 1 / 1 . .::.. Ni ni, Ni, nira dur, pa, ppa paDi, pati, parA, pari; pali, vipam ete'tyAdayaH / / atyAdaya iti cakAro'trAvyayasaMjJAsamAvezArthaH / tenobhayasaMjJA bhavatyepAmata bAheka tatropasargasaMjJA kriyAyoge'vyayasaMjJAna kriyAyoga vinApoti vizeSaH / ani, ai : utkotizaya gaNAdim / aNu, anu, pazcAtsAdRzyasamIpalakSaNAdyartheSu / adhi, ahi, adhikaraNAdhikArApAya abhi. aaNbhimukhyaado| aba uva. nizcayAvagatyanAdarAlambanAdipuH / samyagAdau / o. avavat / / urjAdauM / upa,uba samIpAdau / zrova uvavat / oM zabdasyApi samIpAdau vRttiH, NiM,ni niSedhAdau / raNar.. . amAve nizcayAdau / dura pIDAdau / pappa prkrssaaddau| pati pati, vyAprilakSaNAdau / pA prAdhAnyAdau / pari, e| . sarvatrAdau / vi, viyogAdau // soprabhRtitaddhitapratyayAntAH zabdA avyayasaMjJAH syuH / kamasI ityAdayaH / / lo prabhRtIni-avyayamityanuvartate / prabhRtIti kathanena ssa sina ha ha hA hi am A Avanti i / " iNa iNNa iha I e kkhuco caNaM ci ciya rahaM piMha rAhu tA ti to tya tvadA dANiM ghA. yA si hiyaM hue '' ityAdi taddhitapratyayAntAnAmapi avyayasaMjJA bhavati / atra pratyayaprahaNa paribhASayA. tadantavidhiH yadyapi saMjJA - vidhau anyatra pratyayagrahaNe tadantavidhina tathApi prayojanaM sarvanAmAvyayasaMjJAyAmiti vacanAttadantavidhiH / kevalayoH kRttaddhitayoH saMjJAyA niSphalatvAt / ata evoktapratyayAntebhyaH zabDebhyaH parasya supaH "adhyayAtsuka " iti vakSyamANasUtreNa lopo bhavati / kamaso kramaza ityarthe / sopratyayAnto'yaM zabdaH / evaM bahutto, pAM * davadavassa, ekassi ityAdayaH // hetvarthAdi RtaH 1 // 1 // 36 // - hetvAdikRtpratyayAntAH zabdA avyayasaMjJakAH syuH / / gacchittae / gacchittA / abhiganna gnniuN| ghetuM / gahiu~ / pagahi tu / neUNaM / bhajiUNaM / gameUNeM / paDivisajiya / ussakkiyA kicca / kiccA / kaTu / uvAgamma / pakattha // hetvrthti-avyymitynuvrtte|| heturo yeSAM te hevardhAsta Adayo yeSAM te hetvarthAdayaH / te ca kRtI " vigrahaH / udAharaNantu krameNa mUla eva spaSTam / atrApi pUrvavattadantavidhiH / / avyayIbhAvo'vyayasaMjJaH syAt / . . . .. . . . 1 / 37 // avyayIbhIyati-vyayamityanuvartate / udAharaNaMca mUla eva tatprakaraNe pradaroyiSye / / SA : vanya Page #77 -------------------------------------------------------------------------- _