Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga 15. zrIvarddhamAnAya namaH / jainahitaiSI ASAr3ha, zrAvaNa saM0 2447 / julAI, agasta san 1621 viSaya-sUcI / 1. bhagavajinasenakA vizeSa paricaya 2. eka vidvAn ke kucha vicAra 3. aspRzyatA nivAraka Andolana aura mahAtmA gAndhI, lekhaka paM. nAthUrAmajI premI ... bAbU RSabhadAsajI vakIla meraTha ke vicAra 4. 5. mAnakI marammatakA anokhA upAya, lekhaka - paM. nAthUrAmajI premI 6. svadezI vardI 7. ... ... bruvalluva nAyanATa kurala anu. bAbU dayAnandajI gauyalIya jainadharmakA hiMsAtatva lekhaka - zrIyuta munivijayajI 8. 6. ailaka pada kalpanA 10. jainahitaiSIpara vidvAnoMke vicAra 11. terA dvAra lekhaka - bhagavanta gaNapati goyalIya, bambaI eka gRhasthaka' brahmacaryANuvrata 12. 13. vividha viSaya 14, pustaka-paricaya * ... sampAdaka, bAbU jugula kizora mukhtAra / zrIlakSmInArAyaNa presa, kAzI) ... For Personal & Private Use Only 257-262 262-264 264-276 276-282 282-286 286-210 260-263 263 - 300 300-317 317-318 318-316 316-320 320-332 323-324 zraMka 6-10
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamAvalI | 1 jainahitaiSI kA vArSika mUlya 3) tIna rupayA pezagI hai / 2 grAhaka varSa ke zrArambhase kiye jAte haiM aura bIca meM vaM zraMkase / zradhe varSakA malya 1 // } 3 pratyeka aMka kA mUlya / cAra Ane / 4 lekha, badaleke patra, samAlocanArtha pustaka Adi 'bAbU jugula kizorajI mukhtAra sarasAvA (sahAranapura ) " ke pAsa bhejanA caahie| sirpha prabandha aura mUlya Adi sambandhI patravyavahAra isa patese kiyA jAya: mainejara jaina graMtha - ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / rANA pratApasiMha | mevAr3ake prasiddha rANAke caritra ke AdhArapara likhA huA apUrva nATaka / mUla lekhaka - svargIya dvijendralAla rAya / vIratA, dezabhakti aura aTala pratijJAkI jItI jAgatI tasavIreM / par3hakara tabiyata phar3aka uThatI hai / mU0 1 // ) jillakA 2 ) antastala / hRdayake bhItarI bhAvoM dveSa, hiMsA, prema, bhaya zrAdike apUrvacitra lekhaka, sukavi paM0 caturasena zAstrI ||= naye naye grantha | kAlidAsa aura bhavabhUti / mahAkavi kAlidAsake abhijJAna zAkuntalakI aura bhavabhUtike uttararAmacaritakI apUrva, adbhuta aura marmasparzI samAlocanA | mUla lekhaka, svargIya nATaka kAra dvijendralAla rAya / pratyeka *fa sAhityapremI aura saMskRtajJoMko yaha grantha par3hanA caahie| mUlya 1 // ), sajildakA 2 ) sAhitya-mImAMsA / pUrvIya aura pAzcAtya sAhityakI, kAvyoM aura nATakoMkI mArmika aura tulanAtmaka paddhatise kI huI AlocanA / isameM zrAryasAhitya kI jo mahattA, upakAritA aura vizeSatA dikhalAI gaI hai, use par3hakara pAThaka phar3aka uttheNge| hindI meM isa viSayakA yaha sabase pahalA grantha hai| mUlya 1 // ) arabI kAvyadarzana / arabI sAhityakA itihAsa, usakI vizeSatAyeM aura nAmI nAmI kaviyoMkI kavitAoMke namUne / hindI meM bilakula naI cIja / lekhaka, paM0 mahezaprasAda sAdhu, maulavI zrAlima-phAjila / mU0 11) suprasukhadAsa- jArja IliyaTa ke siddha upanyAsa 'sAilasa mAranara' kA hindI rUpAntara / isa pustakako hindI ke labdha pratiSTha upanyAsa-lekhaka zrIyut premacandajI ne likhA hai / bar3hiyA eNTika pepara para bar3I hI sundaratAse chupAyA gayA hai / upanyAsa bahuta hI acchA aura bhAvapUrNa hai / mUlya // =) svAdhInatA - jAna sTuarTa milakI 'libarTI'kA anuvAda | yaha grantha bahuta dinoM se milatA nahIM thA, isaliye phirase chapAyA gayA hai / svAdhInatA kI itanI acchI tAtvika AlocanA Apako kahIM na milegI / pratyeka vicArazIlako yaha grantha par3hanA caahie| mUlya 2) sajildakA 2 | For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / RosexmmendemRALMANSInextnine/NDHAAR www Fintenantarosans pandrahavA~ bhaag| aMka -10 jainhitaissii| Renair RoarararamaRVANAGreeja baizAkha, jyeSTha 2547 maI, jUna 192 Randesnaseeseenetsex Giyanwwwworpawaracawwwesear **ance arwaran na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe satyavANI / bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI hitaiSI' // - bhagavajinasenakA vizeSa nAmake munivaMzameM utpanna hue the| Apake guru zrI vIrasena prAcArya 'AryanandI ke paricaya / ziSya aura 'candrasena' prAcArya ke praziSya Adi purANake pUrva bhAga aura 'jaya- the| aura isaliye, upalabdha sAhityameM, dhavalA' TIkAke uttara bhAgake racayitA ApakI guru paramparA inhIM candrasenA. bhagavajinasenakA jo kucha paricaya abhI cArya se prArambha hotI hai, elAcAryase. taka zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premIkI nahIM / palAcAryase vIrasenane sirpha 'vidvadratna mAlA' se sAdhAraNa janatAko siddhAnta zAstra par3hA thA, isaliye ve prApta huA hai, usase kucha adhika aura usa viSayameM unake eka vidyAguru avazya vizeSa paricaya Aja hama apane pAThakoM ko the parantu dIkSAguru nahIM the, yaha sunizcita dete haiM / isa paricayake AdhAra svayaM hai| aura isI liye elAcAryase bhagavabhagavajinasenake vAkya haiM jinako unhoMne jinasenakI guru-paramparAkA prArambha honA jayadhavalA TIkAke antameM prazasti * mAnanA ThIka nahIM hai| yathArUpase diyA hai| yastapodIpta kiraNairbhavyAMbhojAni bodhayan / . isa prazastise mAlUma hotA hai ki, vyadyotiSTa munI.. pNcstuupaanvyaambre||20 ukta zrI jinasenAcArya 'paMcastUpAnvayana praziSyazcaMdrasenasya yaH shissyopyaaynNdinaa| ya* ha pUrA prazasti zrArAke jainasiddhAnta bhavana meM kulaM guNaM ca saMtAnaM svgunnairudjijvlt||21 maujUda hai| yaha sena maMghakA hI nAmAntara athavA usakI eka tasya ziSyo'bhavacchrImAn : zAkhA vizeSa hai| jinasena samibudhIH / For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25. jainhitaissii| .. [bhAga 15 AviddhAvapi yatkaraNau bhAvako Apane nIce likhe padyoM meM pragaTa vidvau jJAnazalAkayA // 22 // kiyA haisvayaM vIrasena prAcAryane. dhavala yasminnAsannabhavyatvAnmuktilakSmIH samutsukA siddhAntakI* prazastimeM 'dhavalA TIkAke svayaMvaritukAmeva zrotimAlAmayUpujat / / 23 antameM jina vizeSaNoMke sAtha apanA yenAnucaritaM bAlyAbrahmavratamakhaMDitam / paricaya diyA hai, unase bhI yahI mAlUma svayaMvaravidhAnena citramUDhA sarasvatI // 24 // hotA hai ki zrApa AryanaMdike ziSya, yonaatisundr|kaaro na cAticaturo muniH / candrasenake praziSya aura paMvastUpAnvaya. tathApyananyazaraNAyaM sarasvatyupAcarat / / 25 ko prakAzita karanevAle sUrya the| yathA Apa svabhAvase hI buddhimAn , zAMta ajajjaNAMdisisseNu. aura vinayI the, aura ina ( buddhi, zAMti, javakammassa caMdaseNassa / vinaya ) guNoM ke dvArA Apane aneka taha NattuveNa paMcathUhaNNaya / prAcAryokA aArAdhana kiyA thaa| arthAta, bhANuNA muNiNA // 4 // ina guNoM ke kAraNa kitane hI prAcArya usa samaya Apapara prasanna the / Apa . zrI jinasena AviddhakarNa the arthAt, zarIrase yadyapi patale dubale the, to bhI unake donoM kAna biMdhe hue the, aisA tapogaNake anuSThAnameM kamI nahIM karate the| Upara udhRta kiye hue padya naM0 20 ke zarIrale kRza honepara bhI Apa guNoMmeM uttarArdhase pAyA jAtA hai| sAtha hI yaha kRza gahIM the| Apane kapila siddhAntoMbhI mAlUma hotA hai ki pAviddhakarNa honepara sAMkhyatatvoM-ko grahaNa nahIM kiyA aura na , bhI Apake kAna punaH jJAnazalAkAse viddha unapara bhale prakAra vicAra hI kiyA / to kiye gaye the, jisakA bhAva yahI jAna' bhI Ara adhyAtma vidyA-samudra ke utkRSTa par3atA hai ki, muni-dIkSAke bAda athavA pArako pahu~ca gaye the| ApakA samaya, pahale Apako gurukA khAsa upadeza milA niraMtara jJAnArAdhanameM hI vyatIta huA thA aura usase Apako bahuta kucha prabodha kI prApti huI thI / Apa bAla-brahmacArI karatA thA, isIse tatvadarzIjana Apako jJamayapiMDa (?) kahate the| ina saba bAtoMke the|baalyaavsthaase hI Apane akhaNDa brahmacarya vratakA pAlana kiyA thaa| atisundarA. dyotaka padya, prazastimeM, isa prakAra haiMkAra aura ati catura na honepara bhI sara- dhIH zamo vinayazceti yasya naisargikAguNAH / svatI Apapara mugdha thI aura usane sUrInArAdhayaMtimma guNairArAdhyate na kaH / / 26 / / ananya-zaraNa hokara usa samaya ApakA yaH kRzo'pi zarIreNa na kRzobhUta tpogunnaiH| hI Azraya liyA thaa| sAtha hI, Asanna- nakuzatvaM hi zArIraMguNareva kRzaH kRshH||27|| bhavya hone kI vajahase, muktilakSmIne svayaM- yo nAgrahItkApalikAnnApyacintayadaMjasA / parAkI taraha samutsuka hokara Apake tathApyadhyAtmavidyAbdheH paraM pAramazizrayat 28 kaMThameM zrutamAlA DAlI thii| isa alaMkRta jJAnArAdhanayA yasya gataH kAlo nirantaraM / - yada prazasti bhI ArAke jainasiddhAnta bhavana meM tatona (jJa?)mayapiNDaM-yamAhustatvadArzana:29 mojUda hai| Apane jayadhavalA TIkAke uttara For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavajinasenakA vizeSa paricaya | aGka 6-10 ] bhAgako apane guru ( vIrasena ) kI AzA se likhA thA / gurune uttara bhAgakA bahuta kucha vaktavya prakAzita kiyA thA / use dekhakara hI alpa vaktavya rUpa yaha uttarArdha Apane pUrNa kiyA hai, jo prAyaH saMskRta bhASAmeM hai aura kahIM kahIM saMskRta mizra bhASAko liye hue hai; aisA Apa nimna padyoM dvArA sUcita karate haiMtene damanatiprauDhamatinA guruzAsanAt / likhitaM vizadaire bhirakSaraiH puNyazAsanam 30 guruNArdhe'grime bhUrivaktavye saMprakAzite / tannirIkSyAlpavaktavyapazcArdhastena pUrita: 31 prAyaH prAkRtabhAratyA kvacitsaMskRtamizrayA / maNipravAlanyAyena prokto'yaM graMthavistaraH 32 kucha Age calakara apanI TIkA sambandharme Apane yaha bhI batalAyA hai ki thor3e hI akSaroM dvArA sUtrArthakA vivecana karanemeM hama jaisoM kI TIkA ukta, anukta auaura duruktakA cintanaM karanevAlI (vArtika rUpa) TIkA nahIM ho sakatI / isaliye pUrvApara zodhana ke sAtha hama jaisoMkA jo zanaiH zanaiH ( zanakais ) TIkana hai, usIko budhajana TIkA rUpase grahaNa kareM, yahI hamArI paddhati hai / yathAtatsUtrArthavivecane katipayaire vAkSare madRzAmuktAnuktadurukta cintanaparA TIketikaH saMbhavaH // 37 // tatpUrvAparazodhanena zanakai yanmAdRzAM TIkanam / sA TIketyanugRhyatAM budhajanairevAhinaH paddhatiH ||38|| ina padyoMmeM Ae hue 'mATazAM' (hama jaisoMkI) aura 'naH' ( hamArI ) zabdoM se yaha bAta sApha taurase udghoSita hotI hai ki yaha prazasti jayadhavalA TIkAke uttara bhAga ke racayitA svayaM bhagavajinasenA 256 cAryakI banAI huI hai aura isake dvArA unhoMne zrAtma-paricaya diyA hai, jisase vijJa pAThaka AcArya mahodaya kI zArIrika, mAnasika aura buddhyAdi viSayaka sthitikA bahuta kucha anubhava kara sakate haiN| * prazasti meM TIkAkA nAma kahIM 'vIrasenIyA' aura kahI' 'jayadhavalA' diyA hai / sAtha hI antima padyase pahale, padyameM # use 'zrIpAlasaMpAdila' bhI batalAyA hai ! isa para se zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premIne, apanI vidvadvatla-mAlA meM, yaha niSkarSa nikAlA hai ki "vAstava meM kaSAya prabhRtakI jo bIrasena aura jinasena svAmI kRta 60 hajAra zloka-pramANa TIkA hai, usakA nAma to 'vIrasenIyA' hai; aura isa vIrasenIyA TIkA sahita jo kaSAya prAbhRtake mUlasUtra aura cUrNisUtra, vArtika vagairaha anya AcAryoM kI TIkAe~ haiM, una sabake saMgrahako 'jayadhavalA' TIkA kahate haiM / yaha saMgraha 'zrIpAla' nAmake kisI zrAcAryane kiyA hai, isI liye jayadhavalAko 'zrIpAla - saMpAditA' vizeSaNa diyA hai / " hamArI rAyameM premI jIkA niSkarSa ThIka nahIM hai, aura usake nikAle jAne kI vajaha yahI mAlUma hotI hai ki usa samaya Apake sAmane pUrI prazasti nahIM thii| Apako zrAge pIcheke kucha hI padya upalabdha hue the, jinheM Apane apanI pustakamai uddhRta kiyA hai / jAna par3atA hai Apa unhIM padyoMko pUrI prazasti samajha baiThe haiM aura unhoMke AdhArapara zAyada Apako yaha bhI khayAla ho gayA hai ki vaha pakSa isa prakAra hai - zrIvIraprabhubhASitArthaghaTanA nirloDitAnyAgamanyAyA zrIjinasenasanmunivarairAdarzitArtha sthiti / TIkA zrIjayacihnitorudhavalA sUtrArthaM saMthotinI, sthevAdAravicandramujvalataH zrIpAla saMpAditA // 40 * For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| . [bhAga 15 yaha prazasti 'zrIpAla ' AcArya kI banAI . zloka-saMkhyA 60 hajAra na hokara kaI huI hai| parantu bAta aisI nahIM hai| yaha lAla honI cAhie thI / parantu aisA nahIM prazasti zrIpAla prAcArya kI banAI huI hai| Uparake avataraNoM meM sApha taurase nahIM hai-jaisA ki Uparake avataraNoM meM 60 hajAra zloka-saMkhyAkA hI jayadhavalA'mAzAM' Adi zabdoMse pragaTa hai--aura ke sAtha ullekha hai| aura bhI aneka graMthoMna zrIpAla ke ukta saMgrahakA nAma hI 'jaya- meM isa TIkAkA nAma 'jayadhavalA' hI dhavalA' TIkA hai| balki vIrasena aura sUcita kiyA hai / * isake sivAya vIrajinasenakI isa 60 hajAra zloka-saMkhyA- sena svAmIkI dUsarI siddhAnta TIkAkA vAlI TIkAkA asalI nAma hI 'jaya- nAma 'dhavalA' hai| unhoMne svayaM usake antadhaMvalA' hai / vIrasena svAmIne, cU~ki, meM bhI yaha nAma sUcita kiyA hai| yathAisa TIkAko prArambha kiyA thA aura ... kattiyamAse esA isakA eka tihAI bhAga (20 hajAra TIkAhu sa bhANidA dhavalA." zloka) likhA bhI thA; sAtha hI, TIkA. dhavalAse milatA julatA hI nAma kA zeSa bhAga, Apake dehAvasAnake jayadhavalA hai, jo unakI dUsarI TIkAke pazcAt, Apake hI prakAzita vaktavyake anusAra pUrA kiyA gayA hai, isaliye liye bahuta kucha samucita pratIta hotA hai / gurubhaktise prerita hokara zrIjinasena aura isa dUsaro TIkAke 'jayaha dhavalaMgate svAmIne isa samUcI TIkAko Apake ye' ityAdi maMgalAcaraNase bhI isa nAma: hI nAmase nAmAMkita kiyA hai aura kI kucha dhvani nikalatI hai| ataH ina saba | vIrasenIyA' bhI isakA eka vizeSaNa bAtose TIkAkA asalI nAma 'vIrasediyA hai / indranandikRta 'zrutAvatAra', 'nIyA' na hokara 'jayadhavalA' hI ThIka jAna par3atA hai| vIrasenIyA, eka vibudha zrIdhara kRta 'gadya zrutAvatAra' aura vizeSaNa hai jo pIchese jinasenake dvArA brahma hemacandra viracita 'zrataskaMdhake ulle. isa TIkAko diyA gayA hai| rahI 'zrIkhole bhI isI bAtakA samarthana hotA hai pAla saMpAditA' vizeSaNakI bAta / usase ki vIrasena aura jinasenakI banAI premIjIke ukta niSkarSako, hamArI rAyaduI 60 hajAra zloka-saMkhyAvAlI TIkAkA nAma hI 'jayadhavalA ' TIkA hai| meM, koI sahAyatA nahIM miltii| zrIpAla ' nAmake eka bahuta bar3e yazasvI vidvAn yathA'... 'jayadhavalaivaM sssstthishsrgrNtho'bhvttttiikaa| jinasenake samakAlIna ho gaye haiN| -indranAMdazru / prazastike antima padyameM Apake ___.. :amunA prakAreNa SaSTisahasrapramitA yazakI ( satkIrtikI) upamA bhI dI jayadhavalanAmAGkitA TIkA bhaviSyati / ra gaI hai| vaha padya isa prakAra hai " -zrIdhara gadyazrutA0 / sarvajJa pratipAditArtha'sadarIsahassa dhavalo jayadhavalo saTThi gaNabhRtsUtrAnuTIkAmimAM / sahasa bodhavvo // -hemacandra zrutaskaMdhaH / / * yathA "yekRtvAdhavalAM ayAdidhavalAM siddhAnta TIkAMsatI yadi premIjI dvArA sUcita ukta saMgraha. 'bandadhvaMvaravIrasenAcAryaryAnburdhAn / kA nAma hI 'jayadhavalA' hotA to usakI iti kSapaNAsAraTIkA mAdhavacandraH / For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavajinasenakA vizeSa paricaya / ye'bhyasyanti bahuzrutAH mArjana aura krama-sthApanA AdikA jo ___ zrutaguruM saMpUjya vIraM prabhuM / kArya karanA hotA hai, yathAsambhava aura te nityojvalapadmasenaparamAH (?) yathAvazyakatA, vaha saba kArya isa TIkAmeM vidvadratna zrIpAla dvArA kiyA gayA hai| zrIdevasenAcitAH / unakI bhI isa TIkAmeM kahIM kahIM para, bhAsante ravicaMdrabhAsi jarUra kalama lagI huI hai| yahI vajaha hai sutapAH zrIpAlasatkIrtayaH / / ki unakA nAma sampAdakake rUpa meM khAsa Adi purANameM bhI Apake nirmala taurase ullekhita huA hai / anyathA, guNoMkA kIrtana kiyA gayA hai aura Apa. zrIpAla AcAryane pUrvAcAryokI sampUrNa ko bhaTTAkalaMka tathA pAtra kesarI (vidhA- TIkAokA ekatra saMgraha karake usa nanda ) jaise vidvAnoMkI koTimeM rakhakara saMgrahakA nAma 'jayadhavalA' rakkhA, isa yaha batalAyA gayA hai ki Apake nirmala kathanakI kahIMse bhI upalabdhi aura puSTi guNa hArakI tarahase vidvAnoMke hRdayoM meM nahIM hotii| prArUr3ha rahate haiM, yathA jinasenake samakAlIna vidvAnoM meM bhaTTAkalaMka zrIpAla-pAtrakesariNAM gunnaaH| padyasena, devasena aura ravicandra nAmake viduSAM hRdayArUDhA hArAyante'ti nirmalAH // bhI koI vidvAna ho gaye haiM / yaha bAta Upara isase spaSTa hai ki zrIpAla eka aise uddhRta kiye hue prazastike mantima prabhAvazAlI prAcArya the jinakA sikkA payala padyase dhvanita hotI hai| acche acche vidvAn loga mAnate the| jina gurjaranarendra . mahArAja amoghavarSa senAcArya bhI Apake prabhAvase prabhAvita (prathama) jinasena svAmIke ziSyoM meM the| unhone apanI isa TIkAko likhakara the. isa bAtako svayaM jinasenane apane Apa hIse usakA sampAdana (saMzodha- pArvAbhyudayameM prakaTa kiyA hai| aura nAdi kArya) karAnA ucita samajhA hai, guNabhadrAcAryane eka padyameM yaha sUcita aura isa taraha para eka gahana viSayake kiyA hai ki mahArAja amoghavarSa zrIjinasaiddhAntika granthakI TIkApara eka prasiddha svAmIke caraNakamaloMmeM mastakako rakhaaura bahumAnanIya vidvAnake nAmakI kara apaneko pavitra mAnate the| isase ( sampAdanakI) muhara prApta karake use amoghavarSa jinasenake bar3e bhakta the, yaha vizeSa gauravazAlinI aura tatkAlIna pAyA jAtA hai| parantu jinasena svAmI vidvatsamAjake lie aura bhI adhika upa. mahArAja amoghavarSako kisa gaurava yoginI tathA AdaraNIyA banAyA hai| bharI dRSTise dekhate the, unapara kitanA prema yahI, hamArI samajhameM, zrIpAla-saMpAditA rakhate the, aura unake guNopara kitane vizeSaNakA rahasya hai| aura isaliye adhika mohita aura mugdha the, isa bAtakA isase yaha spaSTa hai ki eka sampAdakako patA abhI taka bahuta hI kama vidvAnoM ko kisI dUsare vidvAn lekhakakI kRtikA mAlUma hogaa| aura isaliye hama isakA usake icchAnusAra sampAdana karate samaya, paricaya apane pAThakoMko prazastike jarUrata honepara, usameM saMzodhana, pari- nimnalikhita padyoMparase karAte haiM jina:ghartana, parivardhana, spaSTIkaraNa, bhASA-pari. meM gurjaranarendra (mahArAja amoghavarSa ) For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 jainahitaiSI / [ bhAga. 15 kA yazogAna karake unheM AzIrvAda diyA ke yazokA tArAoMke prakAzake sadRza gayA hai * saMhAra karake jagatsRSTAne gurjara-narendra ke mahAn yazako phailane aura prakAzita honekA avasara diyA hai / aura bhI sampUrNa rAjAoMse bar3hakara kSIra samudrake phena (bhAga) kI taraha gurjara-narendrakI zubhra kIrti, isa loka meM, candra-taHrAokI * sthiti paryanta sthira rahe / gurjaranarendra kIrterantaH patitA zazAMka zubhrAyAH / guptaiva guptanRpateH zakasya mazakAyate kIrtiH ||7|| gurjarayazaH payobvau nimajjatIndau vilakSaNaM lakSma / kRtama lilinaM manye dhAtrA, hariNApadezena // 8 // bharatasagarAdi narapatiyazAMsi tArAnibheva saMhRtya | gurjara yazaso mahataH kRtAvakAzo jagatsRjAnUnam // 9 // ityAdi sakala nRpatInAtizayya payaH payodhiphenetthA / gurja narendra kIrtiH stheyAdA candratAramiha bhuvane // 10 // ina padyoMmeM yaha batalAyA aura kahA hai ki, gurjara-narendra ( mahArAja zramoghavarSa) kI zazAMka zubha kIrtike bhItara par3I huI gupta nRpati (candragupta ) kI kIrti gupta hI ho gaI haiM-chipa gaI hai - aura zaka rAjAkI kIrti maccharakI gunagunAhaTakI upamAko liye hue hai| maiM aisA mAnatA hU~ ki gurjara-narendrake yazarUpI kSIra samudra meM DUbe hue candramAmai vidhAtAne hariNa (mRgachAlA) ke bahAnele mAnoM eka beDhaMgA alimalina cihna banA diyA hai, aura bharata, lagara Adi cakravartI rAjAoM * vaha padya isa prakAra hai yasya prAMzunakhAMzujAla visara dvArAntarAvirbhavatpAdAM bhojarAjaH pizaMga mukuTa pratyagraratnadyutiH / saMsmartA svamamoghavarSa nRpatiH pUto'hamadya tyala sa zrImAn jinasena pUjya bhagavatpAdo jaganmaMgalam // yadyapi isa varNana meM kavitva bhI zAmila hai, to bhI isase itanA z2arUra pAyA 'jAtA hai ki mahArAja amoghavarSa, jinakA dUsarA nAma nRpatuGga thA, eka bahuta bar3e pratApI, yazasvI, udAra, guNI, guNana, dharmAtmA, paropakArI aura jaina dharmake eka pradhAna zrAzrayadAtA samrAT ho gaye haiM / Apake dvArA tatkAlIna jainasamAja aura svayaM jinasenAcArya bahuta kucha upakRta hue aura Apake udAra guNoM tathA yazakI dhAkane AcArya mahodaya ke hRdaya meM acchA ghara banA liyA thA / eka vidvAn ke kucha vicAra | mRtyu jIvanakA hI dUsarA rUpa hai, jisa taraha jIvana mRtyukA dUsarA rUpa hai| x X X zrAjakA jo karma hai, vahI kalakA bhAgya hai / x X x bahuta se loga bhaviSya kAlake jIva hote haiM / unheM yaha vartamAna kAla vighnarUpa jAna par3atA hai| dUsare kucha loga bhUta * 'gaNita sArasaMgraha' ke kartA mahAvIra AcAryane bhI ApakI prazaMsA meM kucha padya likhe haiM / kitane hI zilAlekhoM AdimeM Apake guNoM kA paricaya pAyA jAtA hai| avasara milane para hama Apake viSayameM eka svatantra lekha likhanA cAhate haiM / sampAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 4-10] eka vidvAnke kucha vicAra / kAlake jIva hote haiN| unheM bhaviSya kAla soljaroM (phaujI sipAhiyoM) aura DarAvanA dikhatA hai| luTeroMmeM kevala itanA hI pharka hai ki ___ x x x soljaroMko sarakArI vetana milatA hai, IsAI dharmameM kahA hai ki Izvarane chaH para luTeroko nahIM miltaa| dina taka sRSTikI racanA kI aura sAtaveM + + + dina vizrAma kiyaa| yaha sAtavA~ dina jaba tuma khAkI pozAka pahanakara bahuta lambA ho gayA hai| Izvarake zrArAma hatyA karate ho taba tumhArI prazaMsA hotI karanese pRthvIko nAkoM dama A rahA hai| hai| parantu kyA bar3hiyA pozAka pahananese hI hatyA bar3hiyA ho jAtI hai ? mArane meM tU apane zatruoMse prema kr| isase to vIratA ho hI nahIM sktii| . terA koI zatru rahegA hI nhiiN| zatruse xx. xx prema karanA hI use haTA denA hai| apane cAhe eka manuSya kI hatyA ho cAhe dhikkAranevAlepara yadi tU premakI varSA eka jAtikI yA senAkI hatyA ho, saba karatA rahegA, to vaha terA bigAr3a hI eka samAna nindha haiN| . . kyA sakegA? x x x . isa samaya jaMgalI aura asabhya rASTra jo vAstavika zaktizAlI haiM, ve hI ve hI haiM jinake astra zastra antimase dUsaroM para hAtha na uThAnekA bala dikhalA antima AviSkAroM ke AdhArapara bane sakate haiN| nindA karanevAloMko tU nindA hI viveka jaba apanA rAjapATa chor3a karane de| unheM uttara mata de / detA hai, taba vaha zraddhA bana jAtA hai| jo manuSya tere virUddha jhUThI sAkSI ___jo nirdhana haiM ve dhanya haiM; kyoMki ve dete haiM, unake lie tU apane mu~hase eka tribhuvana ke svAmI haiN| zabda bhI mata nikAla / zAyada isIse unakA uddhAra ho jAya / ____ jo nirlobha ho gaye haiM, ve dhanya haiM; kyoMki duniyA~ ko jina jina cIjoM pApakI nindA karaneko nikalanA usa kA lobha hotA hai, ve saba unheM anAyAsa pApase bhI halakA bananA hai| mila jaayeNgii| dhuddhi parIkSaNa karane baiThatI hai, parantu dukhiyA hI vAstavika sukhI haiM; viveka nirIkSaNase hI rAjI rahatA hai| kyoMki vAstavika sukhakA bhANDAra unake antarameM hai| jo doSa hamameM haiM, apane hAthase unakA ____ xxxx nyAya honA kaThina hai / jo doSa hamameM .. dhanya hai raMkoMko; kyoMki balI loga nahIM haiM, unheM dUsaroMkI A~kha dekha hI kaise Apasa meM lar3a mareMge aura taba raMka hI akele sakatI hai ? tirNge| For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jainhitaissii| / [bhAga 15 prasiddha bolzevika netA lenina dhani- vastu bana gaI hai| aparicita videzI yaha yoMko 'abhAgA' yA 'becArA' kahatA hai| nahIM samajha sakatA ki eka manuSya IsA masIha. bhI dhaniyoMke lie yahI dUsare manuSyako chUnese parahez2a kara sakatA vizeSaNa lagAte haiN| hai aura chU jAne para use snAna karanekI AvazyakatA ho sakatI hai| parantu hama dhanI aura zrImanta loga jaba garIboM- loga use apane dharma aura AcArakA ke lie kucha karate haiM, taba vaha 'dharma' yA eka aGga samajhate haiN| kuttA, billI Adi 'dAna' kahalAtA hai| parantu jaba garIba hiMsra pazuoM takako hama prasannatAse loga zrImantoMke lie kucha karate haiM to apanI bagalameM baiThA sakate haiM, parantu vaha 'balavA' yA 'arAjakatA' kahalAtA hai! kisI bhaGgI yA camArase yadi hamArA pallA chU jAya, to hama use baradAzta nahIM tU jitanA hI dhana saMgraha karegA, kara sakate / usa hatabhAge bhaGgI yA utanA hI dUsaroMko bhUkhoM mAregA aura camArako to hamAre pavitra vacanoMkA kucha utanA hI tere sira karja cddh'egaa| na kucha prasAda milegA hI, sAtha hI hama 'x. x. x x svayaM bhI snAna Adike prasAdase vaMcita . jitanA jitanA tU detA rahegA, utanA nahIM raheMge ! hamAre isI bhAcaraNa ke saMzoutanA hI dUsaroM ko lUTanekA pApa dhotA dhanake lie isa AndolanakA janma jAyagA / * ___ bhAratavarSakI janasaMkhyA 30 karor3ake lagabhaga hai| inameMse 7,63,62,677 aspazyatA nivAraka Andolana manuSya hamAre lie aspRzya haiN| arthAta . aura hamAre dezake lagabhaga eka cauthAI manuSya aise haiM jinheM hama manuSya hI nahIM samajhate mahAtmA gAMdhI aura jo pazuoMse bhI adhama jIvana / (le0-zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premI) vyatIta karate haiN| hamArI hajAroM varSoMkI isa samaya dezameM eka bar3e bhArI upekSAse inakI avasthA aisI zocanIya ho Andolanako sRSTi huI hai aura pratyeka gaI hai ki usakA varNana hI nahIM ho sktaa| dharma, sampradAya aura jAtimeM usakI ve akSara-zatru haiM, unakA AcaraNa bahuta hI carcA ho rahI hai| usakA nAma hai aspR. gira gayA hai, zarAba Adi durvyasanoMne zyatA-nivAraNa / / unheM tabAha kara diyA hai, bharapeTa bhojana videziyoM ke lie aspRzyatA eka unheM nasIba nahIM hotA aura saMkrAmaka Azcarya kI cIja hai; parantu hama logoMke bImAriyoMkA sabase pahalA hAtha unhIMpara lie yaha eka sahaja aura svAbhAvika sApha hotA hai| ina aspRzyoMmeM kevala ve hI loga -yaha saba vicArapAlarizara' nAmaka eka vidvAn ke . nahIM haiM jo pAstrAnA sApha karate haiM, haiN| inheM 'navajIvanane anya vicAraki sAtha, 'eroja Apha pazuoMko cIrakara unakA camar3A nikA. phAyara' nAmaka pustaka se udadhRta kiyA thA, aura vahIM se yahA~ para anuvAdita kiyA gayA hai| late haiM athavA aisA hI koI dUsarA nAthUrAma premii| dhandhA karate haiN| balki gujarAta, baMgAla, For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6-10 ] madrAsa zrAdi prAntoM meM kapar3A bunane Adi jaise pavitra dhandhe karanevAlI zraneka jAtiyA~ bhI achUta mAnI jAtI haiM / ina logoMkI dazA sudhArane ke lie hamAre dezakA sudhAraka dala lagabhaga zrAdhIzatAbdI se apanA kaNTha sukhA rahA hai / zrAryasamAja, brahmasamAja Adi naye dharmasamAja ne bhI isake lie bahuta kucha Andolana kiyA hai; parantu hindU janatAkI vizAla kachue kI pIThako bhedakara usake jJAnatantu zrautaka isa AndolanakI khabara pahu~cAne meM abhI taka ye saba upAya prAyaH asaphala hI rahe haiN| muTThIbhara par3helikhe logoM ke dimAg2a meM sthAna pA jAneke sivAya aura koI vizeSa ullekhanIya phala isakA nahIM huA / sAdhAraNa janatA isako kistAnI yA IsAiyata carcA samajhakara isase alaga hI rahI / aspRzyatA nivAraka zrAndolana / parantu abakI bAra isa naye AndolanakA janma eka dUsare hI rUpameM huA hai / lakSaNoMse jAna par3atA hai ki vizAla hindU samAjakI kacchapa- pIThako bhedakara yaha Andolana usake snAyucakrapara bhI adhikAra kara legA / kacchapa mahArAjako aba karavaTa badalanI hI par3egI / dharmakSetrako chor3akara abakI bAra isane rAjanItika kSetrameM janma liyA hai aura usa rAjanItika kSetra meM janma liyA hai jisameM dezake jIvana maraNa kI samasyA hala ho rahI hai| pahale yaha rAjanItika kSetra bhI a~garez2I par3he-likhe logoMkI cahala-kadamIkI jagaha thii| parantu aba usameM zikSita, azikSita, paNDita, bAbU, kisAna, vyApArI, hindU, musalamAna, IsAI, pArasI zrAdi sabhI zreNiyoMke logoMkA samAveza ho gayA hai aura una sabakA yaha pakkA vizvAsa ho gayA hai ki isa kSetrameM hI hama cirakAlakI dAsatA se mukta hoNge| 2 265 dezakI isa zrAzA bharose kI jagaha meM janma leneke kAraNa bhI isa Andolana ke saphala hone kI bahuta kucha zrAzA kI jA rahI hai| AzAkA eka kAraNa aura bhI hai| aura vaha yaha hai ki isa AndolanakI ghoSaNA usa mahAtmAne kI hai jo vartamAnameM dezakA ekachatra kA sA samrAT hai, jisakA prabhAva mahaloMse jhopar3iyotaka hai, jisake pavitra sAdhu jIvanane dezake sabhI dharmoM aura sampradAyoMke hRdayapara adhikAra prApta kara liyA hai aura jisake vacanoMpara sarvasAdhAraNakI zrAcaryajanaka zraddhA hai / mahAtmA gAndhIke isa prabhAva ke kAraNa hI isa zrAndolanakI ghoSaNA dezakI sarvapradhAna mahAsabhA (kAMgresa) ke maJcaparase huI hai aura dezake prAyaH sAre pratinidhiM isake pRSThapoSaka haiN| bhAratavAsI bIsoM dharmoM, sampradAyoM aura panthoMmeM vibhakta haiM aura unameM aisA koI prema-bandhana nahIM hai ki eka dharma yA sampradAya dvArA svIkRta koI bAta dUsarA dharma yA sampradAya mAne / parantu dezake rAjanItika kSetra meM sabhI dharma aura sampradAya ke loga eka hokara kAma kara rahe haiM aura dezakI carama sImA para pahu~cI huI duHkha- dainyAvasthAne isa samaya prAyaH pratyeka dezavAsIko ekatAke sUtrameM bA~dha diyA hai| saMbhIkA yahI eka dhyeya aura eka dharma bana gayA hai ki cAhe jitane kaSTa sahakara bhI dezako svAdhIna karanA cAhie / vartamAna aspRzyatA nivAraka Andolana isI sarvadharmAnuyAyiyoM ke eka dharmakSetra - rAjanItika kSetra - se zurU kiyA gayA hai aura isase zrAzA hai ki isakA prabhAva kisI eka dharma yA sampradAyataka na rahakara dezavyApI hogA ! rASTrIya mahAsabhAkA pradhAne uddezya hai-- dezako parAdhInatA se mukta karanA, For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [ bhAga 15 naukarazAhIke atyAcArapUrNa zAsanako hI nahIM kara sktii| yaha kaise ho sakatA naSTa karanA aura goroM tathA kAloMke hai ki deza kI eka caturthAMza janatAko asvAbhAvika adhikAra bheda ko mittaanaa| bAda dekara hama apanI pUrI zaktike sAtha yaha kahanekI AvazyakatA nahIM ki hamAre khar3e ho sake? hameM usakI bhI pUrI pUrI dezameM ve loga bhI rahate haiM jinheM hama sahAyatA cAhie / gharameM ghRNA, vidveSa aspazya samajhate haiM. jinake sparzako pApa aura tiraskArako banAye rastrakara hama bala. samajhate haiM, jinake sAtha pazuzIse bhI vAn nahIM ho skte| badatara vyavahAra karate haiM aura jinakI saMkhyA sAta karor3ase bhI adhika hai| ye mahAtmA gAndhIke vicAra / loga bhI isI bhArata mAtAkI santAna hai isa prAraMbhika nivedana ke bAda aba hama aura inako bhI hamAre hI samAna svatantratA mahAtmA gAMdhI ke una saba vicAroMkA cAhie / jaba jaba hamArI orase svataM- sArAMza prakaTa kareMge jo unhoMne apane aneka pratA aura svAdhInatAkA. dAvA kiyA vyAkhyAnoM aura lekhoM meM prakAzita kiye haiN| AtA hai, taba taba hamAre zAsakoM aura parantu isake pahale hama yaha bhI kaha denA unake bhAI-bandhuokI orase sabase pahale cAhate haiM ki mahAtmAjI isa viSayakI yahI vyaMgyapUrNa uttara milatA hai ki- carcA kevala rASTrIya dRSTise nahIM kara rahe "pahale tuma apane bhAiyoM ko apane deza haiN| dhArmika dRSTise bhI unhoMne isakA vAsI aspRzyoMko to svAdhIna karo, unheM UhApoha kiyA hai / isake sivAya unakI to manuSya samajhane lago; taba dUsarose rAjanIti dharmanirapekSa nahIM hai| ve dharmasvAdhIna honekI carcA karanA ! jaba tuma ko apanI rAjanItikA pradhAna aMga apane dezavAsiyoM ko hI isake pAtra mAnate haiN| ve kaTTara dharmAtmA haiM aura sAtha nahIM samajhate ho, taba yadi hama loga tuma ho hinduoM kI varNAzrama paddhati ke virodhI kAloko svAdhInatAke pAtra na samajhe, nahIM haiN| ve ise bhI pasanda nahIM karate ki to isameM kauna sA Azcarya hai ?" eka bAra cAhe jahA~ aura cAhe jisake yahA~ khAnAsvAmI vivekAnanda jIne bhI isI bAta para pInA aura cAhe jisake sAtha vivAhalakSya rakhate hue khijalAkara kahA thA ki sambandha kiyA jaay| phira bhI ve aspR. "are gulAmo ! tuma svAdhInatA kyoM zyatAko pApa samajhate haiM aura unakA cAhate ho ? kyA aura naye gulAma taiyAra dAvA hai ki hindU dharma meM isa aspRzyatA. karane ke lie ?" rASTrIya mahAsabhAne inhIM ko koI sthAna nahIM hai| acchA to aba saba zrAkSepoMke uttara-svarUpa abakI bAra unake vicAra suniye| aspRzyatA nivAraka prastAva pAsa kiyA bambaI ke suprasiddha patra 'gujarAtI ke hai; aura saca to yaha hai ki isa prastAvako AgekA uttara dete hue Apane kahA haipAsa karake hI vaha saccI mahAsabhA _ "x x x hindU dharma meM mujhe kahIM yaha vidhAna nahIM milA ki bhaMgI, Doma Adi - loga ise bhale hI dhArmika prazna samajhe, jAtiyA~ aspRzya hai / hindUdharma aneka rUr3hi. parantu mahAsabhAke lie to yaha zuddha yose ghirA huA hai| unamese kucha rUr3hiyA~ rASTrIya prazna hai aura isake hala kiye binA prazaMsanIya haiM, zeSa nindya haiN| aspRzyatAvaha sAre dezakI pratinidhi hone kA dAvA kI rUr3hi to sarvathA nindha hai / / isakI banI hai| For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka-10] aspRzyatA nivAraka Andolana / 267 badaulata do hajAra varSAMse dharmake nAmapara kI prathAkI himAyata kI jAtI thI, usI pApakI rAzi hindU dharmapara lAdI jA rahI taraha Aja hamAre samAjameM bhI dharmake hai aura aba bhI lAdI jAtI hai| maiM isa * nAmapara antyajoM ke prati ghRNA bhAvakI rakSA rUr3hiko pAkhaNDa samajhatA hU~ / isame kI jAtI hai| yUropameM bhI anta lamaya Apako mukta honA par3egA aura isakA taka aise kucha na kucha loga nikalate hI prayazcitta to Apa kara hI rahe haiN| isa rahe the jo bAibilake vacana udhRta karake rUDhike samarthanameM manusmRti zrAdi dharma- gulAmIko prathAkA samarthana karate the| granthoke zloka udhRta karanese koI lAbha apane yahA~ko vartamAna rUr3hike himAyatiyoMnahIM / ina granthoM meM kitane hI zloka pratipta ko bhI maiM usI zreNI meM samajhatA huuN| hameM haiM, kitane hI nitAnta nirarthaka haiM; aura aspRzyatAkA doSa dharma se avazya dUra phira manusmRtikI pratyeka AjJAkA pAlana kara denA hogaa| isake binA plega, haije karanevAlA yA pAlana karane kI icchA Adi rogoMkI jar3a nahIM kaTa sktii| rakhanevAlA abataka eka bhI hindU mere antyajoMke dhandhoMmeM bhI nIcatAkI koI bAta dekhane meM nahIM aayaa| dharma-granthoM ke pratyeka nahIM hai| DAkRra aura hamArI mAtAyeM bhI zlokakA samarthana kara denese sanAtana dharma- vaise hI kAma karatI haiN| kahA jA sakatA kI rakSA na hogI, balki unameM pratipAdita hai ki ve saba phira svaccha ho jAte haiM / trikAlAbAdhita tatvoMko kAryameM pariNata acchA, yadi bhaMgI Adi yaha bAta nahIM karanese hI unakI rakSA hogii| x x x karate to doSa unakA nahIM, solaho pAne "aspRzyatAko bhAvanAmeM ghRNAkA hamArA hI hai| yaha spaSTa hai ki jisa antarbhAva mAnanese inkAra karanevAloM ke samaya hama premapUrvaka unakA AliGgana lie to koI vizeSaNa hI merI samajhameM karane lageMge, usa samaya ve svaccha rahanA nahIM aataa| bhUlase koI hamAre DabbemeM avazya hI sIkha leNge| savAra ho jAya to becArA piTe binA "yaha deza tapazcaryA, pavitratA, dayA nahIM raha sakatA aura gAliyoMkI to usa- Adike kAraNa jisa prakAra sabake lie para varSA hI hone lagatI hai| usake hAtha vandanIya hai, usI prakAra svecchAcAra, cAyavAlA cAya aura dukAnadAra saudA pApa, karatA Adi durguNoMkA bhI krIDAH nahIM bectaa| vaha maratA ho to bhI hama sthala banA huA hai|" usako chUnA gavArA nahIM karate / apanA navajIvana (varSa 2 aMka 44) meM jUThA hama use khAneko dete haiM aura phaTe "vaiSNAvoMke prati" zIrSaka lekhameM ma0 tathA utAre hue kapar3e pahanane ko| koI gAMdhIjI likhate haiMhindU use par3hAneko taiyAra nahIM hotaa| " kitane hI vaiSNava mAnate haiM ki maiM vaha acche makAnameM nahIM raha sktaa| varNAzrama dharmakA lopa kara rahA huuN| parantu rAstoMmeM hamAre bhayase use bAra bAra apanI saca to yaha hai ki maiM varNAzrama dharmako aspRzyatAkI ghoSaNA karanI par3atI hai| malinatAse ubArakara usakA saccA isase bar3hakara ghRNAsUcaka vyavahAra aura svarUpa prakaTa kara rahA huuN| maiM kucha pAnI, kauna sA ho sakatA hai ? usakI dazAse roTI yA beTI-vyavahArakI himAyata nahIM kauna sI sUcanA milatI hai ? jisa taraha kara rahA huuN| eka samaya yUropameM dharmakI oTameM gulAmI. merI samajhameM to kisI bhI manuSyako For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26- jainhitaissii| . [ bhAga 15 chUne meM pApa samajhanekI bhAvanA hI pApa- sampradAyameM to aneka bhaMgI aura cANDAla maya hai| zrAdi tara gaye haiM / jo dharma sAre jagatako ___ "rajasvalAkA udAharaNa dekara viSNu ke samAna jAnatA hai, vaha antyajoM. antyajokI aspRzyatAkA bacAva kiyA ko viSNuse rahita kaise mAna sakatA hai ? jAtA hai| parantu yaha ajJAna hai| yadi hama "jabataka tuma unheM aspRzya mAnate apanI rajasvalA bahinase chU jAte haiM to ho, chUnemeM pApa samajhate ho taba taka isameM koI pApa nahIM mAnate; kintu zArI- tumheM nahAnA ho to nhaamro| parantu yaha rika zaucake niyamoMkA bhaMga huA samajha prArthanA hai ki jaise tuma apanI rajasvalA kara nahA lete haiM aura svaccha ho jAte haiN| mAtA kA tiraskAra nahIM karate, usakI isa bAtako maiM samajha sakatA hU~ ki jisa sevA karate ho, usI prakAra antyajokA bhI antyaja bhAIne mailA kArya kiyA ho, usa- tiraskAra na karake unakI sevA kro| ko hameM tabataka na chUnA cAhie jabataka unake lie kUe~ khudavAo, pAThazAlAyeM vaha nahA na le athavA dUsarI tarahase kholo, davA-dArukA prabandha karo, vaidya svaccha na ho jAya / parantu isa bAtako rakkho aura unake duHstrake bhAgIdAra banamerI AtmA svIkAra nahIM kara sakatI ki kara unakI Antarika AzISa lo / unheM antyaja kulameM janma lenevAloMkA sarvathA acchI jagahameM rakkho, acchI tanakhvAha tyAga hI kara denA caahie| do, unakA satkAra karo, unheM upadeza do __"a~garejI sarakAra jisake sAtha ki aura apane bhAI samajhakara unase zarAba hama asahakAra kara rahe haiM, hamArA itanA aura gomAMsakA tyAga karAo, tathA jo tiraskAra nahIM krtii| hama to apanI tyAga kareM, unheM utsAhita karo / aisA antyajoMke prati kI jAnevAlI DAyarazAhI- karate hue tumheM mAlUma ho jAyagA ki ko dharma mAnakara usakA poSaNa karate haiN| chuAchUta eka kurIti hai|" ___ maiM to samajhatA hU~ ki hamane jaisA cauthI antyaja pariSadke sabhApatike boyA. vaisA lana rahe haiN| antyajoM kA rUpamA gAndhIjIne jovistata vyAkhyAna tiraskAra karake hI hama jagatake tira. . (navajIvana bhAga 2, aMka 33) diyA thA, skAra-pAtra bane haiN| usake kucha aMza isa prakAra haiM:___ "aspRzyatA ko buddhi grahaNa nahIM kara "aspRzyatAke isa pApase hI hama sakatI / yaha satyakA, ahiMsAkA virodhI saba patita hue haiM aura sAmrAjyameM bhaMgI dharma hai, isase dharma hI nahIM hai| hama U~ce samajhe jAte haiM / hamAre saMsargase musalaaura dUsare nIce, ye vicAra hI nIca haiN| mAnoko bhI patita honA par3A hai| hindU jisa brAhmaNameM zuddhakA-sevAkA musalamAna donoM hI sAmrAjyameM pAriyA guNa nahIM hai, vaha brAhmaNa nahIM hai| brAhmaNa pAriyA (madrAsa prAntako eka aspRzya to vaha hai jisameM kSatriyake, vaizyake aura jAti) bane hue haiM / dakSiNa AphrikAme, zadrake saba guNa hoM aura unake sivAya pUrva AphrikAmeM aura kanADAmeM kevala hindU zAna bhI ho| zUdra kucha zAnase sarvathA hI nahIM, musalamAna bhI haiM aura ve bhI vimukha nahIM hai, yadyapi usameM sevAkI, saba bhaMgo gine jAte haiN| yaha itanA bar3A pradhAnatA hai| varNAzrama dharma meM U~ca nIca pApa isI aspRzyatA ke phalase utpanna kI bhAvanAko jagaha hI nahIM hai| vaiSNava huA hai| For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8-10] aspRzyatA nivAraka Andolana / . ___"aspRzyatA ko jaba taka hindU hogA, tabataka hamAre yahA~ lakSmI nahIM samAja jAna bUjhakara dharma samajhatA hai paanekii| aura asaMkhya hindU antyajoM ko chUne meM pApa "aura tuma svaMya "Dher3ha U~cA aura samajhate haiM, taba taka svarAjya milanA bhaMgI nIcA," isa bhramameM kyoM par3e hue ho? azakya hai...jina julmoMke kAraNa hama Dher3ha aura bhaMgImeM kucha bhI pharka nahIM hai| a~grejI saltanatako rAkSaptI kahate haiM, "merI samajha meM to donoM kA hI pezA unameMse aise kauna kaunase julma haiM jo hama vakAlata yA sarakArI sevA se kisI antyajoM ke sAtha nahIM karate? taraha kama pratiSThAkA nahIM hai| " ____ "isa mailako dhokara hameM svaccha ho aspRzyatAke sambandhameM mahAtmAjIke jAnA cAhie / jabataka aisA na ho, taba eka mitra ne tIna zaMkAe~ kI thii| unakA taka svarAjyakI carcA korA vitaNDA- uttara unhoMne apane navajInameM (13 vA~ vAda hai| jabataka dubaloMkI rakSA na ho, vizeSAMka) jo kucha likhA thA, usake kucha eka bhI manuSyakA dila svarAjyavAdIke aMza ye haihAthase dukhe, tabataka yaha nissandeha hai _ "merI alpa buddhi ke anusAra bhaMgI para ki svarAjya nahIM mila sakatA / ...... jo maila car3hatI hai, vaha zArIrika hai aura tatkAla hI dUra kI jA sakatI hai| ___ "durbaloM kI rakSA karane ke badale hama paraMtu asatya, pAkhaNDa AdikI maila aisI unheM kucalate haiN| aise doSoMko jabataka sUkSma hotI hai ki usakA dhonA bahuta hI hama nikAlakara nahIM pheMka sakate, tabataka kaThina hai| ataeva yadi hama kisIko yadi hama bher3oM aura pazuoMse bhI nikammA aspRzya gina sakate haiM to ve haiM asatya jIvana vyatIta kareM to isameM Azcarya aura pAkhaNDa rUpI mailase bhare hue log| nahIM honA caahie| parantu unheM aspRzya ginanekI to ____"nelora meM maiM antyaja bhAiyoM se hamArI himmata hI nahIM hotii| kyoMki milA thaa| vahA~ maiMne Izvarase prArthanA kI hama sabhImeM isa prakArakI thor3I bahuta thI ki yadi maiM Age janma lU~ to antyaja maila car3hI rahatI hai| yadi hama aisA karane hokara hI janmUM aura unake duHkhoMkA baiThe to sAre saMsArake kAjI banane anubhava kruuN| maiM brAhmaNa, vaizya yA zUdra jaisI bAta ho aura hama svayaM hI aspRzya hI nahIM, ati zUdrake ghara janma lenA ho jaayN| isa saccI malinatAke lie cAhatA huuN| hamAre pAsa dhIraja aura apanI prAntarika ___"maiM sAre hindustAna ke antyajoM- svacchatAke sivA dUsarA koI upAya kA nikaTa paricayI bana gayA huuN|maiN dekhatA nahIM hai| paranta bhaMgIkI malinatA to hU~ ki antyaja jAtiyoM meM jo zakti hai haDDiyoM meM nahIM baitthtii| usake dUra karanekA usako ve svayaM nahIM jAnatI aura na dUsare upAya to bahuta hI sahaja hai| unheM yadi hindU hI jAnate haiM / antvajoM kI buddhi hama apanA banA leMge, to ve avazya sApha kumArikA ke samAna nirdoSa hai / bhAiyo, hokara rahane lgeNge| tuma bunane, kAtane aura dhunane kA dhandhA "DAkRroMkA pezA cIra-phAr3a karane. sIkha lo| isase tumhArI daridratA calI aura maila sApha karane AdikA hI hai| baaygii| jabataka carakhe kA pUjana na yadi unheM caubIsoM ghaMTe cIra-phAr3a karane Jain Edudation International For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 kA kAma mile to ve usase kabhI inkAra nahIM kara deNge| ve bhI to apanI zrajIvikAke lie maila sApha karanekA pezA karate haiM / phira bhI hama ukta kAryako paropakArI samajhate haiM aura DAkUrokA Adara karate haiM / DAkRrokA pezA to kevala rogiyoMkA hI upakAraka hai, parantu bhaMgIkA pezA sAre jagatakA upakAra karttA hai; aura isalie vaha DAkTaroMke peze se bhI adhika Avazyaka aura pavitra hai| yadi DAra apanA pezA chor3a deM, to kevala rogiyoMkA hI nAza ho| parantu yadi bhaMgiyoMkA kAma banda ho jAya to jagatakA nAza ho jAya / aisI dazA meM eka zrAvazyaka pezeke karanevAloMko apavitra mAnakara unheM satAnA bar3A bhArI pApa hai aura aisA mAnanA sarvathA ucita hai| jainahitaiSI / "hameM cAhie ki hama DAkarake peze - ko jaisA pavitra mAnate haiM, usI taraha bhaMgIke peze ko bhI maaneN| hameM unheM acchA rahanekI preraNA karanI cAhie, unheM dura bhagAne kI apekSA apane samIpa rakhanA cAhie aura unakI sevA karanI cAhie / " navajIvana bhAga 2, aMka 13 meM mahAsmAjIne 'aspRzya-nIti' nAmaka lekhameM kucha vAkya isa prakAra likhe haiM: "merA dRr3ha vizvAsa hai ki aspR zyatA adharma hai / hindU dharmakI yaha zrati zayatA yA atireka hai / zratizayako poSaNa karanA durAgraha hai aura use tapazcaryA karake dUra karanA satyAgraha hai| satyakA Agraha hI dharma hai aura rUr3hI dvArA mAne hue pratyeka doSako pakar3a rakhane kA Agraha adharma hai / "asahakAra zuddhizAstra hai aura apanI vizuddhi kiye binA usakA honA azakya [ bhAga 15 hai / jabataka hama apane hI eka aMgako aspRzya mAnate haiM, tabataka svayaM hindU aura musalamAna jo zrAja aspRzya bana rahe haiM, aspRzya hI raheMge / " ET 'vaiSNava aura antyaja' zIrSaka lekha meM ( navajIvana bhAga 2 aMka 15) meM likhA hai:-- " vallabha sampradAya ke eka AcAryane mujhase kahA ki zAstra nirNaya meM buddhiko koI sthAna nahIM hai / maiM isase ghabarA gyaa| kyoMki maiM to use zAstra nahIM mAnatA, jo hRdayameM khaTake aura jise buddhi na samajha sake / aura mere khayAlameM jise dharmakA zrAcaraNa karanA hai, use yaha siddhAnta zravazya svIkAra karanA par3egA / aisA kiye binA hama zravazya dharmabhraSTa ho jAya~ge / gItAkA maiMne yaha bhI artha sunA hai ki yadi apane bhAIbandhuoMmeM koI duSTa ho, to use bhI ise pazubala se haTA denA cAhie - haTAnA yaha dharma hai / rAmane rAvaNako mArA, atarava hama jise rAvaNa samajhate ho, usakA saMhAra karanA kyA hamArA dharma hogA ? manusmRti meM mAMsAhAra karane kI vidhi hai, to kyA isase vaiSNava mAMsAhAra kara sakate haiM ? aneka zAstrI aura saMnyAsI to rogakA nivAraNa karaneke lie gomAMsa bhakSaNa karane ko bhI burA nahIM samate haiM ! "aspRzyatAko pApa samajhanA yaha pazcimI vicAra hai, aisA kahanA pApako puNya mAnane ke barAbara hai / zrakkhA bhagatane pazcimI zikSA nahIM pAI thI, parantu usane bhI chUtachAta ko burA batalAyA hai / apane doSa dUra karane ke prayatnako dUsare dharmokA aMga batalAkara, una doSako chipAnA dharmAndhatA hai aura isase dharmakI zravanati hotI hai / "isa dalIlakA to maiM kucha matalaba For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 aGka 4-1.] aspRzyatA nivAraka Andolana / . hI nahIM samajha sakatA ki antyaja saMskRtikA vinimaya hotA hai| antyajoM nahAne aura sApha kapar3e pahananese bhI ko aspRzya rakhanese ve ina sabhI bAtoMse zuddha nahIM ho skte| kyA antyajakA vaMcita rahate haiN| ve hamAre vivAhAdi antaHkaraNa hI mailA hai ? kyA janmale hI utsavoM meM zAmila nahIM ho sakate, kathA. antyaja manuSya nahIM haiM ? kyA antyaja / kIrtanoM meM nahIM A sakate, mandiroM meM pazubhose bhI gaye-bIte.haiM ? praveza nahIM kara sakate aura gA~voMke bhItara "maiMne aneka antyajoko saralacitta, nahIM raha skte| aisI dazAmeM hama unase prAmANika, zAnI aura Izvarabhakta dekhA jo bar3I bhArI sevA lete haiM, usake badaleaura unheM maiM saba tarahase candanIya smH| meM unheM kucha nahIM miltaa| unakI sevA jhatA hU~" niSphala ho jAtI hai aura isame sevA ___"yaha bAta to samajhameM AtI hai ki karAnevAloMkA adhaHpatana hotA hai| yadi antyAta malA ho, usane mailA uThA- ____"isa taraha kI sevA lenA eka tarahakara snAna na kiyA ho to use nahIM chUnA kI corI hai| antyajoko aspRzya rkhcaahie| parantu vaha cAhe jitanA zuddha ho, kara unheM apanI saMskRtikA-sabhyatAkA phira bhI use na chUnA, yaha to adharmakI hissA dene kI hinduone aura kyA vyavahada hai| maiMne aise aneka loga dene haiM jo sthA kI? jo loga yaha kahate haiM ki antyaja na hokara bhI antyajose adhika antyajokI aspRzyatA unake pApoMkI gande rahate haiN| saiMkar3oM IsAI mailA sApha vaMzaparamparAgata sajA hai, ve hindU dharmako karate haiM aura DAkRrokA to dharma hI maila lajAte haiN| kyA patitapAvana hindU dharma dhonekA hai| parantu una sabake chUnemeM hama eka manuSyake pApake lie usakI 4pApa nahIM mAnate !" pIr3hiyotakako narakameM Dhakela denekI . 'antyajoMkI sevA' zIrSaka lekha (nava- vyavasthA detA hai ?" jIvana bhAga 2 aMka 16) meM gAMdhIjI vrnn-vyvsthaa| likhate haiM____ "nyaja loga cAroM vargoM kI sevA mahAtmA gAMdhI varNa-vyavasthAko kaisA karate haiM aura bahuta baDI sevA karate haiN| samajhate haiM, yaha jAnane ke lie hama unake para sabase unheM yA milatA 'varNavyavasthA' zIrSaka lekha (navajIvana hai? jisa taraha hama dhanakA vinimaya bhAga 2, aMka 15) ke kucha aMza uddhata karate haiM, usI prakAra saMskRtikA bhI karate haiM:vinimaya (badalA ) honA caahie| jo "varNa-vyavasthA meM jo caturvidha samAjajAtiyA~ eka dusareke sAtha hilatI kI racanA hai, vahI tatvakI, svAbhAvika milatI rahatI haiM. ve eka dasareke saMskA- aura Avazyaka jAna paDatI hai| asaMkhya rose lAbha uThAtI haiN| zudra bhI kathA- jAtiyoM aura antarjAtiyoMse kisI purANoMke zravaNase dhArmika zikSA pA samaya bhale hI kucha subhIte hue hoM; parantu sakate haiM / eka gA~va meM rahanevAle isa samaya to jAtiyA~ vighna karanevAlI sabhI logoMkI rakSA ekasI hotI hai|* hI haiN| ye antarjAtiyA~ jitanI jaldI saMgItakalA Adike saMskAra mandiroM- eka ho jAya~, utanA hI samAjakA lAbha meM saba koI prApta karate haiN| isa taraha hai| ina jAtiyoM meM isa tarahakI najarameM For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 jainhitaissii| [bhAga 15 na AnevAlI utpatti aura nAza tathA naI hI hameM hamezA ekatAko khojanA aura racanA zurUse hI hotI AI hai aura Age sthApita karanA hogaa| yadi koI manuSya bhI hotI rhegii| yaha kAma kara leneke hara kisI ke sAtha khAnA pInA pasanda na lie-ina jAtiyoM ko eka karaneke lie karatA ho, to maiM yaha kahane ke lie taiyAra prajAmata aura prajAke naitika dabAvakA nahIM ki vaha pApa karatA hai| x x x cAhe asara hI kAphI hai| parantu mUla varNa- jisake sAtha na khAnA pInA yaha eka vibhAgako hI naSTa kara DAlane ke prayatnakA tarahakA saMyama hai| isa saMyama meM koI doSa maiM virodhI huuN| varNavibhAgameM bhedadRSTi, nahIM hai / parantu yadi isameM atizayatA asamAnatA yA uccatA-nIcatA kucha hai hI ghusa jAtI hai to avazya hAni hotI hai / nahIM; aura madrAsa yA dakSiNa zrAdi prAnto- yadi yaha saMyama uccatAke abhimAnase meM jahA~ aise bheda khar3e ho gaye haiM, vahA~ kiyA jAtA hai to saMyama na rahakara sacaunheM avazya rokanA cAhie / parantu isa mucahI svecchAcAra bana jAtA hai aura taraha ke prAsaGgika durupayogoM ke kAraNa ghAtaka siddha hotA hai| parantu jamAnA sArI vyavasthAko hI mautakI sajA nahIM jaise jaise Age bar3hatA hai aura naI naI dI jA sktii| isameM sahaja hI sudhAra AvazyakatAyeM tathA paristhitiyA~ utpanna ho sakatA hai / hindustAna meM aura sAre hotI jAtI haiM, tadanusAra roTI-beTIsaMsArameM isa samaya o lokayuga prava. vyavahArake viSayameM bhI hameM bahuta hI rtita ho rahA hai, usake pariNAmase hindU sAvadhAnIke sAtha pheraphAra avazya karane jAtiyoMmeMse bhI uccatA-nIcatAkA khayAla pdd'eNge| nikala jaaygaa| x x x x hameM yaha kabhI isa taraha maiM hinduoMkI varNa-vyavana bhUlanA cAhie ki jisa hindU dharmane sthAkA pakSa letA huuN| phira bhI maiM hinduoMvarNa-vyavasthAko utpanta kiyA hai, usI kI spRzyatAkI bhAvanAko mAnava jAtihindu dharmane hameM kevala manuSyoM ke prati hI kA ghorase ghora apamAna samajhatA hU~ / nahIM, jIva mAtrake prati zrAtmabhAva prApta isa bhAvanAke mUlameM saMyama nahIM-kintu karane kA prAdarza bhI manupyake sarvopari uccatAkI uddhata bhAvanA chipI huI hai / kalyANake lie diyA hai| isa bhAvanAne Ajataka apanI kisI bhI ___ "merI samajhameM rASTrIya bhAvanAke prakArakI yogyatA nahIM dikhalAI / ulaTe phailAne ke lie eka sAtha bhojana karanA isane samAjakI sevA karanevAle eka bar3e yA cAhe jisake sAtha byAha karanekI bhArI samAjako manuSya-jAtimeMse alaga svataMtratA honA, Avazyaka nahIM hai| maiM pheMka denekA ghora pApa kiyA hai| isa baha bhI nahIM mAnatA ki koI aisA svataM. pApase hinda dharma jitanI jaldI uddhAra pratAkA jamAnA AvegA yA aisA svataMtra pA jAya, utanA hI usakA bar3appana aura rAjya-saMgaThana hogA jaba ki samAjake sabhI pratiSThA hai|" logoM meM khAne pIne yA byAha karaneke mahAtmA gAMdhIke prAyaH samasta lekhoM sambandhameM eka sA AcAra-vyavahAra ho aura vyAkhyAnoMko par3hakara, punaruktiyoM ko jaaygaa| samAjake judA judA vargoM meM bacAte hue, hamane ukta vicAroMkA saMgraha AcAra-vicAroMkI bhinnatA hamezA kiyA hai| hamArI samajhameM inase paatthkrhegii| isa bhinnatA yA vividhatAke bhItara gaNa isa aAndolanakA svarUpa acchI taraha For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - aGka 4-10] aspRzyatA-nivAraka Andolana / samajha jAya~ge aura isapara apanI nijI hai jaba ki samasta uttejanAmose alipta rAya kAyama karane meM bahuta kucha samartha rahakara usa viSayakA bar3I zAMti aura ho skeNge| gambhIratAke sAtha niSpakSa bhAvase eka jajake taura para, gaharA vicAra kiyA sampAdakIya nott| jAya, usake hara pahalU para najara DAlI achato, antyajoM aura aspRzyatAdi- jAya aura isa taraha para usake asalI ke sambandhameM mahAtmA gAMdhIjIke kyA kyA tatvako khojakara nikAlA jaay| yaha ThIka vicAra haiM, aura ve kyA kucha cAhate hai, isa hai ki purAne saMskAra kisI bhI naI bAtako bAtakA anubhava Uparake lekha se bahuta kucha grahaNa karaneke liye, cAhe vaha kitanI hI ho jAtA hai| pratyeka bhAratavAsIko mahA. acchI aura upayogI kyoM na ho, hamezA tmAjIke ina vicAroM aura unako icchA dhakkA diyA karate haiM aura use sahasA ko jAnane kI bar3I z2arUrata hai, isI liye grahaNa nahIM hone dete / parantu buddhimAn sarvasAdhAraNa, aura khAsakara jainiyoMke aura vicAraka loga vahI hote haiM jo paricayake liye yahA~ yaha lekha prakAzita saMskAroke paradeko phAr3akara athavA kiyA jAtA hai| aspRzyatA nivAraka isa kRtrima AvaraNako uThAkara 'nagna aura achUtoke uddhAra-viSayaka isa satya kA darzana kiyA karate haiN| aura AndolanakA hinduoM kI bAhya pravRtti isaliye jo loga mahAtmAjIke ina aura unake dharmazAstroke sAtha anukUlatA vicAroko saMskAroM ke parade se dekhanA yA pratikUlatAkA jaisA kucha sambandha hai, cAhate haiM, ve bhUla karate haiN| unheM usa paradejainiyokI bAhya pravRtti aura unake dharma ko uThAkara dekhanekA yatna karanA cAhie granthoMke sAtha bhI usakA prAyaH vaisA hI jisase unakA vAstAvika raMga-rUpa mAlUma saMbandha hai-donoM hI isa viSayameM prAyaH ho ske| aura yaha tabhI ho sakatA hai samakakSa haiN| aura isaliye yadi kucha hindU jaba ki uttejanAzrose alaga rahakara, loga, apane cira saMskAroMke viruddha baDI zAMti aura niSpakSatA ke sAtha, gahare honeke kAraNa, isa Andolanako acchA adhyayana, gahare manana aura nyAyapriyatAnahIM samajhate, dharma-ghAtaka batalAte haiM aura ko apane meM sthAna diyA jaay| mahAtmA uttejita hokara isakA virodha karate haiM, jIke kisI eka zabdako pakar3akara usa to bAja jainI bhI yadi isapara kucha kSubdha, para jhagar3A karanekI jarUrata nahIM hai| kupita tathA uttejita ho jAya~ aura aisA karanA unake zabdoM kA durupayoga virodha karane lageM to isameM kucha bhI karanA hogA / unake nirNayakI tahako asvAbhAvikatA nahIM hai aura na koI pahu~cane ke liye unake vicAra-samuccayako AzcaryakI hI bAta hai| parantu isa prakAra- lakSyameM rakhane kI bar3I jarUrata hai| AzA ke kSobha, kopa aura virodhakA kucha hai, ina Avazyaka sUcanAoMko dhyAnameM bhI natIjA nahIM hotA aura na aisI rakhate hue hamAre pAThaka isa lekhapara avasthAmeM koI manuSya kisI viSayake vicAra karaneko kRpA kreNge| aura sAtha yathArtha nirNayako pahu~ca sakatA hai| acchA hI ina bAtoM ko bhI soceMge ki -kyA natIjA tabhI nikala sakatA hai aura tabhI pAramArthika dRSTile dharmakA aisA vidhAna kisI viSayakA yathArtha nirgaya ho sakatA ho sakatA hai ki vaha manuSyoM ko manuSyoM For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ *274 jainhitaissii| [ bhAga 15 se ghRNA karanA aura dveSa rakhanA sikha. usakA eka jagaha aspazya aura dUsarI lAve ? apaneko U~cA aura dUsaroMko jagaha spRzya karAra diyA jAnA, yaha nIcA.samajhaneke bhAvako acchA batalAve, saba vidhi-vidhAna, lokAcAra, lokaathavA manuSyoMke sAtha manuSyocita vya- vyavahAra ora laukika dharmase sambaddha vahArakA niSedha kare ? hai yA pAralaukika dharma athavA paramArthase - 2-mahAvIra bhagavAnake samavasaraNameM isakA koI khAsa sambandha hai? isapara bhI cAroM hI varNake manuSya, paraspara U~ca- khAsa taurase vicAra honekI jarUrata nIca aura spRzyAspRzyakA bheda na karake hai| jahA~ taka hamane dhArmika graMthokA eka hI manuSya-koTimeM baiThate the / isa adhyayana kiyA hai, usase yaha viSaya hameM Adarzase jainiyoM ko kisa bAtakI zikSA laukika hI mAlUma hotA hai-paramArthase milatI hai ? isakA koI vizeSa sambandha nahIM hai| 3-eka achUta jAtike manuSyako kahA bhI hai kimAja hama chUte nahIM, apane pAsa nahIM -spRzyA'spRzyavidhiH sarvazeSo biThalAte aura na use apane kUe~se pAnI lokena gmyte| -indrnNdii| bharane dete haiM / parantu kala vaha musalamAna arthAt spRzya aura aspRzyakA sampUrNa yA IsAI ho jAtA hai, coTI kaTA letA vidhAna loka-vyavahArase sambandha rakhatA hai, hindU dharma tathA hindU devatAoMko hai-vaha usIke Azrita hai aura isaliye burA kahane lagatA hai, dhArmika dRSTise eka usIke dvArA gamya hai| darje aura nIce gira jAtA hai aura laukika viSayoM aura laukika dhauke prakArAntarase hindubokA hita-zatru bana lokAzrita honese unake liye kisI jAtA hai, taba hama usako chUnemeM koI AgamakA Azraya lenekI arthAt isa bAtaparaheja nahIM karate, usase hAtha taka kI hU~r3ha-khoja karanekI ki Agama isa milAte haiM, use apane pAsa biThalAte haiM, viSayameM kyA kahatA hai, koI jarUrata nahIM kabhI kabhI uccAsana bhI dete haiM aura hai| Agamake pAzraya pAralaukika dharma apane kRe~se pAnI na bharane denekI to hotA hai, laukika nahIM; jaisA ki zrIsomaphira koI bAta hI nahIM rhtii| vaha khuzI deva sUrike nimna vAkyase pragaTa haise usI kRe~ para barAbara pAnI bharA dvauhidhammau gRhasthAnAM karatA hai / hamArI isa pravRttikA kyA laukikaH pAralaukikaH / rahasya hai ? kyA yaha saba hindU dharmakA hI khoTa thA jisako dhAraNa kiye rahanekI lokAzrayo bhavadAdyaH vajahase vaha becArA una adhikAroMse . paraH syAdAgamAzrayaH / / vaMcita rahatA thA aura usake dUra hote hI laukika dharma laukika janoMkI dezause ve saba adhikAra prApta ho jAte haiM ? kAlAnusAra pravRttike adhIna hotA hai ye saba khUba socane aura samajhanekI aura vaha pravRtti hamezA eka rUpameM nahIM bAteM haiM / aura rahA krtii| kabhI dezakAlakI Avazya 4-kilI vyakti ko aspRzya yA katAoMke anusAra, kabhI paMcAyatiyoMke spRzya ThaharAnA, eka vakta meM aspRzya aura nirNaya dvArA aura kabhI pragatizIla dUsare vakta meM spRzya batalAnA athavA vyaktiyoMke udAharaNoMko lekara barAbara For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8-10] aspRzyatA nivAraka Andolana / 275 badalA karatI hai / isaliye laukika dharma AvazyakatAoMke anusAra apanI pravRtti bhI hamezA eka hAlatameM nahIM rhtaa| vaha ko badala liyA hai ?* isI taura para varta. barAbara parivartanazIla hotA hai, aura mAna achUta jAtiyoM yA unameMse kisI isIse kisI bhI laukika dharmako sArva- jAtike sAtha yadi Aja bhI aspazyatAdezika aura sArvakAlika nahIM kaha kA vyavahAra uThA diyA jAya to ra sakate / aisI hAlata meM kisI samaya eka lokarUr3hikA-loka vyavahArakAkisI dezake spRzyA'spRzya sambandhI parivartana ho jAneke sivAya hamAre kisI laukika dharmako lakSya meM rakha kara pAramArthika dharmako kyA hAni pahu~catI hai? usake anusAra yadi kisI granthameM koI aura phira vaha hAni usa vakta kyoM nahIM vidhAna kiyA gayA ho, to vaha tAtkAlika pahu~catI jaba ki usa jAtike vyakti aura taddezIya vidhAna hai, itanA hI sama. musalamAna yA IsAI ho jAte haiM aura hama jhanA caahie| isase adhika usakA yaha unake sAtha aspRzyatAkA vyavahAra nahIM prAzaya lenA ThIka nahIM hogA ki vaha sarva rakhate? yaha sabhIke socane aura samajhanedezoM aura sarva samayoM ke liye, usa deza kI bAta hai| aura isase to prAyaH kisI aura usa samayake liye bhI jahA~ aura jaba ko bhI inkAra nahIM ho sakatA ki jina vaha paristhiti kAyama na rahe, eka aTala atyAcAroMke liye hama apane viSayameM gavasiddhAnta hai| aura isaliye eka laukika nameMTakI zikAyata karate haiM, yadi ve hI dharma sambandhI vartamAna Andolanake atyAcAra aura balki unase bhI adhika virodhameM aise granthoMke avataraNa peza atyAcAra hama achutoMke sAtha karate haiM, karanekA koI natIjA nahIM ho sktaa| to hameM yaha kahane aura isa bAtakA dAvA zAstroMmeM aisI kitanI hI jAtiyoMkA karanekA koI adhikAra nahIM hai ki hamAre ullekha hai jo usa samaya aspRzya (achUta) Upara atyAcAra na kiye jAya~, hameM barA. samajhI jAtI thIM, parantu Aja ve aspRzya barake haka diye jAya~ athavA hameM svAnahIM haiN| Aja hama una jAtiyoMke vyaktiNe- dhIna kara diyA jAya / hameM pahale apane ko khuzIse chUte haiM, pAsa baiThAte haiM aura doSoMkA saMzodhana karanA hogA, tabhI hama unase apane taraha tarahake gRha-kArya karAte dUsaroMke doSoMkA saMzodhana karA skeNge| haiN| udAharaNake liye dhIvaroko lIjiye bhale hI hamAre purAne saMskAra aura jo hamAre idhara uccase ucca jAtiyoMke hamArI svArtha-vAsanAe~ hameM isa bAtako yahA~ pAnI bharate haiM, bartana mA~jate haiM aura svIkAra karanese roka ki hama achUtopara aneka prakArake khAne Adi banAte haiN| ye kucha atyAcAra karate haiM; aura cAhe hama loga pahale aspRzya samajhe jAte the aura yahA~ taka kahane kI dhRSTatA bhI dhAraNa usa amaya unase chU jAne kA prAyazcitta bhI kareM ki achUtoke sAtha jo vyavahAra hotA thaa| parantu Aja kitane hI pradezoMmeM kiyA jAtA hai, vaha unake yogya hI hai vaha dazA nahIM hai, na ghe aspRzya samajhe aura ve usIke lie banAye gaye haiM, to jAte haiM aura na unase chU jAnekA koI - prAyazcitta kiyA jAtA hai| yaha saba kyA spRzyA'spRzyake sambandhameM kitane hI ullekha zAstroM se bhI pAye jAte hai, jinameM prAcAryomeM paraspara matahai?kyA yaha isa bAtako sUcita nahIM bheda hai aura jo deza-kAlako bhinna bhinna sthitiyoMke karatA ki bAdameM logoMne deza-kAlakI parivartanAdikakA hI sUcita karate haiN| * For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 jainhitaissii| [bhAga 15 bhI eka nyAyI aura satyapriya hRdaya isa jAya, jisase eka vidvAnke vicAra unheM bAtako svIkAra karanese kabhI nahIM mAlUma ho jAya~ / ataH hama urdU jainacUkegA ki achUtoM para arse se bahuta bar3e pradIpameM prakAzita bAbU sAhabake ukta anyAya aura atyAcAra ho rahe haiM aura bhASaNase unake aise kucha vicAroMko isaliye hameM aba una sabakA prAyazcitta jyoMkA tyoM aura kahIM kahIM anuvAda rUpajarUra karanA hogaa| meM yahA~ uddhRta karate haiN| unake aucitya - antameM hama apane pAThakoMse itanA aura anaucitya para vicAra karanA svayaM phira nivedana kara denA cAhate haiM ki ve pAThakoMke adhIna hai| apane pUrva saMskAroMko dabAkara bar3I "jainadharma una usUloM (siddhAnto) zAMti aura gaMbhIratAke sAtha isa viSaya aura una tarIkoM (DhaMgoM) kA hI nAma hai para vicAra karanekI kRpA kareM aura isa ki jinase prAtmAke nija zuddha svAbhApara hara pahalUse najara DAleM: kyoMki yaha vika guNoMkA vikAza hotA hai| jaina viSaya, isa samaya, dezake liye eka bar3e dharmake anusAra kevala zAna Adika hI hI mahatvakA viSaya banA huA hai / sAtha zrAtmAke zuddha svAbhAvika guNa haiM / ataH hI, yaha bhI nivedana hai ki ve kisI vicAra. vAstavameM jainadharmakA uddezya hI AtmAko vibhinnatAke kAraNa isa lekhake lekhaka, paramAtmA banAnA hai| isa dharmake aneka sampAdaka tathA mahAtmA gAMdhIjI Adise granthoM meM prAtmasvarUpa, karmasiddhAnta, parakoI vyaktigata dveSabhAva dhAraNa na kreN| mAtmasvarUpa vagairahakA aisA spaSTa varNana yahI vicArakoMkI nIti hotI hai aura hai ki jo dUsarI jagaha nahIM pAyA jaataa| honI caahie| hama bhI isa viSaya para vastutaH duniyA~ meM isa dharmake mahAn abhI aura gaharA vicAra kara rahe haiN| granthoMkA judA judA bhASAoM meM anuvAda hokara usake pracArakI jarUrata hai|" bAbU RSabhadAsajI vakIla . "sabase bar3A siddhAnta jo jainadharma ke mahattvako prakaTa karatA hai, vaha usakA meraThake vicAra / - 'anekAnta' sisTama hai|" 'hIrAlAla jaina hAI skUla, pahAr3I isake bAda anekAnta aura ekAntake dhIraja dehalIke vArSika adhivezana para, svarUpakA kucha varNana dekara Apane usake gata 24 apraila san 1921 ko, zrIyuta sambandhameM apane vicAra isa prakAra bAbU RSabhadAsajI bI. e. vakola prakaTa kiye haiMmeraThane, sabhApatiko haisiyatase jo bhASaNa 'ye saba ekAntavAda bhI asalI diyA hai, usameM bAlaka aura bAlikAokI sivAntoMke lihAz2a (apekSA) se to zikSAke sambandhameM kitanI hI kAma kI jarUra saca haiM, lekina jisa tarIke (DhaMga) bAteM kahaneke bAda, jainadharma aura jaina- se unhoMne una siddhAntoMko mAnA hai, usa samAjake sambandhameM bhI apane kucha tarIkeke lihAjase ve galata haiN| udAvicAroko khAsa taurase prakaTa kiyA hai| haraNake taurapara yaha kahanA ki hama cAhate haiM ki jaina hitaiSIke pAThakoM ko anitya hai| galata nahIM hai| hA~, binA / bhI una vicAroMkA paricaya karAyA paryAyakI apekSAke vastuko anitya hI! For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6-10] bAbU RSabhadAsajIke vicaar| 277 mAnanA galata hai| kisI vidvAnkA kara samudra hI haiM, usI taraha vibhinna kahanA hai ki ekAnta aura enekAnta meM . siddhAnta bhI apanI apanI apekSAkI sirpha 'hI' aura 'bhI' kA pharka hai| eka dRSTise mAne jAkara jainadharma hI haiN| hA~, ekAntavAda kahatA hai ki vastu anitya agara samudrakI kisI laharako samudrase hI hai, dUsarA ekAntavAda kahatA hai ki bAhara sUkhI jamIna para le zrAveM, to vahA~ vastu nitya hI hai / anekAntavAda kahatA vaha samudra to nahIM kahalA sakatI, lekina hai ki bhAI, tuma donoMkA kahanA ThIka vahA~ bhI usako samadrakA pAnI jarUra hai-vastu nitya bhI hai aura anitya lii| kheNge| isI taraha yadi koI siddhAnta dravya apekSA vastu nitya hai,paryAya apekSA binA ulakI samuci apekSA yA nayake anitya hai| tuma donoMko zrApasameM mAnA jAtA hai, to usa vakta usako pUrA lar3anA-jhagar3anA nahIM cAhie balki jainadharma to nahIM kaha sakate, parantu usa jisa jisa apekSAse tuma donoMkA vakta bhI vaha jainadharmakI eka chAyA mAtra kahanA ThIka hai, usako samajha lenA yA kucha aMza jarUra hai| ataH jainadharmiyoM cAhie / vAstava meM jainadharma eka aisA yA anekAntavAdiyoM kA kartavya hai ki ve dharma hai ki jo kisI majahaba (mata) se kisI ekAntavAdIko adharmI, azraddhAnI virodha nahIM rakhatA hai-kisI matake yA mithyAtIke nAmase na pukAreM, balki siddhAntako jhUThA nahIM batalAtA, balki jisa galata tarIkese yA jisa apekSAko sampUrNa matoke siddhAntoMko anekAntase lakSyameM na rakhakara usane usa siddhAnta. saJcA sAbita kara detA hai| asaliyatame ko mAna rakkhA hai, usa galata tarIkeko sahI karake yA usa upekSita apekSAko agara dekhA jAya to duniyA bhara ke siddhAnta advaita, dvaita vagairaha jainadharmake samajhAkara usapara anekAntavAdakI chApa lagAveM aura apane meM jajba ( samAviSTa) andara zAmila haiM aura isa taraha jainadharmako anya saba dharmokA samudAya kaha kreN| aura apane meM jajba karanekA kyA sakate haiN| parantu yahA~ para aura koI artha ? apanA aMza to vaha pahalese hI sAhaba yaha khayAla na kareM ki maiM jainadharma hai| kevala usa siddhAntakI apekSAko ko saMgrahIta mata isa arthameM kahatA hU~ bhulA denekI vajahase jo vaha anekAntaki kisI khAsa vaktameM kisI khAsa vAdase bhinna dikhalAI par3atA hai, usakI zakhla (vyakti) ne saba dhauMko ikaTThA ula apekSAko hRdayameM biThalAkara usa karake jainadharma banA diyA hai| nahIM, maiM bhinnatAko mittaaveN| vAstavameM dekhA jAya to aisA haragija ( kadApi ) nahIM kahatA, jainadharma yA anekAntavAda eka zAntibalki merA kahanA yaha hai ki jisa taraha priya aura prema phailAnevAlA dharma hai| vaha samudra apanI aneka laharoMko liye hue kisI dharmako jhUThA nahIM kahatA, vaha hai, usI taraha jainadharma bhI apanI bhinna kisI siddhAntako galata nahIM batalAtA; bhinna apekSAoM aura nayoMse aneka balki vibhinna dharmoM aura siddhAntoM meM jo siddhAntoMko anAdise hI liye hue hai| apekSA yA nayako bhulA denekI vajahase aura jisa taraha samudra kI lahare samudra ke paraspara jhagar3A aura virodha najara bhAtA andara apane apane ucita sthAna para rahA hai, unako samucita apekSAoMko dikhalA For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [ bhAga 15 kara aura unake virodhako miTAkara una kI ahiMsA atyanta vistRta aura vyApaka . sabako anekAntake sUtrameM bA~dhatA hai| hai, parantu isa kalikAlameM hamAre kucha jainI / aura anekAntake sUtra meM bA~dhanA kyA, balki bhAiyoMne apane AcaraNase usako atyapahalese hI jo ve anekAntake bhItara nta parimita banA diyA hai| hamAre kucha garbhita haiM, unake usa garbhitapaneko pragaTa bhole bhAI aise haiM jo sirpha banaspati karatA hai| sajanoM, agara Apa jainadharmake vagairaha ekeMdriya jIvoMkI dayAko hI pUrI sacce rahasya para gaura kareMge to jarUra zrApa ahiMsA khayAla karate haiM / yaha unakI galatI yaha kaheMge ki usameM dasaroMko adharmI, hai / unako apanI santAna, apanI kauma, azradvAnI yA mithyAtI kahane kI jagaha hI apane deza aura manuSya jAtike upakAra nahIM / zAyada jisa jamAne meM anyamata kI tarapha bhI dhyAna denA cAhie / paropa kAra bhI ahiMsAkA pradhAna aMga hai| jaina ghAle yaha (isa AzayakA ) zloka par3hA karate the ki masta hAthIke sAmane calA dharmakI ahiMsAko, jo ki atyanta ucca jAya,lekina jaina maMdira meM na jAya, sambhava koTikI ahiMsA hai, kevala sAga-sabjI hai, usa jamAne meM ApakA bhI unako vagairaha ekadriya jIvoMkI rakSA para parimithyAtI kahanAM kucha artha rakhatA ho| mita kara denA jainasamAjakA hAsya karAnA parantu isa jamAne meM jaba ki prema aura eka hai| isa avasara para koI sAhaba yaha tAkI AvAz2a cAroM taraphase sunAI de rahI khayAla na kareM ki maiM ekeMdriya jIvoMkI hai, ApakA anya matavAloko mithyAtI dayAkA niSedha kara rahA huuN| nahIM nahIM, kahanA yA dUsare dharmoM aura siddhAntoko ekeMdriya jIvoMke sAtha bhI dayA va ahiMsA- , kevala mithyAtva yA jainadharmase sarvathA kA bartAva hara zakhsako apanI tAkata viparIta arthAt viruddha batalAnA, sivAya aura hAlatake anusAra jila kadara ho isake ki Apa unako mithyAtvameM aura sake, jarUra karanA caahie| lekina merA dRr3ha kareM aura apane anekAnta para saMku- kahanA yaha hai ki ekedriya jIvoMkI dayAcitatA aura saMkIrNatAkA dhabbA lagAe~, ko paMcendriya jIvoMkI dayA para mukhyatA aura kucha bhI artha nahIM rakhatA / aura nahIM denI caahie| vAstava meM yadi dekhA jAya to isa kisma- kyA Ajakala hamAre jainI bhAI parakI spriTa arthAta isa prakArakI bAteM kahanA spara eka dUsarese kalaha karake, dUsaroMke aura isa kismakA bartAva karanA jainadharma- sAtha anyAyakA bartAva karake, tIrthakSetroMke anekAnta siddhAntase sarvathA viruddha ke jhagar3oMmeM apanA rupayA aura tAkata aura anekAntavAdako ekAntavAda barbAda karake bhAva-hiMsA nahIM kara rahe haiM ? banAnA hai| jarUra kara rahe haiN| kyA Ajakala jainaisake bAda Apane jainadharma ke dUsare samAja bAla-vivAha, vRddha vivAha, ana'ahiMsA' siddhAntakA mahatva aura sva. mela vivAha, bahu-vivAha, kanyA-vikraya, vagairaha kurItiyA~ karake apanI santAna, rUpa batalAte hue usake antameM kahA hai apanI jAtike sAtha ghora hiMsA nahIM kara "yahA~ para majabUra hokara mujhe yaha rahA hai ? niHsandeha kara rahA hai| adhikajarUra kahanA par3atA hai ki yadyapi jainadharma. tara inhIM kurItiyoM kI vajahase jaina jAti For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6-10 ] kI saMkhyA dina para dina ghaTatI jA rahI hai / aphasosa hai, ina kurItiyoMne hI kucha logoMko vidhavA-vivAha jaisI nIca prathAkI carcA karane ke liye tayyAra kara diyA hai| merI rAya meM behatara to yaha hotA ki ye loga vidhavA-vivAhakA zrAndolana karaneke sthAnameM ina kurItiyoM ko nirmUla karane kI koziza karate / lekina isase jyAdA aphasosa mujhe una dUsare logoM para hai ki jo ina vidhavA-vivAhakA carcA karanevAloMko gAliyA~ vagairaha to dete haiM, parantu ina kurItiyoMke dUra karanekI koziza nahIM karate - dhar3Adhar3a vRddha, vivAha bahuvivAha, kanyA- vikraya vagairaha mAladAra logoMkI viSayavAsanA aura svArthasiddhi ke liye kiye jAte haiM; aura ye dUsarI kisma ke lopa upekSA dhAraNa karane ke atirikta kisI kisI avasara para to inameM se kucha kurItiyoM ko nirdoSa bhI batalAne lagate haiM ! bhAiyoM ! yadi Apa vidhavA vivAha ko rokanA cAhate haiM to ve bAteM jinakI vajaha se isa hAnikAraka prathAkI zrora logoMkA khyAla jAtA hai, dUra kIjiye / kevala isa prathAkI carcA karanevAloMko gAliyA~ dene se yA unako kisI kismakI saMjA denese kAma nahIM clegaa| aisA karanese to isa nIca prathA pracAra meM aura jyAdA majabUtI hogI / yaha bAta vastu-svabhAva ke viruddha hai ki yadi koI naI kuprathA kucha kAraNoMse jArI hotI huI najara AtI ho to vaha binA una kAraNoMko dUra kiye kevala usake Andolana karanevAloMko gAliyA~ aura sajA dene vagairaha se ruka jAya / bAbU RSabhadAsajI ke vicAra / UparakI paMktiyoMmeM maiMne jainadharma ke sirpha do siddhAntoM-- anekAnta aura 'ahiMsA' kA jikara kiyA hai / inake 276 atirikta jainadharmameM aura bahutale amUlya aura mahatvapUrNa siddhAnta haiM jaise ki karmasiddhAnta, Atma-svarUpa, paramAtmasvarUpa, bheda- vijJAna, zrAtmika svataMtratA, vItarA gatA vagairaha ki jinase jainadharma aMti zreSTha aura uttama sAbita hotA hai; aura yaha khayAla paidA hotA hai ki isa dharma ke mAnanevAloMkI zArIrika, mAnasika, naitika aura dhArmika garaja hara taraha kI hAlata bahuta acchI honI caahie| lekina dekhane para isake viruddha najara AtA hai / jaina samAjakI dazA hara taraha se i ddIna naz2ara zrAtI hai| isakI vajaha kyA hai ? isakI vajaha gaura karane se yaha mAlUma hotI haiM ki isa z2amAne meM jainasamAja jainadharmakA pAlana usake asalI svarUpa aura Abhyantara rahasyake anusAra nahIM kara rahA hai / yadyapi UparI (bAhya) kriyAoM jaise ki harI vagairahake tyAgakA pAlana aba bhI kara rahA hai, parantu vaha binA usake prayojana aura zrabhiprAyako samajhe kevala rUr3hike taura para kara rahA hai; aura usase adhika mukhya, z2arUrI aura hitakara zrabhyantarika bAtoMse upekSA dhAraNa kiye hue hai| dUsare, jainasamAjameM vidyA aura ekatAkI bahuta kamI hai / ekatA na hone kI vajahase zikSA ke kAma meM bar3A dhakkA pahu~ca rahA hai| z2arA z2arA sI aura vyartha ke vAdavivAdameM jainasamAjakI bAtoMpara paraspara khIMcatAna ho rahI hai zakti kharca ho rahI hai| koI kahatA hai ki varNavyavasthA karma para nirbhara hai| dUsarA kahatA ki tuma varNavyavasthAko ur3AnA cAhate ho, varNavyavasthA to bilakula janmapara nirbhara hai / kheda hai ki ye donoM g2aura karake isa bAtakA anubhava nahIM karate ki yadyapi zurU meM bhagavAn RSabhadevane varNavyavasthA For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 jainahitaiSI / karmapara hI sthira kI thI, kyoMki usase pahale bhogabhUmi hone ke kAraNa varNavyavasthA nahIM thI, to bhI aba to varNavyavasthA karma aura janma donoM para hI nirbhara ho sakatI hai aura donoMpara hI hai / yadi koI manuSya yaha pUchatA hai ki amuka vyakti janma se brAhmaNa hai yA nahIM, to isakA yahI to artha hai ki vaha yaha pUchatA hai ki vaha vyakti brAhmaNa se utpanna huA yA ki nahIM / yadi vAstava meM usakI utpatti brAhmaNa se hai, to isa ghaTanA ke viruddha kauna kaha sakatA hai ki vaha janma se brAhmaNa nahIM hai / yadi usa vyaktike karma brAhmaNa jaise nahIM hai balki atyanta nIca haiM, aura usa vakta yaha prazna kiyA jAtA hai ki yaha vyakti karmakI apekSA se brAhmaNa hai yA nahIM, to isa praznakA yahI to zrAzaya hotA hai ki usake karma brAhmaNa jaise haiM yA nhiiN| to phira kauna saccI bAta ke viruddha yaha kahanekA sAhala karegA ki isake karma brAhmaNa jaise haiM yA yaha karma kI apekSA brAhmaNa hai ? pUrA brAhmaNa to vahI hai jo karma aura janma donoMkI apekSA brAhmaNa ho / hA~ yadi koI manuSya janma se to brAhmaNa ho nahIM aura usake karma bahuta acche hoM, aura eka dUsarA manuSya hai jo janma se to brAhmaNa ho parantu usake karma atyanta bure hoM, to niHsandeha ina donoMmeM se pahale manuSyakI jyAdA ijjata hotI hai aura pahale manuSyakI jyAdA ijjata (mAnyatA) honI bhI cAhie; kyoMki aisA honese dUsarA apane karma acchA karanekI koziza karegA / isake atirikta jainadharmameM nizcaya aura vyavahAra do mArga haiN| nizcayakI apekSA jainazAstroM meM yaha likhA huA hai ki yaha zrAtmA na brAhmaNa hai, na kSatriya, na vaizya aura na zUdra / aura yadi koI manuSya brAhmaNa hone kI vajahase apane [ bhAga 15 zrApako dUsaroMse U~cA qhayAla karatA hai, to yaha usakA bhrama hai aura isase usake samyaktvameM doSa lagatA hai / ataH spaSTa hai ki varNavyavasthAko isa qadara khIMcakara mAnanA ki jisase dUsaroMko nIcA lama ke bhAva paidA ho jAyeM, jaina nizcaya mArga ke viruddha aura usameM hAnikAraka hai / aura vyavahAra mArgako khIMcakara nizcayakA bAdhaka nahIM banAnA caahie| varNavyavasthA karmabhUmike vyavahArakI sahUliyata (sugamatA) ke liye kAyama huI hai / jahA~taka vyavahArakA sambandha hai, usako anekAnta rUpase janma aura karma donoMpara nirbhara mAnanA cAhie | dusarI lar3AI-jhagar3e kI bAta Ajakala chUtachAtakA siddhAnta ho rahA hai / kucha loga kahate haiM ki chUtachAta sarvathA hAnikAraka hai, isako bilakula ur3A denA caahie| dUsare unake isa kahane se bhayabhIta hokara chUtachAtako dharmakI jar3a batalAne lagate haiM aura kahate haiM ki chUtachAta jAtI rahI to saba dharma hI naSTa ho jAyagA / mere khayAlameM chUtachAtakA sambandha khAnapAnI zuddhatA hai / jo manuSya mailAkucailA aura gandA ho, yA jisakA khAnapAna mAMsAdika azuddha padArthoMkA ho, yA jisake karma bahuta nIca ho, usakI sparza kI huI cIz2a khAnese khAnevAle ke dilameM eka prakAra kI glAni aura zrAkulatA paidA hotI hai jisase vaha apane dharmakA sAdhana ThIka taurase nahIM kara sakatA / zrataH dila meM glAni aura zrAkulatAko zrAnese. rokane ke liye yaha chUtachAtakA siddhAnta rakkhA gayA mAlUma hotA hai / parantu niHsandeha, isa nikRSTa kAlameM isako isa burI taraha se khIMcA hai ki dUsarekI chAyAse, For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 aGka 6-10] bAd RSabhadAsajIke vicaar| sar3akapara apane barAbara calanese apanA usameM arthahInatA, aspaSTatA aura hAnidharma bhraSTa honA bavAla kiyA jAtA hai, yA karatA A gaI hai utane aMzameM usakA pakSa kahIM hama khA rahe ho aura vahA~ koI zUdra na leN| hA~, jitane aMzameM vaha zuddhatAkI yA musalamAna pA jAya to samajha liyA sAdhaka hai utane aMzameM usako sthira rkkheN| ki hamArA ImAna (dharma ) jAtA rhaa| isI taraha aura bhI bahuta sI bAteM haiM ataH isa kismakA bartAva ki jo napharata ki jinapara vAdavivAda hokara Ajakala aura dveSakI hadataka pahu~catA hai, vAstava meM, eka dUsarekI nindA karane aura gAlIhamAre samAja tathA dezakI unnati aura galaujakA silasilA cala rahA hai ki jisase samAja meM eka halacala aura nA. nizcaya mokSa-mArgameM bahuta bAdhaka hai| - ittaphAkI (anaikya ) phailI huI hai aura jainadharmameM dUsaroMse napharata aura dveSa karanA samAjakI zikSA tathA sudhAra-sambandhI dharmake bilakula viruddha hai| isake ati- kAmoM meM bahuta dhakkA pahu~ca rahA hai| merI rikta Ajakala vaha z2amAnA hai ki hama tuccha sammatimeM vidvAnoMko cAhie ki alaga kisI kone meM baiThakara apanA jIvana yadi koI vyakti koI bAta Apattike nahIM bitA sakate / Ajakala tamAma yogya yA dharma-viruddha likhe to binA duniyAke logoMse hameM sambandha, kArya- kisI vyaktigata AkSepa aura kaSAyake vyavahAra aura melajola rakhanA hotA hai| zAntipUrvaka usakA uttara de deM, bAkI aisI hAlatameM agara hama chUtachAtako hI hara vakta ekatA aura vidyAke pracArakI isa kadara strIMcakara baiTha jAya~ ki kisI- koziza kareM / zAstroMke viruddha lekhoko 'kA hAtha yA kapar3A chU jAnese bhI hama - maiM bhI nApasanda karatA hU~, parantu jo - tarIkA logoMne Ajakala isake rokaneapanA dharma naSTa honA khayAla kareM yA kA grahaNa kara rakkhA hai, mere khayAlameM vaha dUsarAko dUrasa hA dUra dUra karatA hama ThIka nahIM hai| bAta yaha hai ki jaba koI isa z2amAnekI z2indagI (jIvana) kI daur3a zakhsa koI bAta viparIta yA dharma-viruddha meM kadApi saphala nahIM ho sakate / chUta- kahatA yA likhatA hai to usakA kAraNa chAtake aise khIMce hue vyavahArase hamAre usake mithyAtva-karmakA udaya huA karatA dharmakA hAsya hotA hai aura saMsArase hai / aba agara Apa usakI bAtakA hamArA astitva uTha jAne kI sambhAvanA javAba (uttara) denemeM usakI nindA kare, hai| ataH chUtachAta jahA~taka samAja, deza usako adharmI, azraddhAnI. mithyAtI vagairaha kaheM to isakA natIjA (phala) yaha aura dharmakI unnatimeM bAdhaka hai vahA~ taka :- hogA ki vaha mithyAtvameM aura z2yAdA dRr3ha vaha niHsandeha chor3a deneke yogya hai| ho jAyagA aura Apake javAbakA usakI parantu jahA~taka usakA sambandha khAnapAna- tabIyatapara kucha bhI asara nahIM hogA / kI zuddhatAse hai, vahA~taka vaha burI cIz2a isalie usako to Apake uttarase koI nahIM hai| isalie vidvAnoMko cAhie ki lAbha nahIM pahu~cegA aura dUsaroMkI dRSTimeM isapara adhika khIMcAtAnI karake zrApasameM ApakA uttara, ThIka hone para bhI, kevala anaikya na phailAe~, balki niSpakSa hokara Apake una kaThora, asabhya aura nindAkRtachAtako jyAdA svIMcanese jitane aMzameM maya zabdoke kAraNa kucha adhika mahatva For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 nahIM rkhegaa| sirfa Apake isa prakArake zabda dUsaroMke dila meM ApakI tarapha se kucha kamaz2orIkA sandeha paidA kareMge / ataH kisI viparIta yA dharma-viruddha bAtake uttara dene kA sabase acchA tarIkA yahI hai ki binA adharmI aura zraddhAnI kahe, for fair prakArakI nindA aura binA kisI prakArakA vyaktigata AkSepa kiye kevala usa bAtakA uttara atyanta zAnti aura gambhIratAke sAtha diyA jAya ki jisase usa viparIta bAta kahanevAleko aura dUsaroMko lAbha pahu~ce aura samAja anaikya se bacA rahe / " jainahitaiSI / mAnakI marammata kA anokhA upAya / digambara jaina prAntika sabhA bambaI ke mahAmantrI bAbU mANikacandajI vainAr3Ane jainamatrameM eka lekha isa bhAzayakA likhA thA ki kalakattekI 'jaina siddhAnta- prakAzinI saMsthA' isa samaya kevala paM0 gajAdharalAlajI aura zrIlAlajI ke hAthameM hai; aura sunA gayA hai ki ukta donoM paNDita saTTA khelate haiM aura isameM ghATA zranese unapara bar3A bhArI karz2a ho gayA hai| jaba saMsthAke janmadAtA paM0 pannAlAlajI bAkalIvAla ne apane kAmase istIfA de diyA hai, taba kevala ina paNDitoMkI jimmedArI para - jo saTTA khelate haiMitanI bar3I saMsthA rakhanA jokhimakA kAma hai, ityAdi / isa lekha ko par3hakara paNDita mahAzayoM kA krodha bhar3aka uThA aura unhoMne jaina mitra, jainagajaTa, padmAvatI puravAla aura saMsthAkI riporTameM lekhoMkA [ bhAga 15 tA~tA bA~dha diyaa| bainAr3AjI socate hoMge ki hama paNDita-dalake kRpA-pAtra haiM, parantu unheM bhI lene ke dene par3a gaye ! bainAr3AjIne to paNDitoMkI pratiSThAme dhakkA lagAnekA pApa kiyA thA, isalie unheM usakA prAyazcitta milanA hI cAhie thA, parantu unake sAtha meM baiThe bAkalI vAlakI bhI durdazA kyoM kI gaI, biThAye merI aura bhAI chaganamalajI so bilkula hI samajhameM nahIM zrAyA ! khaira / pUrvokta lekhoM meM paNDita mahAzayoM ne hamAre Upara jo AkSepa kiye haiM, yadi ve hamAre siddhAntoM yA vicAroMke sambandha meM hote to hama unake prativAdameM eka akSara bhI nahIM likhate / kyoMki aise vyartha ke AkSepoM ke sahana karanekA hameM kAphI abhyAsa ho gayA hai / parantu ina AkSepoMmeM hamArI zubha niSThA tathA dayAnatapara Akra maNa kiyA gayA hai aura yaha hameM alA hai / yadyapi hama yaha jAnate haiM ki zrAge calakara hameM aise AkramaNoMke sahana karanekA bhI abhyAsa karanA par3egA, inheM bhI cupacApa saha lenA hogA aura hamAre ye guru loga hameM isa tapazcaryA meM bhI pAraMgata kiye binA na raheMge; phira bhI isa samaya to hamase paNDitoMke asatya aura nirmUla zrAkSepa nahIM sahe jAte aura apane mitroMke samajhAne bujhAnese do DhAI mahIne cupa rahakara bhI Aja hama isa apriya karmameM pravRtta hote haiM I hameM kheda hai ki hitaiSIke bahumUlya pRSThoMko hama isa zrapriya carcAse bhara rahe haiM / phira bhI vicArazIla pAThakoMse AzA hai ki ve isase kucha na kucha lAbha avazya utthaaveNge| kamase kama unheM isa bAtakA jJAna avazya ho jAyagA ki isa samaya uddhatatA aura svecchAcAra karate hue bhI paNDitajana kitane surakSita haiM aura unake For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 4-10] mAnakI marammatakA anokhA upAya / 283 mArgameM bAdhA DAlanevAloMkI kaisI durdazA kArravAI kI jAyagI ! parantu jaba rAmakI jAtI hai| lAla jIne mAphI mA~ganese inkAra kiyA,, __yaha eka gUr3ha prazna hai ki bainADAjIne taba padmAvatI puravAlake pichale aMkameM paNDitoMpara jo AkSepa kiyA hai, usake tIrthakSetra kameThIke nAma eka gumanAma uttarameM hama loga kayoM ghasITe gaye ? khulI ciTThI chApI gaI jisameM kameTIke gehU~ke sAtha becAre ghuna bhI pIse gye| jo adhikAriyoko sujhAyA gayA ki rAmaloga saMsthAke eka mAtra kartA, hartA aura lAla aisA burA zrAdamI hai usake vicAra vidhAtA bane hue haiM, unake lie bainAr3A. amuka tarahake haiM; isalie use kameTIke jIkA yaha AkSepa ki "ve sadA khelate haiM dapharase alaga kara denA cAhie ! bAbU aura unapara kaI hajAra rupayoM kA karja ho rAmalAlajIkA aparAdha yaha hai ki gayA hai| isameM sandeha nahIM ki asahya unhoMne bainADAjIke usa lekhakI puSTi humA hogA / parantu usakA sArA krodha kI thI jisameM paNDitopara saTTA khelane hama para kyoM nikAlA gayA? isakA kAraNa aura karjadAra honekA zrAkSepatha / / ve sivAya isake kyA ho sakatA hai ki jo bahuta dina pahalese kameTImeM aura dUsarI loga apaneko niraparAdha siddha nahIM kara saMsthAnoM meM kAma kara rahe haiM aura unake sakate, ve apane krodhakA vega isI taraha, vicAra bhI jaise zrAja haiM; vaise hI pahalese jo sAmane AyA usIke Upara, AkramaNa haiN| parantu isake pahale kabhI paNDita mahAkarake halakA kiyA karate haiN| yaha krodha- zayoMne unakA kameTI meM rahanA Apattijanaka kA prAveza hI * thA jo tamAma jaina- nahIM smjhaa| parantu jyoMhI unhoMne saMsthAoke zubhacintaka brahmacArIjI para paNDitoMko saTTebAz2a batalAyA, tyoMhI bhI yaha aparAdha lagAnese na cUkA ki kameTIke nAma khulI ciTThI chApa dI gii| "ve satyakA khUna karanevAle haiM, unakA ina saba bAtoMse paNDita mahAzayoMke krodhabhItarI hRdaya kAlA hai aura ve mANika- ke AvezakA spaSTa patA lagatA hai aura canda granthamAlAkA hI bAra bAra smaraNa taba pAThaka samajha sakate haiM ki unhoMne kiyA karate haiM, jainasiddhAnta prakAzinI isa Avezake samaya jo lekha likhe haiM, saMsthAkA nAma bhUla jAyA karate haiN|" unameM nyAya-anyAya aura satya-asatyakA aura yaha sarvathA mithyA kaSAyapUrNa prAka. kitanA khayAla rakkhA gayA hogaa| maNa isalie kiyA gayA ki brahmacArIjI parantu yaha spaSTa hai ki itane yadvA. paM0 gajAdharalAla aura zrIlAla jIke usa tadvA lekha likhakara bhI paNDita mahAzaya bahuta jarUrI (1) lekhako samaya para prakA. apaneko nirdoSa siddha nahIM kara ske| zita nahIM kara sake jo jainagajaTa bhAdimeM aura na isa anoje upAyake dvArA ve apane chapa cukA thA aura jisake prativAdameM mAnakI kucha marammata hI kara sake haiN| hama loga yaha lekha likha rahe haiN| yadi unhoMne hama saba logoMko doSI, isake bAda hI tIrthakSetra kameTIke virodhI aura pakSapAtI bhI siddha kara mainejara bAbU rAmalAlajIko ukta paMDita diyA, to bhI ve svayaM tabataka nirdoSa mahAzayoMne yaha noTisa diyA ki tuma nahIM bana sakate jabataka logoMko yaha phaurana mAphI mA~gakara hamAre mAnakI mara- pramANa na dikhalA diyA jAya ki unhoMne mmata karo, nahIM to tuma para bAkAyadA na to kabhI saTTA belA aura na unapara For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 kisIkA eka kaur3IkA qarz2a hI hai / aura isa doSa se mukta hue binA nyAyataH unapara saMsthAkA sArA uttaradAyitva kabhI nahIM rakkhA jA sakatA / hamAre Upara sabase bar3A AkSepa yaha kiyA gayA hai ki hama loga (maiM aura bhAI chaganamalajI bAkalIvAla) paM0 gajAdharalAla aura zrIlAlajI se jalate haiM aura jaina siddhAnta prakAzinI saMsthAke azubha cintaka haiM ! parantu yaha bilakula jhUTha hai / hama loga ukta paNDitoMse bhI adhika isa saMsthAke zubhacintaka haiM aura hamArI usa zubhacintakatA kA hI yaha phala hai ki ve hameM apanA virodhI aura jalanevAlA samajha baiThe haiM / jainahitaiSI / saMsthAke janmadAtA paM0 pannAlAlajI vAkalIvAlake sAtha hamArA zurU se hI ghaniSTha sambandha rahA hai aura ve saMsthAke sambandhameM hamase barAbara sammati lete rahe haiM / hamane unheM sadA saMsthAkI bhalAI kI sammati dI hai aura hamArA vizvAsa hai ki yadi usake anusAra kAma hotA to saMsthAkI dazA varttamAna dazAse kaI gunI acchI hotI aura usake dvArA jainasAhityakA prakAzana bhI adhika hotA / yadyapi gurujI (paM0 pannAlAlajI) ke kAma karane kA DhaMga hameM kabhI pasanda nahIM zrAyA aura hama prAyaH hI usakA virodha karate rahe haiM--yahA~ taka ki unase lar3ate bhI rahe haiM; parantu vaha virodha bhI saMsthA aura gurujIkI zubhacintana ke kAraNa hI hama loga karate rahe haiM aura isakI sAkSI hamArI ve saba ciTThiyA~ deMgI jo unake saMgraha haiM / gurujIko hama sadA pUjya dRSTise dekhate rahe haiM parantu unake sAtha hamArA mataikya bahuta hI kama huA hai / yahA~taka ki isake kAraNa ve kabhI kabhI hamase [ bhAga 15 ruSTataka ho gaye haiM / phira bhI, jahA~taka hama jAnate haiM, unhoMne hama logoMko apanA yo saMsthAkA azubhacintaka kabhI nahIM samajhA / aura hameM aba bhI vizvAsa hai ki gurujI hameM aisA nahIM samajhate; aura isalie hama unheM hI isa mAmalemeM sAkSIsvarUpa peza karate haiM / yadi ve hameM aisA samajhate to unheM hamArI sammatiyoMkI apekSA kabhI na rahatI / hamane jainahitaiSI meM jainasi0pra0 saMsthA aura sanAtana jainagranthamAlAke lie kaI bAra apane grAhakoMse apIla kI hai / isake viruddha jabataka yaha na batalA diyA jAya ki hamane saMsthAko hAni pahu~cAneke lie kabhI kucha likhA hai, tabataka hama usake azubhacintaka nahIM Thahara sakate / paNDita mahAzayoM ko zAyada yaha smaraNa nahIM hai ki saMsthAko bhASA TIkA sahita grantha prakAzita karane aura unheM lAgata ke mUlyapara becanekI sammati hama logoMne hI dI thI aura yaha usa samaya dI thI jaba saMsthAko Arthika kaSTa ho rahA thA aura saMskRta granthoMke na bikanekI zikA yata thI / gommaTasAra (bar3I TIkA) ke chapAnekA hamane virodha kiyA thA, parantu isake do kAraNa the / eka to yaha ki rAyacandrazAstramAlAmeM isakI saMkSipta TIkAyeM chapa cukI thIM, isa kAraNa hamArA khayAla thA ki yaha kama bikegA aura isase saMsthA ko hAni hogI / dUsare hamArI yaha icchA rahatI hai ki eka pracalita aura paricita granthakI apekSA aisI saMsthAoMke dvArA aparicita aura durlabha pranthoMkA hI uddhAra honA cAhie / aisI dazAmeM bhI yadi hama saMsthAke virodhI karAra diye jAya~, to phira lAcArI hai| apane svArtha kI dRSTise bhI hama saMsthA For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 aGka -20 mAnakI marammatakA anokhA upaay| ke azubhacintaka nahIM bana sakate / kyoMki, haiN| aura paNDitoMkI isa hAnikA kAraNa 7-8 varSa hue, jabase hama sArvajanika 'paNDitose baira' nahIM, kintu saMsthAMke hitahindI pustakoMke prakAzanakA kArya karane kI abhilASA hai| lage haiM, tabase avakAzAbhAlake kAraNa saMsthAke pacAsa pacAsa rupayAke zeara navIna jainagranthoM ke prakAzanakA. kArya nikAlanekA aura usake lie daurA karaneprAyaH bandasA hI kara cuke haiM, balki kA bhI hamane virodha kiyA thaa| kyoMki apanI aneka pustakeM dUsaroMko prakAzita hama nahIM cAhate the ki gurujI eka bar3I karaneke lie de rahe haiN| aisI dazAmeM bhArI jokhimako apane sirapara le leN| saMsthAke pustaka prakAzana kAryake pratiH hama unake svabhAvase bahuta kucha paricata haiN| spardhI to hama Thahara hI nahIM sakate jo kisI eka kAmako jamakara calAte hama usakA azubhacintana kareM / ulaTe rahanA unakI prakRtike viruddha hai / jyoMhI hamArA svArtha to isI sadhatA hai ki koI choTI moTI bAdhA, vipatti yA saMsthA adhikAdhika grantha prakAzita kare ar3acana AI ki unhoMne use banda aura hama unheM becakara lAbha utthaaveN| kiyA aura dUsarA khela zurU kiyaa| isI kyoMki, hamAre yahA~ saba jagahake jaina- prakRtike kAraNa ve abataka na jAne kitanI pranthoMkI bikrIkA prabandha hai| granthamAlAyeM aura saMsthAye khola cuke haiN| bezaka hamane gurujIko isa viSayameM hamane socA ki ve eka bar3I bhArI kaI bAra likhA hai ki Apa paNDita jimmedArI apane sirapara le rahe haiM, logoMse pranyasampAdana, prUpha-saMzodhana apanI saMsthAko pablikakI cIz2a banA Adika kAma Theke para phArmake hisAbase rahe haiM aura unase usakA kAma na sa~bhakarAve, unheM vetana dekara na rkkheN| legaa| kala hI yadi lahara uThI ki aba kyoMki vaisA karanese saMsthAko kharca meM yaha kAma nahIM karanA cAhatA, koI bahuta karanA par3egA aura kAma kama hogaa| dUsarA kAma karU~gA, to usakA phala kyA hamArA yaha likhanA paNDitoMke lie hogA? aura hamArA yaha socanA ayukta hAniprada avazya thA, aura isake kAraNa bhI nahIM thA / logoMne kevala unake hI unhoMne isapara bahuta Akroza prakaTa vizvAsapara dhana diyA aura AzA kI ki kiyA hai; parantu yaha to hamArI saMsthAkI ve use barAbara calAte raheMge; parantu zubhacintanAkA bar3A bhArI subUta hai| unhoMne apanI jimmedArIkA koI khayAla isase hama azubhacintaka kaise Thahara na kiyA aura dhana denevAle sahAyakoMkI sakate haiM? sammati liye binA hI aise logoMke hAtha hamArI isa sammatise paNDita mahA. saMsthAko sauMpakara cala diye jinake viSayazayoMko avazya hI bahuta ghATemeM rahanA meM prAntika sabhA bambaIke mahAmantrI kahate par3A hogaa| kyoMki gurujIne isake haiM ki saTTebAz2a haiM aura unapara kaI haz2AraanusAra bahuta samaya taka Thekepara hI kAma kA karja hai| aura maz2A yaha ki svayaM gurukarAyA thaa| aura yaha eka aisA kAraNa jI bhI isa saTTe aura karjakA hAla hai jisase vicArazIla sahajameM hI yaha jAnate haiN| yadi unheM apanI jimmedArInirNaya kara leMge ki svayaM paNDita mahAzaya kA khayAla hotA to aisI paristhitimeM ve hamase cir3ha gaye haiM yA hama unase jalate saMhAse kabhI alaga na hote| parantu For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 [bhAga 15 unakI prakRti hI aisI hai; aura isI vAdase kaI gunA acchA hotaa| yaha ho prakRtikA jJAna hone ke kAraNa hama logoM. sakatA hai ki maiM paM. gajAdharalAlajIke ne unheM rokA thA ki Apa isa jhaMjhaTameM prakANDa pANDityapUrNa anuvAdakI khUbiyoMmata par3iye / isa bAta kI sAkSI paNDita ko samajhane kI yogyatA na rakhatA hoU~; gajAdharalAlajI bhI apane lekha meM dete haiN| parantu isase maiM saMsthAkA yA paNDitave likhate haiM:-"premIjIne kahA ki jIkA azubhacintaka to kadApi siddha bAkalIvAlajI kAma khojanA jAnate haiM nahIM ho sktaa| para kAma karanA calAnA ?) nahIM jaante| hameM isa bAtakA bar3A duHkha hai ki unhoMne isa taraha rupayA ekaTThA karake hama logone gurujIko jo jo sammatiyA~ ThIka nahIM kiyaa| unase vaha kabhI na dIM, prAyaH una sabhIse paM0 gajAdharalAlasa~bhalegA / kisIkA rupayA pha~sAkara jIkA hRdaya jarjarita hotA gayA, unheM usakA hisAba na rakhanese bar3A phajItA ghora kaSTa hotA rahA aura isapara bhI ve hotA hai|" bezaka maiMne yahI kahA hogA abataka cupa bane rahe ! yadi gurujI mahA aura gurujIke sadbhAvoM aura saduddezyopara rAja hameM yaha likhanekI kRpA kara dete ki saba taraha zraddhA rakhate hue bhI merA aba tumhArI sammatiyoMse itane mahAn duHkhakI taka unapara yahI AkSepa hai ki ve apanI sRSTi ho rahI hai, isalie tuma aisI jimmedArIkA bahuta hI kama khayAla rakhate sammatiyA~ mata diyA karo, athavA ve haiM aura yaha bAta maiM unake samakSa bhI kaI svayaM hI hamase sammati mA~ganA chor3a dete bAra kaha cukA huuN| aba pAThaka samajha gaye to Aja yaha nauSata na aatii| kamase kama hoMge ki hama logoMne zeara nikAlanekA isa samaya jaba ki paNDitoMkA citta virodha kisa abhiprAyale kiyA thaa| saTTekI badanAmI aura karjase uttapta ho daurepara vidyArthiyoMke le jAne ke bhI rahA hai, unheM hama logoMke ye 'kAranAme' hama virodhI the| kyoMki hameM sandeha thA likhanekA to kaSTa na uThAnA pdd'taa| aura ki yadi kAphI candA na huA to yaha hama loga bhI ina kA~ToMmeM ghasITe jAkara vyarthakA kharca sirapara par3egA aura gurujI vyartha hI kSata-vikSata na kiye jaate| aura bhI adhika Arthika saMkaTa meM pha~sa hama logoMne gurujIko yaha bhI aneka jAya~ge / isase to yahI acchA hai ki be bAra likhA hai ki saMsthAke grantha bahuta hI jo kAma kara rahe haiM vahI karate rheN| usameM azuddha chapa rahe haiM aura hama samajhate haiM kamase kama koI bar3I jimmedArI to ki aisA likhakara hamane koI pApa nahIM unake sira nahIM hai| kiyaa| nyAyatIrtha paM.vaMzIdharajI zAhalI. yaha bahuta hI badiyA aura niSpakSa kA kathana hai ki rAjavArtikakA koI nyAya hai ki yadi maiMne gurujIko yaha pRSTha aisA nahIM hai jisameM dasa bIsa azusammati dI ki zrApa harivaMza purANakA ddhiyA~ na ho aura ve azuddhiyA~ aisI nahIM anuvAda paM0 gajAdharalAlajIse na karAkara haiM jo anya pratiyoMkI aprAptike kAraNa sukavi aura sulekhaka paM0 giradhara zarmAse raha gaI ho, ve kevala prajJAna aura pramAdakarAiye, to maiM unakA zatru ho gayA / merA ke kAraNa huI haiN| isake pramANasvarUpa ukta sA aba bhI yaha vizvAsa hai ki yadi paNDitajIne rAjavArtikake kaI patra zuddha zamAjI anuvAda karate to vaha isa anu. karake dikhalAye the, jo isa samaya bhI For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6-10 ] hamAre pAsa maujUda haiN| paNDita mahAzayoM ke isa pramAda aura ajJAnako yadi hamane sarvasAdhAraNa meM prakaTa kiyA hotA to bAta dUsarI thI aura taba hama unakI burAI karanevAle bhI kisI taraha ThaharAye jA sakate / parantu hamane to prAiveTa taurapara hI likhA thA aura isase unheM eka sajjanakI taraha lajjita hokara zrAgeke lie sAvadhAna ho jAnA cAhie thA / sona karake ulaTe hameM azubhacintaka ThaharAyA jAtA hai aura apane doSoMpara paradA DAlA jAtA hai ! mAnakI marammatakA anokhA upAya | mANikacandra granthamAlAke 17 granthoMmese 12 granthoM kI bhUmikArya - jinameM vizeSa karake unake karttAoMkA aitihAlaka paricaya hai-- merI likhI huI haiN| unameM zurUke pA~ca granthoMmeM maiMne unheM granthamAlA ke paNDitoMse saMskRta meM anuvAda karAke prakAzita karAyA hai aura unake nIce sUcita kara diyA hai ki ve merI likhI huI hindoke anuvAda haiM / durbhAgya se granthamAlAkA pahalA grantha kolhApura meM chapavAyA gayA thA / maiMne usakI bhUmikA bhI hindImeM hI likhakara bhejI thI aura zrIyukta paM0 kalApA bharamAyA niTaveko likha diyA thA ki Apa use saMskRtameM parivartita kara dIjiegA / unhoMne use saMskRtameM anuvAda karake chApa to diyA; parantu ve yaha likhanA bhUla gaye ki yaha hindI parase anuvAdakI gaI hai / basa, isaparase paM0 gajAdharalAlajI mujhapara bar3I burI tarahase AkramaNa karate haiM ki mujhe saMskRtajJa bananekI havasa hai aura maiM granthamAlA ke paNDitako dabAkara apanI ukta havasa pUrI karatA hU~ ! mAnoM paM0 niTave mere hAthake nIce ke paNDita haiM ! isake uttara meM maiM isake zivAya kyA likhU~ ki bhagavAn mujhe 287 aisI havasase bacAveM / kyoMki maiM saMskRtameM lekha likha lene yA bola leneko hA pANDitya nahIM samajhatA huuN| merI samajhama saMskRtajJoM meM bhI mUrkhokI kamI nahIM hai; aura jo saMskRta likhanA bolanA nahIM jAnate haiM, unameM bhI vidvAnoMkI kamI nahIM hai| jisa samaya 'zrAtaparIkSA' chapa cukI, usa samaya gurujIkI zrAzA huI ki maiM usake karttA vidyAnandasvAmIkA aitihAsika paricaya likha dU~ / tadanusAra maiMne use likhakara jainahitaiSI meM prakAzita kara diyA aura use zrApta- parIkSA meM lagA dene ke lie likha diyA / paM0 gajAdharalAla jIkA kartavya thA ki ve usake saMkRta anuvAda meM yaha likha dete ki yaha nAthUrAma ke line hue hindI lekhakA anuvAda hai / parantu unhoMne lekhake prArambha meM kevala "jainahitaiSitaH samuddhRtaH" (jainahitaiSIse uddhRta) likha diyA aura lekha - ke anta meM 'anuvAdakarttA' na likhakara " viduSAmanucaro gajAdharalAlo jainaH" likhakara chuTTI pA lI / isa bAtakA kahIM bhI koI ullekha karane kI z2arUrata hI nahIM samajhI ki yaha kisakA likhA huA hai / 'jainahitaiSI se uddhRta' likha denese kyA yaha nahIM samajhA jA sakatA ki Apane svayaM hI use jainahitaiSImeM likhA hogA aura phira usapara se bhUmikAmeM uddhRta kara liyA hai ? yadi usameM mere jaise kSudra lekhakakA nAma likha diyA jAtA to kyA isase ApakI saMskRtajJatAkA apamAna ho jAtA ? mujhe yaha burA mAluma huA aura maiMne gurujIse isakI zikAyata kii| isake bAda maiM cupa ho gayA / baha bAta hI bhulA dI gii| parantu aba itane dinoM ke bAda ye ahaMmanya paNDita apanI itihAsana banane kI utkaTa havasako chipAkara For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28jainhitaissii| [ bhAga 15 ulaTe mujhapara yaha doSa lagAte haiM ki usI taraphako mur3a gaye ! acchA ho yadi maiM saMskRtazoMmeM apanA nAma likhAnA ukta donoM sajanoMkI orase yaha prakAcAhatA hU~! zita kiyA jAya ki hama logoMne unheM kyA tatvArtha rAjavArtikake bhaTTAkalaMkadeva- samajhAyA thA aura unhoMne kyoM istIphA ke paricayameM bhI paM0 gajAdharalAlajIne diyA aura kyoM saMrakSakajIne saMsthAkA isI taraha itihAsajJa banane kA prayatna kiyA bhavana banAne kA virodha kiyaa| isake haiN| vaha paricaya bhI mere lekhakA prAyaH anu- binA yaha mAmalA spaSTa nahIM ho sktaa| vAda hI hai| usakI bhUmikAmeM Apane yaha parantu hamArI samajhameM paNDita mahAzayoMvAkya likhane kI kRpA kI hai-"jaina hitaiSi- ko yaha prakAzita karAnA abhISTa nahIM sampAdayitRbhiH paM0 zrInAthUrAma premibhiH hogaa| kyoMki isameM unakI ve saba bAteM khakIye jainahitaiSipatre prakAzitaM zrImandrA- prakAzita ho jAya~gI jinake kAraNa yaha kalaMkajIvana-caritamAtra keSucitsthaleSu saba bakher3A khar3A huA hai| phira bhI samavalambya vilikhitaM tato'smyahamupa- hamArI prArthanA hai ki ukta mahAzaya apanA kaarystessaaN|" arthAt nAthUrAmapremIke likhe apanA vaktavya prakAzita kara denekI hue jIvanacaritake kitane hI sthaloMkA kRpA kreN| avalambana karake maiMne yaha carita likhA isa lekha meM hamane paNDita mahAzayoMke hai| matalaba yaha ki anuvAda nahIM kiyA lekhoMkI kevala unhIM bAtoMkA samAdhAna hai; usakI kucha kucha bAteM le lI haiM ! kiyA hai jinase hamArA pratyakSa sambandha hindIkA anuvAda karanA to paNDitoke hai aura jinake dvArA logoM ko hamAre viSayalie zAyada ghora apamAnakA kAraNa hai, meM ulaTI bAteM samajhAI gaI haiN| lekhoMphira yaha kaise likha deM ki anuvAda kI anya bAtose hamArA koI sarokAra kiyA ? parantu vAstavameM ukta lekhameM eka nahIM aura aba hama dhIre dhIre isa nirNayabhI pramANa ailA nahIM hai jo unakI gA~ThakI para pahu~ca rahe haiM ki isa samaya paNDitoMpU~jI ho / kevala anuvAda kI bhASA aura ke anucita kAryoMpara TIkA-TippaNI lambe lambe vizeSaNa tathA samAsa unake karanese koI lAbha nahIM ho sakatA / haiN| pAThaka soceM ki yaha itihAsajJa banane. kyoMki isa samaya sarvatra paNDitoMke dalakI havasa nahIM to aura kyA hai| kI tUtI bola rahI hai aura isa dalake hamAre Upara eka aura AkSepa yaha hai karNadhAroMmeM usa naitika balakA abhAva hai ki hamane gurujIko aura saMsthAke saMrakSaka jo "zatrorapi guNA vAcyAH doSAH seTha hIrAcandra rAmacandajIko bahakAkara vAcyAH gurorapi" ko mahattva detA hai| saMsthAkI cirasthAyitAke mArgameM kaMTaka yadi aisA na hotA to kyA ye paNDita boye, tathA gurujIne hama logoM kI preraNAse mahAzaya aparAdha karake bhI itanI uddhatatA saMsthAse istIphA de diyaa| isakA sIdhA aura ucchRGkhalatAse bhare hue lekha likhane. artha yaha hai ki gurujI aura saMrakSakajImeM kA sAhasa kara sakate aura phira bhI svayaM socane samajhanekI akla nahIM hai inakI pITha ThokI jAtI ? isake pramANameM aura isa kAraNa ve hama logoMke kahane hama 'skhaNDelavAla jainahitecchu' ke dhurandhara sunanese bahaka jAte haiM ! ve aisI momakI sampAdaka paM0 pannAlalajI sonIkA vaha nAka haiM ki jisa taraphako mor3a diyA, sadvicArapUrNa noTa (aMka 5) samAjake For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 aGka -10] svadezI vrdii| sAmane peza karate haiM jisameM unhoMne jaina- kaNTaka na baneMge, isa bAtako Apa noTa siddhAnta-prakAzinI saMsthAke sarvasva ukta kara rks| paNDitoMke doSoMko sArI zakti lagAkara nAthUrAma premii| chipAyA hai aura unake virodhiyoMko jainadharmakA virodhI batalAkara TAla diyA hai| usameM eka jagaha zrApa kahate haiM--- svadezI vrdii| "hamane vizvAsta (?) sajjanase sunA hai ki mANikacandajI bainAr3Ake bhAI pannAlAla- mahAtmA gAndhIne khaddarakI pozAkako jIne saMsthAke paNDitoMko saTTA khelaneke svarAjyasainikakI vardI kahA hai aura lie ukasAyA, saTTA khelane kI tarakIba svadezI pozAkake tIna bheda mAne haiM:- . sujhAI, eka eka ghaMTA hara roja vyAkhyAna (1) hAthake sUtase hAthake hI karaghe de dekara paNDitoMko saTTA khelane ke lie para cunA huzrA kapar3A, yaha prathama zreNI lAlAyita kara diyA aura Akhira hai / parantu aise kapar3ekI jitanI mA~ga hai paNDitoMne saTTA khela ddaalaa|" yaha saba utanA kapar3A abhI taiyAra nahIM hai, isa. svIkAra karake bhI sonIjIkI AzA hai lieki rAmalAlajIkA aura bainADAjIkA (2) hAthake sUtase dezI mila meM banA lekha paNDitokI nirmala kIrtiko samala kapar3A, yaha dvitIya zreNI hai; para yaha bhI karane ke lie likhA gayA hai, isalie jahA~ asambhava ho vahA~ke liyejaina samAjako aise lekhokI ora dRSTi na (3) dezI milake sUtase dezI milameM dekara apane dharmakI jI-jAnase rakSA karane hI taiyAra hue kapar3ekI vyavasthA hai / yaha vAle sAdharmI paNDitoMse mu~ha na moDanA tRtIya zreNI hai| cAhie! ina tIna zreNiyoM se kisI eka 'zreNI meM bhI jo manuSya na ho, use patita . hama bhI sonIjIke svara meM svara milA. samajhanA cAhie aura usakA uddhAra kara kahate haiM ki jai. si0pra0 saMsthAke karane kI ceSTA karanI caahie| * saMrakSakoM, sahAyakoM aura membaroMko - aba hameM eka bAta aura batalAnI hai| cAhie ki ve saMsthAkA bainAmA likhakara vaha yaha ki koI kisI darjekI vardI sAdharmI paNDitoke nAma rajisTarI karA pahane, usake sirapara khaharakI hI TopI deM aura apane sacce dharmavAtsalyakA pari- yA pagar3I rahanI cAhie, milake kapar3ekI caya deN| isameM kisIko koI Apatti nahIM nhiiN| khaddara na mila sakaneke kAraNa ho sktii| hama logoMne abataka saMsthA- Apa dezI milakI dhotI yA kuratA bhale kI jo zubhacintanA yA azubhacintanA hI pahaniye, para khaharakA Adara karaneke kI, usakA prasAda hameM kAphI mila cukaa| lie kahiye yA svarAjya sainikakI aba aura prApta karanekI hameM icchA nahIM pozAkameM yUniphArma banA rakhane kI vyavarahI / paNDita mahAzayoMse bhI hamArI sthAke lie kahiye, mAthepara khaharakI hI savinaya prArthanA hai ki Apa apane krodha- TopI yA pagar3I rhe| kA saMrakSaNa karake hama logoMko kSamA saba loga yadi khaddarakI hI TopI kara deN| Age daga bhApake mArga meM kabhI diyA kareM no svarAjya ke sainikoko para For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ w 280 jainhitaissii| 1 [bhAga 15 cAnane meM bar3A subhItA hogA / parantu dekhanese yaha anumAna karanA kaThina na paramparAse pagar3IkI jo ijjata calI hogA ki kapar3A svadezI hI hogA / '.AI hai aura usameM jo paramArAgata "svarAjya TopI" kA lakSaNa yaha hai ki / jAtIya abhimAna hai usakI rakSA avazya usakA varNa zubhra hai aura AkAra naukAke honI caahie| isalie jo apane sirapara samAna-mAnoM parAdhInatAke pAra le pagar3I dete haiM ve pagar3I hI deM; para vaha jAnevAlI yaha naukA hI hai / khaddarako pagar3I zuddha ho, zuddha svadezI khaddara kI kAlA raGga dekara use khaMjar3InumA banA ho, mAtAke raktameM bhIgI huI na ho| yadi lenA isI lie hama utanA acchA nahIM khaddarakI pagar3I na mile to aiso pagar3oko smjhte| Aga lagA dIjiye jo zrApake do karor3a tAtparya,tIna zreNiyoM meM se kisI zreNIbhAiyoMko bhUkhoM mArakara zrAba bhI Apake kA svadezI vastra prApa paridhAna kareM, sirapara savAra hai| mahatkArya ke lie sirapara Apake khadarakI hI pagar3I yA loga pagar3I utAra dete haiM, mAnoM bhISma- TopI honI caahie| jo loga TopIse pratijJA karate haiM; aura jaba taka vaha kArya apanA kAma calA lete haiM unheM "svarAjya pUrA nahIM hotA taba taka sirapara pagar3I TopI" hI sirapara caahie| nahIM dete| Aja bhAratake lie svadezIle (bhAratamitra / ) bar3hakara mahatkArya aura kyA hogA ? isalie jabataka khaharako pagar3I na bana jAya, tabataka naharakI pagar3Ike lie apanI truvalluva nAyanAra trukurala / 'videzI pagar3I utAra diijiye| thor3A kahA ( anuvAdaka, svargIya bAbU dayAvandajI goyliiy|) bahuta samajhiye, aura dharmakI isa bAjhAkI antarAtmAke isa vacanakI avahelanA (aMka 6 bhAga 14 se Age / ) mata kiijiye| :-jo manuSya isa lokameM vidyAjinakA kAma TopIse cala jAtA hai, ke bhaNDArako prApta kara letA hai vaha sAtoM unheM yaha smaraNa rakhanA hogA ki "sva- lokoM meM zrAnanda bhoga karatA hai / rAjya TopI" hI sabako apane sira para 364-yadi manuSya eka bAra kucha denI caahie| yaha "svarAjya TopI" vahI jJAna prApta kara letA hai aura usake kAraNa haiM jisakA zAvAlesa zrAdi kampaniyone pratiSThA prApta karake zrAnanda bhoga karatA tathA madhyapradezake kucha uddaNDa hAkimone hai, to phira use aura adhika jJAna prApta apamAna karane kA sAhasa kiyA hai / isa karanekI utkarAThA bar3ha jAtI hai| apamAnakA uttara yahI hai ki saba loga 400-manuSyakA vAstavika dhana vahI TopI diyA kreN| isake atirikta vidyA hai jise koI naSTa nahIM kara sktaa| isa TopIse isa bAtakI pahacAna hogI vidyAke sivAya aura koI cIja dhana nahIM ki kauna svadezapremI hai aura kauna svadeza. kahI jA sktii| kI upekSA karanevAlA hai| aba jo loga dezI milokA kapar3A pahaneMge, unakA 41-ajnyaantaa| kapar3AdezI yA videzI hai yaha mAlUma karanA 401--jo manuSya bolanekI yogyatA kaThina hogaa| parasirapara "svarAjya TopI" prApta kiye binA vidvAnoMkI sabhAmeM bolanA For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka -10 truvalluva nAyanAra trukurl| 291 cAhatA hai, vaha usa manuSyake samAna hai acche haiM jo mUrkha haiM cAhe unakA vaMza jo binA zataraMjake takhteke zataraMja khelanA kitanA hI U~cA ho| cAhatA hai| 410-manuSya vahI hai jo vidyAlaM402-jo manuSya nirA mUrkha hai, kRta hai| zeSa manuSya pazuoM ke samAna haiN| parantu sabhAmeM bolaneko utsuka rahatA hai 42-zravaNa / . vaha usa strIke samAna haiM jisake ka~kha nahIM hai| 411-vaha sampatti jo bar3e dhyAna ke 403-jo manuSya apanI murkhatAko sAtha sunanele upArjana kI jAtI hai, samajhakara vidvAnoMkI upasthitimeM mauna sampattikI sampatti arthAt mahAn dhAraNa kiye rahate haiM, ve bhI eka tarahase sampatti hai| aisI sampatti saMsArakI yogya samajhe jAne caahieN| sampUrNa sampattiyoMse zreSTha hai| 412- x x x . 4.4-mUnoMke mu~hase kabhI kabhI 413-jina logoM meM uttamottama samayAnukUla zabda bhI nikala jAte haiM / zikSAoMko zravaNa karane kI zakti hai ve parantu jo buddhimAna haiM ve unheM buddhimAnI yadyapi isa jagatmeM utpanna hue haiM, tathApi se bolA huzrA nahIM smjhte| devatAoMke samAna haiN| 405-yadi koI manuSya binA kucha 414-koI vyakti zikSita na bhI sIkhe hue apaneko bar3A samajhatA hai to ho, to bhI use sadaiva upadeza zravaNa usakI bar3AI usa samaya jAtI rahegI karane do| kAraNa, kaThinAI ke samaya vaha jaba vaha kisI vidvAnke sAmane bolegaa| use lakar3IkA sahArA degA, arthAt 406-jisa prakAra baMjara bhUmimeM na Apattise bacA degaa| kucha paidAvAra hI hotI hai aura na usase 415-jisa prakAra lakar3I manuSyajAvAkA pAlana hAtA hai, usA prakAra ko cikanI miTTI para giranese bacAtI murkha manuSya kevala Atmagauravase hI hIna hai usI prakAra una puruSoMke zabda, jo nahIM hote kintu saMsArako bhI kucha lAbha sanmArgameM calate haiM, cAhe ve azikSita nahIM phuNcaate| hI hoM, usa vyaktiko sahArA dete haiM jo 407-jisa manuSyako aneka zAstro zikSita hokara bhI apane mArgase cyuta . kA gaharA zAna nahIM hai vaha usa khilona- hogyaa| ke samAna hai jise miTTIke AbhUSaNa 416-pratyeka manuSyako acchI bAteM pahanAye gaye haiN| sunanI cAhie~, cAhe ve kitanI hI 40:-vidvAnko jitanA kaSTa nidhaM. jatanA kaSTa nidhaM sAdhAraNa aura choTI kyoM na ho| kyoMki natAke kAraNa hotA hai, usase kahIM adhika aisA karanese usakA jJAna bar3hegA aura kaSTa ajJAnIko dhanake kAraNa hotA hai| jJAnake bar3hanese vaha mahattA prApta kregaa| 404-mukhauMkA kula cAhe jitanA 417-jina manuSyoM ko zAstrokA pUrNa U~cA ho, para ve una nIca kulavAlose jJAna hai aura jinhoMne bahuta kucha zravaNa bhI nIce haiM jo zikSAsampanna haiN| arthAt bhI kiyA hai ve kabhI asAvadhAnIle bhI jo manuSya zikSita haiM ve cAhe nIce kulameM mUrkhatAke zabdoMkA prayoga nahIM krte| bhI utpanna hue hoM, parantu una manuSyoMse 418-usa zrotAko baharA samajhanA For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [ bhAga 15 cAhie jisake kAna upadezose nahIM kamalake phUlakI taraha nahIM hotA, jo khulate, bhale hI vaha una upadezoMko kabhI to khUba khila uThatA hai aura kabhI sunatA rhe| .. bilakula banda rahatA hai| 414-jisake kAnIne zuddha pariSkRta 426--jisa bhA~ti saMsAra calatA zAnakI bAteM nahIM sunI haiM usake muMhake hai, buddhimAn usIkA anukaraNa karatA hai| lie mIThe aura komala zabdokA juTanA 427--buddhimAn puruSa honahAra' kaThina hai| arthAta jisa manuSyane sadupa- ko pahalese hI jAna jAte haiM, parantu mUrkha dezoko sunakara zAna prApta nahIM kiyA hai, bhaviSyake viSayameM kucha bhI nahIM jAna paate| usase yaha AzA nahIM kI jA sakatI 428--mUrkha manuSya bhayaGkara burAiyoM* ki vaha namra zabdoMkA prayoga kregaa| ko nidhar3aka hokara karate haiN| jahA~ bhaya. 420-jo manuSya jihvA-indriyake kA kAraNa ho vahA~ bhaya khAnA, yaha buddhisvAdako to jAnatA hai parantu karNa- kA kAma hai| indriyake dvArA AnandaprApti nahIM kara 424--buddhimAn manuSya--jo bar3e liyA sakatA, usa manuSyake jIvanase saMsAra dhyAnase AnevAlI burAiyoMko pahalese kA kucha sarokAra nahIM--cAhe vaha jIye hI jAna lete haiM--una burAiyoMse bhI bace aura cAhe mre| rahate haiM jo bhayAvaha haiN| . 43-satyArtha jnyaan| 430--buddhimAna ke pAsa saba kucha hai| parantu mUrkhake pAsa cAhe saba kucha 421-satyArtha zAna vaha hai jo senA- ho to bhI kucha nahIM hai| ke samAna rAjAkI aura durgake samAna usake rAjyakI rakSA karatA hai| 44-dossnivRtti| 422-yadyapi vi . 431--jo manuSya krodha, mAna, mada rUpase nahIM vicarane detA hai, kintu use aura kAmase rahita haiM, unameM eka vizeSa burAIse bacAkara sanmArgameM lagA dene guNa hotA hai jo inakI sampattiko vAlA bhI vahI hai| suzobhita karatA hai| , 423-logoMke muMhase hama cAhe 432--kRpaNatA, ahaGkAra aura anujitanI bAteM sune, parantu satyakA patA cita abhimAna ye tIna bhavaguNa rAjAnoMbinA buddhimAnIke nahIM lgtaa| meM kadApi na hone caahieN| 424-buddhimAnoMke dvArA aise spaSTa 433--pApa-bhIru loga apane choTese zabdoMkA prayoga hotA hai ki unheM saba choTe doSako bhI tAr3ake samAna bar3A koI samajha jAte haiN| buddhi hI dUsare samajhate haiN| manuSyoMke vArtAlApa se tattvako nikA- 434-35-- x x x latI hai| arthAt buddhimAn aise zabdoMkA 436--jo rAjA pahale apane doSoMprayoga karatA hai jinheM saba samajha jAte kI zuddhi kara letA hai aura phira dUsaroMke haiM aura vaha dUsaroke bhAvoM ko bhI doSoMkI jA~ca-par3atAla karatA hai, usapara samajha jAtA hai| aisI kauna burAI hai jo asara karegI ? 425-buddhimAn saMsAra bharako koI nhiiN| apanA mitra rakhatA hai| usakA svabhAva 43 --jo manuSya apane dhanako jahA~ svacchanda For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6-10 ] jainadharmakA ahiMsA ttv| 263 cAhie vahA~ kharca nahIM karatA, usake pare-Atmika rUpa bana gayA hai| auroMkI dhanakA nAza ho jAtA hai--usake pAsa ahiMsAkI maryAdA manuSya, aura usase kucha bhI nahIM rhtaa| jyAdaha huA to pazu-pakSIke jagat taka 438--doSoM meM sabase bar3A doSa jAkara samApta ho jAtI hai| parantu jainI lobha, arthAt jahA~ cAhie vahA~ kharca na ahiMsAkI koI maryAdA hI nahIM hai| karanA hai| usakI maryAdAmeM sArI sacarAcara jIva. 434--kabhI apanekI bahata bar3A jAti samA jAtI hai aura to bhI vaha vaisI khayAla mata karo aura kabhI aisI cIjoM hI amita rahatI hai| vaha vizvakI taraha kI icchAna karo jinase koI lAbha na ho| amaryAda-amanta hai aura AkAzakI taraha ... 450--jina bAtoMko tuma icchA sarva-padArtha-vyApinI hai| . karate ho, yadi unheM dUsaroM para prakaTa na parantu jainadharmake isa mahat tattvake hone do to tamhAre zatrokA tamhAre yathArtha rahasyako samajhane ke lie bahuta viruddhakA sArA udyoga niSphala ho hI thor3e manuSyoMne prayatna kiyA hai| jainajAyagA / dharmakI isa ahiMsAke bAre meM logoM meM bar3I ajJAnatA aura besamajhI phailI huI hai| koI ise avyavahArya batalAtA hai| koI ise jenardhamakA ahiMsA-tatva / anAcaraNIya batalAtA hai| koI ise AtmaghAtinI kahatA hai aura koI rASTra(le0-zrIyuta muni jinvijyjii|) naashinii| koI kahatA hai ki jainadharmakI jainadharmake sabhI prAcAra' aura ahiMsAne dezako parAdhIna banA diyA aura 'vicAra' eka mAtra 'ahiMsA' ke tattvapara koI kahatA hai ki isane prajAko nirvIrya race gaye haiN| yoM to bhAratake brAhmaNa, banA diyA hai| isa prakAra jainI ahiMsAke bauddha Adi sabhI prasiddha dhaune ahiMsA- bAremeM aneka manuSyoMke aneka kuvicAra ko 'parama dharma' mAnA hai aura sabhI RSi, sunAI dete haiN| kucha varSa pahale dezabhakta muni, sAdhu, saMta ityAdi upadeSTAoMne paMjAbakezarI lAlAjI takane bhI eka aisA hiMsAkA mahattva aura upAdeyatva bata- hI bhramAtmaka vicAra prakAzita karAyA lAyA hai, tathApi isa tattvako jitanA thA, jisameM mahAtmA gAMdhIjI dvArA pracA. vistRta, jitanA sUkSma, jitanA gahana aura rita ahiMsAke tattvakA virodha kiyA gayA jitanA AcaraNoya jainadharmane banAyA hai, thA, aura phira jisakA samAdhAyaka uttara utanA anya kisIne nhiiN| jainadharmake svayaM mahAtmAjIne diyA thA / lAlAjI pravartakoMne ahiMsA-tattvako carama sImAtaka jaise gahare vidvAn aura prasiddha dezanAyaka pahu~cA diyA hai| unhoMne kevala ahiMsAkA hokara tathA jaina sAdhuokA pUrA paricaya kathana mAtra hI nahIM kiyA balki usakA rakhakara bhI jaba isa ahiMsAke viSayameM AcaraNa bhI vaisA hI kara dikhAyA hai| vaise bhrAntavicAra rakha sakate haiM, to phira aura aura dharmokA ahiMsA-tattva kevala anya sAdhAraNa manuSyoMkI to bAta hI kyA kAyika banakara raha gayA hai, parantu jainadharma- kahI jaay| hAlahImeM, kucha dina pahale, kA ahiMsA tatva usase bahuta kucha Age jI. ke. narImAna nAmaka eka pArasI bar3hakara vAcika aura mAnasikase bhI vidvAnne mahAtmA gAMdhIjIko sambodhana For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- 245 jainhitaissii| [bhAga 15 karake eka lekha likhA hai, jisameM unhoMne tattvake pravartakoMne isakA AcaraNa apane jainoMkI ahiMsAke viSayameM aise hI bhrama- jIvana meM pUrNa rUpase kiyA thaa| ve isakA pUrNa udgAra prakaTa kiye haiN| mi. narImAna pUrNatayA pAlana karate hue bhI varSAMtaka eka acche orienTala skAlara hai, aura jIvita rahe aura jagatko apanA parama unako jaina-sAhitya tathA jaina-vidvAnoMkA tattva samajhAte rhe| unake upadezAnusAra kucha paricaya bhI mAlUma detA hai / jaina- anya asaMkhya manuSyoMne Ajataka isa dharmase paricita aura purAtana itihAsase tattvakA yathArtha pAlana kiyA hai| parantu abhijJa vidvAnoMke mu~hase jaba aise avi- kisIko AtmaghAta karanekA kAma nahIM cArita udgAra sunAI dete haiM, taba sAdhA- pdd'aa| isalie yaha bAta to sarvAnubhavaraNa manuSyoM ke manameM ukta prakArakI bhrAMti- siddha jaisI hai ki jaina ahiMsA avyavahArya kA Thasa jAnA sAhajika hai / isalie bhI nahIM hai aura isakA pAlana karaneke hama yahA~para saMkSepameM zrAja jainadharmakI lie AtmaghAtakI bhI AvazyakatA nahIM ahiMsAke bAremeM jo ukta prakAra kI hai| yaha vicAra to vaisA hI hai jaisA ki bhrAMtiyA~ janasamAja meM phailI huI haiM, unakA mahAtmA gAndhIjIne dezake uddhArake nimitta mithyApana dikhAte haiN| jaba asahayogakI yojanA udghoSita kI, jainI ahiMsAke viSaya meM pahalA taba aneka vidvAn aura netA kahalAneAkSepa yaha kiyA jAtA hai ki-jainadharma- vAle manuSyoMne unakI isa yojanAko pravartakoMne ahiMsAkI maryAdA itanI avyavahArya aura rASTranAzaka batAneko bar3I lambI aura itanI vistRta banA dI hai ki lambI lambI bAteM kI thIM aura janatAko jisase lagabhaga vaha avyavahAryakI koTimeM usase sAvadhAna rahane kI hidAyata kI jA pahu~cI hai| yadi koI isa ahiMsAkA thI / parantu anubhava aura pAcaraNase pUrNa rupase pAlana karanA cAhe to use yaha aba nissandeha siddha ho gayA ki na apanI samagra jIvana-kriyAyeM banda karanI asahayogakI yojanA avyavahArya hI hai hogI aura nizceSTa hokara dehatyAga karanA aura na rASTranAzaka hii| hA~, jo apane hogaa| jIvana-vyavahArako cAlU rakhanA svArthakA bhoga deneke lie taiyAra nahIM aura isa ahiMsAkA pAlana bhI karanA, ye aura apane sukhoMko tyAga karaneko tatpara donoM bAte paraspara viruddha haiN| ataH isa nahIM, unake lie ye donoM bAteM avazya ahiMsAke pAlanakA matalaba AtmaghAta avyavahArya haiM, isameM koI sandeha nahIM hai| karanA hai; ityaadi| AtmA yA rASTrakA uddhAra binA svArthayadyapi isameM koI zaka nahIM ki tyAga aura sukha-parihArake kabhI nahIM jaina ahiMsAkI maryAdA bahuta hI vistRta hotA / rASTrako svatantra aura sukhI hai aura isalie usakA pAlana karanA banAne ke lie jaile sarvasva-arpaNakI Ava. sabake lie bahuta hI kaThina hai, tathApi zyakatA hai vaise hI AtmAko prAdhi-vyAdhiyaha sarvathA avyavahArya yA AtmaghAtaka upAdhise svatantra aura duHkha-dvaMdvale hai, isa kathanameM kiJcit bhI tathya nahIM nirmukta banAneke lie bhI sarva mAyika hai| na yaha avyavahArya hI hai aura na sukhoM ke balidAna kara denekI AvazyakatA AtmaghAtaka hii| yaha bAta to saba koI hai| isalie jo "mumukSu" (bandhanoMse mukta svIkArate aura mAnate haiM ki, isa hiMsA- honekI icchA rakhanevAlA) hai-rASTra aura For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ praka-10] jainadharmakA ahiMsA ttv| 265 mAtmAke uddhArakA icchuka hai, use to. pracAraka nRpati maurya samrATa candragupta yaha jaina ahiMsA kabhI bhI avyavahArya yA aura azoka the| kyA unake samayameM bhArata AtmanAzaka nahIM mAlUma degI-svArtha- parAdhIna huA thA ? ahiMsA dharmake kaTTara lolupa aura sukhaiSI jIvoMkI vAta anuyAyI dakSiNake kadamba, pallava aura alaga hai| cAlukya vaMzoMke prasiddha prasiddha mahArAjA _ jaina dharmako ahiMsA para dUsarA aura the| kyA unake rAjatvakAla meM kisI para.. bar3A bhAkSepa yaha kiyA jAtA hai ki isa cakrane Akara bhAratako satAyA thA ? ahiMsAke pracArane bhAratako parAdhIna ahiMsA tatvakA anugAmI cakravartI aura prajAko nirvIrya banA diyA hai| samrAT zrIharSa thaa| kyA usake samaya meM AkSepake karanevAloMkA mata hai ki bhAratako kilIne padadalita kiyA thA? ahiMsAke pracArase logoM meM zaurya nahIM ahiMsA matakA pAlana karanevAlA dakSiNarahA / kyoMki ahiMsA-janya pApase Dara- kA rASTrakUTa vaMzIya nRpati amoghavarSa kara logoMne mAMsa-bhakSaNa chor3a diyA, aura gujarAtakA cAlukya vaMzIya prajA. aura binA mAMsa bhakSaNake zarIrameM bala pati kumArapAla thaa| kyA unakI ahiMsoaura manameM zaurya nahIM paidA hotA / isa- pAsanAse dezakI svatantratA naSTa huI thI? lie prajAke dilameMse yuddhakI bhAvanA itihAsa to lAkSI de rahA hai ki bhArata naSTa ho gaI aura usake kAraNa videzI ina rAjAoMke rAjatva kAlameM abhyudayake aura vidharmI logoMne bhArata para AkramaNa zikhara para pahu~cA thaa| jabataka bhAratakara use apane adhIna banA liyaa| isa meM bauddha aura jaina dharmakA jora thA aura prakAra ahiMsAke pracArase deza parAdhIna jabataka ye dharma rASTrIya dharma kahalAte the, aura prajA parAkrama-zUnya ho gii| taba taka bhAratameM svatantratA, zAnti, ___ ahiMsAke bAremeM kI gaI yaha kalpanA sampatti ityAdi pUrNa rUpase virAjatI nitAnta yuktizUnya aura satyase parAG: thii| ahiMsAke ina parama upAsaka nRpa. mukha hai / isa kalpanAke mUlameM bar3I bhArI tiyoMne aneka yuddha kiye, aneka zatrutrIbhajJAnatA aura anubhavazUnyatA bharI huI ko parAjita kiyA aura aneka duSTa jnoNhai| jo yaha vicAra pradarzita karate haiM ko daNDita kiyaa| inakI ahiMsopAsanAunako na to bhAratake prAcIna itihAsakA ne na dezako parAdhIna banAyA aura na patA honA cAhie aura na jagatke mAnava prajAko nirvIrya bnaayaa| jinako gujasamAjakI paristhitikA jJAna honA rAta aura rAjapUtAnekA thor3A bahuta bhI cAhie / bhAratakI parAdhInatAkA kAraNa vAstavika jJAna hai, ve jAna sakate haiM ki ahiMsA nahIM haiM. paranta akarmaNyatA, prajJA- dezoMko svatantra, samannata aura surakSita natA aura asahiSNutA hai| aura ina rakhane ke lie jainoMne kaise kaise parAkrama sabakA mUla hiMsA hai / bhAratakA purA. kiye the| jisa samaya gujarAtakA rAjyatana itihAsa prakaTa rUpase batalA rahA hai kAryabhAra jainoMke adhIna thA-mahAmAtya, ki jabataka bhAratameM ahiMsA-pradhAna dharmoMH mantrI, senApati, koSAdhyakSa Adi bar3e kA abhyudaya rahA, tabataka prajAmeM zAnti, bar3e adhikArapada jainoMke adhIna the-usa zaurya, sukha aura santoSa yatheSTa vyAsa the| samaya gujarAtakA aizvarya unnatikI carama ahiMsA dharmake mahAn upAsaka aura sImA para car3hA huA thaa| gujarAtake For Personal & Private Use Only -
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 [bhAga 15 itihAsa meM daNDanAyaka vimalazAha, mantrI ekadama vIratvakA vega umar3a pAyA ? muMjAla, mantrI zAntu, mahAmAtya udayana isase spaSTa hai ki dezako rAjanItika aura bAhaDa, vastupAla aura tejapAla, unnati-avanatimeM hiMsA-ahiMsA koI bhAbhU aura jagahU ityAdi jaina rAjadvArI kAraNa nahIM hai| isameM to kAraNa kevala puruSoM kA jo sthAna hai vaha aurokA nahIM rAjakartAoMkI kAryadakSatA aura kartavya. hai| kevala gujarAtake hI itihAsa meM nahIM, parAyaNatA hI mukhya hai| parantu samuce bhArata ke itihAsa meM bhI ina hA~, prajAkI naitika unnati-avanatimeM ahiMsAdharmake paramopAsakoMke parAkramakI tattvataH ahiMsA hiMsA avazya kAraNabhUta tulanA karanevAle puruSa bahuta kama mileNge| hotI hai| ahiMsAkI bhAvanAse prajAmeM jisa dharmake parama anuyAyI svayaM aise sAttvika vRtti khilatI hai aura jahA~ zUravIra aura parAkramazAlI the aura sAtvika vRttikA vikAsa hai, vahA~ satvajinhoMne apane puruSArtha se deza aura rAjya kA nivAsa hai / satvazAlI prajAhokA ko khUba samRddha aura sattvazIla banAyA jIvana zreSTha aura ucca samajhA jAtA hai thA, usa dharma ke pracArase deza yA prajAko isase viparIta satvahIna jIvana kaniSTa adhogati kaise ho sakatI hai ? dezakI aura nIca ginA jAtA hai| jahA~ prajAmeM parAdhInatA yA prajAkI niryitAmeM satva nahIM vahA~ sampatti, svatantratA Adi kAraNabhata'ahiMsA'kabhI nahIM ho sktii| kala nahIM / isalie prajAkI naitika jina dezoMmeM 'hiMsA' kA khUba pracAra hai, unnatimeM ahiMsA eka pradhAna kAraNa hai| jo ahiMsAkA nAma taka nahIM jAnate haiM, naitika unnatike mukAbale meM bhautika eka mAtra mAMsa hI jinakA zAzvata pragatiko koI sthAna nahIM hai aura isI bhakSaNa hai aura pazuse bhI jo adhika krUra vicArase bhAratavarSake purAtana RSi hote haiM, kyA ve sadaiva svatantra bane rahate haiM ? muniyoMne apanI prajAko zuddha nItimAna romana sAmrAjyane kisa dina ahiMsAkA bananekA hI sarvAdhika sadupadeza diyA nAma sunA thA? aura kaba mAMsa-bhakSaNa chor3A hai| yaropakI prajAne naitika unnatiko thA 1 phira kyoM usakA nAma saMsArase gauNa kara bhautika pragatikI aura jo A~kha uTha gayA ? turka prajAmeMse kaba hiMsAbhAva mocakara daur3anA zurU kiyA thA, usakA naSTa huzrA aura * karatAkA lopa huA? kaTu pariNAma Aja sArA saMsAra bhoga phira kyoM usake sAmrAjyakI Aja yaha rahA hai| saMsArameM yadi saccI zAnti aura dIna dazA ho rahI hai? AyalaeNNDameM kaba vAstavika svatantratAke sthApita honekI ahiMsAkI udaghoSaNA kI gaI thI? phira AvazyakatA hai to manuSyoM ko zuddha nItikyoM vaha prAja zatAbdiyoMse svAdhIna mAn bananA caahie| honeke lie tar3aphar3A rahA hai ? dUsare zuddha nItimAn vahI bana sakatA hai dezoMkI bAta jAne dIjie-khuda bhArata- jo ahiMsAke tatvako ThIka ThIka samajhakara hIke udAharaNa liijiye| mugala sAmrAjya usakA pAlana karatA hai| ahiMsA to ke cAlakoMne kaba ahiMsAkI upAsanA zAnti, zakti, zucitA, dayA, prema, kSamA, kI thI jisase unakA prabhutva nAmazeSa sahiSNutA, nirlobhatA ityAdi sarva prakAraho gayA aura usake viruddha pezavAone ke sadguNoMkI jananI hai| ahiMsAke pAcakaba mAMsa-bhakSaNa kiyA thA jisase unameM raNase manuSyake hRdaya meM pavitra mAvoMkA For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka-10] . jainadharmakA ahiMsA tatva / saMcAra hotA hai, vaira virodhakI bhAvanA Atmavat sarvabhUteSu .. naSTa hotI hai aura sabake sAtha bandhutvakA sukhaduHkha priyApriye / nAtA jur3atA hai| jisa prajAmeM ye bhAva cintayannAtmano'niSTAM khilate haiM, vahA~ aikAkA sAmrAjya hotA hiMsAmanyasya nAcaret // hai| aura ekatA hI zrAja hamAre dezake abhyudaya aura svAtantryakA mUla bIja hai| arthAt-jaise apanI AtmAko sukha isalie ahiMsA dezakI avanatikA priya aura duHkha apriya lagatA hai, vaise hI saba prANiyoM ko lagatA hai| isalie jaba kAraNa nahIM hai, balki unnatikA ekamAtra aura amogha sAdhana hai| hama apanI AtmAke lie hiMsAko aniSTa "hiMsA' zabda hananArthaka 'hiMsi' dhAtu samajhate haiM, taba hameM anya AtmAoMke prati para se banA hai / isalie 'hiMsA' kA artha bhI usa hiMsAkA AcaraNa kabhI nahIM karanA cAhie / yahI bAte khayaM zramaNahotA hai, kisI prANIko hananA yA maarnaa| bhAratIya RSi-muniyoMne hiMsAkI spaSTa bhagavAn zrI mahAvIra dvArA isa prakArase vyAkhyA isa prakAra kI hai-'prANaviyoga kahA " __ kahI gaI haiMprayojana vyApAraH' athavA 'prANi duHkha "savve pANA piyA uyA, suhasAyA, sAdhana vyApAro hiMsAH'-arthAt, prANI- duhapaDikUlA, appiya vahA, piyajIviNo, ke prANakA viyoga karaneke lie athavA jiiviukaamaa| (tamhA) NAtivAeja kiMcaNaM" prANIko duHkha deneke lie jo prayatna yA arthAt-saba prANiyoMko AyuSya kriyA hotI hai, usakA nAma hiMsA hai| isake / priya hai, saba sukha ke abhilASI haiM, duHkha viparIta kisI bhI jIva ko duHkha yA sabako pratikUla hai, vadha sabako apriya kaSTa na pahu~cAnA ahiMsA hai| pAtaMjali hai, jIvana sabhIko priya lagatA hai-sabhI yogasUtra ke bhASyakAra maharSi vyAsane jInekI icchA rakhate haiN| isalie kisI'ahiMsA' kA lakSaNa yaha diyA hai ko mAranA yA kaSTa na denA caahie| 'sarvathA sarvadA sarvabhUtAnAmanabhidrohaH ahiMsAke prAcaraNakI AvazyakatAahiMsA'marthAt saba tarahase, saba samayoMmeM, sabhI prANiyoM ke sAtha pradroha bhAva bartane ke lie isase bar3hakara aura koI dalIla premabhAva rakhanekA nAma ahiMsA hai| isI nahIM hai-aura koI dalIla ho bhI nahIM marthako vizeSa spaSTa karaneke lie Izvara. sktii| parantu yahA~para eka prazna yaha upasthita hotA hai ki, isa prakArakI gItAmeM likhA hai ki ahiMsAkA pAlana sabhI manuSya kisa . karmaNA manasA vAcA sarvabhUteSu srvdaa| taraha kara sakate haiN| kyoMki jaisA ki aklezaMjananaM proktA ahiMsA paramarSibhiH / / zAstroM meM kahA hai arthAt-mana, vacana aura karmase sarvadA jale jIvAH sthale jIvA haiM kisI bhI prANIko kleza nahIM pahu~cAnekA jIvAH parvatamastake / nAma maharSiyoMne 'ahiMsA' kahA hai| isa jvAlamAlAkule jIvAH prakArakI ahiMsAke pAlanakI kyA prAva- sarva jIvamayaM jagat // zyakatA hai, isake lie prAcArya hemacandrane arthAt jalameM, sthala meM, parvatame, agnimeM kahA hai ki ityAdi saba jagaha jIva bhare hue haiM For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 sArA jagat jIvamaya hai / isalie manuSya ke pratyeka vyavahAra meM - khAne meM, pIne meM, calane meM, baiThanemeM, vyApAra meM, vihAra meM ityAdi saba prakAra ke vyavahAra meM - jIvahiMsA hotI hai| binA hiMsAke koI bhI pravRtti nahIM kI jA sakatI / ataH isa prakArakI sampUrNa zrahiMsA ke pAlana karane kA artha to yahI ho sakatA hai ki manuSya apanI sabhI jIvana-kriyAoMko banda kara, yogIke samAna samAdhistha ho, isa naradehakA balAt nAza kara de| aisA karane ke sivA, ahiMsAkA bhI pAlana karanA aura jIvanako bhI bacAye rakhanA, yaha to AkAza- kusumakI gandhakI abhilASAke samAna hI nirarthaka aura nirvicAra hai| ataH pUrNa zrahiMsA kevala vicArakA hI viSaya ho sakatI hai, zracAra kA nahIM / / yaha prazna acchA hai aura isakA samA dhAna ahiMsA bheda aura adhikArIkA nirUpaNa karanese ho jAyagA / isalie prathama ahiMsA ke bheda batalAye jAte haiN| jainazAstrakAroMne zrahiMsA ke aneka prakAra batalAye haiM; jaise sthUla ahiMsA aura sUkSma hiMsA dravya ahiMsA aura bhAva zrahiMsA, svarupa ahiMsA aura paramArtha zrahiMsA; deza ahiMsA aura sarva zrahiMsA ityAdi / kisI calate phirate prANI yA jIvako jI-jAna se na mAranekI pratijJAkA nAma sthUla ahiMsA hai, aura sarva prakAra ke prANiyoM ko saba taraha se kleza na pahu~cAne ke AcaraNakA nAma sUkSma ahiMsA hai / kisI bhI jIvako apane zarIra se duHkha na denekA nAma dravya ahiMsA hai aura saba AtmAoM ke kalyANakI kAmanAkA nAma bhAva ahiMsA hai / yahI bAta svarUpa aura paramArtha ahiMsA ke bAremeM bhI kahI jA sakatI hai / kisI zraMza meM aMhisA kA pAlana karanA deza ahiMsA kahalAtA hai aura sarva jainahitaiSI / [ bhAga 15 prakAra - sampUrNatayA zrahiMsAkA pAlana karanA sarva ahiMsA kahalAtA hai / yadyapi AtmAko zramaratva kI prAptike lie aura saMsArake sarva bandhanoM se mukta honeke lie zrahiMsAkA sampUrNa rUpase zrAcaraNa karanA paramAvazyaka hai, binA vaisA kiye mukti kadApi nahIM mila sakatI; tathApi saMsAra nivAsI sabhI manuSyoM meM eka dama aisI pUrNa ahiMsA ke pAlana karane kI zakti aura yogyatA nahIM zrI sakatI / isalie nyUnAdhika zakti aura yogyatAvAle manuSyoMke lie uparyukta rIti se tattvajJoMne zrahiMsA ke bheda kara kramazaH isa viSaya meM manuSyako unnata honekI suvidhA kara dI hai / ahiMsA ke ina bhedauke kAraNa usake adhikAriyoMmeM bheda kara diyA gayA hai / jo manuSya ahiMsAkA sampUrNatayA pAlana nahIM kara sakate, ve gRhastha, zrAvaka, upAlaka, aNuvratI, dezavratI ityAdi kahalAte haiN| jabataka jisa manuSya meM saMsAra ke saba prakArake moha aura pralobhanako sarvathA chor3a dene jitanI Atmazakti prakaTa nahIM hotI, tabataka vaha saMsAra meM rahatA huA aura apanA gRhavyavahAra calAtA huA dhIre dhIre ahiMsA vrata pAlanameM unnati karatA calA jAya / jahA~taka ho sake, vaha apane svArthIko kama karatA jAya aura nijI svArthake lie prANiyoMke prati mAranatAr3ana-chedana - zrAkrozana Adi klezajanaka vyavahAroMkA parihAra karatA jaay| aise gRhastha ke lie kuTumba, deza yA dharmake rakSaNa ke nimitta yadi sthUla hiMsA karanI par3e to use apane vratameM koI hAni nahIM pahu~catI / kyoMki jabataka vaha gRhasthI lekara baiThA hai tabataka samAja, deza aura dharmakA yathAzakti rakSaNa karanA bhI usakA parama kartavya hai / yadi kisI bhrAntivaza For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharmakA ahiMsA tatva / aGka 6-10 ] vaha apane kartavyase bhraSTa hotA hai to usakA naitika adhaHpAta hotA hai; aura naitika adhaHpAta eka sUkSma hiMsA hai / kyoMki isase zrAtmAkI ucca vRttikA hanana hotA hai / zrahiMsA dharmake upAsaka ke lie nijI svArtha- nijI lobhake nimitta sthUla hiMsAkA tyAga pUrNa zrAvazyaka hai / jo manuSya apanI viSaya- tRSNA kI pUrti ke lie sthUla prANiyoM ko kleza nahIM pahu~cAtA hai, vaha kabhI kisI prakAra ahiMsAdharmI nahIM kahalAtA / zrahiMsaka gRhastha ke lie yadi hiMsA kartavya hai to vaha kevala parArthaka hai / isa siddhAntase vicAraka samajha sakate haiM ki, ahiMsA vratakA pAlana karatA huA bhI, gRhastha apane samAja aura dezakA rakSaNa karane ke lie yuddha kara sakatA hai - lar3AI lar3a sakatA hai| isa viSayakI satyatA ke lie hama yahA~para aitihAsika pramANa bhI de dete haiM / gujarAta ke antima caulukya nRpati dUsare bhIma (jisako bholA bhIma bhI kahate haiM) ke samaya meM, eka daphaha usakI rAjadhAnI zrahilapura para musalamAnoMkA hamalA huaa| rAjA usa samaya rAjadhAnI meM maujUda na thA, kevala rAnI maujUda thI / musalamAnoMke hamalese zaharakA saMra kSaNa kaise karanA cAhie, isakI saba adhikAriyoMko bar3I cintA huii| daNDanAyaka ( senApati) ke padapara usa samaya zrabhU nAmaka eka zrImAlika vaNika zrAvaka thA / vaha apane adhikArapara nayA hI zrAyA huA thA, aura sAthameM vaha bar3A dharmAcaraNI puruSa thA / isalie usake yuddhaviSayaka sAmarthya ke bAremeM kisIko nizcita vizvAsa nahIM thaa| idhara eka to rAjA khayaM anupasthita thA; dUsare rAjyameM koI vailA anya parAkramI puruSa na thA, aura na tIsare rAjyameM yatheSTa sainya dI thA / isalie rAnIko bar3I cintA huI / 266 usane kisI vizvasta aura yogya manuSyase daNDanAyaka prabhU kI kSamatAkA kucha hAla jAnakara svayaM use apane pAsa bulAyA aura nagarapara AI huI Apattike sambandha meM kyA upAya kiyA jAya, isakI salAha puuchii| taba daNDanAyakane kahA ki, yadi mahArAnIkA mujhapara vizvAsa ho aura yuddha sambandhI pUrI sattA mujhe sauMpa dI jAya to, mujhe vizvAsa hai ki, maiM apane dezako zatruke hAthase bAla bAla bacA lU~gA / zrabhUke isa utsAhajanaka kathanako sunakara rAnI khuza huI aura yuddha sambandhI sampUrNa sattA usako dekara yuddha kI ghoSaNA kara dI / daNDanAyaka zrabhUne usI kSaNa sainika saMgaThana kara lar3AI ke maidAnameM DerA kiyaa| dUsare dina prAtaHkAla se yuddha zurU honevAlA thA / pahale dina apanI senAkA jamAva karate karate use sandhyA ho gaI / vaha vratadhArI zrAvaka thA, isalie pratidina ubhaya kAla pratikramaNa karanekA usakA niyama thA / sandhyA par3anepara pratikramaNakA samaya huA / usane kahIM ekAntameM jAkara vaisA karanekA vicAra kiyA / parantu usI kSaNa mAlUma huA ki, usa samaya usakA vahA~se zranyatra jAnA icchita kAryameM vighnakara thA / isalie usane vahIM hAthI ke haudepara baiThe hI baiThe ekAgratApUrvaka pratikramaNa karanA zurU kara diyaa| aba vaha pratikramaNa meM AnevAle - "jeme jIvA virAhiyA - egiMdiyA - beiMdiyA" ityAdi pAThakA uccAraNa kara rahA thA, taba kisI sainikane use sunakara kisI anya aphasarase kahA ki-- dekhie janAba, hamAre senAdhipati sAhaba to isa lar3AIke maidAnameM bhI, jahA~para zastrAstrakI bhanAbhana ho rahI hai, mAro mArokI pukAreM macAI jA rahI haiM, vahA~ 'egiMdiyA beiMdiyA' kara rahe haiN| narama narama sIrA khAnevAle ye bhAvaka For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jainhitaissii| [bhAga 15 sAhaba kyA bahAdurI dikhaayeNge| dhIre dhIre karanA merA kartavya hai / merA zarIra yaha bAta khAsa rAnIke kAna taka phuNcii| rASTrakI sampatti hai / isalie rASTrake vaha sunakara bahuta saMdigdha huI, parantu usa bhAzA aura AvazyakatAnusAra usakA samaya anya koI vicAra karanekA bhava- upayoga honA hI cAhie / zarIrastha kAza nahIM thA, isalie bhAvIke Upara AtmA yA mana merI nijI sampatti hai| AdhAra rakhakara vaha mauna rhii| dUsare use svArthIya hiMsA bhAvase alipta rakhanA dina prAtaHkAla hI se yuddha kA prArambha yahI mere ahiMsA vratakA lakSaNa hai, ityaadi| humA / yogya sandhi pAkara daNDanAyaka isa aitihAsika aura rasika udAharaNase AbhUne isa zaurya aura cAturyase zatrupara vijJa pAThaka bhalI bhA~ti samajha sakeMge AkramaNa kiyA ki, jisase kSaNa bharameM ki, jaina gRhasthake pAlane yogya ahiMsA. zatruke sainyakA bhArI saMhAra ho gayA aura vratakA yathArtha svarUpa kyA hai| usake nAyakane apane zastra nIce rakhakara ('mahAvIra' se uddhRta.) yuddha banda karanekI prArthanA kii| AbhUkA isa prakAra vijaya humA dekhakara praNahilapurakI prajAmeM jayajayakA Ananda phaila ailk-pd-klpnaa| gyaa| rAnIne bar3e sammAnapUrvaka usakA svAgata kiyA aura phira bar3A darabAra digambara jainasamAjameM zrAvakoMkI karake rAjA aura prajAkI taraphase use 11 vI pratimAke Ajakala do bheda kahe yogya mAna diyA gayA / usa samaya jAte haiM; eka 'kSullaka' aura dUsarA ailk| ha~sakara rAnIne daNDanAyakase kahA ailaka sarvotkRSTa samajhA jAtA hai aura ki--senAdhipati, jaba yuddhakI vyUha usake sAtha hI zrAvaka dharmakI paripUrNatA racanA karate karate bIca hI meM prApa-- mAnI jAtI hai| 'ailakara padakA prayoga "egidiyA beiMdiyA bolane laga gaye the. bhI aba dinoM dina bar3hatA jAtA hai| yaha taba to Apake sainikoMko hI yaha sandeha zabda prAyaH jainiyoMkI jabAna para car3hA ho gayA thA ki, Apake jaisA dharmazIla huzrA hai aura jaina samAcArapatroM meM bhI aura ahiMsApriya puruSa musalamAnoM ilakA khUba vyavahAra hotA hai| parantu ke sAtha lar3aneke isa kara kAryameM utkRSTa zrAvakake lie 'ailakara aisA nAmakaise dhairya rakha skegaa| parantu ApakI nirdeza kaunase prAcArya mahArAjane kiyA isa vIratAko dekhakara sabako Azcarya- hai, kaba kiyA hai, kisa bhASAkA yaha nimagna honA par3A hai| yaha sunakara usa zabda hai aura isakA kyA artha hotA hai, kartavyadakSa daNDanAyakane kahA ki--mahA- ityAdi bAtoMkA parAmarza karane para bhI rAnI, merA jo ahiMsAvata hai, vaha merI inakA kahIM kucha patA nahIM cltaa| AtmAke sAtha sambandha rakhatA hai| maiMne saMskRta aura prAkRtake aise sabhI grantha jo "egidiyA beiMdiyA" ke vadha na isa viSayameM mauna jAna par3ate haiM / kisIkaranekA niyama liyA hai, vaha apane svArtha. meM ailaka' zabdakA nAmollekha taka nahIM kI apekSA se hai| dezakI rakSAke lie milatA / saMskRta aura prAkRta bhASAkA aura rAjyakI prAjJAke lie yadi mujhe yaha koI zabda bhI nahIM mAlUma hotA, Sadha-karmakI AvazyakatA par3e, to vaisA jisakA vyutpattipUrvaka kucha prakaTa bhartha For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 4-10] ailk-pd-klpnaa| 301 . kiyA jAya / vAstavameM, khoja karanese, lekara samitisahita maunapUrvaka bhikSAke ailaka padakI kalpanA bahuta pIchekI aura lie bhramaNa karatA hai| yaha utkRSTa zrAvaka bahuta hI Adhunika jAna par3atI hai| ataH 11 vI pratimAke dhArakake sivA dUsarA Aja hama isI viSayake apane anu- koI mAlUma nahIM hotA, aura isalie saMdhAnako apane pAThakoMke sAmane rakhate yaha svarUpa usIkA jAna par3atA hai| haiN| AzA hai ki vijJa pAThaka isapara bhale parantu isa saba kathanase 11 vI pratimAprakAra vicAra kreNge| aura sAtha hI, vAleke lie 'uddiSTavirata' aura 'utkRSTa 11vIM pratimAke svarUpa meM samaya samaya para zrAvaka' ke sivAya dUsare kisI nAmakI jo pheraphAra huA hai, athavA prAcArya upalabdhi nahIM hotii| AcAryake matAnusAra usameM jo kucha - 2-svAmi samantabhadrAcAryane apane vibhinnatA pAI jAtI hai, use dhyAnameM 'ratnakaraNDaka' nAmake upAsakAdhyayana rakkhegaH-- / (zrAvakAcAra) meM, zrAvakake gyAraha padoM 1- bhagavat kundakundAcAryake cAritta- (pratimAoM) kA varNana karate hue, 11 vIM pAhuDa (cAritra prAbhRta) granthameM yadyapi pratimAke dhAraka zrAvakakA jo svarUpa. eka gAthA dvArA* gyAraha pratimAoMke varNana kiyA hai, vaha isa prakAra hainAma pAye jAte haiM, parantu unake svarUpA. .. gRhato munivanamitvA dikakA koI varNana ukta granthameM nahIM hai aura na AcArya mahodayake kisI dUsare gurUpakaMThe vratAni parigRhya / upalabdha granthameM hI ina pratimAoMke bhaikSyAzanastapasyannutkRSTasvarUpakA nirdeza hai / hA~, muttapAhuDa zvelakhaNDadharaH // 147 // (sUtra prAbhRta) granthameM eka gAthA isa arthAt-gharako chor3akara muni-vanameM prakArase asara pAI jAtI hai jAkara aura guruke nikaTa vratoMko grahaNa duiyaM ca vuttaliMgaM ukiTTha karake, jo tapasyA karatA duprA bhikSA___avarasAvayANaM c| bhojana karatA hai aura khaNDa vastrakA dhAraka hai, vaha utkRSTa zrAvaka hai| .... bhikkhaM bhamei patto isameM 11vIM pratimAvAle zrAvakako samidIbhAseNa moNeNa // 22 // 'utkRSTa zrAvaka'ke nAmase nirdiSTa kiyA hai| isameM munike bAda dUsarA utkRSTa celakhaNDadhArI yA khaNDavastradhArI nAmaliMga utkRSTa zrAvakakA-gRhatyAgI yA kI bhI kucha upalabdhi hotI hai, aura agRhastha bhAvakakA-batalAyA gayA hai usake lie 1 ghara chor3akara munivana , aura usake svarUpakA nirdeza isa prakAra- (tapovana) ko jAnA,2 vahA~ guruke nikaTa se kiyA gayA hai ki, vaha pAtra hAthameM vratoMkA grahaNa karanA, 3 bhikSA bhojana karanA, 4 tapasyA karanA aura 5 khaNDa* vaha gAthA isa prakAra hai vastra rakhanA, ye pA~ca bAteM jarUrI bata. daMsaNavayasAmAiya posaha sacitta rAyabhatteyaM / baMbhAraMbha pariggaha aNumaNa uddiTTa desaviradede // 21 // lAI haiN| yahI gAthA vasunandi zrAvakAcArake zurUmeM nambara 4 ___3-bhagavajinasenapraNIta AdipurANapara pAI jAtI hai / aura gommaTasArake saMyamamArgaNAdhikAra- meM, yadyapi gyAraha pratimAoMkA kathana nahIM meM bhI vahI gAthA dI huI hai| hai, parantu usameM garbhAndhava aura dIkSAnvaya For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [bhAga 15 nAmakI kriyAoMmeM 'gRhatyAga' kriyAke . AdipurANake isa kathanase yaha dhvani bAda aura 'jinarUpatA' kriyAse pahale nikalatI hai ki 11vI pratimAke prAcaraNa'dIkSAdha' nAmakI jo kriyA varNana kI hai, kA anuSThAna karanevAleko usa samayausakA abhiprAya 11 vI pratimAke Aca- havIM zatAbdImeM-'ekazATakadhArI' yA eka raNase hI jAna par3atA hai| usameM bhI ghara vastradhArI bhI kahate the--vaha isa nAmase choDaneke bAda tapovanako jAnA likhA saMlakSita hotA thaa| svAmI samantahai aura aise tapasvIke lie eka zATaka bhadrane use hI 'celakhaNDadhArI' likhA hai| (vastra) dhArI honekA vidhAna kiyA hai| 4-svAmikArtikeyAnuprekSAmeM 11vI bhikSA bhojanAdikakA zeSa kathana usake pratimAkA svarUpa isa prakArase pAyA svarUpase hI A jAtA hai, yathA- jAtA hai-- tyaktAgArasya saddRSTeH prazAMtasya gRhiishinH| jo NavakoDi visuddha prAgdIkSo payikAkAlAdekazATakadhAriNaH / / bhikkhAyaraNeNa bhuMjade bhojaM / . yatpurazcaraNaM dIkSAgrahaNaM prtidhaaryte| jAyaNarahiyaM jogaM dIkSAdyaM nAma tajJeyaM kriyAjAtaM dvijnmnH|| uhihAhAra viraoso // 390 // -parva 38 zlo0 158,159 arthAt-jo zrAvaka navakoTi vizuddha tyaktAgArasya tasyAMtastapovanamupeyuSaH / (mana-vacana-kAya aura kRtakArita-manuekazATakadhAritvaM prAgvadIkSAdyabhiSyate // modanAke doSase rahita aise zuddha) aura - parva 39 zlo0 77 yogya mAhArako binA kisI yAcanAke isake sivAya, AdipurANameM, una bhikSA dvArA prahaNa karatA hai, vaha 'uddiSTAvidyAzilpopajIvI manuSyoMke lie, jo hAra virata' nAmakA zrAvaka hai| madIkSArha (munidIkSAke ayogya) kulameM yahA~ bhikSAbhojanake tIna khAsa vizeutpanna hue haiM, upanIti Adi saMskAro- SiNa diye gaye haiM-1 navakoTi vizuddha, kA niSedha karate hue, jisa ucita liMga- 2 yAcanArahita aura 3 yogya-jo kA vidhAma kiyA hai vaha 'ekazATaka- samantabhadra pratipAdita svarUpa meM nahIM pAye dhArI' honA hai, aura usakA saMketa 11 jAte / yadyapi 'yogya' vizeSaNakA vahA~ vI pratimAke AcaraNakI tarapha hI pAyA ---- jAtA hai, yathA * bra0 zItalaprasAdane apane gRhasthadharma' meM svAmi kArtikeyAnuprekSAko TIkAkA, jo ki zubhacandra bha0 dvArA adIkSAhe kule jAtA vi0 saM0 1613 meM banakara samApta huI hai, eka aMza . vidyAzilpopajIvinaH / uddhRta kiyA hai aura vaha aMza isI gAthAke TIkA-rUpase eteSAmunItyAdi hai| usake anta meM do padya nimna prakArase diye haiM-"ekA. saMskAro nAbhisammataH / / dazake sthAnedyutkRSTaH zrAvako bhavedvividhaH / vastraikadharaH prathamaH kaupIna parigraho'nyastu // kaupIno'saurAtri pratimAteSAM syAducitaM liMga yogaM karoti niyamena / locaM piccha dhRtvA bhukta yupavizya svayogyavratadhAriNAM / paanniputte|| ekazATakadhAritvaM ina padyoM meM jo kathana kiyA gayA hai, vaha mUla gAthAke kathanase atirikta hai aura use TIkAkArane dUsare vidvAnoMke saMnyAsamaraNAvadhi // kathanAnusAra likhA hai, aisA samajhanA cAhie / isI taraha para TIkAmeM kucha aura bhI vizeSa pAyA jAtA hai| For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ailaka-padaH klpnaa| 303 svarUpase samAveza ho jAtA hai, parantu 'uddiSTAhAravirata' na rakhakara 'uddiSTa 'navakoTi vizuddha aura 'yAcanA rahita vinivattA rakkhA gayA hai| bhinAzana ye do vizeSaNa aise haiM, jo qhAsa taurase chor3akara aura saba vizeSaNa bhI yahA~ ullekha kiye jAnepara hI samajhameM A svAmikArtikeyAnuprekSAse adhika nirdiSTa sakate haiN| aura isalie ina do vize- hue haiM / parantu unameM eka vastradhArI honA SaNoMkA yahA~ khAsa taurase ullekha huA aura rAtripratimAdi tapazcaraNameM udyamI hai, yaha kahanA hogA / sAtha hI, isa rahanA, ye do vizeSaNa svAmisamantabhadra pratimAke dhArakakA 'uddiSTAhAra virata' pratipAdita 'celakhaMDadhara' aura 'tpsyn| nAmase ullekha kiyA gayA hai aura usake vizeSaNoM ke sAtha milate julate haiN| hA~, lie khaNDavastra yA eka-do vastra rakhane itanA z2arUra hai ki samantabhadra svAmIne prAdikA koI niyama nahIM diyA gyaa| jisa tapazcaraNakA sAmAnya rUpase ullekha 5--cAritrasAra granthameM, zrImaccA- kiyA hai, usake yahA~ do bheda kiye gaye muNDarAya, jo ki vi0 kI 11vIM zatAbdI haiM--eka rAtripratimAdirUpa aura dUsarA ke vidvAn hai, isa pratimAke dhArakakA AtApanAdi yogarUpa / pahalekA vidhAna 'uhiSTavinivRtta' nAmase ullekha karate haiM aura dUsarekA niSedha kiyA gayA hai| eka aura usakA svarUpa isa prakAra dete haiM-- bAta yahA~ aura bhI batalA dene ke yogya hai| . "uddiSTavinivRttaH svodiSTapiMDopadhizayaH aura vaha yaha hai ki itane adhika vizenavasanAdervirata: sannekazATakagharo bhikSA- SaNoMkA prayoga karanepara bhI bhikSA bhojanazanaH pANipAtrapuTenopavizyabhojI rAtri- ke sAtha svAmikArtikeyake 'yAcanArahita' vizeSaNakA ullekha yahA~ nahIM kiyA gayA pratimAditapaH samudyata AtApanAdiyoga hai| sambhava hai ki granthakartAko zAyada rahito bhavati / " isa pratimAdhArIke lie yaha vizeSaNa iSTa arthAt--jo apane nimitta tayyAra na ho| Age bhI kitane hI prAcAryoM tathA kiye hue bhojana, upadhi, zayana aura vidvAnoko yaha vizeSaNa iSTa nahIM rahA hai, vastrAdikase virakta rahatA hai-unheM grahaNa aura unhoMne sApha taurase isa pratimAnahIM karatA,--eka vastra rakhatA hai, bhikSA dhArI ke lie yAcanAkA vidhAna kiyA hai| bhojana karatA hai, kara-pAtrameM AhAra letA hai, baiThakara bhojana karatA hai, rAtriprati- 6-zrIamitagati AcArya apane mAdi tapazcaraNameM udyamI rahatA hai aura 'subhASitaratnasaMdoha' nAmaka granthame, jo AtApanAdi yogase varjita hotA hai, vaha gase varmita hotA hai vaha ki vi0 saM 1050 meM banakara samApta huA 'uhiSTa vinivRtta' nAmakA zrAvaka kaha prAvaka kaha hai, likhate haiM ki-- lAtA hai| svanimittaM vidhAyana kAritonumataH kRtaH / ___ isa svarUpameM, svAmikArtikeyAnuprekSA. * kI apekSA, uddiSTAhArake sAtha 1 uddiSTha " nAhAro gRhyate puMsAtyattoddiSTaH sa bhaNyate 83 upadhi, 2 uddiSTa zayana aura 3 uddiSTa arthAt--jo manuSya mana-vacana-kAya. dhanAdikake tyAgakA vidhAna adhika dvArA apane nimitta kiye hue, karAye hue kiyA gayA hai aura zAyada isIse yA anumodana kiye hue bhojanako grahaNa isa padavI (pratimA) dhArakakA nAma nahIM karatA hai (navakoTi vizuddha bhojana For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 . jainhitaissii| [ bhAga 15 letA hai) vaha 'tyaktoddiSTa' nAmakA zrAvaka mAlUma hotA hai ki isa svarUpa-kathanase kahalAtA hai| navakoTi vizuddha bhojanakA lenA svAmi_ 'upAsakAcAra' meM bhI Apane prAyaH kArtikeyake kathanAnukUla hai| parantu bhikSAke aisA hI svarUpa varNana kiyA hai* | sAtha lie yAcanA karanA aura 'dharma lAbha' zabda hI, eka sthAnapara use 'utkRSTa zrAvakA kahanA, ye bAteM svAmikArtikeyake 'yAcanAlikhakara usake kucha vizeSa kartavyoMkA rahita vizeSaNa aura zrIkaMdakuMdAcArya ke bhI ullekha kiyA hai, jo sAmAyikAdi 'maunapUrvaka vizeSaNa ke sAtha koI mela SaDAvazyaka kriyAoM ke atirikta nimna nahIM rakhatI-pratikUla mAlUma hotI haiN| prakAra haiM-- aura bhikSApAtrameM, aneka gharoMse bhikSA vairAgyasya parAMbhUmi saMyamasya niketanaM / ekatra karake use eka sthAna para baiThakara utkRSTaMHkArayatyeva muNDanaM tuNDamuNDayoH8.73 khAnekA jo vidhAna yahA~ kiyA gayA hai, kevalaM vA savastraM vA kaupInaM sviikrotysau| vaha cAmuNDarAyake 'karapAtrabhojI' ekasthAnanApAnayio nindAgahoerAyaNaH-74 kathanase unakA aisA Azaya jAna par3atA / vizeSaNake viruddha par3atA hai| cAmuMDarAyake sadharmalAbhazabdena prativezma sudhopamA / hai ki ve isa pratimAdhArIko bhikSAke sapAtro yAcate bhikSA jarAmaraNasUdanIm-75 lie ghara ghara phirAnA nahIM cAhate, balki ___ ina kartavyoM meM pahalA kartavya hai, mukha eka hI ghara para munikI taraha kara-pAtrameM aura sirake bAloMkA muNDana karAnA AhAra karA dene ke pakSameM haiN| hA~, itanA (kSaura karAnA, lauca karanA nahIM ), jarUra hai ki muni khar3e hokara AhAra dUsarA khAlI kaupIna (laMgoTa) yA vastra- lete haiM aura isa pratimAdhArIke lie sahita kaupInakA dhAraNa karanA, tIsarA cAmuMDarAyane baiThakara bhojana karane kA eka sthAna para ( baiThakara ) anna jala vidhAna kiyA hai| prastu, kucha bhI ho, grahaNa karanA ( bhojana karanA), cauthA parantu yaha bAta zrIkuMdakuMdAcArya ke 'bhikkhaM apanI nindA gaha se yukta rahanA aura bhameha patto' (pAtra hAthameM lekara bhikSAke pA~cavA~ kartavya hai pAtra hAthameM lekara lie bhramaNa karatA hai) isa vizeSaNake pratyeka gharase 'dharma-lAma' zabdake sAtha viruddha nahIM pdd'tii| ina saba bAtoMke bhikSA maaNgnaa| sivA yahA~ mukha aura mastakake kezoMkA . amitagatike isa saMpUrNa kathana se muNDana karAnekI bAta qhAsa taurase kahI 11 vI pratimAdhAleke lie 'tyaktoddiSTa' gaI hai aura kevala kaupIna rakhane yA vastra. 'uhiSTavarjI' aura 'utkRSTa zrAvaka ina nAmo sahita kaupIna rakhanekA kathana vikalpakI upalabdhi hotI hai| aura sAtha hI yaha rUpase kiyA gayA hai| usakI vajahase pratimAke do bheda nahIM kiye gaye, yaha bAta * yathA-yo baMdhurAbaMdhuratulyacitto gRhNAti bhojyaM navakoTi khAsa taurase dhyAna meM rakkhe jAneke yogya zuddhaM / uddiSTavarjI guNibhiH sa gIto vibhIlukaH / hai| bAkI uddiSTa upadhi-zayana-vastrAdikake saMsRtijAtudhAnyAH // 7-77 / / tyAga Adi kitane hI vizeSaNoMkA yahA~ + zvetAmbaroMke yahA~ 11vI pratimAvAleke vAste isa ullekha nahIM kiyA gayA, yaha spaSTa hI hai| zabdake sAtha bhikSA mA~ganekA niSedha hai, aisA yogazAstrakI -zrInandanandhAcArya ke ziSya zrIgu. gujarAtI TIkAse mAlUma hotA hai| rudAsAcAryakA banAyA huzrA 'citta For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6-10 ailk-pd-klpnaa| samuccaya' nAmakA eka prAcIna graMtha hai, 'ailaka' nAmakI jo judA kalpanA kI jAtI jisapara zrInaMdigurune eka saMskRta TIkAbhI hai, vaha pIchekI kalpanA z2arUra hai| kitane likhI hai aura isalie jo vikramakI pIchekI, yaha Age calakara mAlUma 11 vIM zatAbdIse pahalekA banA huA hai| hogaa| yahA~ para itanA aura batalA denA isa graMthakI cUlikAma,zrAvaka prAyazcittakA - z2arUrI hai ki zrIgurudAsAcArya ke matA. varNana karate hue, utkRSTa zrAvakake lie nusAra tullaka yA to eka vastrakA dhAraka (11 vI pratimAdhArIke vAste) 'kSullaka' hotA hai aura yA kaupIna mAtra rakhatA hai| zabdakA hI prayoga kiyA gayA hai, 'ailaka' parantu vastrasahita kopIna arthAt donoM kA nahIM; aura usake svarUpakA kucha cIz2a nahIM rakha sakatA / aura yaha bAta nidarzana bhI isa prakArase kiyA hai- amitagatike kathanake viruddha par3atI hai| ve vastrasahita kaupIna kA bhI vidhAna karate haiM; kSullekeSvekakaM vastraM aura kaupIna rahita khAlI eka vastrakA to nAnyasthitibhojanaM / vidhAna hI nahIM krte| isI taraha lauMca bhAtApanAdiyogo'pi karane aura karabhojI hone kA kathana bhI teSAM zasvaniSidhyate // 155 / / unake kathanake sAtha sAmaMjasya nahIM kSauraM kuryAJcalocaM vA rkhtaa| pANaubhukte'tha bhAjane / ___ yahA~ takake isa saMpUrNa kathanase isa kopanimAtratantro'sau bAta kA patA calatA hai ki utkRSTa zrAvaka, kSullakaH parikIrtitaH / / 156 // khaMDavastradhArI, eka vastradhArI, kaupIna mAtradhArI, uddiSTAhAra virata, uhiSTaarthAta-kSullakoM ke lie eka vastrakA hI vinivRtta aura tyaktoddiSTa, ina sabakA vidhAna hai dUsarekA nahIM / khar3e hokara prAzaya eka kSullakase hI hai-kSullaka padake bhojana karanekA bhI vidhAna nahIM hai aura hI ye laza nAmAntara hai / yaha dUsarI bAta AtApanAdi yogakA anuSThAna unake hai ki isa padakI kucha kriyAoM meM prAcAlie sadA niSiddha hai| ve kSaura karAo yoM meM paraspara matabheda pAyA jAtA hai; parantu ( hajAmata banavAno ) yA lauMca karo, una sabakA abhiprAya isI eka padake hAthameM bhojana karo yA bartana (pAtra meM nidarzana karanekA jAna par3atA hai| sAtha hI aura cAhe kaupIna mAtra rakkho, unheM yaha bhI mAlUma hotA hai ki kucha vaikalpika 'kSullaka kahate haiN| (Optional ) AcaraNoMkI vajahase yahA~ yaha bAta bahuta spaSTa zabdoM meM usa samaya taka isa padake (pratimAke) batalAI gaI hai ki usa utkRSTa zrAvakako bhI do bheda nahIM ho gaye the| parantu aba 'kSullaka hI kahate haiM jo 1 lauca karatA hai, Ageke ullekhose pAThakoMko yaha mAlUma 2 karabhojI hai aura 3 kaupIna mAtra hogA ki bAdako athavA kucha pahale kisI rakhatA hai| usake lie kSaura karAnevAle, ajJAtanAmA AcArya ke dvArA isa pratimApAtrabhojI aura eka vastra dhAraka utkRSTa ke sApha taurase do bheda kara diye gaye haiM dhAvakase bhinna kisI dUsare nAmakI koI aura una bhedoM meM ukta vaikalpika Acara. judA kalpanA nahIM hai| aura isalie NoMko bA~TA gayA hai| bhAjakaja prAyaH inhIM tIna guNoM ke kAraNa ----vikramako bArahavIM zatAbdIke For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [bhAga 15 vidvAn zrIvasunandI prAcArya, apane upAsa- ' vatthekadharo paDhamo kAdhyAyana meM, 11 vI pratimAke dhArakako ___ kovINaparigaho vidio||30|| . 'uskRSTa zrAvaka' batalAte hue usake do dhammillANaMcayaNaM bheda karate haiM, prathama aura dvitIya / ___ karei kattarichureNa vA paDhamo / mApake matAnusAra prathamotkRSTa zrAvaka ThANAisu paDilehai eka vastra rakhatA hai aura dvitIya kaupInamAtra, pahalA kaiMcI yA ustarese bAloko u( midu ?)vayaraNeNa payaDappA / / 302 // kaTAtA hai aura dUsarA niyamapUrvaka lauca bhuMjai pANapattammi karatA hai arthAt unheM hAthase ukher3atA ___ bhAyaNe vA suI samuvaiho / hai; sthAnAdikake pratilekhanakA kArya uvavAsaMpuNaNiyamA pahalA (vastrAdika) mRdu upakaraNase cauvvihaM kuNai pavvesu // 30 // letA hai, parantu dUsarA usake lie niyamase pakkhAliUNa pattaM pavisai (munivat)picchI rakhatA hai| prathamotkRSTake cariyAya pNgnnetthiccaa| liye isa bAtakA koI niyama nahIM hai ki bhaNiUNadhammalAI vaha pAtrameM hI bhojana kare yA hAthameM, vaha jAyai bhikkhaM sayaM ceva // 304 / / apane icchAnusAra cAhe jisameM bhojana sigcha lAhAlAhe adINakara sakatA hai / parantu dvitIyotkRSTake lie kara-pAtrameM arthAt hAthameM hI bhojana __ vayaNo nniuyttiuunnto| karanekA niyama hai / isake sivAya baiThakara aNNAmmi gihe vaccA bhojana karanA, bhikSA ke lie dhAvakake darisai mauNaNa kAyavvaM // 305 // ghara jAnA aura vahA~ A~ganameM sthita hokara 'dharma lAbha' zabda ke sAtha svayaM bhikSA evaM bheo hoI Navara mA~ganA, bhikSAke milane yA na milane viseso kuNijja NiyameNa / para adInavadana hokara zIghra vahA~ se nika- locaM dharija picchaM. lanA aura phira dUsare gharameM jAkara mauna- _ jijjo pANipattammi // 31 // pUrvaka apane prAzayako pragaTa karanA, diNa paDimavIracaryA ityAdi niyama donoM ke lie samAna haiN| ___tiyAla jogesuNatthi ahiyaaro| sAtha hI dina meM pratimA-yoga dharanA, vIrabaryA karanA, trikAlayoga (mAtApanAdika) siddhAntarahassANavi kA anuSThAna karanA, ityAdi bAtoMkA . ajjhayaNaM desaviradANaM // 312 // mApane donoMko hI anadhikArI batalAyA .. yahA~ para itanI bAta aura batalA hai| ina saba prAzayako gAthAe~ isa deneke yogya hai ki vasunandi AcAryane prakAra haiM isa pratimAke do bheda karane para bhI una eyArasammiThANe bhedoM ke lie tullaka, ailaka jaise judA - ukiTTho sAvao have duviho| judA koI do khAsa nAmokA nirdeza *dekho 'vasunandIzrAvakAcAra' nAmase jaina sidAnta nahIM kiyA, balki unakA yaha bheda karanA pracAraka maNDalI devabandakI taraphase saM0 1966 kI eka kakSAke korsako do sAloMmeM vibhA. chapI prati / jita karanekokohoro, For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8-1.] ailaka-pada-kalpanA / 307. prathamAdi zabdoMke sAtha, ve donoM ke lie mAnane lage, taba kisI AcArya ne, jarUrata 'utkRSTa zrAvaka' aura 'uddiSTapiMDa virata' samajhakara, isa pratimAko do bhAgoM meM nAmokA hI vyavahAra karate haiN| 'uhiSTa- vibhAjita kara diyA ho aura unhIMke piMDa virata' nAma Apane isa prakaraNako kathanAnusAra prAcArya vasunandIjIkA nimnalikhita antima gAthAmeM diyA hai, yaha saMba kathana ho / parantu kucha bhI ho, aura usase yaha dhvani nikalatI hai ki isameM saMdeha nahIM ki ukta pUrvAcAryoM ke Apako isa pratimAdhArIke lie uddiSTa kathanameM bheda jarUra hai aura donoMkA kathana upAdhi, uhiSTa zayana aura uddiSTa vastrA- kisI eka sUtra graMthake anusAra nahIM ho dikase virakta honA zAyada iSTa nahIM hai| sktaa| piMDa (AhAra) ke lie navakoTi-vizuddha -terahavIM zatAbdIke vidvAn paM0 honekA bhI Apane koI vidhAna nahIM AzAdhara jIne, apane sAgAradharmAmRtameM, kiyA / astu, vaha gAthA isa prakAra hai- isa pratimAkA jo svarUpanirdeza kiyA uhiTThapiMDavirao hai, vaha prAyaH vasunandI prAcAryake kathanase duviyappo sAvao samAseNa / / milatA julatA hai| hA~, itanA vizeSa z2arUra hai ki AzAdhara jIneeyAra sammiThANe ___ (ka) uddiSTa piMDake sAtha 'api' zabda bhaNio suttaNNusAreNa // 313 // lagAkara upadhizayanAsanAdike bhI tyAgaisa gAthAmeM UparakA saba kathana sUtrA- kA saMgraha kiyA hai, jise vasunandI nusAra kahA gayA hai, aisA sUcita kiyA jI chor3a gaye the, aura svopakSa TIkAmeM hai| parantu kauna se sUtragraMthake anusAra usakA spaSTIkaraNa bhI kara diyA hai| . yaha saba kathana hai, aisA kucha mAlUma nahIM (kha) prathamotkRSTa zrAvakake lie hotA; kyoMki vasunandIse pahale ke AcAryo. kaupIna aura uttarIya vastra aise do paTokA isa viSayakA jo kathana hai, vaha kA vidhAna kiyA hai aura unakA raMga isa lekhameM Upara dikhalAyA gayA hai| sapheda diyA hai, jaba ki vasunandi prAcAryausameM aura isa kathana meM bahuta kucha antara ne usake lie eka vastrakA hI vidhAna hai| yahA~ ula prAcAraNako do bhedoM ke kiyA thA aura usakA koI raMga niyata zikaMje meM jakar3akara nizcita rUpa diyA nahIM kiyA thaa| gayA hai jise kisI kisI AcAryane (ga) 'vA maunena darzayitvAMgaM' zabdoMke vikalpa rUpase kathana kiyA thA,aura usakA dvArA vikalpase maunapUrvaka svazarIra anuSThAna (saMbhavataHabhyAsAdikI dRSTise) dikhalAkara bhikSA lenekA bhI vidhAna kiyA isa pratimAdhArIkI icchA para chor3A thaa| hai, aura isa taraha para zrIkuMdakuMdAcArya saMbhava hai ki prAcAryoM ke pArasparika mata- aura svAmikArtikeyake kathanoMkA lamukhya bhedakA sAmaMjasya sthApita karaneke lie kiyA hai jise vasunandI yatheSTa rUpameM nahIM yaha saba ceSTA kI gaI ho; aura yaha bhI kara pAye the| saMbhava hai ki jaba vaikalpika (Optional) (gha) prathamotkRSTa zrAvakake do bheda kiye mAcaraNa sar3ha ho gaye aura adhika haiM-1 eka-bhikSA niyama aura 2 anekasaMkhyAmeM kSullaka loga unakA judA judA bhikSA niyama / eka ghara saMbaMdhinI bhikSAkA anuzAna karake apaneko bar3A choTA jisakA niyama hai, vaha ekabhikSAmiyama For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ .30 . jainhitaissii| [bhAga 15 nAmakA zrAvaka hai| usake lie munike hai| saMbhava hai ki usI parase aura usI pazcAt dAtArake gharameM jAkara bhojana dRSTiko lekara yahA~ puliMgameM isa saMzAkA / karane, bhojana na milane para niyamase prayoga kiyA gayA ho| parantu kucha bhI upavAsa karane aura guruzuzrUSA tathA ho, ina saba vikalpoko chor3akara vaha to sapazcaraNAdika ko karate hue hamezA muni- spaSTa hI hai ki paM0 AzAdhara jIne isa vanameM rahane kA vidhAna kiyA hai| aura dvitIyotkRSTa zrAvakako 'Arya' nAmase anekabhikSAniyama nAmake zrAvakake vAste nAmAMkita kiyA hai, 'ailaka' nAmase nhiiN| aneka gharose usa vakta taka bhikSAkI prasta: paM. zrAzAdhara jIke ve saba padya jo yAcanA karate rahanekA vidhAna kiyA hai, isa viSayameM vasunandI AcAryakI Upara jabataka ki khodara-pUrtike yogya bhikSA uddhRta kI huI gAthAoM ke sAtha samAnatA ekatra na ho jAya / yA asamAnatA rakhate haiM, isa prakAra haiM:(Ga) dvitIyotkRSTa zrAvakakI saMjJA tattadvatAstranirbhinna- . . 'prArya dI hai, jaba ki vasunandI AcAryane shvsnmohmhaabhttH| isa zrAvakake lie kisI khAsa saMjJAkA nirdeza nahIM kiyA aura na dUsare hI kisI uddiSTaM piMDamapyujjhepUrvAcAryane, jinakA kathana Upara diyA dutkRSTaH zrAvako'ntimaH // 37 // gayA hai, 11 vI pratimAdhArIzrAvakake liye sa dvedhA prathamaHzmazruisa saMzAkA koI vidhAna kiyA hai, balki __ mUrdhajAnapanAyayet / pUjya pratiSThitAdi arthavAcaka yaha sAmA- sitakaupIna saMvyAnaH nya saMzA aneka AcAryoM dvArA aneka ___ kartaryA vATureNa vA // 38 // prakArake vyaktiyoMke lie vyavahRta huI sthAnAdiSu pratilikhet pAI jAtI hai| zrIsamaMtabhadrAcAryane to mRdUpakaraNena saH / ise jineMdra bhagavAnko-tIthaMkaroMko-- kuryAdeva catuSpAsambodhana karane takameM prayukta kiyA hai / mupavAsaM caturvidham // 39 // yathA svayaM samupaviSTo'dyA. ... 'mamArya deyAH zivatAtimuccaiH / " tpANipAtre'tha bhAjane / "tvamAryanaktaM divmprmttvaan...|" sa zrAvakagRhaM gatvA " . tvayA svatRSNAsaridArya shossitaa|" pAtra pANistadaMgaNe // 40 // bRhatsvayaMbhustotra / . sthitvA bhikSAM dharmalAbha .. asi, masi aura kRSi prAdi karma ___bhaNitvA prArthayetRvA / karanevAloM ko bhI 'Arya' kahate haiN| aisI maunena darzayitvAMgaM hAlatameM isa saMjJAse yadyapi yahA~ koI ___ lAbhAlAbhe samo'cirAt // 41 // khAsa vizeSatva mAlUma nahIM hotA aura na nirgatyAnyadgRhaM gaccheyaha saMjJA isa pratimAdhArI puruSake lie - dbhikSoyuktastu kenacit / kucha rUDha hI pAI jAtI hai, to bhI strIligameM 'mAryA ( yA AryikA ) zabda eka bhojanAyArthito'dyAttasAdhu veSadhAriNI strIke lie rUr3ha jarUra dbhuktvA yadbhikSitaM manAk // 42 // For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ praka -10] ailaka-pada-kalpanA / . prArthayetAnyathA bhikSAM jagahaM kucha vizeSa pAyA jAtA hai; jaisA ki yAvatsvodarapUraNIm / (2) uddiSTa piMDake sAthameM Apane 'api' labhetaprAsu yatrAmbhasta zabdako chor3a diyA hai, jisase aisA trasaMzodhya tAM caret / .43 // mAlUma hotA hai ki zAyada Apako uhiSTa upadhi-zayanAsanAdika kA tyAga iSTa nahIM thA; (2) vikalpase maunapUrvaka bhikSAke yastveka bhikSAniyamo kathanako na de kara usake sthAnameM vahI gtvaa'dyaadnumunysau| vasunandI jaisA kathana rakkhA hai. aura (3) bhuktyanubhAve punaHkuryo dvitIyotkRSTa zrAvakake lie rakta kaupInadupavAsamavazyakam // 46 // kA vidhAna kiyA hai| isa graMthake sirpha vasenmunivane nityaM do cAra padya namUne ke taura para nIce diye ___zuzrUSate gurUMzcaret / jAte haiMtapodvidhApi.dazadhA dazadhA dharmAstrasaMbhinna . vaiyyAvRtyaM vizeSataH // 47 // __ zvasanmohamRgAdhipaH / tadvadvitIya; kintvArya piMDamuhiSTa mujjhansyA. saMjJo laMcatyasaukacAn / dutkRSTaH zrAvako'ntimaH // 55 // . kaupInamAtrayugdhatte utkRSTo'sau dvidhAjJayaH yAtavatpratilekhanam // 48 // - prthmodvitiiystthaa| svapANipAtra evAtti prathamasya svarUpaMtu saMzodhyAnyena yojitam / __ vacmyahaM tvaM nizAmaya // 60 / / icchAkAra samAcAra mithaH sarvetukurvate / / 49 // . zvetaikapaTakaupIno zrAvako vIracaryAhaH vastrAdi pratilekhanaH / __ pratimAtApanAdiSu / kartA vA kSureNAsau syAnAdhikArI siddhAnta __ kArayetkezamuMDanam // 6 // rahasyA dhyayane'pica // 50 // lAbhAlAbhe tatastulyo sAgA0 a07| nirgatyaityAnyamaMdiram / 10-dharmasaMgraha zrAvakAcArameM*, paM0 pAtraM pradarya maunena medhAvIne jo ki vikramakI 16 vIM zatA. tiSThecatra kSaNaMsthiraH / bdIke vidvAn haiM, isa pratimAkA svarUpa prArthayedyadi dAtAtaM paM0 zAzAdharajIke hI kathanAnusAra svAbhinnatraiva bhuMkSvahi / dvimeva athavA tribhedarUpa diyA hai / itanA tadAnijAzanaM bhuktvA hI nahIM, balki unake zabdokA prAyaH pazcAttasyagraseducau // 66 // anusaraNa bhI kiyA hai| sirpha do eka yastvekabhikSo muMjIta ...yaha graMtha jaina siddhAnta pracAraka maMDalI devabanda dvArA prakAzita ho cukA hai|... . gatvA'sAvanumunyataH / For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [bhAga 15 tadalAme vidadhyAtsa anyaH kaupInasaMyuktaH upavAsamavazyakam / 70 // ___kurute kezaluMcanaM / tathA dvitIyaH kintvArya zaucopakaraNaM piMchaM 'nAmotpATayetkacAn / muktvAnyagraMthavarjitaH / / 546 / / raktakaupInasaMgrAhI munInAmanumArgeNa dhatte picchaM tapasvivat // 72 // caryAyai supragacchati / dharma saM0 a08| upavizyacared bhikSAM 11-bhAvasaMgrahameM paM.vAmadeva bhI, - karapAtre'GgasaMvRtaH / / 548 // jinakA astitva samaya vikramakI 16 vIM zatAbdI pAyA jAtA hai, isa pratimAdhArI- nAsti trikAlayogo'sya ke do bheda karate haiM-eka 'graMthasaMyukta' pratimAcArkasammukhA / aura dUsarA kaupInadhAraka' / pahaleke rahasya granthasiddhAntalie Apane eka vastrakA vidhAna kiyA zravaNe nAdhikAritA // 549 // hai, parantu mAzAdharAdikakI taraha sAthameM kaupInakA nhiiN| vaha kSaura karAtA hai, vIracaryA na tasyAsti guruke nikaTa par3hatA hai aura pA~ca gharoMke vastrakhaNDaparigrahAt / bhikSA-bhojanako grahaNa karatA hai| dUsarA . evamekAdazo gehI kezaloca karatA hai, kaupIna, zaucopakaraNa sotkRSTaH prabhavatyasau // 550 // (kamaMDalu) aura picchIko chor3akara usake yahA~ paMcabhikSAzanake niyamakA jo pAsa dUsarA koI parigraha nahIM hotA, vaha e khAsa vidhAna kiyA gayA hai, vaha vasunaMdI maniyoM ke anumArgase cayoko jAtA hai prAdike kathanose adhika aura viziSTa aura baiThakara karapAtrameM AhAra karatA hai| hai| isa vidhAnase aura dvitIyotkRSTa zeSa trikAlayogAdikake niSedhakA kathana / zrAvakake lie jo muniyoM ke anumArgase usake lie sAdhAraNa hai aura usameM vIra- . .. caryAko jAnekA vidhAna hai, usase aisI caryA (madhukarI vRttise bhAjana) ke na hone na dhvani nikalatI hai ki paM0 vAmadevane kA kAraNa Apane khaMDavastra (kopIna) prathamotkRSTa zrAvakake eka-bhikSA niyama kA parigraha batalAyA hai; yathA aura aneka bhikSA niyama nAmake do bheda noddiSTAM...(cared) bhikSA nahIM kiya; balki prathamotkRSTa zrAvakako muddiSTavirato gRhii| aneka-bhikSA-niyamameM aura dvitIyotkRSTa vaidhaiko graMthasaMyukta zrAvakako eka-mikSA-niyamameM rakkhA hai| stvanyaH kaupInadhArakaH // 545 // sAtha hI, isa pratimAdhArIko rahasya aura Adyo vidadhate kSauraM siddhantagraMthoM ke adhyayanakA anadhikArI .. praavRnnotyekvaassN| na batalAkara unake sunane (taka) kA paMcabhikSAzanaM bhukte anadhikArI batalAyA hai, yaha viziSTatA hai| paThate gurusannidhau // 546 // 12-brahmanemidatta, jinhoMne vi0 * yaha hastalikhita graMtha dehalIke naye maMdirameM maujUda hai| saM0 1505 meM bhIpAlacaritrakI racanA kI For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 4-10] ailaka-pada klpnaa| . 311 hai, apane 'dharmopadezapIyUSavarSa' nAmake doSako chor3akara uiMDa mikSAke dvArA, zrAvakAcArameM, isa pratimAke do bheda zrAvakoM ke ghara para, eka bAra yuktipUrvaka karate hue likhate haiM ki bhojana kiyA karatA hai| usake trikAlatasya bhedadvayaM prAhu yogakA niyama nahIM aura voracaryA, siddhAntAdhyayana tathA sUryapratimAkA rekavastradharaH sudhIH / sarvathA niSedha hai| prathamo'sau dvitIyastu yahA~ isa pratimAdhArI ke do bheda yatI kaupInamAtrabhAk // 270 // . karake una bhedoMke jo 'sudhI' aura 'yatI' yaH kaupInadharo rAtri do nAma diye gaye haiM, ve Uparake sabhI pratimAyogamuttamaM / vidvAnoMke kathanoMse vibhinna hai| aura karoti niyamenoccaiH sudhI (prathamotkRSTa ) zrAvakake lie kRta__ sadAsau dhIramAnasaH // 271 / / kArita doSako TAlanekA jo vidhAna locaM picchaM ca saMdhatte kiyA gayA hai, vaha isa bAtako sUcita bhukke sau copavizya vai| karatA hai ki brahmane midattake matAnusAra usakA bhojana, svAmikArtikeya tathA pANipAtreNa pUtAtmA amitagatyAdike anusAra navakoTi-vizuddha brahmacArI sacottamaH // 272 // hotA hai| prastu, brahmanemidattane isa kRtakAritaM parityajya pratimAdhArIke lie sudhI aura yatI zrAvakAnAM gRhe sudhiiH| nAma ke do naye nAmoMkA vidhAna karane udaNDabhikSayA bhukta para bhI 'ailaka' nAmakA koI nirdeza nahIM caikavAraM saMyuktitaH // 273 / / kiyA, yaha spaSTa hai| sAtha hI yaha bAta trikAlayoge niyamo bhI kisIse chipI nahIM hai ki 'yati' vIracaryA ca srvthaa| athavA 'yatI'* nAma jaina samAjameM, mahAsiddhAntAdhyayanaM sUrya vratIke lie bar3ha hai aura isa yati padakI prApti gyArahavIM pratimAkA ullaMghana kara ..... pratimA nAsti tasyavai // 274 // jAne ke bAda hotI hai| zrIsomadeva arthAta-isa pratimA ke do bheda isa sarike nimna vAkyase bhI yahI pAya prakAra hai-pahalA eka vastrakA dhAraka jAtA haijise 'sudhI' kahate haiM; aura dUsarA kaupIna SaDanagRhiNo jJeyAstrayaH mAtrakA dhAraka jise 'yatI' kahate haiN| jo ___syurbrahmacAriNaH / kaupIna mAtrakA dhAraka hai, vaha dhIramAnasa, bhikSuko dvautu nirdiSTau pavitrAtmA niyamase uttama rAtripratimAyoga kiyA karatA hai, kezaloMca karatA hai, tataH syAtsarvato yatiH // . picchIrakhatA hai, baiThakara karapAtrameM AhAra - -yshstik| karatA hai aura uttama brahmacArI hotA hai| isa vAkyameM yaha batalAyA yA hai aura sudhI nAmakA zrAvaka kRtakArita ki zrAvakakI 11 pratimAnoM meM pAle chaha * yaha istalikhita graMtha dehalIke naye maMdirake * yaha 'yatin' zabdakI prathamA vibhakti ekavacana bhaMDArameM maujUda hai| For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [bhAga 15 'gRhastha' madhyake tIna 'brahmacArI' aura aisI hAlata meM yaha eka prakArakI sAmAnya antake do 'bhikSuka' kahalAte haiM aura saMzA ho jAtI hai aura usase 11 vIM isake bAda 'yati' saMjJA hotI hai| yaha pratimAvAle kA hI khAsa taurase kucha dUsarI bAta hai ki zrAvakako 'dezayati' bodha nahIM ho sktaa| parantu khAsa taura bhI kahate haiN| parantu yaha saMjJA sabhI darjIke se bodha ho sake yA na ho sake, itanA zrAvakoM ke liye vyavahRta hotI hai|* jarUra mAnanA par3egA ki zAstra meM 11 vI khAlisa 'yati' saMzAkA prayoga prAma taura pratimAvAle ke lie 'bhikSuka' saMjJA bhI se mahAvatI sAdhuoMke lie hI pAyA bahuta pahalese calI AtI hai, kyoMki jAtA hai| phira bhI yahA~ dezavratIke lie yazastilaka graMtha zaka saM0 1 (vi. 'yatI' saMjJAkA vyavahAra kiyA gayA hai, saM0 1016) meM banakara samApta huA hai yaha eka sAla bAta hai; aura isameM koI gupta aura usameM ukta saMzAkA nirdeza hai| rahasya z2arUra hai| saMbhava hai ki zvetAmbara yahA~para hamAre kitane hI pAThaka yaha yatiyoM ke padasthako lakSya karake hI yahA~ jAnane ke lie z2arUra utkaNThita hoMge ki isa saMzAkA prayoga kiyA gayA ho| zrIsomadeva sUrine 11 vI pratimAkA kyA .13-zrIsomadeva sUrike Upara ud- svarUpa varNana kiyA hai| parantu hameM khedake dhRta kiye hue vAkyase pAThakoM ko yaha sAtha likhanA par3atA hai ki yazastilaka bhI mAlUma hogA ki isa 11 vI pratimA- nAmake Apake pradhAna graMthameM, jisameM dhArIko 'bhikSuka' bhI kahate haiN| yadyapi upAsakAdhyayanakA bahuta kucha lambA jainadharmameM 'bhikSuka' nAmakA eka judA hI caur3A varNana hai, hameM isa pratimAkA koI mAzrama mAnA gayA hai| jo ki antima khAsa svarUpa upalabdha nahIM ho skaa| pAzrama hai aura jise saMnyasta Azrama bhI hA~, eka sthAna para * 11 pratimAoMke kahate haiN| aura isalie 'bhikSuka' eka nAma z2arUra mile haiN| parantu ve nAma munikI yA mahAvratI sAdhu kI saMjJA haiH kitane hI aMzoM meM itane vilakSaNa haiM aura parantu somadevasUrine 11 vI pratimA- unakA krama bhI itanA vibhinna hai ki ve dhArIko bhI isa nAmase avihita kiyA donoM (nAma aura krama) Upara ullekha aura sAtha hI 10vI pratimAvAle kiye hue prAcAryoM tathA vidvAnoM ke tie bhI isI saMjJAkA prayoga kiyA hai|| kathanoM meM se kisI ekake bhI kathanase mela nahIM khAte / yathAyathA-"tacca dezayatInAM dvividhaM mUlottaraguNAtra mUlana vratAnyarcA yaNa " yazastilakaH / yathA-brahmacArI gRhasthazca vAnaprastho'tha bhikSukaH parvakarmAkRSikriyA: / / ityAzrostu jainAnAmuttarottara zuddhitaH // ityAdi purANe divA navavidha brahma zrIjinasenaH / saMcittasya vivarjanam // hai. zrAzAdhara aura paM0 medhAvIne bhI isa viSayameM somadeva tarikA anusaraNa kiyA hai aura 10 vI tathA 11 parigrahaparityAgo vo donoM hI pratimAvAloMko bhikSuka' likhA hai; yathA muktimaatraanumaanytaa| anumativi toddiSTa viratAvubhau bhikSuko prakRSTIca-sAgAra dharmAmRta * Upara udadhRta kiye hue 'SaDatragRhiNo' ityAdi u bhikSuko parau-dharma saMgraha shraavkaacaarH| zlokase phle| For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhara-10]. ailk-pd-klpnaa| 313 taddhAnau ca vadantyetA tathA vidvAnoMke graMthose, jinakA Upara nyekAdaza yathAkramaM / ballekha kiyA gayA hai, nahIM miltaa| yahA~ gyArahavIM pratimAvAleko uhissttavdhivrtmaarohetpuurvpuurvvrtsthitH| . . tyAgI hI nahIM batalAyA, balki anumAnya tAkI hAni , karanevAlA athavA usakA sarvatrApi samAH proktA tyAgI ThaharAyA hai jisakA abhiprAya, jJAnadarzanabhAvanAH / / * pUrvAcAryoMke kathanAnusAra, dasavI pratimA AzvAsa naM0 8 / (anumati tyAga) ke viSayase ho sakatA ina padyoMmeM 1 mUlavrata, 2 vratAni, 3 hai| dasavIM pratimAvAle ko yahA~ bhojanakI bharcA, 4 parvakarma, 5 akRSi kriyA, 6 mAtrAkA ghaTAnevAlA likhA hai; parigrahadivAbrahma, 7 navavidha brahma, - sacitta tyAgase pahale 'prArambha tyAga' nAmakI vivajana, pAragraha pAratyAga, 10 bhukti- pratimAkA koI ullekha nahIM: saMcitta mAtrAhAni aura 11 anumAnyatAhAni, tyAga' nAmakI pratimAko pA~cavIM pratimA aisI gyAraha pratimAoMke nAma diye haiM karAra na dekara pAThavIM pratimA karAra aura unakA yahI krama nirdiSTa kiyA hai| diyA hai; 'prakRSi kriyA' nAmakI eka naI sAtha hI yaha bhI batalAyA hai ki ina pratimA pA~ca nambara para dI hai aura sabhI pratimAoM meM zAnadarzanakI bhAvanAe~ tIsarI pratimA 'sAmAyika' kI jagaha samAna haiM aura pUrva pUrva pratasthita (prati- 'arcA (pUjA) likhI hai| isase pAThaka mAdhArI) ko cAhie ki vaha bhavadhivata. somadeva sUrike pratimAviSayaka vibhina ko bhArohaNa kare / parantu avadhivatako zAsanakA bahuta kucha anubhava kara sakate bhArohaNa karanA kyA hai, yaha kucha samajhameM haiM / yaha zAsana pratimAoMke nAma, viSaya nahIM aataa| saMbhava hai ki jisa prakAra aura unake kramakI apekSA zvetAmbaroke zvetAmbaroMke yahA~ pahalI pratimA eka zAsanase bhI bhinna hai| zvetAmbara sampramahIne taka, dUsarI do mahIne taka aura dAyameM dasavIM pratimAvAleko 'uhiSTatIsarI tIna mahIne taka, isa prakAra tyAgI mAnA hai aura gyArahavIM pratimAkramazaH bhavadhiko bar3hAte hue agalI kI saMjJA 'zramaNabhUta' dI hai| isake sivA agalI pratimAbhoke pAlanakA vidhAna hai, unhoMne 5vI pratimA'kAyotsargaH (pratimA), usI tarahakA abhiprAya yahA~ 'avadhivata' 6 ThI abrahmavarjana, 7 vIM sacittAhAra. se somadeva sUrikA ho; athavA isakA varjana, - vIM svayamArambhavarjana, aura kucha dUsarA hI bhAzaya ho / parantu kucha havI pratimA bhRtakapreSyArambhavarjana mAnI bhI ho. isameM saMdeha nahIM ki pratimAokA hai| bAkI darzana, vrata, sAmAyika aura yaha saba kathana dUsare digambara AcAyo poSadha nAmaka pahalI cAra pratimAe~ unake . yahA~ bhI unhIM nAmoMke sAtha pAI jAtI haiM dekho yazastilaka uttarakhaNDa 10 410, nirNaya jina nAmosebhagavatkundakundAcAryane apane . sAgara presa, bambaI dvArA san 1903 kA chapA huaa| 'cArittapAhuDa' granthameM unakA ullekha . jAtima, n : +dekho yogazAstrakI gujarAtI TIkA, nirNayasAgara kiyA hai, yathApresa bambaImeM saMvat 1955 kI chapI huI, pRSTha 337; aura "upAsakadazA' kA abhayadeva kRta vivaraNa, honale sAhaba- - kA, san 1885 meM chapAyA huA. . 26 se 26 / . - dekho 'upAsaka dazA kA abhaya devakRta vivaraNa / For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 daMsaNa-vaya- sAmAiya-posahapaDimA abambha saccitta / AraMbha-pesa- uddiTTha jainahitaiSI / vajjae samaNabhUe ya // 11 // upAsakadazA * 14 - puruSArtha siddhyapAya, padmanaMdi bhAvakAcAra, pUjyapAda upAsakAcAra ratnamAlA, paMvAdhyAyI ( upalabdha zraMza ), tatvArtha sUtra, tatvArtha sAra, savArtha siddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, dharma zarmAbhyudaya, Adika bahutase graMthoM meM 11 prati mAokA kathana hI nahIM hai aura na unameM kisI dUsarI taraha para 'ailaka' nAmakA ullekha pAyA jAtA hai| gommaTasArake saMyama mArgaNAdhikAra meM 11 pratimAoM ke nAma z2arUra haiM aura unakI sUcaka vahI gAthA dI hai jo bhagavatkuMdakuMdake cAritapAhuDa graMtha meM pAI jAtI hai / parantu una pratimAoMkA vahA~ koI svarUpa-nirdeza nahIM kiyA gayA, isalie vahA~se bhI isa viSayameM koI sahAyatA nahIM milatI / isa taraha para saMskRta- prAkRtake prAyaH ina sabhI prasiddha prasiddha graMthoMko TaTolane para jinameM pratimAoM ke kathanakI saMbhAvanA thI, hameM kisI bhI graMthameM 'ailaka' nAmakI upalabdhi nahIM huii| hA~, 'kSullaka' padavIkA ullekha bahuta se graMthoMmeM z2arUra pAyA jAtA hai / udAharaNa ke lie yahA~ unameM se kuchakA paricaya de denA kAphI hogA (ka) bhI jinasenAcArya praNIta 'harivaMzapurANa' meM, jo ki zaka saM0 705 meM banakara samApta huA hai, viSNukumAra muni aura pradyumnakI kathAoMmeM cullaka padavIdhAraka zrAvakakA ullekha hai + * dekho hornale (A. F. Rudolf Hoernle ) kA saMskaraNa, san 1885 kA chapA huA, pR0 167 / + aisA paM0 daulatarAmajIkI bhASAvacanikAse mAlUma hotA hai| mUla graMtha hamAre sAmane nahIM hai / [ bhAga -15 (kha) viSNukumAra munikI kathAmeM, prabhAcaMdrAcArya aura brahmanemidattane bhI kSullaka padakA ullekha kiyA hai aura usa kSallaka zrAvakakA nAma, jo viSNukumAra munike pAsa zrakampanAcAryAdi muniyoM ke upasargakA samAcAra lekara gayA thA, 'puSpadanta' diyA hai / (ga) vikramakI 10 vIM zatAbdIke vidvAn zrIdevasenAcArya, apane 'darzanasAra' graMtha meM, kumArasena dvArA vi0 saM0 753 meM kASThAsaMghakI utpatti batalAte hue, likhate haiM ki kumArasenane 'jJallaka' logoMke lie 'vIracaryA kA vidhAna kiyA hai| itthINaM puNadikkhA khullaya loyassa varicArayattaM / (pUrA prakaraNa dekho - gAthA naM0 33 se 39 taka) darzanasArake isa prakaraNa se sAfa jAhira hai ki vi. saMvata 753 se bhI pahalese kSullaka padakA astitva hai aura usa samaya mUla saMgha meM kSullakoMke lie vIracaryAkA niSedha tho / (gha) yazastilakameM zrIsomadeva sUri bhI 'kSullaka' padakA ullekha karate haiM aura likhate haiM ki tulla koMke lie paraspara 'icchAkAra' vacanake vyavahArakA vidhAna hai / yathA arhadrUpe namostu syAddviratau vinaya kriyA / anyonya kSullakecAI micchA kAravacaH sadA // AzvAsa 8 pR0 407 / * dekho ukta vidvAnoMke banAye hue 'ArAdhanA sAra kathA' aura 'ArAdhanA kathA koza' nAmake graMtha / brahmanemidanake ArAdhanA kathA kozakA eka padya isa prakAra haiiti prAha tadAkarNya pRSTho'sau kSullakena ca / puSpadantena bho deva kutra keSAM gururjagau // 62 // + yaha 'vIracaryA' vahI hai jisakA kitane hI zrAcAryoM tathA vidvAnoMne 11 vIM pratimAdhAraka utkRSTa zrAvakake lie niSedha kiyA hai / For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 8-1.] ailk-pd:klpnaa| (a) vAdicaMdra sUri apane 'yazodhara. nAma haiN| aura hamAre isa kathanakA sama- carita' meM, jisakA nirmANa-kAla vi0 rthana dharmasaMgraha zrAvakAcArakI prazastike saMvat 1657 hai, pahale zikSA (11 pratimA), nimna padyase bhI hotA haiphira dIkSA (munidIkSA) aura phira yaH kakSApaTa mAtravastramamalaM bhikSAkA vidhAna karate hue, eka sthAna . para likhate haiM ki vaha saMsArase bhayabhIta dhatte ca picchaM laghuH / rAjA apane gurukI dI huI zikSAko locaM kArayate sakRtkarapuTe grahaNa karake aura apane sarva sAmrAjyako . muMkta cturthaadibhiH| chor3akara usa vakta 'kSullaka ho gayA aura dIkSAM zrautamunIM babhAra usane gurukI prAzAse bhikSApAtra, kaupIna, nitarAM sarakSullakaH sAdhakaH / eka vastra aura kamaMDalu dhAraNa kara liyaa| Aryo dIpada AkhyayAtra yathA bhuvane'sau dIpyatAM diipvt||16|| zikSAMzritvAM gurordattA isa padyameM 'dIpada' nAmake eka kSullakako saMsArabhayabhIlukaH / AzIrvAda diyA gayA hai jisane zrutamunise hitvAhi sarva sAmrAjyama dIkSA lI thI aura usake sambandha baha likhA hai ki vaha kaupIna mAtra vastrakA bhavatkSullakastadA // 302 // dhAraka thA, halakI picchI rakhatA thA, bhikSApAtraMca kaupIna lauMca kiyA karatA thA aura kara-pAtrameM mekavastraM kmNddlu| dUsare tIsare dina eka bAra bhojana kiyA adhAri vacasA sAdho karatA thaa| yadyapi ina lakSaNoMse vaha mayAMgi (?) kSamayA saha // 303 / / sApha taura para dvitIyotkRSTa zrAvaka jAna sarga 17 / par3atA hai, jisake lie paM0 AzAdhara aura 'ina saba avataraNoMko dhyAnameM rakhate ukta dharmasaMgraha zrAvakAcArake kartA paM. hue, aura prAyazcitta samuccayakI cUlikAke medhAvIne, apane apane graMthoM meM 'mArya saMzAkA prayoga kiyA hai, to bhI yahA~ usake usa avataraNa para khAsa taurase lakSya dete lie 'Arya' vizeSaNa dekara isa bAtako hue, jo Upara naM. 7 meM uddhRta kiyA gayA hai aura jisameM sAfa taurase kSullaka aura bhI bilakula sApha kara diyA hai ki kA svarUpa batalAyA gayA hai. hameM to jise hama 'dvitIyotkRSTa zrAvaka' athavA 'pAya' kahate hai, vaha 'kSallaka' hI hai-usase yahI mAlUma hotA hai ki isa samUcI 11 bhinna dasarA koI zakhsa nahIM hai| aura vI pratimAke dhArakakA suprasiddha aura gurudAsAcAryane to, apane prAyazcita. mar3ha nAma 'kSallaka' hai| bAkI 'utkRSTa . zrApakara yaha zreNI (darje) kI apekSA ' samuccayakI cUlikAme, kSullakoMke lie nAma hai; uddiSTAhAravirata ( uhiSTapiMDa yaha sApha likhA hI hai ki ve kSaura karAmro yA lauca karo, hAthameM bhojana karo yA virata), uhiSTavinivRtta (tvaktoddiSTa, Ta, bartanameM aura kaupIna mAtra rakkho yA eka radiSTa varjI, uhiSTatyAgI), eka-vastradhArI, khaMDavastradhArI, kaupInamAtradhArI, vastra, parantu unheM 'kSullaka' kahate haiM / mikSaka ityAdi nAma usake guNa-pratyaya * dekho isa lekhakA naM. 7 pRSTha 304 For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 unake isa kathanameM 11 vIM pratimA ke donoM bhedoMkA, cAhe ve pahale se ho yA pIchese 'kalpita kiye gaye ho, samAveza ho jAtA hai / aura isalie yaha kahanA cAhie ki zrAgamameM ukta donoM prakArake zrAvakoM ke lie 'kSallaka' saMjJAkA samAna rUpa se vidhAna pAyA jAtA hai / jainahitaiSIH / jo loga prathama bhedako hI kSullaka mAnate haiM aura dUsareko kSullaka svIkAra nahIM karate, balki usake lie 'ailaka' nAmakI eka naI saMjJAkA vyavahAra karate haiM, unakA yaha zrAcaraNa jainAgamake pratikUla hai / A yahA~ para hama itanA aura batalA denA cAhate haiM ki dharmasaMgrahazrAvakAcAra vi0. saMvat 1541 meM banakara samApta huA hai aura usa vaka 'dIpada' nAmakA ukta kSullaka maujUda thaa| cU~ki svarUpakI dRSTise isa tallaka aura Ajakala ke 'ailaka' meM paraspara koI bheda nahIM pAyA jAtA, isalie dharmasaMgrahabhAvakAcAra ke uparyukta ullekha se yaha natIjA nikalatA hai ki jise hama Aja ailaka kahate haiM, use vikramakI 16 vIM zatAbdI meM bhI 'kSallaka' kahate the / 15 - aba dekhanA yaha hai ki pichale sAhitya meM 'ailaka' nAmakI upalabdhi kahIM se hotI hai yA ki nhiiN| saMskRtaprAkRta graMthoMko chor3akara kyA aise dUsare koI graMtha maujUda haiM jinameM ailaka padakA ullekha pAyA jAtA hai ? uttara meM kahanA hogA ki hA~, hindI bhASAke kucha graMtha aise z2arUra haiM jinameM ailaka padakA ullekha milatA hai / ina graMthoMmeM sabase purAnA graMtha jo hameM upalabdha huA hai, vaha paNDita bhUdharadAlajIkA 'pArzvapurANa' hai| isa graMtha meM 11 vIM pratimAkA svarUpa isa prakAra se varNana kiyA hai bhAva 15 aba ekAdazamI suno, uttama pratimA soya / tAke bheda sidhAntameM, chullaka ailaka doya // 194 // jo guru nikaTa jAya vrata gahai / ghara taja maThamaMDapa meM rahai // eka vasana tana pIchI sAtha / kaTi kaupIna kamaMDala hAtha || 195 / / bhikSA bhAjana rAkhai pAsa / cAro paraba karai upavAsa // le udaMDa bhojana nirdoSa / lAbha alAbha rAga nA roSa // 196 // ucita kAla utarAvai keza / DaDhI mocha na rAkhe leza || tapavidhAna Agama abhyAsa / zakti samAna kare guru pAsa // 197 // yaha chullaka zrAvaka kI rIta / dUjo ailaka adhika punIta // jAke eka kamara kaupIna / hAtha kamaMDala pIchI lIna // 198 // vidhise khar3A lehi AhAra / pAnipAtra Agama anusAra // karai keza luMcana ati dhIra / zItaghAma tana sahai zarIra // 199 // pAna pAtra AhAra, karai jalAMjali jor3a muni / khar3A rahai tihi bAra, bhaktirahita bhojana tajai // 200 // eka hAtha pai prAsa ghara, eka hAtha se leya / zrAvaka ke ghara Ayake, 'ailaka azana kareya // 201 || For Personal & Private Use Only adhikAra 9 vA~ /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ praha-20] jainahitaiSIpara vidvAnoM ke vicaar| 397 isa varNanameM sAfa taura se 11 vIM ina saba anusaMdhAnoMko, jinheM 11 pratimAke do bhedoMke lie 'chullaka' aura vI pratimAkA eka prakArakA itihAsa 'ailaka' aise do nAma diye haiN| sAtha hI, kahanA cAhie, khojate samaya hameM kitanI ailakake vAste khar3A hokara bhojana karanekA hI rahasyakI bAteM mAlUma huI haiM jinheM hama vidhAna kiyA hai, jo Upara uddhata kiye hue phira kabhI apane pAThakoM para prakaTa kareMge: aneka prAcAryoM tathA vidvAnoM ke kathanoMke aura usI samaya ailaka zabdakI utpatti viruddha hai| kisI bhI AcArya tathA para bhI vizeSa prakAza DAlA jAyagA / prAcIna vidvAnne isa pratimAke do bheda isa samaya viza pAThakole hamArA sirpha karake unake kSallaka aura ailaka aise do itanA hI nivedana hai ki unheM yadi kisI nAma nahIM diye, balki isa samUcI pratimA dUsare prAcIna graMthake dvArA ailaka padakI athavA isake donoM bhedoM ke lie 'kSallaka' yaha kalpanA isase adhika purAnI mAlUma. aise eka nAmakA vidhAna z2arUra pAyA huI ho, to ve kRpAkara sadbhAvapUrvaka . jAtA hai| taba paMDita bhUdharadAsajIkA use hama para prakaTa kareM jisase hama apane yaha likhanA ki siddhAntameM isa pratimAke vicAroMmeM yathocita pheraphAra karaneke chullaka aura ailaka aise do bheda kiye lie samartha ho ske| yaha lekha yathArtha gaye haiM, kahA~ taka ThIka aura mAnanIya hai, vastusthitiko sAmane lAnekI garajase ise vijJa pAThaka svayaM samajha sakate haiN| hI likhA gayA hai, isake likhane meM hamArA ___ hamArI rAyameM kisI bhASA-graMthakA aura dUsarA kucha bhI abhiprAya nahIM hai| koI zAstrIya vidhAna usa vakta taka AzA hai, sahRdaya pAThaka isase kitanI hI mAnanIya nahIM ho sakatA jaba taka ki bAtokA nayA anubhava prApta kareMge aura usakA samarthana kisI pUrvAcArya tathA lAbha utthaaveNge| . dasare samartha vidvAnoM ke graMthose na hotA srsaavaa| tA0 13 sitambara san 1521 ho / bhUdharadAsajIke isa kathanakA, cU~ki, aisA koI samarthana nahIM hotA, isalie yahI kahaneko jI cAhatA hai ki jainahitaiSIpara viddhAnoMke 'ailaka' padakI* yaha saba kalpanA bhUdhara. vicAra / dAlajIke samayakI athavA usase kucha hI pahalekI hai aura vaha zAstrIya dRSTise mAne (gatAGka se aage|) jAneke yogya nahIM hai| bhUdharadAsajIkA 10-zrIyuta paM0 mahezadattajI zarmA, ukta pArzvapurANa vi0 saM0 1786 meM bana- bhUtapUrva sampAdaka 'kAlindI patrikA, kara samApta huA hai / ataH isa kalpanAko rAmanagara, banArasa sTeTa / utpanna hue prAyaH do sau varSakA samaya tA0 31-7-21 bItA hai, yaha kahanA caahie| aura isase "nissandeha jainahitaiSImeM idhara kucha pAThaka svayaM samajha sakate haiM ki 'ailaka' dinoMse ucca koTike vicArapUrNa lekha padakI yaha kalpanA kitanI Adhunika prakAzita ho rahe haiM, jisake lie aura kitanI arvAcIna hai| astu / , Apako vizeSa dhanyavAda hai| AzA hai, -ditIyotkRSTa prAtakake (ailaka padavIke) kiyAkANDa- ThIka samaya para prakAzanakA prabandha zIghra kI nhiiN| hI hogaa| hitaiSI kevala jainiyoMke lie For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii|" [ bhAga 15 hI nahIM, samasta bhAratake par3he likhe preraNA tathA prArthanA hai| patrikAke kucha jijJAsuoMke lie bhI hitaiSI hai|" vicAra yadyapi mujhase bhinna haiM, para adhi 16*-zrIyutapaM0 tAtyA neminAthajI kAMza ekamata haiN| isase maiM isakA jyAdA pAMgala, sampAdaka 'sarasavAya grantha- premI hU~ / ataeva bhApakA aura sampAdaka mAlA' (marAThI), ravivAra peTha, pUnA sittii| mahodayakA parizrama sarAhanIya hai| tA0 12-5-21 "mApakA mArcake aMkakA 'tIrthoM ke jhagar3oMkA rahasya' yaha lekha par3hA bahota terA dvaar| hi saMzodhana va aitihAsika zramatayA Apa ne likhA hai-jo paDhanese antaH (le0---zrISuta bhagavanta gaNapati goyalIya, bambaI / ) karaNa prasanna aura santuSTa hotA (hai). Apake aitihAsika samAlocanakA maiM jIvanase jI-ghabarAyA thA, abhinandana karatA hU~-ApakA yaha lekha Dhote Dhote usakA bhAra / par3hane se mujhe aitihAsika kSetrameM phira hA bhalAiyoMne burAiyoMse bhI kAma karanekI preraNA hotI hai| Apake jIvanameM mAnI hAra / jainahitaiSIke bana sake utane saba aMka sArI naI naI pAzAe~ par3hane ke lie eka bAra ra. ha. ke. vhI. ur3I ki jaise ur3e kapUra / pI. se bhejanekI kRpA kreN| jIvanAbdhi kI tarala taraMgoM ne . hamArA andha jainasamAja ApakA lA paTakA mujhako dUra // dveSabuddhIse kadara nahIM karatA, lekina ApakI yogyatA DA. bhAMDArakara jaise (2) vidvAnoMse bhI aitihAsika vADayameM banasthalI meM jaba vyAkula ho ucca zreNI kI hai| paramAtmA zrApake kArya DhU~r3ha rahA thA apanI rAha / ko ciraMjIva tathA prabhavazAlI kreN|" taruno-TIloMse TakarA kara 12*-zrIyuta lA0 dazarathalAlajI, khIMca rahA thA lambI mAha / upamantrI 'jainamitramaNDala' vAcanAlaya nabhameM ghaTA ghirI thI, banameM vibhAga, sivanI (sI. pii.)| aMdhakArakA thA vistAra / " tA06-0-21 mere padarava merI zvAse "Apake hitaiSI' patrake darzanoMkI DaravAtI thIM kara phUtkAra // bar3I utsukatA thii| Aja pAkara prasanna (3) huaa| mujhe sAptAhikameM jainamitra aura yama AmaMtraNa mAyA, maiMne mAsikameM mApake jainahitaiSIkA abhimAna paravaza kiyA use sviikaar| hai lekina pUrvavat na mAlUma galpa, rAja. terA dhyAna kiyA jaba nIti, hindI sAhitya i. para aba lekha khaNDita hone kothA jIvana taar| kyoM nahIM pAte jisake lie merI Apale dekho vahIM ho uThA satvara tathA acAnaka dIpa prakAza / * 11-12 nambarake donoM vicAra paM0 nAthUrAmajI daur3A pAza-mukta-mRga jaisA premIko likhe hue patroM meM prakaTa kiye gaye hai| bhA pAvA vaha terA vaar|| ..! For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaka -10] . . eka gRhasakA brhmcrvaannuvrt| 31 (4) (8) ... deva tujhe nirjIva deha meM jaga kI pralayaGkarI ghRNA se merI mAno pAyA prANa / ___jIvana Uba gayA hai nAtha ! samajhA trANa milegA . . cAhe bhAsU pocha yA ki tujhase hogA hI jIvana kalyANa / ThukarA de hai caraNoM meM mAtha / khola khola satvara khulane de mujhako aGgIkAra vahI hai aba apanI kuTIra kA dvAra / jo kucha ho tujhako sviikaar| tere caraNa pakar3a pA lene isa jIvanameM kintu na de mujhako vipattikA paar|| choDUMgA aprApya prApta tava dvAra // - - dhUli bhare paga haiM mailI ho jAvegI yaha bhavya kuTIra / DaranA mata dho DAlegA usako merI A~khoMkA niir| nikala nikala mere pairoMse idhara udhara phaileMge zula / zIghra varuNiyoMse buhAra dUMgA ughAra. paTa ho anukUla // jaise taise dvAra khulA to phira aba he bhavasAgara setu| mauna ho rahA tU itanI niThurAI hai, batalA kisa hetu ? . pApI hU~ to bhalA pApiyoM kA kyA nahIM huA uddhAra / agara na pApI hotA to phiramAtA hI kyoM tere dvAra? (7) nissandeha pApiyoM se karatA hai ghRNAsakala saMsAra / to kyA tU bhI sa~sArI sA . hai bAnI yA savikAra ? - nahIM nahIM, tU dayAdhAma hai, pUrNakAma hai, hai zivarAja / svIya virada yA bA~ha gahe kI to kyA nahIM rakhegA lAja? eka gRhasthakA brhmcryaannuvrt| eka gRhastha paMcANuvratadhArI hai aura usake svastrI maujUda hai| tila para bhI usane eka aura ranelI strI (apari gRhItA itvarikA) bhI apane pAsa rakha chor3I hai / usake isa AcaraNake kAraNa kisIne usako TokA aura pUchA to vaha kahatA hai ki-"maiM yaha vrata zrIsomadeva sarike abhiprAyAnurUpa pAla sakatA huuN| unakA abhiprAyasUcaka vaha zloka isa prakAra haivadhUvittastriyau muktvA sarvanAnyatra tjjne| mAtAsvasAtanUjeti _matirbrahma gRhAzrame // 1 // (yazastilaka u0 kha0 upAsakAdhyayana prakaraNa pR0 359) arthAt-badhU mAne svastrI aura vittastrI mAne vezyA yA rajelI strI, inake sivA zeSa triyoM para mAtA, bahana aura chokarI, putrI aisI bhAvanA rakhanI, yaha gRhasthakA brahmacaryANuvrata hai|" / isa prakAra vaha zrIsomadeva sUrikA AdhAra dikhAtA hai / so usakA vaha vrata For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaahitaissii| [bhAga 15 bhaMga huA ki nahIM, isakA vidvAn loga (2) DIga riyAsata bharatapurakI mithyAkRpA karake khulAsA kreN| bhramanAzinI sabhA dvArA, usakI khAsa prAmakA kRpAkAMkSI- mITiGameM aura 200 manuSyoMkI upa. zaMkara paMDharinAtha rnndive| . sthitimeM, tA0 15 (julAI) ko pAsa hudhA prastAva / "khaNDelavAla jainahitecchumeM isake vividha viSaya / sampAdaka paM0 pannAlAla sonI jAtike sudhAraka, pracAraka, vidvAn, tyAgI, brahma1- khaNDelavAla jainahitecchukA cAriyoM ke nindApUrNa dveSa bhare lekha hara eka virodha / aMkameM prakaTa karate rahate haiN| ataH yaha sabhA 'skhaNDelavAla jainahitecchu' nAmakA isa patrakI nIti para kheda prakaTa karatI hai nAma aura jainasamAjase prArthanA karatI hai ki eka pAkSika patra chaH sAta mahIna hue, aise patroM se sAvadhAna rhe|" di. jaina khaNDelavAla mahAsabhAkI taraphase nikalanA prArambha huA hai| isake kisI sabhA. yA sosAyaTI dvArA sampAdaka haiM paM0 pannAlAlajI sonii| prakAzita honevAlA samAjakA zAyada yaha patrakI rIti, nIti aura sampAdanazailI pahalA hI patra hai jisakA janamate hI isa kucha aisI vilakSaNa hai ki vaha janatAko tarahase virodha huA ho| isameM sandeha bahuta hI kama pasanda bhAI hai aura isa. nahIM ki isa patrake adhikAMza lekha prAyaH lie pahale aMkake nikalaneke bAdase hI dveSase bhare hue, ziSTatA aura sabhyatAse isa patrakA virodha zurU ho gayA hai / jaina- gire hue, kaSAyase paripUrNa aura uddaNDatA, mitra AdikameM isake viruddha kitane hI chichorapana tathA haThadharamIko liye hue lekha nikala cuke haiN| khayaM khaNDelavAla hote haiM / eka mahAsabhAke mukhapatrako bhAI bhI isakA virodha kara rahe haiN| kaI aisI durdazA dekhakara cittako bar3A hI sabhAmoMne isake viruddha prastAva bhI pAsa duHkha hotA hai / sampAdaka mahAzayako kiye haiN| nimnalikhita do prastAva hama cAhie ki ve apane kartavya aura uttarayahA~ jainamitra aMka 36 (tA. 28 julAI dAyitvako samajhakara zIghra hI isa patrakI 21) se uddhRta karate haiM cAla DhAlako sudhaareN| unheM isa viSaya(1) baMgAla AsAma prAntIya khaNDelavAla meM adhika gaMbhIra aura vicArazIla hone sabhA dvArA ASAr3ha kRSNa pramIko kI z2arUrata hai, aura unakA qhAsa kartavya pAsa huA prstaav| . yaha hai ki ve isa patrako usakI janmadAtrI "yaha sabhA zrI di0 jaina khaNDelavAla khaNDelavAla mahAsabhAkI rIti-nIti mahAsabhAke mukhapatra 'khaDelavAla jaina- aura uddezyoM ke anusAra calAveM aura hitechu' kI vartamAna sampAdanazailIke prati use vyartha hI apane dilI phapholoke asantoSa prakaTa karatI hai aura mantrIko phor3ane yA apane hRdayake guSAroko adhikAra detI hai ki ukta patrakI sampA- nikAlanekA eka sAdhana ma bnaaveN| eka dana zailIko parivartana karAneke lie mahA- mahatI saMsthAke patra sampAdaka honekI sabhAse patra vyavahAra kre|" haisiyatase unakI bhASA bahuta hI saMyata For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha vissy| 321 honI cAhie / AzA hai sonojI aba hai| koI koI to isa patra ke lie aura isapara z2arUra dhyAna deNge| isake sampAdaka Adi katipaya lekhakoMke . vAste aisI aisI upamAtrI tathA loko2-'siddhAnta' meM siddhAnta ktiyoM kA prayoga karane lage haiM kiviruddha baateN| "gADara pAnI Unako baiThI care kapAsa," 'jainasiddhAnta' nAmakA eka mAsika. "zrApa DubaMte pAMDe le DUbe yajamAna / " hameM patra abhI sAla bharase nikalanA prArambha logoMkI isa ghabarAhaTako dekhakara kavi. huzrA hai| yaha digambara jainazAstri-pariSada- kA eka vAkya yAda AtA hai jo aise hI kA mukhapatra hai aura isake sampAdaka ghabarAye hue premiyoM ko lakSya karake kahA haiM paM0 vaMzIdharajI shaastrii| loga samajhate gayA haithe ki isa patra meM jaina siddhAntake rahasyakA ibtadAe izka hai rotA hai kyA ? udghATana karanevAlI kucha marmakI bAteM Age Age dekha to hotA hai kyA ? prakAzita huA kareMgI aura unake dvArA kitane hI lekha isa patrameM aise behUdA sAdhAraNa janatAkA jainasiddhAnta-viSayaka aura ahaMkAra tathA kaSAyase bhare hue ajJAna dUra hogaa| parantu aisA kucha bhI nikale haiM ki jinameM sabhyatA aura ziSTatA na honese unakI vaha aAzA aba nirAzAmeM kA bilakula hI khUna kiyA gayA hai aura pariNata hotI jAtI hai| Ajataka isa unheM par3hakara koI bhI samajhadAra vyaktipatra meM aisA eka bhI lekha prakAzita nahIM vivekI puruSa-nizcayapUrvaka graha nahIM huA jisake dvArA jainadharmake kisI bhI kaha sakatA ki unake lekhakake hRdaya meM siddhAntapara koI gaharA prakAza DAlA sadbhAvakA bhI kucha aMza vidyamAna hai / gayA ho / pratyut isake, aba isameM kitanI prAyaH kaTu zabdoM kA prayoga hI isa patrake hI bAteM jaina siddhantoMke viruddha nikala adhikAMza saMpAdakIya lekhoM kA yuktibala rahI haiM-asatyako satya aura satyako hotA hai| patrakI lekhana aura pratipAdana asatya siddha karane kI ceSTA kI jAtI hai- zailI zrAma taurase acchI nahIM hai aura yonipUjana aura kudeva pUjanAdi jaise saMpAdakIya kartavyoM ke pAlanase to yaha niSiddha viSayotakakA vidhAna hone lagA patra abhI kosoM dUra hai| yadi isa patrakI hai| lakSaNoMse aisA mAlUma hotA hai ki yahI hAlata rahI to isameM saMdeha nahIM ki yaha patra phirase bhaTTArakI zAsanako prava- kitane hI kitane hI vidvAnoM ko zAstripariSaduse rtita karanA cAhatA hai aura teraha paMthiyoMke alaga honA paDegA athavA vaha pariSada vicAroMpara bilakula hI pAnI phera dene kI hI TUTa jAyagI jisakA yaha mukhapatra hai| phikarameM hai| yahI vajaha hai ki yaha kyoMki aba z2amAnA bhaTTArakI zAsanakA trivarNAcAroM jaise Adhunika granthoM kI nahIM hai aura na balapUrvaka koI asat bAta hara eka bAtako, cAhe vaha kitanI bhI kisIke gale meM utArI jA sakatI hai| anucita kyoM na ho, satya siddha karane kI aMdhAdhuMdha pravRttiyA~ tathA zrAjJAe~ aba dhuna meM masta hai / aisI hAlata dekhakara, nahIM cala sakatI, aura na aise sAhityake kitane hI vidvAn loga bhI aba isa patra- par3hane meM satpuruSoM kI ruci ho sakatI hai kI rIti-nItise ghabarA uThe haiM aura unhoMne isake viruddha likhanA zurU kiyA . izkakA abhI prAraMbha hI hai| For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 322 jainhitaissii| [bhAga 15 jisameM prema na ho yA jo sabhyatA aura 5-lakhanaUkA hogaa| ziSTatAse girA huA tathA dveSa aura kaSAya bhAvako liye hue ho| jabase kAnapurake adhivezana meM, paMDita maMDalIke virodha karane para bhI, mahAsabhAke 3-trivarNAcAra aura .. AgAmI adhivezanake lie lakhanaUkA brhmcaariijii| nimaMtraNa svIkAra huA hai, tabase paMDita loga bahuta hI bhayavihvala mAlUma hote haiM / somasena-trivarNAcArake sambandhameM unheM vahA~ kisI bar3e hI ajitabalaeka bhAIkI zaMkAko prakAzita karate hue parAkramasiMhakA darzana ho rahA hai aura ve brahmacArI zItalaprasAdajI usa para noTa samajhate haiM ki vaha saMpUrNa mahAsabhAko dete haiM ki-"trivarNAcArake isa zlokakA apane peTa meM rakha legA! isIse patroM meM kyA bhAva hai, use trivarNAcArako jainazAstra isa bAtakA Andolana macA huA hai ki samajhanevAle vidvAna spaSTa karake zaMkAkA lakhanaUkA nimaMtraNa kisI na kisI taraha samAdhAna kareM / " isase yaha sAfa taurase se nAmaMjUra kiyA jAya; kyoMki vahA~ bAbU dhvanita hai ki svayaM brahmacArIjI isa pArTI bher3iyAdhasAna z2arUra kara ddaalegii| somasena trivarNAcArako jainazAstra nahIM brahmacArI zItalaprasAdajI isa bAbU pArTI maante| isI lie unhoMne tadviSayaka rUpI bhUtake bhayako dUra karane kI bahuta zaMkAkA samAdhAna unhI vidvAnoM para kucha ceSTA kara rahe haiM aura samajhA rahe haiM; chor3A hai jo use jainazAstra mAnate haiM aura parantu bhaya dUra hone meM nahIM pAtA aura na usakA pakSa karate haiN| usa vakta taka dUra ho sakatA hai jaba 4-prAcAryoM ke banAye hue nahIM haiN| taka ki lakhanaUmeM adhivezanakA honA mansUkha ( raha ) na kara diyA jAya aura ____ khaMDelavAla jainahitecchuke saMpAdaka yA adhivezana paMDita maMDalIke icchApaM. pannAlAlajI sonI hitecchu ke gatAMka nusAra pUrA na utara jaay| pichalI bAta naM. 14 meM likhate haiM ki "bhadrabAhu yadyapi lakhanaUvAle bhAiyoMke hAtha meM saMhitA aura trivarNAcAroMke kartA nahIM hai, parantu pahalI bAta unake hAtha meM AcArya nahIM haiM, aura isalie unhoMne z2arUra hai| aura isalie hamArI rAyameM apane isa vAkya ke dvArA isa bAtako unheM, jisa tisa prakArase bane, isa nimaM. svIkAra kara liyA hai ki ye graMtha jainA traNako svayaM mansUkha karAkara apane cAryoM ke banAye hue nahIM haiM; bhale hI ina paMDita bhAiyoMko abhayadAna pradAna karanA cAhie aura isa bAta kA avasara denA graMthoMke kartA, graMthoM meM, apane Apako AcArya, muni, bhaTTAraka, gaNI aura cAhie ki ve jahA~ cAhe adhivezana karake munIndra taka likheM, parantu sonIjI unake apane dilI aramAnoMko pUrA kreN| yaha isa likhanekI kucha bhI parvAha na karake aba bar3e puNyakA kAma hai| adhivezana karAne meM unheM jainAcArya nahIM mAnate. yaha bar3I isase adhika puNya nahIM hogA aura khuzIkI bAta hai| aura hama sonIjIkI saMbhava hai ki kAnapuravAle bhAiyoM kI taraha itanI hI mAnyatAko ganImata samajhakara usase kucha prasannatA lAbha bhI na ho ske| usakA abhinaMdana karate haiM / For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka 8-10] pustk-pricy| 323 pustaka-paricaya / / rAdise rahita, saMkSepameM paurANika varNana diyA huA hai| parantu kaunase purANa2 kSatracUDAmaNi (sAnvayArtha ) granthake AdhAra para yaha saba likhA gayA anvayArtha kartA aura prakAzaka: paM0 niddhA. hai, pesA pustaka parase kucha mAlUma nahIM malajI, kSetrapAla, lalitapura / praSTasaMkhyA hotaa| isake prakaTa karane kI bar3I z2arUrata saba milAkara 300 ke kriib| mUlya, thI; kyoMki aneka prAcAryoM ke kathanoM meM kaccI jilda 1 // ) aura pakkI jilda 2) paraspara bahuta kucha bheda bhI pAyA jAtA rupye| hai| acchA hotA yadi pradhAna pradhAna yaha mUla grantha zrIdvAdIbhasiMha AcAryoke matabhedoM ko isameM eka sAthahI sUrikA vahI sundara prasiddha grantha hai jo dikhalA diyA jaataa| aisA hone para yaha dA eka bAra chapa cukA hai aura jisameM pustaka bahuta kucha upayogI ho sakatI kathAke sAtha sAtha pada pada para nItikI thii| pustaka acchI chapI hai| parantu azuzikSA pAI jAtI hai| isa bAra paM0 niddhA. ddhiyoM kI isameM bhI bharamAra hai aura usake malajIne granthakA yaha anvayArtha bodhaka lie 4 pejakA zuddhipatra lagAnA par3A saMskaraNa vidyArthiyoM ko lakSya karake hai| yaha pustaka bhI usI presameM chapI hai| tayyAra kiyA aura prakAzita kiyA hai| jisameM UparakI kSatra cUr3AmaNi, aura mApakA yaha prayatna prazaMsanIya hai aura isalie, presa kI yaha asAvadhAnI bahuta isase vidyArthI loka tathA dUsare loga bhI hI upAlaMbha ke yogya hai| . . . z2arUra kucha na kucha lAbha utthaaveNge| acchA ratnAkara pacIsI-prakAzaka, zrI. hotA yadi pranthake sAthameM una saMpUrNa AtmAnanda jainasabhA, ambAlA zahara / mIti vAkyoMkI eka anukramaNikA, bArIka mUlya, DeDha aanaa| TAipameM lagA dI jAtI jo grantha bharameM ___yaha zvetAmbara sAdhu zrIratnAkara sUripAye jAte haiN| aisA honese granthakI kA 25 padyoM kA eka choTA sA saMskRta upayogitA bahuta kucha bar3ha jaatii| pustakakI stotra hai, jisameM sUrijIne jinendra bhaga. chapAI saphAI sAdhAraNa hai aura kAgaja vAnase apane doSoMkI AlocanA kI hai| burA nahIM hai| parantu pustakake sAthameM stotra acchA hai aura isake par3hanese cittakI pejakA zuddhipatra bahuta khaTakatA hai| zuddhi tathA pramAda-janya doSoMkI nivRtti 3 jainaitihAsa dusarA bhAga- kI ora pravRtti hotI hai| pratyeka padyake lekhaka, bA. sUrajamalajI jaina, hrdaa| 6. nIce usakA hindI padyAnuvAda diyA huA hai jise paM0 rAmacaritajI upAdhyAya prakAzaka, lA0 mUlacaMda kisanadAsajIkA paDiyA, caMdAvADI, sUrata / pRSThasaMkhyA, ne khar3I bolI meM likhA hai; aura isase saba milAkara 10 / mUlya, eka rupayA pustakakI upayogitA aura bhI adhika isameM vimalanAtha (13 ve tIrthakara ) se " bar3ha gaI hai-vaha kevala hindI jAnanelekara munisuvratanAtha ( 20 veM tIrthaMkara) vAlo ke lie bhI kAmakI cIz2a ho gaI hai| taka - tIrthaMkaroM aura unake samayake 5 zrAtmAnuzAsana, prANapriya. nArAyaNa, prati nArAyaNa, baladeva aura kAvya, bharatabAhu palisaMvAda-lekhaka cakravarti Adi purANa-puruSoMkA alaMkA trilokacaMda pATanI, kekaDI ji. ajamera / For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ *324 ' jainhitaissii| [ bhAga 15 prakAzaka, maganalAla trilokacaMda, kekar3I jisa asahayogakI Aja sAre bhArata khyA 70 / varSa meM carcA phailI huI hai, usIke sambandha ye tIno pustakeM par3I bolIke hindI meM likhe hue mahAtmA gAMdhIke mahatvapUra padyoM meM hai aura ekatra chapI haiM / pahalI lekhoMkA isa pustakameM saMgraha kiyA gaya do pustake apane apane nAmakI saMskRta hai| sAtha hI, asahayogakA prastAva pustakopara se anuvAdita haiM aura tIsarI- asahayoga kameTIkA kAryakrama, kaunsilo ke viSayameM aisA kucha likhA nhiiN| anu. kA bAyakATa aura paMjAbakA phaisalA vAda mUlase kahA~taka milatA julatA hai, nAmase kucha bAteM pariziSTa rUpase bhI dI isakI jA~cakA hameM koI avasara nahIM huI haiM aura isase pustakakI upayogitA milA / pustakame yadyapi bhaneka chandokA svataH siddha hai| ye lekha mahAtmAjIkI prayoga kiyA gayA hai, parantu racanA sAdhA- saMpAdakIse nikalanevAle 'yaMgaiMDiyA' raNa hai| acchA hotA yadi AtmAnuzAsa- aura 'navajIvana' nAma ke patroM meM prakAzita nAdikA anuvAda khar3I bolIke padyoM meM hue the, vahIMse anuvAdita kiye gaye haiN| kiyA jaataa| astu, yaha pustaka prakA- pratyeka bhAratavAsIke par3hane aura manana zakake pAsase binA mUlya milatI hai, karaneke yogya yaha lekhamAlA hai, isa bAta. aura isakI kula pA~ca sau pratiyA~ chapAI ke batalAne kI z2arUrata nahIM hai / pustakakI gaI haiN| do pejake zuddhipatrase bAhara bhI chapAI saphAI sAdhAraNa hai aura kAgaja pustakameM kitane hI sthAnoMpara azuddhiyA~ ghaTiyA lagAyA gayA hai jo aisI pustakake pAI jAtI haiN| lie upayukta mAlUma nahIM hotaa| pustaka6 asahayoga-(prathama bhAga) prakA* keTAiTila pejapara mahAtmAjIkA pavitra zaka, rASTrIya granthamAlA kAryAlaya 63 citra bhI lagA huzrA hai jo pAThakoM ke manahiveTa roDa, ilAhAbAda / pRSTha saMkhyA 10 / ko apanI ora AkarSita kiye binA mUlya, chaha maanaa| - nahIM raha sktaa| Avazyaka suucnaa| nanda jI Adi saMnyAsI isa sabhAke . bhAratavarSa meM devI devatAoM ke nAmapara AnarerI pracAraka haiM, aura bahutase prati. ghora hisA hotI hai| usako yathAzakti SThita gRhastha isake sabhAsada tathA anya premapUrvaka banda karAnekA kArya hamArI kaI vidvAn pracAraka haiM, isalie DepusabhAne apane hAtha meM liyA hai; ataeva Tezana Adi dvArA ukta kArya kiyA jA jahA~ para jisa kisI bhI tyauhAra athavA skegaa| patra nimnalikhita pate para bhejanA mele para pazuSadha hotA ho, vahA~ke bhAI cAhiepatra dvArA sampUrNa vyavasthA likhakara khabara bheje / jahA~ taka ho sakegA, usako paM. bAbUrAma bajAja mantrI banda karane kA prayatna kiyA jaaygaa| cU~ki jIvadayApracAriNI sabhA. N. S. svAmI saccidAnandajI, mahAtmA rAmA ahArana (bhAgarA) For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAnubhava darpaNa saTIka / zrAcArya yogIndradevakRta prAkRta dohAbaddha yogasArakA muMzI nAthUrAma lamecU kuna * padyAnuvAda aura bhASA TIkA / adhyAtmakA pUrva grantha hai| hamAre pAsa thor3IsI pratiyA~ eka jagaha se zrA gaI haiM mU / ) jaina dvitIya pustaka / yaha bhI ukta muMzIjI kI likhI huI bar3e kAmakI pustaka hai| isameM karaNAnuyogakI saikar3oM upayogI bAtoMkA saMgraha kiyA gayA hai / 160 pRSThakI pustakakA mU kevala // ) jainahitaiSI ke phAila / pichale pA~ca chaH varSoM ke kucha phAila jilda ba~dhe hue taiyAra haiN| jo bhAI cAhe ma~gA leveN| pIche na mileMge / mUla vArSika mUlyase ATha Ane jyAdA / nayA sUcIpatra | uttamottama hindI pustakakA 62 pRSThoM kA nayA sUcIpatra chapakara taiyAra hai / pustaka premiyoM ko isakI eka kApI ma~gA kara rakhanI caahie| mainejara, hindI-grantha-ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / binA mUlya | 'vIra puSpAMjali' nAmakI eka cAra AnA mUlyakI sundara pustaka hamAre pAla se binA mUlya milatI haiN| yaha pustaka abhI naI kI hai aura hamane usakI 60 kApiyA~ vitaraNArtha kharIda kI haiM, jinameM - se do sau se Upara vitaraNa ho cukI haiM aura zeSa abhI bAkI haiN| janahitaiSI ke jina pAThakoM ko z2arUrata ho ve DAkakhacake liye Adha zrAne kA TikaTa bhejakara eka 2 kAvI ma~gA sakate haiN| 'merI bhAvanA' nAma kI pustaka bhI hamAre pAsa binA mUlya milatI hai / inake sivAya kucha kApiyA~ hamAre pAsa 'vidhavA karttavya kI bhI rakkhI huI haiN| jina vidhavA bahanoMko isa pustakakI z2arUrata ho unheM DAka khacake lie eka Ane kA TikaTa bhajakara ma~gA lenA cAhiye aura apanA pUrA patA sAfa akSaroMmeM likhanA cAhie / ? uttamottama jaina grantha / nIce likhI zrAlocanAtmaka pustaka vicArazIloM ko avazya par3hanI cAhie~ / sAdhAraNa buddhike gatAnugatika loga inheM ma~ga 1 graMthaparIkSA prathama bhAga / isakundakunda zrAvakAcAra, umAsvAtizrAvakAcAra aura jinasena trivarNAcAra ina tIna granthoMkI samAlocanA hai / aneka pramANoMse siddha kiyA hai ki ye asalI jainagrantha nahIM haiM--- bheSiyoMke banAye hue haiN| mUlya = ) 2 graMthaparIkSA dvitIya bhAga / yaha bhadrabAhusaMhitA nAmaka granthakI vistRta samAlocanA hai / isameM batalAyA hai ki yaha paramapUjya bhadrabAhu zrutakebalIkA banAyA huA grantha nahIM hai, kintu gvAliyara ke kisI dhUrta bhaTTArakane 16-17 vIM zatAbdimeM isa jAlI granthako unake nAmase banAyA hai aura isameM jainadharma ke viruddha saiMkar3oM bAteM likhI gaI haiN| ina donoM pustakoM ke lekhaka zrIyukta bAbU jugula kizorajI mukhtAra haiM / mUlya / ) 3 darzanasAra / zrAcAya devasenakA mUla prAkRta grantha, saMskRtacchAyA, hindI anuvAda aura vistRta vivecanA / itihAsakA eka mahatvakA grantha hai / isameM zvetAmbara, yApanIya, kASThAsaMgha, mAthurasaMgha, drAvir3asaMgha zrAjIvaka ( ajJAnamata ) aura vainevika Adi aneka matoM kI utpatti aura unakA svarUpa batalAyA gayA hai| bar3I khoja aura parizrama se isakI racanA huI hai| AtmAnuzAsana / bhagavAn guNabhadrAcAryyakA banAyA huA yaha grantha pratyeka jainIke svAdhyAya karane yogya hai / isameM jainadharma ke asalI uddezya zAntisukhakI ora AkarSita kiyA gayA hai / bahuta hI sundara racanA hai / Ajakala - kI zuddha hindI meM hamane nyAyatIrtha nyAyasarasAvA ji0 sahAranapura zAstrI paM0 vaMzIdharajI zAstrIse isakI jugalakizora mukhtAra, For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ * Reg. No. A. 1050. TIkA likhavAI hai aura malasahita chapa. samajhanA ho aura eka bar3hiyA kAvyakA vAyA hai| jo jainadharmake jAnanekI icchA aAnanda lenA ho to zrAcArya siddharSi ke rakhate haiM, una prajaina mitroMko bheTameM dene banAye hue 'upamitibhavaprapacAkathA' yogya bhI yaha grantha hai| mUlya 2) nAmaka saMskRta granthake hindI anuvAdako prAyazcitta sNgrh| avazya pddh'iye| anuvAdaka zrIyuta nAthUrAma saMskRta aura prAkRtake isa apUrva premI / mUlya prathama bhAgakA // ) aura dvitIya saMgrahameM cAra prAcIna aura navIna prAya- bhAgakA / -) jaina sAhityameM apane DhaMgakA zcitta grantha chApe gaye haiN| abhI taka ye yahI eka grantha hai| kahIM bhI nahIM chape the| muniyoM, AryikAoM saMskRta graMtha / / aura zrAvaka zrAvikAoke sabhIke prAya- 1 jIvandhara campU-kavi haricandrakRta 11) zvittoMkA varNana hai| mU01) 2 gdycintaamnni-vaadiibhsiNhkRt| 2) mUlAcAra saTIka 3 jIvandharacarita-guNabhadrAcAryakRta / 1) mUla prAkRta aura vasunAndi prAcArya- 4 ksstrcuudd'aamnni-vaadiibhsiNhkRt| mU01) kRta saMskRta TIkA puurvaardh| mU. 2 // 5 yshodhrcrit-vaadiraajkRt| muu0||) uttarArdha chapa rahA hai| caracA samAdhAna / paM. bhUdhara mizra niymsaar| kRta / bhASAkA nayA grantha / hAlahI meM chapA bhagavatkundakundAcAryakA yaha bilakula hai| mUlya 2 // ) hI aprasiddha grantha hai| loga isakA nAma jaina granthoMkA sUcIpatra bhI nahIM jAnate the| bar3I muzkilase prApta abhI hAla meM hI chapakara taiyAra huzrA karake yaha chapAyA gayA hai| nATaka samaya hai| milanevAle tamAma granthoM kI sUcI hai| sAra zrAdike samAna hI isakA bhI pracAra jina sajanoMko cAhie ve eka kArDa honA cAhie / mUla prAkRta,saMskRtacchAyA, li likhakara ma~gA leN| mainejaraprAcArya padmaprabhamaladhAri devakI saMskRta jaina-grantha-ratnAkara kAryAlaya, TIkA aura zrIyata zItalaprasAdajI brahmA hIrAbAga, po. giragA~va, bambaI / cArIkRta sarala bhASATIkAsahita yaha shraavikaa| chapAyA gayA hai| adhyAtmapremiyoMko avazya strIdharma, gRhaudyoga Arogya aura zisvAdhyAya karanA cAhie / mUlya 2) do ru0| kSaNa sambandhI uttama lekhoMse strIvargameM pAzvepurANa bhaassaa| acchI prasiddhiko prApta huI yaha gujarAtI kavivara bhUdharadAsajIkA yaha apUrva patrikA mAsika rUpase prakAzita hotI hai| grantha dUsarI bAra chapAyA gayA hai| isako pratyeka aGkameM viSayAmusAra khAsa citra kavitA bar3I hI manohAriNI hai| jainiyoMke kathAgranthoM meM isase acchI aura sundara bhI rahate haiM / vArSika mUlya tIna rupye| kavitA Apako aura kahIM na milegii| patA-zrAvikA Aphisa-bhAvanagara / jain| vidyArthiyoM ke liye bhI bahuta upayogI hai| jaina' nAmakA yaha gujarAtI patra binA zAstrasabhAoM meM bA~caneke yogya hai / bahuta paMthabhedake hara eka gharame par3hA jAnA cAsundaratAse chapA hai| nU0 sirpha 1) ru.| hiye / aDhAI rupaye kI 'jaigaaitihAsika kathAmeM jainsiddhaant| vArtAH bheTa meM diye jAnepara bhI vArSika eka manoraMjaka kathAke dvArA jainadharma- malya DAka kharca sahita pA~ca rupaye hai| kI gUr3ha karma philAsaphIko saralatAse mainejara 'jaina-bhAvanagara / Printed & Published by G. K. Gurjar at Sri Lakshmi Narayan Press, Jatan har Benares City, for the Proprietor Nathuram Premi o: Bombay 217.21. -. . -For Personal &Private Use only