Book Title: Jain Hiteshi 1914 Ank 03
Author(s): Nathuram Premi
Publisher: Jain Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522802/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - Reg. No. B.719. 5555 jainhitaipii| sAhitya, itihAsa, samAja aura dharmasambandhI lekhose vibhUSita maasikptr| sampAdaka aura prakAzaka-nAthUrAma premI gyaarhvaaN| pauss| rA aNk| bhaag| zrIvIra nisaMvat 2441 vissysuucii| 1 vividha prasaMga 2 jayapura rAjya, aMgareja sarakAra aura seThIjIkA mAmalA 3 lukamAnakA kaula (kavitA) 4 dAna aura zIlakA rahasya 5 vaizya (kavitA) 6 udAsInAzrama 7 hRdayodvAra (kavitA) 8 sahayogiyoMke vicAra -2560525EERSESEGGEET AGOES HONOR urr990 vArSika mUlya upahAra sahita rAjA varSake prAraMbhase grAhaka banAye jAte hai / / patravyavahAra karanekA patAmainejara, jainagrantharatnAkara kAryAlaya, bmbii|| For Personali & Private Use On : A w w.jainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janahitapIke upahAra-grantha aba pUrvanizcita mUlyame na mileNge| aba yadi Apa ma~gAveMge to, cAra Ane jyAdaha denA hoNge| arthAta aba do rupaye sAta AnekA bI. pI. bhejA jaaygaa| isase eka paisA bhI kama nhiiN| ciTThI likhate samaya yaha sAfa sApha likhanA mata bhUla jAie ki upahArake do tarahake granthoMmeMse kauna taraha ke grantha cAhie: AtmoddhAra aura kaThinAImeM vidyAbhyAsa athavA dharmavilAsa aura nemicarita / apanA grAma, patA, grAhaka na0 Adi sAfa likhie For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI / zrImatparamambhIrasyAdvAdAmoghalAJchanam / jIyAtsarvajJanAthasya zAsanaM jinazAsanam // 1 vA~ bhAga } pauSa, vIra ni0 saM0 2441 / { aMka 3 vividha prasaMga | 1 jainasAhityakI samAlocanA / jaina - sAhityako anya sAhityoMkI barAbarIkA Asana dilAne ke lie- saMsArakI dRSTi usakI ora AkarSita karaneke lie jisa taraha uccazreNIke jainasAhityako prakAzita karanekI aura usakI AlonAtmaka carcA karanekI AvazyakatA hai usI taraha jo nimnazreNIkA raddI aura durbala sAhitya hai usakI kar3I samAlocanA honekI bhI z2arUrata / hameM yaha smaraNa rakhanA cAhie ki hamAre sAhityakA eka aMza jitanA hI utkRSTa mArmika aura vividhaguNasampanna hai usI taraha usakA eka aMza --vizeSa karake vaha jo pichale samaya meM bhaTTArakoM TERME For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaimAhitaiSI mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwwwwwwwwwwwwww tathA unake ziSyoM dvArA nirmita huA hai--bahuta hI girA huA uthalA aura guNahIna hai / isa bAtakA ullekha hama aura bhI kaI bAra kara cuke haiM aura aise kucha granthoMkI samAlocanA prakAzita karanekA udyoga bhI kara rahe haiN| harSakA viSaya hai ki isa ora hamAre eka sahayogIkA bhI dhyAna AkarSita huA hai / jainahitecchuke 9-10 aMkameM sUratake - digambarajaina Aphisa' se prakAzita hue ' zrIpAlacaritra' kI 20-21 pRSThakI vistRta samAlocanA prakAzita huI hai| hama siphAriza karate haiM ki jo sajjana gujarAtI bhASA samajha sakate hoM unheM ukta samAlocanA avazya par3hanA cAhie aura dekhanA cAhie ki jo grantha hamAre samAjameM adhikatAse pracalita haiM aura dhArmika bhAvoMkI jAgRti karanevAle batalAye jAte haiM unakA sAhitya kisa zreNIkA hai aura unase logoMko kaisI zikSAyeM milatI haiN| samAlocanAke pratyeka aMzase hama sahamata nahIM haiM to bhI hama usakI prazaMsA kiye binA nahIM raha sakate-vaha bahuta acche DhaMgase likhI gaI hai| jarUrata hai ki isa prakArakI samAlocanAyeM aura bhI prakAzita kI jAya~ aura unake dvArA nimna sAhityako nIce girAkara prAcIna utkRSTa sAhityakA gaurava aura Adara bar3hAyA jaave| - - . 2 rAmAyaNake bandara kauna the ? bAlmIki rAmAyaNameM rAmacandrakI senAke hanumAna, jAMbavanta, sugrIva Adiko bandara, rIcha Adi batalAyA hai| sanAtanadharmI bhAiyoMkA For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| 129 yahI vizvAsa hai ki hanumAna Adi manuSya nahIM the; ve bandara rIcha Adi prANiyoMmeMse the / kintu yaha bAta Ajakalake vicArazIla vidvAnoMko asaMbhava mAlUma hotI hai / isa viSayameM ve taraha tarahake anumAna karate haiM / koI unheM anArya jAtike manuSya, koI dravir3a jAtIya manuSya aura koI vAnarAdike samakakSI manuSya kalpita karate haiM / isa viSayameM marAThI 'vividhajJAnavistAra' meM kaI lekha nikala cuke haiM / sitambarake aMkameM eka mahAzayane yaha siddha kiyA hai ki ve lemUriyana jAtike prANI the / jahA~ para isa samaya hindamahAsAgara hai, vahA~ eka samaya eka bar3A bhArI bhUkhaNDa thA / vaha saNDA dvIpase eziyAke dakSiNa taTako gheratA huA AphrikAke pUrvataTa taka vistRta thA / isa prAcIna vizAla khaNDako eka vidvAnne lemUriyA nAma diyA hai; kyoMki usameM bandara sarIkhe prANI rahate the / lemUriyA eka prakArake manuSyoMse milate hue bandara the / isakA prativAda disambarake aMkameM zrIyukta cintAmaNi vinAyaka vaidya ema. e. ela ela. bI. nAmaka prasiddha vidvAnne kiyA hai / Apane rAmacandrakA samaya IsvI sanse lagabhaga cAra haz2Ara varSa pahale anumAna kiyA hai aura isameM mukhya pramANa yaha diyA hai ki mahAbhAratake yuddhameM duryodhanakI orase lar3anevAlA kosalAdhipati bRhaddala nAmakA rAjA rAmakA vaMzaja thA / purANoM meM aura mahAbhAratameM isakA ullekha hai / yaha rAmakI 3.0 vIM pIr3hImeM thA / eka pIr3hIke yadi 30 varSa gine jAveM to mahAbhAratase lagabhaga 900 yA hajAra varSa pahale rAmacandrakA samaya AtA haiM / mahAbhAratakA samaya I0 san se 3101 varSa pahale For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jainahitaiSI - prAyaH siddha ho cukA hai aura vizvAsake yogya hai / isa hisAba se I0 sanke cAra haz2Ara varSa pahale rAmacandrakI vAnara senA thI / parantu bhUgarbhazAstrajJa vidvAnoMke matase usa samaya hindustAnakI aura hindamahAsAgarakI sthiti jaisI isa samaya hai lagabhaga vaisI hI thImahAsAgarake sthAnameM koI bar3A bhArI bhUkhaNDa na thA aura na usa samaya lemUriyana jAtike bandaroMkA astitva hI saMbhava hai / ataeva rAmAyaNameM jo vAnaroMkA varNana hai vaha bilakula kAlpanika hai / Age calakara vaidya mahAzayane ukta vAnaroMke viSayameM jo anumAna kiyA hai vaha jainarAmAyaNa yA padmapurANase bilakula milatA huA hai / ve likhate haiM ki " maiMne rAmAyaNake viSaya meM eka a~garejI grantha likhA hai / usameM maiMne batalAyA hai - ki ina hanumAnAdike nizAnoM para dhvajAoM para - vAnarAdike cinha hoMge aura unhIM cinhoM ke kAraNa unheM vAnarAdi nAma mile hoNge| eka jAtikI dhvajA para bandarakA citra hogA, dUsarIkI dhvajApara rIchakA, tIsarI para gIdhakA aura isa kAraNa una logoMko vAnara, rIcha, gRdhra nAmase pukArate hoMge / nizAnoM para jAnavaroMke citra banavAne kI paddhati Ajakalake susabhya rASTroM meM bhI jArI hai| a~garez2oMke nizAna para siMha, raziyanoMke nizAne para rIcha, aura jarmanIke nizAna para garur3a hai !.... isa taraha dhvajacinhoMke kAraNa judAjudA jAtike logoM kI vAnara rIcha Adi saMjJA par3a gaI hogI aura Age rAmAyaNa ke likhanevAloMko ye saMjJAyeM vAstavika mAlUma huI hoMgI - vAlmIkijIne unheM sAkSAt vAnarAdi hI samajha liyA hogA / dakSiNa meM aba bhI For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| 131 bahutase vaMza aura deza jAnavaroMke nAmoMse prasiddha haiN| dezastha brAhmaNoMke TaTU, reDe ( pADA yA bhaiMsA ) Adi upanAmoM yA aTakoMko to sabhI jAnate haiM; parantu dakSiNake itihAsameM mAhiSika aura mUSaka logoM takakA patA lagatA hai| vartamAna mahasUrarAjya mAhiSoMkA hI vaMzaja hai aura mahiSapurakA apabhraMza hokara mahasUra bana gayA hai|" jainoMke yahA~ jo rAma-rAvaNakI kathA hai usameM bhI yahI kahA hai ki vAnaravaMzI ve kahalAte the jinakI dhvanAoMmeM tathA mukuToMmeM vAnarakA cinha thA / ve zreSTha kSatriya manuSya the; jaMgalI loga yA bandara nahIM the| jainarAmAyaNameM yaha bhI batalAyA hai ki vAnaravaMziyoMke kulameM vAnarakA cinha kyoM pasanda kiyA gayA thA / isake viSayameM eka kathA bhI likhI hai / jainarAmAyaNakI batalAI huI yaha bAta usa samaya aura bhI vizeSa mahattvakI aura mAnanIya jAna par3ate lagatI hai jaba ki hama usakI prAcInatAkA vicAra karate haiM / isa viSayake upalabdha saMskRta granthoM meM sabase prAcIna kathAgrantha saMskRta padmapurANa hai jo ki raviSeNAcAryakA banAyA huA hai aura jo vIra nirvANa saMvat 1204 meM arthAt Ajase lagabhaga savA bAraha sau varSa pahale banA hai| abhItaka loga ise hI sabase pahalA rAmakathAkA jainagrantha samajhate the; parantu abhI hAla hI 'paumacariya' nAmaka prAkRta granthakA patA lagA hai jo ki usase bahuta pahale vIra nirvANa saMvat 530 arthAt vikrama saMvat 60 kA banA huA hai| arthAt Ajase lagabhaga do hajAra varSa pahale bhI jainasampradAyake anuyAyiyoMkA yaha vizvAsa thA ki vAnaravaMzI loga bandara nahIM kintu manuSya the-dhvajAoMmeM For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI vAnarakA cinha rahaneke kAraNa ve vAnaravaMzI kahalAte the| isI bAtako mAnanIya vaidyajIne kahA hai| hameM vizvAsa hai ki vaidyamahAzayane jainarAmAyaNakeM isa bhAgakA avalokana avazya kiyA hogA; kyoMki ApakA jainoMse acchA paricaya rahA hai| yadi na kiyA ho to hama AzA karate haiM ki aba avazya hI kareMge aura isa viSayako aura bhI adhika spaSTa rUpameM vidvAnoMke samakSa upasthita. kreNge| 3 sabase prAcIna jaina grantha / purANoMmeM sabase purAnA jainapurANa zrIraviSeNAcAryakA padmapurANa samajhA jAtA hai / yaha vIra nirvANa saMvat 1204 kA banA. huA hai / yathAHdvizatAbhyadhikena samA sahasra samatIte/caturthavarSasaMyukte / jinabhAskaravarddhamAnasiddhe caritaM padmamuneridaM nibaddham // aba taka isake pahalekA banA huA koI bhI purANa upalabdha nahIM thA / harivaMzapurANa, AdipurANa Adi bhI isake pIcheke bane hue haiN| puSpadanta kavike prAkRtapurANa to AdipurANase bhI pIcheke haiM / jahA~ taka hama jAnate haiM abhItaka zvetAmbara-sampradAyakA bhI koI purANa grantha isase pahalekA prApta nahIM huA hai| parantu abhI eka naye granthakA patA lagA hai jisakA nAma 'paumacariya ' hai aura pAThaka yaha jAnakara aura bhI prasanna hoMge ki isa granthako bhAvanagarakI jainadharmaprasAraka sabhAne chapA kara prakAzita bhI kara diyA hai| For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prasaMga | 133 / yaha grantha prAkRta bhASAmeM hai aura isameM paumacariya - ( padma carita). yA rAmacandrajIkA carita varNita hai / grantha bar3A hai / 118 uddeza yA adhyAyoMmeM vibhakta hai / patrAkAra 336 pRSThoM meM chapA hai / kAgaja aura chapAI bahuta acchI hai / zuddhatAke viSaya meM itanA hI kahanA kAphI hogA ki isakA saMzodhana jarmanIke suprasiddha vidvAn DAkTara harmana jaikobIke hAthase huA hai / yuddha zurU ho jAneke kAraNa jaikobI mahAzyakI likhI huI bhUmikA isake sAtha sammilita nahIM ho sakI hai, isa lie isa granthake sambandhakI vizeSa aitihAsika aura tAttvika bAteM jAnaneke eka acche mArgase hama kucha dUra jA par3e haiN| to bhI AzA kI jAtI hai ki jaba taka jaikobI mahAzayakI bhUmikA prakAzita nahIM hotI hai taba taka hamAre dezI vidvAn hI isa granthakA adhyayana manana karake isake viSayameM kucha adhika prakAza DAlanekA prayatna kareMge / isa granthake racayitAkA nAma vimalasUri yA vimalAcArya hai / granthake antameM ve apanA paricaya isa prakAra dete haiM: rAhU nAmAyario sasamaya parasamayagahiyasabbhAo / vijao ya tassa sIso nAilakulavaMsanaMdiyaro // 117 // sIseNa tassa raiyaM rAhavacariyaM tu sUrivimaleNaM / soUNaM pucagae nArAyaNasIricariyAI // 118 // jehi suyaM vavagayamaccharohiM tabbhattibhAviyamaNehiM / tANaM viu bohiM vimalaM cariyaM supurisANaM // 119 // ii nAilavaMsadiNayara rAhUsUripasIseNa mahappeNa puvvahareNa vimalAyarieNa viraiyaM sammattaM paumacariyaM // For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .134 jainahitaiSI Ammmmmannana arthAt-apane dharma aura dUsare dharmoke viSayameM sadbhAvako dhAraNa karanevAle eka 'rAhu' nAmake AcArya the / ve nAgilavaMzake the / unake ziSyakA nAma vijaya thA / vinayake ziSya . vimalasUrine yaha rAghavacarita ( rAmacandrakA carita ) apane pahaleke nArAyaNabalabhadrake caritoMko zravaNa karake banAyA / jo loga matsarako chor3akara bhaktibhAvase sunate haiM unheM satpuruSoMke vimala carita bodhike arthAt darzana-jJAna-caritrake kAraNa hote haiN| ___ granthakartA isakI racanAkA mUla aura racanA-samaya isa prakAra batalAte haiM : eyaM vIrajiNeNa rAmacariyaM silu mahatthaM purA, pacchAkhaMDalabhUiNA u kahiyaM sIsANa dhammAsayaM / bhUo sAhuparaMparAe sayalaM loye ThiyaM pAyaDaM, ettAhe vimaleNa suttasahiyaM gAhAnibaddhaM kayaM // 102 // paMceva ya vAsasayA dusamAe tiisvrissNjuttaa| vIre siddhamuvagae tao nibaddhaM imaM cariyaM // 103 // arthAt-isa taraha pahale bhagavAn mahAvIrane rAmacarita kahA thaa| unake bAda indrabhUti gaNadharane apane ziSyoMse kahA thaa| phira yaha sAdhuoMkI paramparAke dvArA prAkRtika rUpameM isa lokameM calA A rahA thA,so aba vimalasUrine ise gAthAoMmeM banAyA / yaha sUtrasahita hai| arthAt isakA mUla kathAbhAga paramparAgata jyoMkA tyoM hai / yaha carita duHSamakAlameM usa samaya banA jaba mahAvIrabhagavAnko mukta hue 5.30 varSa hue the| isase sApha sApha mAlUma hotA hai ki yaha Ajase 1911 varSa For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| pahale arthAt vikramasaMvat 60 kA banA huA hai aura isa kAraNa yaha bAta bhI kahI jA sakatI hai ki abhI taka kevala purANa hI nahIM aura bhI jitane digambara jainagrantha upalabdha haiM una sabase yaha prAcIna hai| umAsvAmI, kundakundAcArya Adike viSayameM kahA jAtA hai ki ve vikramakI pahalI zatAbdimeM hue haiM, parantu isake lie abhI taka koI acchA pramANa nahIM milA hai, balki sAdhuparamparAkA vicAra karanese ve tIsarI cauthI zatAbdike lagabhagake siddha hote haiN| aisI avasthAmeM isI granthako sabase adhika prAcInatA prApta hotI hai aura isake nirmANakA samaya bilakula nizcita haianumAnoMke AdhAra para isakI sthiti nahIM hai| - digambarasampradAyake granthoMke anusAra zvetAmbarasaMghakI utpatti vikramakI mRtyuke 136 varSa bAda huI hai aura zvetAmbara granthoMke anusAra digambaroMkI utpatti bhI lagabhaga isI samayameM huI hai| arthAt vikramAdityakI yA zaka vikramakI dUsarI zatAbdimeM jainadharmameM digambara aura zvetAmbara do bheda ho gaye haiN| yadi yaha satra hai to kahanA hogA ki yaha 'paumacariya' usa samayakA banA huA hai jaba ki mahAvIra bhagavAnkA dharma bhedopabhedarahita thA; usameM digambara-zvetAmbara bhedoMkA janma nahIM huA thaa| yadi indranandikRta 'zrutAvatArameM batalAI huI muniparamparA ThIka hai to kahanA hogA ki ekAdazAMgadhArI pA~caveM AcArya kaMsAcAryake samayameM yaha grantha racA gayA hai| zrIraviSeNAcAryake padmapurANako sAmane rakhakara hamane isa granthake For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jainahitaiSI * wwwmmmmmmmmmmmmmmmmwww kucha aMza milAye to mAlUma huA ki saMskRta padmapurANa isako sAmane rakhakara isakI chAyA para kucha vistArake sAtha banAyA gayA hai| bahutase pada aura bhAva bilakula ekase milate haiN| racanAkrama aura kathAnusandhAna bhI prAyaH ekasA hai| isa samaya hama isa granthakA svAdhyAya kara rahe haiN| Age calakara hama isake viSayameM eka vistRta lekha likhanA cAhate haiN| usa samaya hama ina donoMkI racanAkA adhika spaSTatAke sAtha milAna kareMge aura yaha bhI batalA sakeMge ki isameM koI bAta aisI hai yA nahIM jo digambara yA zvetAmbara sampradAyakI khAsa bAta ho aura jisase kahA jA sake ki isake kartA kisa sampradAyake the / abhI taka hamane isakA jitanA aMza dekhA hai usameM koI bAta, aisI nahIM milii| hama AzA karate haiM ki digambara aura zvetAmbara donoM sampradAyake vidvAn isa granthakA svAdhyAya kareMge aura isakI prAcInatA sAmpradAyikatA Adike sambandhameM apane apane vicAra prakaTa kreNge| yadyapi yaha grantha prAkRtameM haiM aura sAthameM TIkA yA saMskRtacchAyAAdi sAdhana bhI nahIM hai, to bhI bhASA itanI sarala aura racanA itanI komala tathA sundara hai ki sAdhAraNa saMskRtake jAnanevAle bhI parizrama karanese ise lagA skeNge| ___ granthakA mUlya DhAI rupayA hai| maMtrI jainadharmaprasAraka sabhA, bhAvanagarase isakI prApti ho sakatI hai| For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| 137 4 akAlavArddhakya aura alpaayu| hamAre dezameM Ajakala manuSyoMkI Ayu bahuta kama hone lagI hai aura bur3hApA to yahA~ bahuta hI jaldI A jAtA hai| pacAsa pUre honeke pahale hI hamAre yahA~ke strIpuruSa bUr3he ho jAte haiM-unameM kAma karanekI zakti nahIM rahatI / isake viruddha videzoMmeM, vizeSakara yUropameM, pacAsa varSa javAnIke madhyakAlameM samajhe jAte haiM aura assI amsI navvai navvai varSakI umara taka vahA~vAle acchI taraha kAmakAja karate haiN| vAstavameM dekhA jAya to bar3e bar3e mahattvake kArya pacAsa varSake bAda hI kiye jA sakate haiM, kyoMki usa samaya buddhi paripakva ho jAtI hai aura saikar3oM bAtoMkA anubhava ho jAtA hai| zAstrameM likhA hai ki -- paMcAzorddha vanaM vrajet ' parantu hamAre yahA~ke mahApuruSoMkI pacAsake bAda bana jAnekI zakti to nahIM rahatI hai, ve svarga avazya cale jAte haiM ! isase dezakI jo kSati hotI hai usakA andAja nahIM kiyA jA sktaa| dezahitaiSiyoMko isa viSayameM vizeSatAke sAtha vicAra karanA cAhie aura alpAyu aura akAlameM buDhApA A jAneke kAraNako khojakara unase bacanekI zikSAkA pracAra karanA cAhie / agahanakI 'bhAratI' patrikAmeM eka vidvAn lekhakane isake do pradhAna kAraNa batalAye haiM;-eka to bAlyavivAha aura dUsarA sImAse adhika mAnasika parizrama / bAlyavivAhake viSayameM ve kahate haiM ki kaccI umrake mAtApitAkI santAna kabhI balavAn aura dIrghAyu nahIM ho sakatI / yaha kaccI umrakA byAha zikSitoM aura azikSitoM donoMke lie ekasA hAnikara hai / azi For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 138 jainahitaiSI kSita to becAre kucha jAnate nahIM; parantu zikSitoMkI putrakanyAoMke byAhakI avasthA jitanI cAhie utanI kyoM nahIM bar3ha rahI hai, isakA kAraNa nahIM mAlUma hotaa| bAlyavivAhakI hAniyA~ saba hI jAnate haiM aura bAlyavivAha na karanevAle para koI daNDa kiyA jAtA ho athavA aura koI bar3I rukAvaTa ho so bhI nahIM hai, to bhI lar3akiyoMkA vivAha 9-10 varSameM kara hI diyA jAtA hai| aneka yuvaka vidyArthI avasthAmeM vivAha karaneke lie bilakula rajAmaMda nahIM hote, to bhI pitAmAtAke Agrahake mAre unheM vivaza ho jAnA par3atA hai| yadi hama saba milakara yaha nizcaya kara leM ki apane bhAIbeToMkA byAha 19-20 varSake pahale aura apanI bahina-beTiyoMkA byAha 15-16 varSake pahale na kareMge to hameM isake lie koI paMcAyatI yA birAdarI kucha kaha nahIM sakatI / isa aparAdhameM koI jAtise alaga kara diyA gayA ho aisA abhItaka kahIM bhI nahIM dekhA sunaa| yadi thoDAsA mAnasika bala ho-dilakI majabUtI ho to kamase kama zikSitoMmeMse to isa prathAkA kAlA mu~ha ho sakatA hai / isake bAda dUsare kAraNakA vicAra karate hue lekhaka mahAzaya kahate haiM ki mastakase adhika kAma lenese-soca vicAra adhika karanese aura usake sAtha hI zarIrasevA para dhyAna na denese bhI jaldI bur3hApA A jAtA hai aura Ayu ghaTa jAtI hai| zarIrako bacAkara mAnasika kArya karanese eka to kAma adhika kiyA jAtA hai aura dUsare umra bhI acchI milatI hai / isa viSayameM mere kucha anubhUta niyama haiM jinase maiMne bahuta lAbha uThAyA hai| 1 saptAhameM chahe For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vividha prsNg| dina mAnasika zrama karaneke bAda sAtaveM dina pUrA vizrAma karanA caahie| eka dina likhanA par3hanA banda rakhanese Ageke chaha dinoMmeM utsAhake sAthaM adhika kAma kiyA jAtA hai| 2 zAmako pA~ca sADhe pA~cake bAda ATha baje taka kisI bhI mAnasika zrama karanevAle puruSako ghara nahIM rahanA cAhie / isa samaya thor3ese parizramakI aura zuddha vAyusevanakI bahuta bar3I AvazyakatA hai| 3 lambI chuTTiyoMmeM Arogyaprada sthAnoMmeM havA badalaneke lie jAnA caahie| yaha bar3A hI lAbhakArI hai / isase manakI thakAvaTa miTa jAtI hai, mastaka ThikAne A jAtA hai, zarIrakA zrama bar3ha jAtA hai, svAsthya sudhara jAtA hai aura eka tarahakI naI zakti A jAtI hai / 3 dUdha,, ghI Adi pauSTika padArthoMkA AhAra karanA caahie| dugdha jIvanadAtA hai| zuddha dUdhakA sevana bahuta upakArI hai| . AzA hai ki zikSita bhAI lekhakakI bAtoM para dhyAna deMge aura zarIrarakSAke viSayameM adhika sAvadhAna ho jAyeMge / 5 jaina-janasaMkhyAke hrAsakA prshn| . disambarakI chuTTiyoMmeM rAyakoTa nAmaka sthAnameM sthAnakavAsI bhAiyoMkI paMjAba prAntika kAnpharensakA jalsA huA thaa| usakI ripoTase mAlUma huA ki sthAnakavAsI jaina bhAiyoMmeM bhI jainoMkI janasaMkhyA ghaTanekI carcA hone lagI hai aura usakI ora par3he likhe logoMkA dhyAna vizeSarUpase AkarSita huA hai / paTiyAlAke lAlA rAmalAlajI ovarasiyarane isa viSayako upasthita karate hue For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSIxxnxxxxmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm kahA ki " hama logoMmeM lar3akiyoMkI saMkhyA kama hai aura phira bahutase dhanI mAnI loga do do tIna tIna yA isase jyAdA daphe zAdI karate haiM / ina do kAraNoMse nirdhana kuTumbake lar3akoMko kanyAyeM nahIM milatI hai aura unheM ku~vAre rahakara hI apanA jIvana vyatIta karanA par3atA hai / ata eva vidhavAvivAhakI chUTa dekara yaha niyama banA denA cAhie ki 35 varSakI umrake bAda yadi kisIko zAdI karanA ho to vaha vidhavAke sAtha kare-kanyAke sAtha nahIM / isake sivAya anAthAzrama kholakara usameM anya logoMkI nirAdhAra bAlikAoMko dAkhila karake pAlane aura paDhAne likhAnekA prabandha karanA cAhie aura jaba ve bAlikAyeM vivAhayogya ho jAveM taba unakI zAdiyA~ nirdhana jaina bhAiyoMke sAtha karanA caahie|" lAlA bhojarAjajIne isa prastAvakA anumodana kiyA aura kahA ki " roDA jainI dUsaroMkI kanyAyeM lete to haiM parantu dete nahIM haiN| unheM denA bhI cAhie / paTiyAlAmeM 1000 jainI haiM jinameM 300 strI aura 700 puruSa haiN| isa taraha puruSoMkI saMkhyA jyAdA hone se unakI zAdIke lie eka anAthAlayakI avazya hI bahuta jarUrata hai|" lAlA prabhudayAlajIne kahA ki " kurukSetrameM kucha samaya pahale jainoMke 100 ghara the; parantu aba sirpha tIna ghara raha gaye haiM-saba ku~vAre hI mara gaye ! isa taraha jainoMkI AbAdI ghaTatI jI rahI hai|" sAthameM unhoMne yaha bhI kahA ki "hindustAnameM IsAiyoMkI saMkhyAmeM 50 lAkhakI vRddhi huI hai jaba ki hinduoMmeM eka karoDakA ghATA par3A hai| isalie hameM jAgRta honA For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| 141 cAhie aura brAhmaNa, kSatriya, vaizya hinduoMkI lar3akiyoMke sAtha zAdI karanA cAhie / nahIM to jainoMkA astitva rahanA kaThina hai|" yadyapi isa carcAse sabhAmeM kucha kSobhasA utpanna ho gayA aura prastAva bhI pAsa na hue-sabhApatine yaha kahakara TAla diyA ki abhI jaina kauma ina prastAvoMke lie taiyAra nahIM hai; tathApi isase isa bAtakA patA avazya lagatA hai ki isa saMkhyAkI kamIke praznane navayuvakoMko udvigna kara diyA hai aura aba ve ise kisI taraha hala kara DAlanA cAhate haiM / hamArI samajhameM aba jainoMkI pratyeka jAtike mukhiyoMko zIghra ceta jAnA cAhie aura yadi unheM vidhavAvivAha jaise prastAva abhISTa nahIM haiM to jainasamAjako isa kSayarogase bacAneke lie dUsare upAyoMkA avalambana karanA cAhie / 1 jainoMkI sampUrNa jAtiyoMmeM paraspara vivAhasambandha jArI kara diyA jAya / 2 gotra yA sA~kheM TAlaneke niyama DhIle kara diye jAya~ / 3 patita strI-puruSa prAyazcitta dekara phira jAtimeM milA liye jAya~ / 4 vivAhoMkA kharca ghaTAyA jAya aura kharcake niyama itane sugama kara diye jAya~ ki garIba se garIba vara kanyAkA vivAha binA kaThinAIke ho jAya / 5 strIke samAna puruSako bhI punarvivAha karanekI manAI kara dI jaay| kamase kama yaha niyama to jarUra kara diyA jAya ki jinake pahale vivAhase kucha santAna ho vaha punarvivAha na kara sake athavA 35 yA 40 varSakI umra ho jAne para koI bhI puruSa dUsarA vivAha na kara sake / 6 pratyeka paMcAyata isa bAtakA dhyAna rakkhe ki hamArI . jAtimeM koI yuvaka ku~vArA to nahIM hai / yadi ho to usake vivAhakA For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 . jainahiteSI prabandha karA diyA jAya aura yadi usako jainajAtimeM laDakI na milatI ho to jainetara brAhmaNa-kSatriya-vaizya varNokI bhI lar3akI lenemeM koI rukAvaTa na DAlI jAya / 7 vivAhakI umra bar3hA dI jAya / 2016 ke pahale kisI vara kanyAkA vivAha na ho ske| isase alpAyu aura durbala santAna kama hone lagegI jo ki jAtike kSayakA eka kAraNa hai / 8 garbharakSA, santAnapAlanapoSaNa, ArogyatAke niyama Adi bAtoMkI zikSAkA khAsa taurase pracAra kiyA jAya jisase akAlamaraNa kama ho jAveM aura puSTa santAnoMkI vRddhi ho| 9 bhAgyavAdakI jagaha puruSArthavAdakI zikSAkA vistAra kiyA jAya jisase loga plega haijA Adi bImAriyoMke samaya apanI rakSA karanemeM vizeSa sAvadhAna ho jAya~ / 10 zArIrika . zramakA mahattva bar3hAyA jAya jisase loga parizrama karaneko beijjatIkA kAma na samajheM aura phijUlakharcI tathA vilAsasAmagriyoMkI vRddhi rokI jAya / ityAdi upAyoMse hamArA kSaya honA banda ho sakatA hai aura dUsaroMke samAna hamArI saMkhyA bhI bar3ha sakatI hai| . 6 DAkTara TI. ke. ladkA vyAkhyAna / gata disambarakI chuTTiyoMmeM syAdvAdamahAvidyAlaya kAzIkA vArSikotsava ho gayA / abakI bAra kvInsakAleja banArasake saMskRta prophesara DA0 tukArAma kRSNa lad bI. e. ( kenTaba ), pI. eca. DI. ne sabhApatikA Asana svIkAra kiyA thA / Apane isa avasara para saMskRta aura a~garez2ImeM do sundara vyAkhyAna diye / yaha eka bahuta For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| 143 acchI bAta hai ki hama apanI saMsthAoMmeM ajainavidvAnoMko bulAne lage haiM aura apane dharmasAhityAdike viSayameM unake vicAra sunane lage haiN| eka dRSTi se yaha paddhati bahuta lAbhadAyaka hai| isase jaina. dharmake viSayameM sarva sAdhAraNa janoMmeM jo bhramapUrNa vicAra phaila rahe haiM, ve dUra hote haiM, jainadharmake prati unakI sahAnubhUti bar3hatI hai aura unake sAtha hamArA sauhArda bar3hatA hai| isake sivAya jainetara vidvAnoMmeM jainasAhityake adhyayana manana karanekA utsAha bhI utpanna hotA hai / isa paddhatise hama eka lAbha aura bhI uThA sakate haiM; parantu abhI taka hama usake lie taiyAra nahIM jAna par3ate haiM aura isI lie hama apane utsavoMmeM jina vidvAnoMko apanA sabhApati banAte haiM unase kevala apane dharmasAhityakI aura apanI prazaMsA hI sunanA cAhate haiM aura sabhyatAke khayAlase yA lihAjase ve bhI hamArI icchAke anusAra hI apanA vyAkhyAna sunA jAte haiM / yadi hama kucha sahanazIla ho jAveM aura ye pratiSThita vidvAn apane vyAkhyAnoMmeM hamArI kucha truTiyoMkI bhI AlocanA kiyA kareM, samayake parivartanase hamAre dhArmika vizvAsoMmeM jo ulaTa-palaTa ho gayA hai usakI carcA kiyA kareM aura hamAre Alasya tathA pramAdake viSayameM do cAra cuTakiyA~ le diyA kareM to unakA hama para bahuta prabhAva par3a sakatA hai aura hama apanI truTiyoMko pUrNa karaneke lie saceta ho sakate haiN| AzA hai ki hamAre ague isa ora dhyAna deMge aura isa bAtakI koziza na karake ki sabhApati hamArI icchAnusAra hI kaheM unase niSpakSabhAvase yathArtha AlocanA karanekI preraNA kiyA For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jainahitaiSI kareMge / hamArI saMsthAoMmeM aba taka aneka ajaina vidvAnoMke vyAkhyAna ho cuke haiM aura isameM sandeha nahIM ki unameMse kaI eka bahuta hI mahattvake hue haiN| parantu abhI taka unameMse kisImeM bhI hameM aise vAkya sunaneko nahIM mile jinase. hama apanI truTiyoMse sAvadhAna ho jAya~ / kaI vyAkhyAnoMmeM to hamako apanI nirarthaka aura ayathArtha prazaMsA sunanI par3I hai jo dUsaroM para hamArA jhUThA prabhAva bhale hI DAle, para hamAre lie hAnihAra hI hogI / hame abhIse apanI prazaMsA sunanekA vyasana na DAla lenA cAhie / gatavarSa DA0 satIzacandra vidyAbhUSaNa mahAzayake vyAkhyAnake zeSAMzameM jo jainasaMsthAoMkI aura unake saMcAlakoMkI prazaMsA kI gaI thI, use pAThakoMne par3hA hI hogaa| lada mahAzayane bhI apanI vyAkhyAnameM yadyapi utanI prazaMsA nahIM kI hai to bhI kI avazya hai aura isI lie isa sambandhameM hameM ye paMktiyA~ likhanI par3I haiN| . pro0 ladU mahAzayake donoM vyAkhyAnoMkA abhiprAya lagabhaga eka hI hai, to bhI saMskRtakI apekSA a~garejI vyAkhyAnameM unhoMne bahuta sI jAnane yogya bAteM kahI haiM / jainadharma bauddhadharmase prAcIna hai isakA ullekha karate hue unhoMne kahA ki " I0 sanse kaI zatAbdi pahaleke bauddhagranthoMmeM jainasampradAyakA ullekha milatA hai; parantu unameM aisA koI kathana kahIM para nahIM hai ki jisase jainamatako navIna mata yA hAlakA mata kahA jAya / yaha bhI kahIM spaSTarUpase nahIM likhA ki jainamata kabase hai / jainasUtroMse bhI jo ki jaikobIke vicArAnusAra uttarIya bauddhoMke prAcInase bhI prAcIna For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| 145 granthoMse kama prAcIna nahIM haiM-patA lagatA hai ki mahAvIra svAmIke kucha zipya buddhadevake pAsa unake matakA khaNDana karaneke lie gaye the / bauddha granthoM meM bhI aisI ghaTanAoMkA ullekha hai| isase mAlUma hotA hai ki jainadharma bauddhadharmase prAcIna hai|" Age calakara unhoMne donoM matoMkI bhinnatA siddha karate hue kahA ki "jainamatake kucha siddhAnta bauddhadharmase bilakula viparIta haiM / svayaM buddhadevakA nirvANake viSayameM kyA vizvAsa thA yaha hameM mAlUma nahIM / kAraNa, eka zipyake prazna karane para unhoMne use yoM hI TAla diyA thA / parantu isameM sandeha nahIM ki bauddha brAhmaNoMke samAna kisI eka sarvavyApI AtmAko nahIM mAnate / aura to kyA unake siddhAntameM mvayaM AtmAke astitvakI bhI AvazyakatA nahIM hai / jainI AtmAko sarvavyApI to nahIM mAnate, parantu mAnate avazya haiN| bauddha matameM jo pA~ca skandha tathA unake bheda prabheda mAne gaye haiM jainamata unheM nahIM mAnatA / jainadharmake mAnanevAle kevala jAnavaroM aura per3oMmeM hI nahIM kintu jala aura khAnime tAjI nikalI huI dhAtuoMmeM bhI jIva mAnate hai| isa bAtameM ye hinduoMse bhI bar3ha gaye haiM aura isIse inake ahiMsAkSetrakA vistAra bahuta bar3ha gayA hai / jainoMmeM hinduoMke samAna AtmIka unnatike bhinna bhinna Azrama haiM; parantu bauddhamatameM aise koI Azrama nahIM hai // " kuNakake dvArA zreNikake mAre jAneke viSayameM ladmahAzayane eka naI kalpanA kI hai| kahA hai ki " vaizAlIkA rAjA ceTaka mahAvIra bhagavAnakA mAmA thA / ceTakakI kanyA celanA magadhanareza bimbisAra yA zreNikake sAtha byAhI gaI thii| zreNika zeSa. For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jainahitaiSI nAga (zizunAga) kulakA rAjA thaa| usane I0sanse 530 varSa pUrvase 502 varSa pUrvataka rAjya kiyA / bimbisArakA putra ajAtazatru yA kuNika thA / yaha kathA prasiddha hai ki bimbisArane apane putrako rAjyakA kArya soMpakara ekAntavAsa dhAraNa kara liyA thA; tathApi usane pitAko mArakara rAjya pada prApta kiyaa| pIche use pitAke vadhakA bar3A pazcAttApa huA aura vaha Atmahitake upadezake lie buddhadevake pAsa gayA aura unhoMne use apane dharmakA upAsaka banA liyaa|.... bimbisAra aura ajAtazatrukA bauddha aura jaina donoM hI dharmake granthoMmeM ullekha hai / jainazAstroMmeM likhA hai aura yaha sarca bhI mAlUma hotA hai ki mahAvIrake pratiSThita vaibhavazAlI sambandhI jainadharmase prema aura sahAnubhUti rakhate the| ataH yaha saMbhava hai ki ceTaka aura bimbisAra (zreNika ) jaina the aura ajAtazatru ( kuMNika ) bhI kamase kama apane jIvanake pUrva bhAgameM jaina thaa| apane pichale jIvanameM janakavadhake zokase dukhI hokara buddhadevake upadezase usane bauddhadharma dhAraNa kara liyA thA / aba vicAranekI bAta yaha hai ki jaba bimbisArane apane putrake lie rAjyakArya chor3a diyA thA taba ajAtazatru use kyoM mAratA? usako apane pitAse rAjyake sambandhameM DaranekA koI kAraNa hI na thA / vAstavameM ajAtazatrune isa kAraNa bauddhamatako aMgIkAra kiyA ki usane vaizAlIke rAjyako apane adhikArameM kara liyA thA aura vaha mahAvIra jinake mAmAkA rAjya thA / vaizAlIkA rAjya lelenepara-jaba mahAvIrakA nirvANa ho cukA thA-ajAtazatru jainI na raha sakA aura usane apanA mata badala liyA / vaizAlI rAjyase jainadharmako For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prasaMga | 147 1 bahuta sahAyatA milatI hogI; parantu ajAtazatrukA usa para adhikAra ho jAnese vaha sahAyatA banda ho gaI hogI / isa kAraNa yaha saMbhava hai ki jainoMne usake viSayameM pitAke vadhakI bAta gar3ha lI ho ki jisase logoMko yaha mAlUma ho ki isa ghora pApake kAraNa jainoMne usase sahAyatA lenA chor3a dI hai aura bauddhamatake vRddhirUpa prabhAvako rokane ke lie prasiddha kara diyA ho ki bauddhamatameM pitRvadha taka kiyA jAtA hai / saMbhava hai ki mere isa anumAnase prAcIna itihAsakI eka granthi sulajha ho jAve " / hamArI samajhameM jainoMpara jo yaha aparAdha lagAyA jAtA hai ki unhoMne dharmadveSa ke kAraNa ajAtazatruko pitAkA vadha karanevAlA batalAyA hai, sarvathA 'asatya hai / kyoMki jainakAthAkaroMne to ajAtazatruko ulaTA pitAke aparAdhase bacAne kI ceSTA kI hai / unhoMne likhA hai ki ajAtazatru zreNikako bandhamukta karaneke lie jA rahA thA ki zreNikane bhayabhIta hokara svayaM apane prANa de diye; putrane unheM nahIM mArA ! hA~, isa bAtakA uttara jainakathAse nahIM milatA ki zreNika kisa kAraNa kaida kiye gaye the / Age calakara zravaNabelagulake usa zilAlekhakI carcA kI gaI hai jisameM prabhAcandra aura bhadrabAhukA ullekha hai / laddUmahAzayane DA0 viMseMTa smithake itihAsake AdhArase kaI yuktiyA~ dekara yaha siddha kiyA hai ki prabhAcandra hI candragupta maurya the; unakA yaha jinadIkSA lene ke bAda kA nAma thA / unake kathanakA sAra yaha hai ki zilAlekha meM yadyapi guruparamparAmeM pahale eka bhadrabAhukA ullekha karake Age bhadrabAhukA nAma For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jainahitaiSI phirase liyA gayA hai; parantu isase unheM dUsare bhadrabAhu na samajhanA cAhie-ve antima zrutakevalI bhadrabAhu hI the / zilAlekha dUsare bhadrabAhuse bhI 500 varSa bAdakA hai, isa lie usameM AcArya paramparA batalAneke lie bhadrabAhu zrutakevalIke pIcheke AcAryoMkA nAma AnA Azcaryajanaka nahIM hai / dUsare bhadrabAhuke samayameM candragupta mauryakA honA asaMbhava hai; para pahale bhadrabAhu ( antima zrutakevalI ) se unake samayakA milAna khA sakatA hai / yadyapi legvameM prabhAcandra nAma hai, candragupta nahIM hai| parantu jisa parvata para yaha legna hai umakA nAma candragiri hai aura 'candragupta-vastI' nAmakA eka prAcIna mandira aura maTha bhI hai / isake sivA miraMgApaTTamameM mAtavIM aura navI zatAbdike kaI lekha haiM jinameM bhadrabAhu aura candragupta munIndraka ullekha hai| ina saba bAtoMse middha hotA hai ki candragupta aura prabhAcandra eka hI the| acchA hotA yadi lamahAzaya ima vivAdagrasta praznako hala karaneke lie apanI Agme bhI kucha aura prabala pramANa dete aura candragupta mauryakA jaina honA acchI taraha siddha kara dete / isake Age vyAkhyAtAne jainadharmake tattvoMkI carcA kI hai; parantu usameM koI vizeSatA nahIM jAna par3atI ! unakA isa viSayakA adhyayana bahuta hI UparAUparI jAna par3atA hai / vyAkhyAnake prAraMbhameM isa bAtako unhoMne svIkAra bhI kiyA hai| para ve AzA dilAte haiM ki Age maiM isa viSayakI ora :vizeSa dhyAna dU~gA aura isa lie jainasamAjakI orame ve dhanyavAdake pAtra haiN| For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha prsNg| 149 ___7. sumeracandra jainaborDiMga hAusa, prayAga / yaha borDiMga hAusa lagabhaga tIna varSase sthApita hai / sva0 bAbU sumarecandanIkI dharmapatnIne ise 25 hajArakI rakama dekara sthApita kiyA hai / ilAhAbAda yU. pI. meM zikSAkA pradhAna kendrasthala hai / vahA~ dUradUrake vidyArthI uccazreNIkI zikSA prApta karaneke lie AyA karate haiN| yadi unake ekatra rahanekI vyavasthA ho to bahuta lAbha ho sakate haiN| unake lie uccazreNIkI dhArmika zikSAkA pUrA pUrA prabandha na bhI ho sake to bhI apane sAdharmiyoM aura sajAtiyoMmeM mila jalakara rahanese unameM jAtiprema, dharmakI sevAke vicAra aneka tarahase puSTa hote haiM aura yaha sAdhAraNa lAbha nahIM hai / yahI socakara yaha borDiMga kholA gayA hai / isasamaya 15 vidyArthI kAlejoMkI ucca zreNiyoMmeM par3hanevAle haiN| Age isase bhI adhika honekI saMbhAvanA hai| ina vidyArthiyoMne eka sabhA khola rakkhI hai jisakI kAravAI dekhakara jAna par3atA hai ki vidyArthI utsAhI haiM aura ve apane AgAmI jIvanameM jainamamAjakI acchI sevA kreNge| unameM dhArmika aura jAtIya bhAva bar3ha rahe haiN| isa saMsthAkI jo dUsare varSakI riporTa hamAre pAsa AI hai usase mAlUma hotA hai ki saMsthAmeM kharcakI bahuta saMkIrNatA hai| pichale varSameM lagabhaga 1200 ) kA kharca huA hai jo ki amadanIse sau savAsau rupayA kama hai| Age isase bhI kama AmadanI ho jAyagI; kyoM ki dhruvaphaMDakI rakamameMse 9 haz2ArakI eka imArata kharIda lI gaI hai| jainasamAjako isa saMsthAkI ora dhyAna denA cAhie aura ise eka vizAlarUpameM sthAyI kara denA cAhie jisase isameM kamase For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jainahitaiSI kama pacAsa vidyArthI nirantara nivAsa karate rahe aura dazavIma nirdhana vidyArthIko chAtravRttiyA~ bhI milatI raheM / sabase pahale hama zrIyuta bAbU sumeracandanIkI dharmapatnIkA hI dhyAna isa ora arpita karate haiN| hama samajhate haiM ki ina do tIna varSoM meM unheM apanI ima saMsthAke phAyade mAlUma hogaye hoMge. dumma lie aba ubhe sthAyI banA inameM unheM aura vilamba na karanA cAhie / anya dharmAtmA majanoMko bhI candase. mAsikavRttiyoMme, 'pustakAma. tathA padana likhanake aura aura sAdhanoMse saMsthAkI mahAyatA karate rahanA naahie| 8. zrImatI gulAvabAIkI rAkhI / eka rAjapUtaramaNIne saMkaTake samaya eka aparicita rAjapUta yuvAka pAsa rAkhI bhejI thI aura usakA phala yaha huA thA ki usa yuvAne prANoMkI vAjI lagAkara usa ramaNIkI rakSA kI thii| zrIyuta vAva arjunalAlajI seThI bI. e. kI mahamiNI zrImatI gulAvabAine bhI isa bAra saMkaTake samayameM apane janabhAiyoMka pAma gavI bhanI hai aura AzA kI hai ki ve unakI sahAyatA kareMge: unake prANapatiko vipattima mukta karaneke lie koI prayatna vAkI na rakagnaga / gakhAka mAtha jo patra hai use par3hakara rulAI AtI hai aura hameM vizvAsa nahIM ki use sunakara kimI mahRdayakI oNgvoMmeM donAra oNma Aye binA raha jAtaMga / aba dekhanA yaha hai ki apaneko rAjapUtAMkI santAna batalAnevAlI dayAparAyaNa jainajAti isa rAkhIkI pata kahA~taka ragbatI hai aura apane samAja ke eka sevakake choTe choTe baccoM aura strIke prati usakI mahAnubhUtikA srota kucha kAma kara sakatA hai yA nahIM / For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapurarAjya, a~garez2a sarakAra aura seThIjIkA maamlaa| 151 9. sahAyatA kiijie| jainamitrake sampAdaka zrIyuta bra0 zItalaprasAdajIne seThIjIke kuTumbakI sahAyatAke lie aura dUsare prayatna karaneke lie eka phaNDa kholA hai| hama apane pAThakoMse nivedana karate haiM ki ve apanI zaktike anusAra kucha na kucha sahAyatA isa phaNDameM avazya deM aura apane mitrabandhuoMse bhI dilavAveM / rupayA jainamitra Aphisa, giragA~va-bambaIke patese yA kAzIke patese bhejanA caahie| . jayapurarAjya, a~garez2a sarakAra aura seThIjIkA maamlaa| pA corA ( khAnadeza ) meM seTha baccharAja rUpaca - ndajI eka udAra dhanika haiM / Apa sthAnaka Maha_ vAsI jaina haiM / Apane pAcorAmeM jaina aura ajaina sabake par3haneke lie eka skUla banavAyA hai / tA0 7 disambarako pUrvakhAnadezake kalekTara oTo rothaphIlDa sAhabake hAthase yaha skUla khulavAyA gyaa| usa samaya AsapAsake bahutase jaina ajaina sajjana AmaMtrita hokara Aye the / sAhaba bahAdurane dvAroddhATana karate samaya seTha baccharAjajIko unakI isa ucita: dAnazIlatAke upala For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jainahitaiSI kSyameM dhanyavAda diyA aura jaina jAtike sambandhameM bahuta hI acche zabda kahe / unhoMne kahA ki "jaina jAti dayAke viSayameM vizeSa rUpase prasiddha hai aura dayAke kAryoMmeM vaha hajAroM rupayA varca karatI hai| jainoMkI mukhakI racanAme aura unake nAmoMme jAna par3atA hai ki ve pahale kSatriya the / jaina bahuta hI zAntipriya haiM ! " jainoMke lie yaha bahuta hI santoSakA viSaya hai ki unake viSayameM eka pratiSThita yUropiyana aphasarake mu~hame itane acche zabda nikale / parantu ina zabdoMke jAnanekI jainoMko utanI jarUrata nahIM hai jitanI ki dezI rAjyoMko hai / kucha samaya pahale jAmanagara rAjyane apanI prajAke eka dhanavAn kintu nirdoSa jainako kaiTa karake usakI sArI sampatti jabta karalI thI aura use bahuta hI kaSTa diyA thA / antameM sArvajanika pukAra sunakara briTiza sarakArane usa para dayA kI aura use mukta karAyA / isI tarahakI eka vipatti jayapura rAjyameM bhI eka jainabhAI para Apar3I hai / mvArthatyAgI aura suprasiddha vidvAn paM. arjunalAlajI meThI bI. e. ko jayapura rAjyane bhI binA kimI aparAdhake havAlAtameM rakha chor3A hai aura jaisA ki sunA gayA hai rAjyane pA~ca varSa taka isI taraha kaidameM maDAte rahanekA bhI nizcaya kara liyA hai| ___ mi0 oTo rothaphIlDa jaise briTiza aphasaroMkA yaha kahanA bilakula satya hai ki " jaina bahuta hI zAntipriya haiN| " lArDa karjanane bhI yahI kahA thA aura misisa enIviseMTane abhI kucha hI dina pahale apane ' komana vila ' patrameM jaina jAtikI rAjaniSThA aura For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapurarAjya, a~garez2a sarakAra aura seThIjIkA maamlaa| 153 zAntipriyatAkA ullekha karake arjunalAlajI jaise suzikSita jaina rAjadroha kareMge yaha mAnanese sApha iMkAra kiyA hai / parantu jainoMko jo yaha briTiza sarTiphikeTa milA hai, so zahadase lapaTA huA hai| saca bAta to yaha hai ki jainajAti bahuta hI nirbala nirIha aura nAcIz2a hai| vaha mi0 rothaphIlDake batalAye hue asalI kSatriyatvako kho baiThI hai aura bahuta hI poca kamajora bana gaI hai| yadi aisA na hotA to aisI zAnta niraparAdha aura sAhUkAra prajA para isa prakArakA atyAcAra yA julma kabhI na ho sakatA / saba jagaha dubale hI satAye jAte haiM ! narama pilapilI cIjameM sabhI koI uMgalI ghUsanA cAhatA hai / Ida bakarIkI hI hotI hai, bAghakI Ida kahIM bhI sunAI nahIM dii| jaina yadi mila rothaphIlDake kathanAnusAra vAstavameM kSatriya hote to apanI sArI jAtiko aura dharmako kalaMka lagAnevAle isa julmako ve kabhI sahana na karate aura ina daza mahinoMmeM koI na koI ucita upacAra kiye binA na rahate / abhI abhI kucha sajjanoMne zrIyuta arjunalAlajIke chuTakAreke lie jayapura rAjyako prArthanApatra bhejanA zurU kiye haiM; parantu isa tarahakI bhikSAoMse ho kyA sakatA hai ? jo rAjya niraparAdhI nAgarikoMko kisI prakArakA doSa siddha hue binA hI jelameM lUMsa diyA karate haiM, jinameM vama. itanA hI prajAprema hai-itanA hI svadeza prema hai-apane rAjyake sAre bhAratavarSameM Adata aura pUjita honevAle hIrAoMke prati isI prakArakA abhimAna hai, ve rAjya kyA isa yogya ho sakate haiM ki unase prArthanA kI jAya yA unake Age For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jainahitaiSI hAhA khAI jAya ? prArthanAkI yathArthatA aura prArthiyoMke hRdayakI pIr3A samajhanekI yogyatA rakhanevAle mastaka aura hRdayoMkI kyA unameM saMbhAvanA ho sakatI hai ? mi0 rothaphIlDa, Apa jainoMke nAmoM parame bhale hI unheM kSatriya ThaharAie; parantu unake muMhaparame to unheM-maiM svayaM jaina hU~ to bhI-kSatriya nahIM mAna sktaa| jinake mu~ha para kSatriyake lakSaNa hoM unake hRdayameM kyA kSatriyoMke zaurya aura mvadezapremakA abhAva ho sakatA hai ? aphasosa ki a~gareja to hameM kSatriya banAnA cAhate haiM; parantu hama svayaM -- dAsa' hI bane rahane vaza hai-hama apane nAmoMke sAtha * dAsa' par3hako jor3ane bhI lage haiM / rothaphIlDa sAhabake ina kSatriyoMke hAthameM prArthanA karane yA hAhA khAnekI taravAra aura glazAmadakI DhAla, basa ye do hI to hathiyAra raha gaye haiN| ina kSatriyoMkI yadi jayapura rAjya kucha sunAI na karegA to phira bahuta huA to ye briTiza sarakArake pAsa pukAra macAnekA-vinatI karanekA hathiyAra uThAnekI bahAdurI dikhalAveMge / bhalA, yaha hamAre kitane durbhAgyakI bAta hai ki hameM dezI rAjAoMke duHkhoMke mAre videzI gajAkI zaraNa lenI par3atI hai / saMbhava hai ki rAjanItikI koI kalama aisI nikala Ave jisase briTizasarakAra bhI eka dezIrAjyake isa kAmameM hastakSepa karanese iMkAra kara deve / aisI dazAmeM bhI hameM AzA nahIM hai ki isa viSayameM jainajAtike ague zAnti, satya, rAjaniSThA aura dharmAnukUla rItise bhI koI upAya karaneke lie ekaTA hoNge| mi0 gAMdhIna jo niSkriya pratirodha yA zAntavirodha ( Passine Resistence ) kA zastra dakSiNa AphrikAmeM uThAyA thA vaha athavA usase milatA huA For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapurarAjya, a~garez2a sarakAra aura seThIjIkA mAmalA / 155 dUsarA koI hathiyAra bhI ye rothaphIlDake kSatriya nahIM uThA sakate / taba kyA karanA cAhie ? kyA vinatiyA~ yA prArthanAyeM na kI jAveM ? nahIM, bilakula nahIM / kyA hama dekhate nahIM haiM ki isa tarahake saikar3oM bhikhArI roTIke Tukar3oMke lie prArthanA karate karate thaka kara mara cuke haiM ? zAsanake madake sAtha dayAkA rahanA bahuta hI kaThina hai / aura bhIkha mA~gI hI kyoM jAve aura kisase mA~gI jAve ? kyA dezake eka dezI rAjAke viruddha videzI rAjAse ? kyA yaha mA~gI huI bhIkha mila jAvegI ? milanA asaMbhava nahIM hai; tathApi merI samajhameM aisI bhikSA mA~ganekI apekSA eka svadezI nAgarikakI citA jo eka svadezI rAjAne cetAI hai aura jisakI dhadhakatI huI jvAlAko usake svadharmI bhAI tamAzagIra banakara majese dekha rahe haiM, usa citAmeM cupacApa jala jAnA hI eka kSatriya jaina svayaMsevakake lie adhika zobhAspada hogA / yAda rakhanA cAhie ki isa citAkI bhasma para bhaviSyake dezabhakta yuvaka smaraNastaMbha khar3A kareMge aura usameM nimnalikhita lekha likheMge: jayapuranivAsI, kSatriyavaMzI jainasvayaMsevaka zrIyuta arjunalAlajI seThIne apane uccatama dharma aura priyatama dezakI gauravarakSArtha dayAkI bhikSA nahIM mA~gakara, (apUrva svArthatyAgakara ) kRtaghna aura kartavyahIna jainoMko rulAMkara jAgRta karane ke lie For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jainahitaiSI aura svadezAbhimAna, svaprajApAlana aura rAjakartavyakA / apane rAjAko jJAna karAneke lie isa sthala para sAhasapUrvaka Atmotsarga kiyA hai, isa antima prArthanAke sAtha ki merI bhasmameMse deza aura dharmakA gaurava baDhAnevAle aneka sacce kSatriya jainaputra utpanna hoM! . * itanA likhe jAneke bAda mAlUma huA ki jayapura rAjyane tA0 5 disambarako yaha AjJA nikAlI hai ki " arjunalAlajI seThIkA rAjanItika SaDyaMtroMse nikaTa sambandha hai aura usakA yaha AcaraNa rAjyaniyamake viruddha hai / aise puruSako svataMtra rakhanA bhayaMkara hai, isa lie pA~ca varSa taka yA jabataka dUsarA hukma na nikale tabataka vaha hirAsatameM rakkhA jAya / " pAThakoMko mAlUma hogA ki ArA mahantakesa aura dillI SaDyaMtra kesameM paM0 arjunalAlajI seThI bI. e. sandehake kAraNa pakar3e gaye the; parantu niyamAnukUla jA~ca par3atAla karanese una para koI aparAdha siddha nahIM huA / aise bhayaMkara aparAdhakA z2arA bhI subUta milatA to briTiza sarakAra unheM kaThinase kaThina daNDa diye binA nahIM rahatI aura aisA honA hI cAhie; parantu jaba briTiza sarakAra pUrI pUrI chAnabIna kara For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapurarAjya, aMgarez2a sarakAra aura seThIjIkA maamlaa| 157 cakanake antama unheM doSI yA daNDapAtra kahanese iMkAra karatI hai taba mAlUma nahIM hotA ki jayapura rAjyane ATha mahInese binA aparAdha pramANita kiya kima AdhArase hirAsatama DAla rakkhA hai| kyA briTiza gajyaka adhikArI aura sarakArI vakIla aparAdha samajhanakI yA daNDa denekI zakti nahIM rakhate haiM nimama jayapura rAjyako briTiza rAjyakI rakSAke lie yaha kaSTa uTAnakI AvazyakatA A par3I hai ? kyA jayapara sTeTa yaha siddha karanA cAhatA hai ki briTiza rAjya eka dezI gAyakI madada ke binA apanI rakSA karanemeM samartha nahIM hai ? aura yadi anunalAlajI manamuca hI aparAdhI hai to phira unake Upara balamavallA mukadamA calAkara sajA danama kyoM AnAkAnI kI jAtI hai ? kyA rAjadrohIko sirpha najarakaidameM rakhanekI hI majA kAphI hai ? sirpha eka sandeha yA vahamase kisI garIba prajAko kinA aparAdha siddha kiya mahInoM najarakaida gvanA aura phira pAMca varSa naka kadameM rakhanakA AnAI DalanA. isake lie kyA kisI aMgarejI yA dazA kAnunakA AdhAra hai : yaha bhI mAlUma huA ki abhI kucha hI dina pahale devadarzana banda kara deneke kAraNa seThInIne 1-12 dina taka annapAnIkA mparza nahIM kiyA thaa| isame jayapura rAjya aura vAyasarAya mAhavakI sevAmeM jainoMkI orame kSamAyAcanAke lie bImA tAra bheje gaye the| parantu merI samajhameM rAjadrohakA sandeha hone para bhale hI vaha jhUThA hI kyoM na ho--iyAkI yAcanA kadApi ThIka nahIM ho sakatI / dayA nahIM, hama kevala nyAya cAhate haiM aura hamArI yaha ma~ganI bhikSA nahIM For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jainahitaiSIwwwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm kintu pharyAda hai / yadi koI jaina kisI aura kAraNase phA~sI para laTakAyA diyA jAtA to hama loga usake lie isa taraha kI ma~ganI na karate; parantu jaba eka jaina-suzikSita jaina grejyueTa para rAjadrohakA sandeha prakaTa kiyA jA rahA hai aura isase sArI jainajAti para-jisameM Aja taka kabhI kisI prakArake rAjadrohakI ghaTanA nahIM huI hai, jisako bar3e bar3e briTiza adhikArI zAntase zAnta rAjabhakta prajA batalAte haiM aura jisa jAtimeM sArI duniyAkI sArI jAtiyoMkI apekSA choTese choTe aparAdha bhI bahuta hI kama hote haiMeka bhayaMkara kalaMka lagAyA jA rahA hai, taba yaha pukAra uThAnI par3I hai aura kahanA par3A hai ki yA to arjunalAlajI seThI para niyamAnusAra rAjadrohakA aparAdha pramANita karake unheM kaThina daNDa do. yA dayAke lie nahIM kintu dezake gauravake lie, nyAyake lie, prajApAlanake U~ce dharmakI rakSAke lie unheM nirdoSa prakaTa karake zIghra chor3a do| __ rAjadroha ? jayapurameM rAjadrohaH? bilakula jhUTha ! sarvathA asaMbhava ! briTiza zAsanake asAdhAraNa rAjaniSTha jayapura rAjyameM rAjadrohiyoMke rahane yA janma lenekI bAta kahanA eka tarahase jayapura rAjyakA apamAna yA ' lAibala' karanA hai / yUropameM lar3AIkA prAraMbha hote hI jo mAravAr3I DhU~DhArI jaina apane apane gA~voMko nau do gyAraha ho gaye the, usa Darapoka jAtike jainabAlakoMmeM-aura so bhI usameM, jisakI a~garejI vidyAke jItor3a parizramase zArIrika sampatti bilakula luTa gaI hai-khUna aura rAjadroha karanekI zaktikI kyA kabhI For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapurarAjya, a~garez2a sarakAra aura seThIjIkA maamlaa| 159 NAVvvvvvvvvvvvvv saMbhAvanA ho sakatI hai ? yaha havAI khayAla-yaha bahamakA bhUta jainajAtikI cirakAlakI kIrtiko mailI kara degA aura isa bilakula asatya tathA hAnikAraka bhramako sthAna degA ki jayapura rAjyameM bhI briTiza-zAsanake viruddha vicAroMko poSaNa milatA hogaa| isI lie hama cAhate haiM ki isa prazna para gaMbhIratAse vicAra kiyA jAya aura usa mArgako aMgIkAra karanekI dUraMdezI dikhalAI jAya jisase ki rAjya aura jainaprajA donoMkA vizeSa hita ho / __ hirAsatameM devadarzanakI rukAvaTa ! aura so bhI hindarAjyameM ! hindamAtA, aba tujhe bhaviSyake sukhakI jhUThI AzAyeM dekara apane santAnoMko vyartha hI bhulAye rakhanekI ceSTA na karanI cAhie / jisa durbhAgyase AryabhUmike pairoMmeM mugala Adi rAjAoMkI ber3I par3I thI usakI apekSA yaha durbhAgya bahuta hI duHkhadAyaka hai ki AryadhamarakSaka rAjAoMkI dharmabhAvanA para jar3avAdiyoMkA itanA gaharA prabhAva par3a gayA ! isa duHkhako mahanekI apekSA to yahI acchA hai ki hindakA vilakula hI anta ho jAya / merA vizvAsa hai ki dharmabhAvanAkI sabase adhika AvazyakatA aparAdhiyoMke lie-jelake kaidiyoMke lie hai aura sabhya dezoMkI jeloM meM to dharmopadezakA khAsa prabandha rahatA hai-kaidiyoMko dharmagrantha bhI bA~caneke lie diye jAte haiM ki jisase unameM nIti aura dharmake bhAva utpanna hokara bar3hate rheN| jo hindUrAjya svayaM mUrtipUjaka hai aura jo saikar3oM devamandiroMke kharcake lie rAjabhaMDArase hajAroM rupayA prativarSa detA hai, vaha mAlUma nahIM kisa dharmadRSTise jinadevake darzana karanekI apane eka kaidIko For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 'jainahitaiSI - manAI karatA hai / kyA jayapura rAjyako yaha bhaya hai ki choTese choTe jIvakI rakSAkA upadeza denevAle aura kAnoMmeM kIle ThokanevAle zatruko tathA atyanta duHkhaprada DaMka mAranevAle sA~pako bhI kSamA kara denevAle jinadevakI mUrtike darzanase eka kaidIko khUna yA rAjadroha karanekI uttejanA milegI ? yaha bAta niHsandeha hokara kahI jA sakatI hai ki kisI bhI dayAsAgara aura zAntadevakI mUrti manuSyako koI burA kAma karane meM pravRtta yA uttejita nahIM kara sakatI / taba kyA eka hindUrAjyake lie hinduoMke dharmavrata - devadarzana ke niyamako jabardastI banda karAnA ucita ho sakatA hai ? kisI manuSyane cAhe jitanA bar3A aparAdha kiyA ho; parantu use usake dharmase bhraSTa karanekI kisI bhI sarakArako sattA nahIM hai / aparAdhIko zArIrika kaSTa pahu~cAne ke lie kar3ese kar3e niyama banAye gaye haiM; marantu usake dharmameM antarAya DAlane kI sattA Aja taka kisI paramezvarane, devane yA prajAne kisI bhI rAjAko nahIM dI hai / alAhAbAda ke ' lIDara' meM seThIjIke sambandha meM 'jasTisa' nAmadhArI mahAzayane jo lekha chapavAyA hai vaha prAyaH sabhI prasiddha patroMmeM prakAzita ho cukA hai / usameM briTiza sarakArase seThIjIke viSayameM bIsoM prazna kiye gaye haiM jina sabakA sArAMza yaha hai ki kisI prakArakA aparAdha siddha na hone para jayapura rAjyake dvArA unako vyartha kaSTa kyoM dilAyA jA rahA hai ? jasTisake praznoMse adUradarzI loga isa tarahakA anumAna karane lagate haiM ki seThIjIko kaida rakhaneke lie briTiza sarakArane hI zAyada kucha For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapurarAjya, a~garez2a sarakAra aura seThIjIkA mAmalA / 161 yukti kI hogI; parantu rAjabhakta bhAratavAsiyoMko apane mastakameM isa tarahake anumAnako kSaNa bharake lie bhI na Tikane denA cAhie / jo aMgarejI sarakAra beljiyama sarIkhe gaira dezakI rakSA ke lie apane lAkhoM manuSyoMko kaTA DAlanekI udAratA aura nyAyapriyatA prakaTa karatI hai vaha apanI nirIha prajAke eka manuSyako aparAdhakI jA~ca kiye binA hI hirAsata meM rakkhegI, rakhavAvegI yA koI cAla calegI, isa bAta para jarA bhI vizvAsa nahIM kiyA jA sakatA / yadi thor3I derake lie yaha bAta mAna bhI lI jAya, to bhI jayapura rAjya isa mAmale meM nirdoSa siddha nahIM ho sakatA / jayapura rAjyane apane hRdaya se viruddha - kisI ke kahane mAtra se eka apanI hI nirdoSa prajAko bandhanameM DAla rakkhA hai, isase kyA isa itane bar3e pahalI zreNIke dezI rAjyake caritrabalakI kamIkA pramANa nahIM milatA hai ? aura devadarzanakI manAI bhI kyA a~garez2a aphasaroMkI AjJAse huI hogI ? kyA isa tarahakI z2arA z2arAsI bAtoMke hukma bhI usI taraphase Ate hoMge ! isase sApha samajhameM AtA hai ki isa beqAnUnI dayArahita mAmalekA sArA uttaradAyitva jayapurarAjyake hI sira para hai / becAre dezI rAjya itanA bhI nahIM jAnate haiN| ki rAjabhaktikA isa tarahakA amaryAdita svA~ga banAnekI taiyArI meM hama apane rAjya meM rAjadrohakA astitva siddha kara DAlanekI bar3I bhArI bhUla kara rahe haiM aura sAtha hI apanI prajAke hRdaya meM aruci utpanna karAke apanA hI ahita kara rahe haiM / cAhe jo ho, para samajhadAra bhAratavAsiyoMko to bhAratake eka dezI 1 For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jainahitaiSI - rAjAke viruddha, videzI sarakArase ucita sahAyatA mA~ganekI bhI koziza na karanA cAhie / jaba bADha hI khetako khAne lagI taba nyAyakI prArthanA karaneke lie bAhara kisake pAsa daur3A jAya ! taba aura kyA upAya kiyA jAya ? kucha nahIM, sahanA - sahanA aura svadezI rAjAoMkI isa prakArakI buddhike lie A~sU bahAnA, basa yahI eka acchA mArga hai / saMbhava hai ki ina svadezAbhimAnI A~su - oMke pravAhase dezI rAjAoMke hRdaya dhulakara nirmala bana jAyeM aura videzI sarakArakA bhI isa mAmale se bhAratavAsiyoMkI rAjabhaktike viSayameM vizeSa U~cA khayAla ho jAve / mAnanayi vAyasarAya sAhabake pAsa saikar3oM arjiyA~ kabhIkI pahu~ca cukI haiM; to bhI aba taka unakA koI phala nahIM huA hai / kAnapurake masajidasambandhI daMge meM hamAre isa prajApriya aphasarane svayaM bIca meM par3akara saikar3oM musalamAnoMko chor3a diyA thA / yaha saca hai ki jainajAti eka rovanI, sAhasahIna aura nirIha jAti hai, isa lie isase kisI prakArakA maya nahIM hai, tathApi yaha bhI eka bhAratavAsI prajA hai, kevala isI nAte se isakI prArthanAoM para dhyAna denemeM kisI tarahakI DhIla na honA caahie| aisI zAnta aura rAjabhakta jAti para rAjadrohakA kalaMka laga jAnA jisa taraha jaina jAtike lie burA hai usI taraha prajApriya sarakArake lie bhI ahitakAraka hai / yaha eka sAmAnya niyama hai ki corI nahIM karanevAleko yadi loga cora samajhakara cora kahane lageM, to vaha kucha dinoMmeM apanA ' acaurya' kA abhimAna . bhUlakara corI karanemeM pravRtta ho jAyagA / jisa taraha vaha corI nahIM For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lukamAnakA kaul| 163 karanevAlA jabardastI cora banAyA jAtA hai usI taraha eka rAjabhakta zAnta jAti para rAjadrohakA jhUThA doSa mar3ha diyA jAyagA to isa jAtimeM bhI yaha chUtakI bImArI phaila jAnekA bar3A bhArI bhaya hai| kyoMki yaha eka svAbhAvika pariNAma hai| vartamAna yuddhako dekhate hue vicArazIla sarakArako cAhie ki vaha bahamoM aura zaMkAoM para racI jAnevAlI bhayaMkara imAratoMko izArA milate hI-patA pAte hI girA de aura hara tarahase prajAke sampUrNa aMgoMko apane pUrNa vizvAsa aura pyArameM rakhanekA yatna kare / jainajAti prArthanA kare yA na kare, jaba sArvajanika patroMne isa viSayameM AvAz2a uThAI hai taba usI AvAz2a parase hI prajApriya vAyasarAyako isa mAmalemeM Age bar3hakara prajAke asantoSako zAnta kara denA cAhie / jahA~ taka hama jAnate haiM isa tarahake mAmaloMmeM mAnanIya vAyasarAyakA dayAbhAva, anubhava aura rAjanItipATava bahuta hI bar3hA car3hA hai| bambaI, ... tA. 26-1-15] bADIlAla motIlAla shaah| lukamAnakA kaul| (kuttA ghRNita kyoM samajhA jAtA hai ? ) 1-kisIne yaha lukamAnase jAke pUchA / z2arA isakA matalaba to samajhAiegA // 2-z2amAnemeM kutteko saba jAnate haiN| 'vaphAdAra' bhI usako saba mAnate haiM / For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jainahitaiSI 3-yaha karatA hai jo apane mAlika pai kurboN|.. khilaunA hai baccoMkA gharakA nigahabAM // 4-bharA hai vaha khUne-muhabbata ragoMmeM / sagoMmeM na dekhA jo dekhA saMgoMmeM // 5-jehAMmeM hai mazahUra isakI bhalAI / magara nAmameM hai kyA isake burAI ? 6-kisI AdamIko kaheM hama jo kuttaa| to muMha para vahIM de palaTa kara tamAcA // 7-par3e mAra khAkara bhI vaha duma dabAnA / ki durzavAra hojAya pIchA chur3AnA // 8-kahA usase 'lukamAna' ne bAta yaha hai| . khulI bAta hai kucha mui~mmA nahIM hai / 9-yaha mAnA, hai bezaka vafAdAra kuttaa| bar3A jAMnisAra aura gamavAra kuttA // 10-magara kisase hai usakI yaha kharakhvAhI / ___yaha Tukar3oM pai hai sabake gharakA sipAhI // 11-fakata AdamI para hai saba jAMnisArI / magara qaumakI kauma duzmana hai sArI // 12-yaha rakhatA hai dilameM muhabbata parAI / khaTakate haiM isakI nigAhoMmeM bhAI // . 1 prANa / 2 bali / 3 rakhavAlA / 4 kuttoMmeM / ' 5 jahAnameM-duniyAmeM / 6 kaThina / 7 guuddh'baat| 8 prANanyochAvara karanevAlI / 9 kSamAvAn / For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna aura zIlakA rahasya / 13-naz2ara Ae usako agara gaira kuttaa| to phira dekhiye usakA tyaurI badalanA // 14-burA kyoM na mAneMge ahale-hamaiyyata / ki gairoMse ulaphata sagoMse adAvata // 15-na jisane kabhI kaumako kauma jAnA / kahe kyoM na 'maradUda' usako z2amAnA / / (Arya-gajaTase) dAna aura zIlakA rahasya / p . ..Ol / ODE dAna / nuSyako paidA hote hI sahAyatA-dayA-dAnakI AvazyakatA hotI hai / use prakRti prakAza aura havAse sahAyatA detI hai. mAtA dUdhakA dAna detI hai, pitA vastrAdikI AvazyakatA pUrI karake dayA dikhAtA hai aura kuTumbIjana bolanA calanA sikhAte haiN| sahAyatAdayA-dAna vinA AdamI kadApi jIvita nahIM raha sakatA / jina jIvanopayogI padArthoMko hama dUsaroMse lekara jIvita rahate haiM, ve padArtha dUsaroMko na dekara jIvita rahanA kyA manuSyatva kahA jA sakatA hai ? jo manuSya dUsaroMkI sahAyatAke vinA kSaNabhara jIvita nahIM 1 svAtmAbhimAnI / 2 prem| For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jainahitaiSI - raha sakatA vaha yadi dUsaroMke prati udAratA na dikhAkara apanI iMdriyoMkI tRptimeM hI masta rahe to kyA usakA yaha kArya asahya nahIM hogA ? kyA yaha kama pApana hai ? manuSyatAkA sabase prathama yadi koI lakSaNa ho sakatA hai, dharmakA sarvotkRSTa mUla siddhAnta yadi koI mAnA jA sakatA hai, to vaha 'dAna' yA AcaraNameM lAI gaI 'dayA' athavA vyavahArameM lAI gaI ' sahRdayatA' hI hai / yaha bAta DaMkekI coTa kahI jA sakatI hai ki jahA~ aisI sahRdayatA nahIM, jahA~ aisI ArdratA nahIM, jahA~ dAna nahIM, jahA~ hRdayakA audArya nahIM, vahA~ dharmakA aMza bhI nahIM, - manuSyatvakA nAma mAtra bhI nahIM / yadi koI vyakti kisI bhI dharmakI kaThinase kaThina kriyAoMko caubIsoM ghaMTe sau varSa paryaMta karatA rahA ho; parantu sahAya - dayA dAna ke tattvoM se vimukha rahA ho to usakI manuSya yA mahAtmA ke nAmase pahacAne jAnevAlI AkRtiko hama sivAya pazuke aura koI nAma nahIM de sakate / kyoMki jahA~ nIMva hI nahIM hai, vahA~ makAnakI kyA carcA ? jahA~ kevala svArthahIkI saMkucita sImA lohekI sA~kaloMse dRr3hatAke sAtha rakSita ho, vahA~ amaryAdita devakA nivAsa kisa prakAra ho sakatA hai ? jahA~ niraMtara pAzava vRttiyoMkA smaraNa kiyA jAtA hai, vahA~ devakI AkRti kaise prakaTa ho sakatI hai ? garaja yaha hai ki jahA~ ArdratA-dayA--sahAnubhUti-sahAyatA karanekI uma~ga - dAna denekA ullAsa-nahIM, vahA~ dharma yA manuSyatvakA honA sarvathA asambhava hai / jo dAna yA dayA, ijjatake lie, bar3appanake lie, badaleke lie yA sparddhAse kI jAtI hai, use Atmika yA vAstavika dharmameM koI For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna aura zIlakA rahasya / 167 sthAna nahIM mila sakatA / arthAt na vaha saccA dAna hai aura na saccI dayA hai| dharmameM-AtmAmeM-manupyatvameM kevala tumhAre hI AzayakI tumhAre pariNAmoMkI kImata hai; bAhyarUpa, dikhAvA yA kRtyoMkI nahIM / hRdayako hI manuSya kaha sakate hai, zarIrako nahIM / zarIra to kevala hRdayakI AjJAoMkA pAlana karanevAlA yaMtra hai / ataH manupyake kRtyoMkI parIkSA usake hRdayagata bhAvoMke yA pariNAmAMka AdhArase hI hotI hai aura hRdaya hI zuddhAzayapUrvaka kiye hue zubhakAkI kasaratase dhIre dhIre adhikAdhika vikasita hotA huA antameM amaryAdita bana jAtA hai tathA AtmAko devagati yA siddhagati prApta karA detA hai / yadi kisI sabhAmeM eka "manupyako bar3A banAkara usako khUba caDhAyA jAya-tArIpheM kI jAya~ aura vaha dazalAkha rupaye kisI kAryameM de de, to isase yaha na samajhanA cAhie ki usane dayA kI hai. dAna kiyA hai yA ArdratA dikhAI hai| isase usakA hRdaya vikasita nahIM hogA; usakA AtmA praphullita nahIM hogaa| yadyapi yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki usakA kiyA huA dAna nirupayogI hai; kyoMki jina logoMkA vaha kisI na kisI samayama RNI banA thA, unakA usane RNa cukAyA hai, aura una logoMne bhI usase lAbha uThAyA hai; parantu usako sivAya pratiSThita vananeka-prazaMsA prApta karaneke aura kucha lAbha nahIM huA; devI lAbhase vaha vaMcita hI rahA / jisa manuSyakA hRdaya hI Ardra hai, jisameM dayA-dAna-sahAyatAke aMkura maujUda haiM, vaha jahA~ kahIM adhika zArIrika yA jJAnasaMbaMdhI sahAyatAkI Ava For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSImmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm zyakatA dekhatA hai, vahIM yathAzakti sahAyatA karatA hai; . parantu vaha kevala hRdayakI umaeNgase hI karatA hai| yaha sahAyatA usane gupta rItise kI ho, cAhe prakaTarUpase ( usa samaya jaisA maukA ho ); kintu usakA hRdaya usase ullasita hotA hai, vikasita hotA hai, aura eka apUrva AnandakA anubhava karatA hai / isa taraha dAnaguNa yaha dazalakSaNa dharmakA, AtmAkI upAsanAkA, IzvarakI bhaktikA prathama maMtra hai-prathama sopAna athavA sIr3hI haimUla siddhAnta hai / dravyatyAgI yogI dravya nahIM rakhate, kevala itane hI kAraNase ve isa dAnaguNase vimukha nahIM raha sakate / yaha pahale hI kahA jA cukA hai ki kevala dravyadAna hI dAna nahIM haidhanI hI dAna kara sakatA ho, aisA nahIM hai / hRdayakI ArdratA aura Antarika sahAnubhUti hI dAnakI jananI hai; isalie dayAmUrti saMta to gRhasthoMkI apekSA bhI anantaguNA dAna kara sakate haiManantaguNA upakAra kara sakate haiN| jIvanako sahya banAnevAle, AzvAsana dilAnevAle, manako utsAhita karanevAle, zAntiko denevAle unake vacana aura mukhamudrA lAkhoM karor3oMke dAna se bhI vizeSa kImatI haiN| jJAnake sAdhana pUre karanevAlI kisI na kisI prakArakI zaktike hone para bhI, jo sAdhu yA tyAgI brahmacArI isa viSayameM udasInatA yA lAparavAhI batAte haiM aura apanI kIrti, pUjA yA khyAtike lie apane bhaktoMse kharca parizrama yA ThATavATa karavAte haiM aura isako dharmaprabhAvanAkA nAma dete haiM, unameM dharmakA pahalA aura mUlatattva dAna ( dayA ) bilakula nahIM hai / unase hamaloga For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna aura zIlakA rahasya / 169 hAnike sivA kisI prakArake lAbhakI z2arA bhI AzA nahIM kara sakate / zIla / jahA~ dAna nahIM vahA~ zIla yA cAritra kadApi nahIM Thahara sakatA / hRdayakI vizAlatA ke binA kSamAbuddhi, sahanazIlatA, indriyanigraha aura vRttisaMkSepakA honA sarvathA asaMbhava hai / vIra bhagavAnne dAnake pazcAt zIlakA upadeza diyA hai; parantu yaha smaraNa rakhanA cAhie ki kevala brahmacaryapAlanako hI zIla nahIM kahate haiM; yaha cAritra ( Character ) ke arthameM bhI AtA hai / isa guNakA spaSTa jJAna honeke lie, bAraha vratoMkI yojanA kI gaI hai / maiMne ina vratoMkA 'svarUpa isa taraha samajhA hai: ( 1 ) aisI sAvadhAnI se - yatnAcArase ( Guardedy-thougbtfully ) kArya karo, vacana kaho aura vicAra karo ki jisase kisI jIvako kaSTa na phuNce| aisI koziza karo, jisase kama se kama jIvoMko kamase kama kaSTa pahu~ce / ( ahiMsA ) ( 2 ) jisa bAta ko tuma jisa usako usa hI rUpameM prakaTa kro| prakArakI tabadIlI na kro| lokeSaNAko kuemeM pheMka do| nindA karanA, rUpameM jAnate ho - mAnate ho, lAbha yA Darase usameM kisI lokabhaya, naitika nirbalatA aura isI taraha ha~sI dillagI karanA, para phijUla gappeM hA~kanA Adi hAnikAraka yA lAbhahIna-nirarthaka pravRttimeM vacanabalakA bhI duruyoga mata karo / ( satya ) ducation For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jainahitaiSI- . (3) jisa cIz2a para, jisa manuSya para, jisa haqa para yA jisa kIrti para tumhArA vAstavika adhikAra na ho, usa para adhikAra karanekI koziza kabhI mata karo-dUsareke hakameM dakhala mata do| ( acaurya) (4) tumheM jisa vIrya yA parAkramakI prApti huI hai, vaha tumhArI aura dUsaroMkI unnati karaneke lie sabase pradhAna aura uttama sAdhana hai / usako pAzavika pravRttiyoMke saMtuSTa karanemeM mata khoo| ucca AnandakI pahacAna karanA sIkho / yadi bana sake to akhaNDa brahmacArI raho, nahIM to aisI strI khojakara apanI sahacAriNI banAo jo tumhAre vicAroMmeM vAdhaka na ho aura usahIse saMtuSTa rho| agara sahacAriNI bananeke yogya koI na mile, yA milane para vaha tumako prApta na ho sake, to avivAhita rahanekA hI prayAsa karo / vivAhita sthiti cAroM tarafa ur3atI huI manovRttiyoMko rokaneke liesaMkucita yA maryAdita karaneke lie hai / vaha yadi donoMke yA ekake asaMtoSakA kAraNa ho jAya to ulaTI hAnikAraka hogii| ataH apanI zakti, apane vicAra, apanI sthiti, apane sAdhana aura pAtrIkI yogyatA ina sabakA vicAra karake hI byAha karo; nahIM to ku~vAre raho / yaha mAnA jAtA hai ki byAha karanA hI manuSyakA mukhya niyama hai aura ku~vArA rahanA apavAda hai; parantu. tumheM isake badale ku~vArA rahakara brahmacarya pAlanA yA sArI athavA . mukhya mukhya bAtoMkI anukUlatA hone para byAha karanA, ise hI mukhya niyama banA lenA cAhie / vivAhita jIvanako viSayavAsanAke For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna aura zIlakA rahasya / 171 lie, amaryAdita, yatheccha, svataMtra mAnanA sarvathA mUla hai / vAsanAoMko kama karanA aura Atmika ekatA karanA sIkho / azlIla zabdoMse, azlIla dRzyoMse aura azlIla kalpanAoMse sadaiva dUra rho| tuma kisIke sagAI vyAha mata kro| kyoMki tumheM isakA kisIne adhikAra nahIM de rakkhA hai| vivAhake Azayako nahIM samajhanevAle aura sahacArIpanake kartavyako nahIM pahacAnanevAle pAtroMko jo manuSya eka dUsarekI balAt prApta huI dAsatA yA gulAmImeM paTakatA hai, vaha cauthe vratakA atikrama karatA hai, dayAkA khUna karatA hai. corI karatA hai / ( brahmacarya ) ( 5 ) parigraha athavA mAlikIkI icchAko kama kro| maiM sabako bhoga, maiM karoDapati banU~, maiM mahaloMkA mAlika baneM, isa tarahake maiM-maiM-maya, svArthamaya, saMkINe vicAroMko jitanA bane utanA kama karo / isa AjJAkA yaha uddeza nahIM hai; ki tuma na~ge hI phiro. gharavAra rahita bAbA bana jAo, bhakha maro. kuTuMbakA pAlana poSaNa na karo, use yoM hI marane do. kintu yaha matalaba hai ki lobhaprakRti. mohaprakRti, mamatvabhAva aura jar3a padArthoMkI prAptimeM hI Ananda mAnanA, ina bAtoMkA parityAga karo aura sacAIse, buddhimAnIse, jI jAnase vyavasthApUrvaka kiye hue udyamase jo dhana tumheM prApta ho, use apanI aura apane AzritoMkI AvazyakatA pUrI karanemeM kharca kro| isake sivAya jo dravya bace use usa para mamatva na rakhate hue auroMkI AvazyakatAyeM pUrI karanemeM bar3e AnaMdase vyaya karo / parigraha para jitanA kama mamatva rakkhoge utanI hI tumheM vizeSa zAMti milegI / ( aparigraha) For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jainahitaiSI - ( 6 ) nirarthaka, upayogarahita, bhramaNa bhI jitanA bana sake utanA kama karo / ( dignata ) (7) upabhoga aura paribhogakI lAlasAko maryAdita karo / apanI AdatoMko sAdI, AtmasaMyamI, niyamita aura mitAhArI banAo / tumhArI AvazyakatAyeM jitanI kama hoMgI utanI hI tumhArI cintAyeM, upAdhiyA~ aura lAlaca bhI kama hoMge aura adhika mahattvakI bAtoMkI ora jI lagAne ke lie bhI vizeSa samaya milegA / dekhAdekhI se, jhUThe khAnadAnI khyAlase, hama bar3e aura acche dikheMge isa taraha kI mUrkhatAyukta lolupatAse, mithyA ADambarakI icchAse aura guNadoSa samajhanekI buddhike abhAvase gairajarUrI AvazyakatAyeM utpanna hotI haiM, aura ve zArIrika nirbalatA, mAnasika adhamatA aura buddhihInatAko janma detI haiM / ataH upabhoga paribhogake padArtha AvazyakatAnusAra ve hI jo upayogake siddhAntako uttara de sakeM- rakkho / ( bhogopabhogaparimANa ) ( 8 ) vyartha kAryoMmeM apane mana, vacana aura kAyakI pravRtti na karo / lar3AI jhagar3A, niMdA, durdhyAna, cintA, kutarka, kheda aura bhayameM zarIrasaMpatti, dhanasampatti, samayasampatti tathA saMkalpasampattiko naSTa mata karo / ArttadhyAna athavA ciMtA karanA aura raudradhyAna athavA kisI para krodhamaya vicAra karanA, ye donoM bure aura nindanIya karma haiM; Anandamaya aura vIratvamaya AtmaprabhukA droha karanevAle haiM / isase manuSyatva kSINa hotA hai / ( anarthadaNDavirati ) ( 9 ) pratidina niyamita samaya para hI bane utane samaya taka, , For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna aura zIlakA rhsy| 173 samatAlavRtti-sAmyabhAva rakhanekA abhyAsa karo-muhAvirA ddaalo| ( sAmAyika ) (10) apane dezake bAharase AI huI cIjoMko yathAsambhava kAmameM na lAo / svadezaprema aura svadezAbhimAna rakkho, svadezako bubhukSita banAnemeM sAdhanabhUta mata bano / ( dezavrata ) ( 11 ) pratimAsa eka vAra jaba kabhI phurasata mile, anukUlatA hA aura zArIrika va mAnasika sthiti ThIka ho taba bhUkhe raho ki jisase zarIra nIroga va mahanazIla bane aura isa sthitimeM 24 yA 12 caNTe AtmAnubhava yA AtmavicAroM meM vyatIta kro| (proSadhopavAsa ) (12 ) jaba kabhI upakArI puruSoMkI bhakti-sevA karanekA avasara AjAya taba bar3e utsAhake sAtha unakI sevA karo / jo maMmAraka upakArameM hI apanA jIvana vyatIta karate haiM, aura jinako apane zarIrakI mAra sa~bhAla karanekI bhI phurasata nahIM rahatI hai, unake astitvakI. ArogyatAkI aura pravRttikI jagatako bahuta AvazyakatA rahatI hai / isa lie unakI AvazyakatAoMko jAnakara unheM pUrI karanA upakRta vargakA kartavya hai| unake pracAra kAryoMkA nirvAha karaneke lie, apane zarIrabala, dravyabala, samaya aura buddhi AdikA utsarga karanA cAhie, unakI muzkiloM aura duHkhoMmeM mahAnubhUti dikhAkara. unako dUra karaneke lie yathAzakti prayatna karanA cAhie aura unake jayameM apanA jaya-samAjakA jaya-mAnanA cAhie / ( atithisavibhAga ) * __ kRSNalAla varmA / * janAhatecchuse anuvAdita / For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 jainahitaiSI vaishy| ( kavivara zrIyukta bAbU maithilIzaraNa guptakRta bhArata-bhAratIse uddhRta ) (1) jo Izake Uruja ataH jinapara svadezasthiti rahI, vyApAra, kRSi, gorUpameM duhate rahe jo saba mhii| ve vaizya bhI aba patita hokara nIca pada pAne lage, baniye kahA kara vaizyase 'vakkAla' kahalAne lage // vaha lipi ki jisameM 'seTha' ko 'saTha' hI likheMge saba kahIM, sIkhI unhoMne aura unakI ho cukI zikSA vhiiN| hA ! vedake adhikAriyoM meM Aja aisI mUr3hatA, hai zeSa unake 'gupta' padameM kina guNoMkI gUr3hatA? (3) kauzalya unakA aba yahA~ basa taulanemeM raha gayA, udyama tathA sAhasa divAlA kholanemeM raha gyaa| karane lage haiM hor3a unake vacana kacce sUtase, karate divAlI para parIkSA bhAgyakI ve tase // (4) vANijya yA vyavasAyakA hotA zaUra unheM kahIM to dezakA dhana yoM kabhI jAtA videzoMko nhiiN| hai artha saTTA phATakA unake nikaTa vyApArakA, - kucha pAra hai dekho bhalA unake mahA avicAra kA ? basa hAya paisA! hAya paisA!! kara rahe haiM ve sabhI, para guNa vinA paisA bhalA kyA prApta hotA hai kabhI ? 1 mur3iyA yA sraaph'ii| For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizya / saba se gaye bIte nahIM kyA Aja ve haiM dIkhate, ve dekha sunakara bhI sabhI kucha kyA kabhI kucha sIkhate ? ( 6 ) basa aba videzoM se ma~gAkara becate haiM mAla ve, mAnoM videzI vANijoM ke haiM yahA~ dallAla ve / vetana sadRza kucha lAbha para ve dezakA dhana kho rahe, nirdravya kArIgara yahA~ke haiM unhIMko ro rahe // ( 7 ) unakA dvijatva vinaSTa hai, hai kintu unako kheda kyA ? saMskArahIna jaghanyajoMmeM aura unameM bheda kyA ? upavIta pahaneM dekha unako dharmabhAgya sarAhie. para tAliyoM ke bA~dhaneko rujju bhI to cAhie ! ( 6 ) candA kisI zubhakArya meM do cArasau jo hai diyA to yajJa mAnoM vizvajita hI hai unhoMne kara liyA ! banavA cuke mandira kuA~ yA dharmazAlA jo kahIM, hA svArtha! to unake sadRza sura bhI suyazabhAgI nahIM ! ( 9 ) audArya unakA dIkhatA hai ekamAtra vivAha meM, bajAya cAhe vitta sArA nAcaraMga - prabAha meM ! ve vRddha hokara bhI patA rakhate viSaya kI thAhakA, zAyada mere bhI jI uTheM ve nAma sunakara vyAhakA ! ( 10 ) udyoga balase dezakA bhaMDAra jo bharate rahe, phira yajJa Adi sukarmameM jo vyaya use karate rahe / ve Aja apane Apa hI apaghAta apanA kara rahe, nija dravya khokara ghora aghake ghaTa nirantara bhara rahe || 175 For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jainahitaiSI udAsIna-Azrama / AapGAAI trAzrama, zrAvikAzrama, anAthAzramake bAda jainasamAjakA dhyAna aba udAsInAzramoMkI ora bhI gayA hai| isa varSa do udAsInAzrama sthApita hue haiM-eka takkU- gaMja indaurameM aura dUsarA kuNDalapura ( damoha ) meM / __ bahuta loga makhaula karate haiM ki jainasamAja gRhasthAzramakI unnatike jitane upAya haiM una sabako kara cukA hai-vidyAlaya, chAtrAzrama Adi saba kucha sthApana kara cukA hai aura koI karane lAyaka kAma usakI dRSTimeM zeSa rahA nahIM haiM, isalie aba usane udAsInAzrama sthApita karanekI ThAnI hai / isameM ve loga raheMge jo ina saba unnatike kAmoMse udAsIna ho cuke haiM / parantu hamArI samajhameM kevala -- udAsIna ' isa nAmase hI isa tarahake anumAna lagAkara makhaula karanA ThIka nahIM hai / vAstavameM dekhA jAya to aba jainasamAjakA kAma udAsInAzramoMke sthApita kiye binA cala hI nahIM sakatA-udAsInoMkI use bar3IbhArI jarUrata hai| kyoMki jisa parimANase usakI sArvajanika saMsthAyeM khulatI jAtI haiM usa parimANase usameM kAma karanevAle nahIM baDhate haiN| jisa saMsthAko dekhie usImeM yaha truTi batalAI jAtI hai ki acche kAma karanevAnevAle AdamI nahIM haiM aura suyogya kAryakartAoMke binA rupayA kharca hote haiM to bhI saMsthAoMkI dazA acchI nahIM / For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAsIna-Azrama / 177 acche adhyApaka nahIM milate, acche upadezakoMkA abhAva hai, zikSApracAraka nahIM haiM, cAritrasudhAraka nahIM haiM, dUsaroMke duHkhoMmeM dukhI honevAle nahIM hai aura paropakArake-svArthatyAgake bhAva jAgRta karanevAle mUrtimanta udAharaNa nahIM haiM / isalie jainasamAjake lie Avazyaka huA hai ki vaha udAsInAzrama sthApita kare aura unake dvArA isa prakArake kAma karanevAle taiyAra kre| tanakhvAha dekara-rupayA dekara kAma karanevAle prApta kiye jA pakate haiM; parantu jainasamAjameM zikSAkI aura yogyatAkI itanI kamI hai ki isameM vetana dekara bhI acche kAryakatto prApta nahIM kiye jA sakate / isake sivAya vaitanika kAryakartA utanA acchA kArya nahIM kara sakate haiM jitanA acchA ki svArthatyAgI puruSa kara sakate haiN| bhaura, saMsthAyeM kevala bAharI zaktiyoMse cala bhI to nahIM sakatI haiMacchI unnati bhI to nahIM kara sakatI haiM jaba taka ki unameM cha AdhyAtmika zaktiyoM kAma nahIM karatI hoM aura ye zaktiyA~ sacce svArthatyAgI puruSoMmeM hI darzana detI haiM / ataeva AvazyakatA hai ki jainasamAjameM AdhyAtmika zaktisampanna puruSa bhI taiyAra kiye jAveM aura isIke lie udAsInAzramoMkA upayoga karanA caahie| janasevAkA kArya sarvottama rItise svArthatyAgI puruSa hI kara sakate haiM / jinhoMne apane jIvanako dUsaroMke upakArake lie arpaNa kara diyA hai unhIMkA samAja para sabase adhika prabhAva par3atA hai| vizeSakara jainasamAjameM to tyAgI vairAgiyoMko chor3akara dUsaroMkI bAtakA prAyaH asara hI nahIM par3atA hai| kyoMki isa samAjameM cirakAlase For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainahitaiSI - 178 vairAgyakI - svArthatyAgakI hI pUjA hotI AI hai / ataeva apanI saMsthAoM kI sahAyatA ke lie, unake prati prIti utpanna karAne ke lie jaba taka svArthatyAgI yA udAsIna taiyAra na hoMge taba taka unakI dazA saMtoSajanaka nahIM ho sakegI / hama nahIM kaha sakate ki udAsInAzramake sthApakoM aura saMcAla - koMne ' udAsIna ' kA artha kyA nizcita kiyA hai; parantu yadi ye / Azrama jainasamAjakI unnatike lie sthApita hue haiM to ' udAsIna ' kA artha svArthatyAgI paropakArI hI hogaa| jo apanI svArthavAsanAoMse - bhogalAlasAoMse udAsIna ho cukA haiM - apane sukhakI, ArAmakI, mAnApamAnakI jise paravA nahIM rahI hai, gRhakI saMkIrNa paridhikA ullaMghana karake jisake premakI sImA sAre vizvameM vyAptaho gaI hai aura isa kAraNa jo jIvamAtrakI bhalAI karaneke lie tatpara ho gayA hai, use hI hama udAsIna kahate haiM / aise udAsIna hI jainasamAjako lAbha pahu~cA sakate haiM aura inhIMke lie Azrama - kI jarUrata hai / ( yahA~ prazna hotA hai ki aise loga to yoM hI samAjasevAkA kArya kareMge, unake lie AzramoMkI kyA AvazyakatA hai ? uttara yaha hai ki manuSyake vicAra sadA sthira nahIM rahate haiM / isa samaya kisI puruSake hRdayameM jo svArthatyAgake vicAra utpanna hue haiM saMbhava hai ki ve thor3e dina pIche na raheM / isa lie utpanna hue vicAroMko sthira rakhane aura dRDha banAneke lie, vicAroMke anusAra kAma karanekI yogyatA prApta karAneke lie aura aneka vicAroM For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udaasiin-aashrm| 179 ko eka sAtha milAkara vizeSa zaktike sAtha kAma karanA sikhalAneke lie koI sAdhana cAhie aura hamArI samajhameM udAsInAzrama isake lie bahuta acchA sAdhana hai| ___ abhI taka yaha mAlUma nahIM huA hai ki ye Azrama apanA kAma kima DhaMgase aura kisa paddhatise calAveMge, isa lie yadi isa viSayameM hama apane vicAroMko saMkSepameM nivedana kara deM to kucha anucita na hogaa| jina logoMke hRdayameM vAstavika svArthatyAga aura parArthaparatAke bhAva utpanna hue haiM ve hI loga AzramameM bharatI kiye jaaveN| basa, yahI eka bAta unakI jA~cakI kasauTI honI caahie| sabase pahale unheM yogyatAkA sampAdana karAyA jAya / yogyatAko hama do bhAgoMmeM bA~Tate haiM-eka to jJAnasambandhI yogyatA aura dUsarI cAritrasambandhI yogyatA / ina donoM yogyatAoMke binA Aja kalake samayameM na koI kAma hI acchI taraha kiyA jA sakatA hai aura na saphalatA hI prApta ho sakatI hai / isa samaya jJAna aura cAritra donoMkI AvazyakatA hai| AzramavAsiyoMko dhArmika aura vyAvahArika donoM prakArakI uccazreNIkI zikSA prApta karanA caahie| isake binA isa jJAna vijJAnake yugameM koI kAma nahIM kiyA jA sktaa| cAritrasambandhI yogyatAko hama bahuta hI Avazyaka samajhate haiM, kyoMki isake binA parArtha to kaThina bAta hai svArthasAdhanake kAma bhI acchI taraha sampanna nahIM ho sakate / jisane indriyoM aura manako vazameM rakhanekA abhyAsa nahIM kiyA, apanI AvazyakatAoMko For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jainahiteSI - kama nahIM kiyA, kaSTa sahanekI Adata nahIM DAlI, nA caryakI rakSAkarake zArIrika aura mAnasika zaktiyoMko nahIM bar3hAyA, dhyAnake dvArA manako ekAgra karanekA abhyAsa nahIM kiyA, iSTAniSTameM sAmya bhAva rakhanekA prayatna nahIM kiyA aura apane hRdayako jIvamAtrake hitake lie karuNAtatpara nahIM banAyA vaha dUsaroMkI unnati--dUsaroMkI bhalAI kabhI nahIM kara sakatA / isa lie isa prakArake cAritrakA abhyAsa AzramameM avazya karAnA caahie| kAma karaneke lie aura unameM saphalatA prApta karaneke lie kucha AdhyAtmika zAktiyoMkI jarUrata hotI hai aura ve zaktiyA~ pavitra cAritra tathA tapa Adi ke vinA prApta nahIM ho sakatIM / udAsInoMko kamase kama tIna varSataka jJAna aura cAritrasambandhI yogyatA prApta karate rahaneke bAda kAmameM hAtha lagAnA cAhie aura kAma bhI unheM unakI yogyatA ke anusAra choTe bar3e sauMpanA cAhie; parantu kAma karate hue bhI unheM apanI yogyatA bar3hAnekA krama jArI rakhanA cAhie / : Azramake pradhAna saMcAlaka jo svayaM bhI udAsIna hoM, udAsI - noMko unakI yogyatAkA vicAra karake kAma sauMpeM / jagaha jagaha jAkara upadeza denA, vyAkhyAna denA, pAThazAlAoMmeM adhyApakIkA kAma karanA, zAstrasabhAoM meM upadeza denA, AvazyakatA honepara ghara ghara jAkara upadeza denA, pustakeM likhanA, lekha likhanA, garIboM kI sahAyatA karanA, rogiyoMkI sevA karanA, ityAdi saba tarahake paro For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAsIna Azraya / 181 pakArake kAma unheM soMpe jAveM aura ve choTese choTA aura bar3ese bar3A kAma karane ke lie hara samaya tatpara raheM / ye Azrama usI DhaMgake honA cAhie jaisI ki mAnanIya gokhalekI sarveMTa Apha iMDiyA susAiTI' ( bhAratasevakasamiti ) hai / jisa taraha usake membara rAjanItiko Age rakhakara saba kAma karate haiM usI taraha ina AzramoMke udAsInoMko dharmako aura cAri - ko Age rakhakara kAma karanA cAhie / udAsInAzramoMko hama isI rUpameM dekhanA cAhate haiM aura jahA~taka hama soca sakate haiM jainasamAjakA kalyANa bhI aise hI AzramoMse ho sakatA hai| isake viparIta yadi inameM nAri muI ghara saMpati nAsI, mUr3a mur3Aya bhaye sanyAsI / isa avasthAke sanyAsiyoM yA udAsInoMkI pAlanA hogI, athavA jinheM saccA vairAgya to huA nahIM hai kintu gRhasthAzramako acchI taraha calAne yogya puruSArthake abhAva meM use jhaMjhaTa samajhakara jo kevala apanI sukhazAntike lie duniyAdArIkI rassI tur3Akara bhAga Aye haiM unheM bharatI kiyA jAyagA, to aise AzramoMkI koI z2arUrata nahIM haiM / jo apane svArthase--apanI hI sukha zAntise udAsIna nahIM haiM aura dUsaroMke kalyANa meM jinhoMne apane Apako nahIM bhulA diyA hai. una nAmake udAsInoMse jainasamAjakA kyA kalyANa ho sakatA hai ? 1 aise udAsInoMkI isa samaya kamI bhI nahIM haiN| saikar3oM ailaka, For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jainahitaiSI kSullaka, tyAgI, brahmacArI, pratimAdhArI jahA~ tahA~ puja rahe haiM / unake, bhojanavastroMkI, pUjApratiSThAkI, jayajayakArakI jainasamAja barAbara cintA rakhatA hai| phira unake lie judA AzramoMke kholanekI z2arUrata hI kyA hai ? . yadi yaha kahA jAya ki ina logoMkI zikSAkA aura cAritrasudhArakA prayatna AzramoMmeM kiyA jAyagA to yaha asaMbhava maaluum| hotA hai| kyoMki inameM azikSitoMkI saMkhyA hI adhika hai / ye jainasamAjameM svacchanda vihAra karate haiM aura khUba pUjApratiSThA pAte haiM / isalie inheM kisI zAsana yA zRGkhalAmeM rakhanA bahuta hI kaThina hogA / par3hane likhanemeM inakA citta bhI nahIM laga sakatA / ___ kucha mahAzayoMkI yaha rAya hai ki jo isa samaya gRhatyAgI nahIM haiM-gharagirastImeM rahakara hI dharmadhyAna karate haiM aura zAntapariNAmI haiM, ve ina AzramoMmeM raheMge / parantu jo kevala apanA AtmakalyANa karanekI icchA rakhate haiM, apane hI lie sAmAyika svAdhyAya karate haiM, jinakA sArA dina cUlhA cakkI aura khAnapAnakI zuddhatAke vicAroMmeM hI bIta jAtA hai ve pavitra aura AdaraNIya bhale hI hoM; para unase jainasamAjakA kalyANa nahIM ho sakatA hai aura isIlie hamArI samajhameM una logoMke lie hameM koI saMsthA kholanekI z2arUrata nahIM hai; ve apanA kalyANa apane gharomeM hI rahakara kara sakate haiN| __bAta yaha hai ki isa samaya hameM karmavIra cAhie / karma karanA chor3akara-saMsArako bhulAkara zAnti cAhanevAloMkI isa samaya hameM For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRdyodvaar| 183 kAI AvazyakatA nahIM hai / jo saMsArase dUra bhAganA cAhate haiM aura usake sAtha hI paropakArakarmase bhI dUra rahanA cAhate haiM ve hamArA kyA bhalA kareMge? ___ AzA hai ki udAsInAzramoMke saMcAlaka isa lekha para dhyAna 5 deMge aura aisA prayatna kareMge jisase ye Azrama jainasamAjakI pragatimeM kucha sahAyaka hoM-usameM bAdhA DAlanevAle yA niSkarmA banakara hamAre lie bhArabhUta na ho| hRdyogaar| [ zrIyukta bAbU arjunalAlajI seThI bI. e. ke banAye hue 'mahendrakumAra' nATakase uddhRta eka padya / ] kaba AyagA vaha dina ki banUM sAdhu vihArI ||ttek // duniyA meM koI cIz2a mujhe thira nahIM pAtI, aura Ayu merI yoM hI to bItI hai jaatii| mastaka pai khar3I mauta vaha sabahIko hai AtI, rAjA ho cAhe rANA ho ho raMka bhikhArI // 1 // saMpatti hai duniyAkI vaha duniyAmeM rahegI, kAyA na cale sAtha vaha pAvakameM dhegii| ika ITa bhI phira hAthase hargija na uThegI, ba~galA ho cAhe koThI ho ho mahala aTArI // kaba0 // 2 baiThA hai koI masta ho masanadako lagAye, mA~ge hai koI bhIkha phaTA vastra bichaaye| For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jainahitaiSI aMdhA hai koI koI badhira hAtha kaTAye, ' vyasanI hai koI masta koI bhakta pujArI // kaba0 // 3 khele haiM kaI khela dhare rUpa ghanere, sthAvarameM prasoMmeM bhI kiye jAya bsere| hote hI rahe haiM yoM sadA zAma sabere, cakkara meM ghumAtA hai sadA karma madArI // kaba0 // 4 sabahIse maiM raktUMgA sadA dilakI safAI, hindU ho musalamAna ho ho jaina iisaaii| mila milake gale bA~TeMge hama prIti miThAI, ApasameM calegI na kabhI dveSa kaTArI // kaba0 // 5 sarvasva lagAke maiM karU~ dezakI sevA, ghara ghara para maiM jA jAke rakhU jJAnakA mevA / duHkhoMkA sabhI jIvoMke ho jAyagA chevA, bhAratameM dekhUgA na koI mUrkha anArI // kaba0 // 6 jIvoMko pramAdoMse kabhI maiM na satAU~, karanoMke viSaya heyameM aba maiM na lubhaauuN| jJAnI hU~ sadA jJAnakI maiM jyoti jagAU~ , samatAmeM rahU~gA maiM sadA zuddhavicArI // kaba // 7 noTa-jisa puruSazreSThakI aisI pavitra udAra aura zAnta bhAvanAyeM ho, usakI rAjadroha aura narahatyA jaise nIca karmose bhI sahAnubhUti hogI, isa bAtakI hama loga to kalpanA bhI nahIM kara sakate haiN| -smpaadk| For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahayogiyoM ke vicAra. sahayogiyoM ke vicAra | 66 S prArthanA / TanoM ke antara meM chupe hue paramezvara, tU apanA vAstavika svarUpa prakaTa kara ! ( sarva zaktimAn hokara bhI Aja tU bhIru, khuzAmadI, saMkIrNa, bahamI, aura ajJAnahI Ananda manAnevAlA bana gayA hai| isake kAraNa aba to kucha lajjita ho aura apanI IzvaratAmeM baTTA lagAneke aparAdhase mukta hone ke lie janasevArUpa prAyazcita lekara pavitra bana tathA apanA jJAnamaya cAritramaya vIryamaya prakAzita svarUpa phira dhAraNa kara ! jaba tU svayaM paramezvara hai taba tujhe prakAzita karane ke lie aura dUsare kisa paramezvarakI prArthanA karane kI AvazyakatA ho sakatI hai ? tU svayaM hI apanI sahAyatA kara, tujhe cAroM orase jina maryAdAkI saMkalane jakar3a rakkhA hai unheM svayaM hI eka mahAvIra ke samAna tor3atAr3akara alaga kara aura apanA divya svarUpa prakaTa kara ! 185 -- jainahitecchuke khAsa aMkakA mukhapRSTa | janajAtiko jInA hai yA maranA ? * jaba bhAratakI jainaMtara jAtiyA~ isa praznake vicAra meM lIna ho rahIM haiM ki ' Age kaise bar3he ? taba jainajAtike Age yaha prazna khar3A huA hai ki ' jIte rahanA yA mara jAnA ? ' jo manuSya jInA cAhatA hai vaha bAhara ke padArthoM ko khurAka ke rUpameM grahaNa karatA hai, unheM pacAtA hai aura zarIra ke raktake rUpameM unakA rUpAntara karatA hai, arthAt unheM apane zarIrakA hI eka bhAga banA letA hai / parantu jainasamAjarUpI manuSya aisA nahIM karanA caahtaa| bAharI manuSyoM ko apane zarIrakA bhAga banA lenekI cintA to dUra rahI, vaha apane zarIra ke avayavoMko bhI zarIrase judA karanemeM bahAdurI dikhalA rahA hai / taba batalAie ki yaha jainasamAja jItA kaise raha sakatA hai ? jainadharma jaba mahAvIra bhagavAn ke hAtha se punarujjIvita huA taba vaha eka jIvita samAjakA dharma thA / usa samaya jainetaroMko jainasamAjameM Ane diyA jAtA thA, unheM tattvajJAna sikhalAyA jAtA thA For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jainahitaiSI - aura phira pakkA jaina bana jAnekA subhItA kara diyA jAtA thA / jainadharmakA kSetra Aja kala ke samAna saMkIrNa na thA; isake vistRta maidAna meM sArI mAnava jAtiko Tikane ke lie jagaha milatI thI / ( hAthI, sarpa Adi bhayAnaka prANI bhI isa maidAnameM khar3e ho sakate the / ) svAdhyAya ( abhyAsa ), prAmANikatA nirbhaya svAtantrya, komala manovRttiyA~ aura sudRDha cAritra, ye usa samaya ke "jainoMko prasiddhimeM lAnevAle tattva the / usa samayakI dhArmika zraddhAkI jar3ameM buddhi aura vicAra zakti thI, isa lie unakI vaha zraddhA unheM prasannatApUrvaka prANa - nyochAvara kara denekI preraNA kara sakatI thI / unameM itanI sacAI aura sAkha thI ki jaina jo zabda bolate the ve ' dastAveja ' ke samAna pakke samajhe jAte the / unake zabdarUpa 'dastAveja' ko koI svArtha, Dara yA vighna badala nahIM sakatA thA / pUrvake jaina isI namUneke the / ve janmase jaina kahalavAneke lie magurUra na the; parantu jainadharmako sIkhakara, jainajIvana vyatIta karanekA prAraMbha karanemeM hI jainatva mAnate the aura aise jainasamAjake eka sabhya ke rUpameM prakaTa honeko magarUrI samajhate the / aura aba ? aba hamAre jaina na to pUrvake jainoMke hI anuyAyI rahe haiM aura na pazcimake vAstavika anukaraNa karanevAle bane haiM / hamameMse kitaneka to apane pUrvajoM ke rivAz2oM aura kriyAoM ke bAhyarUpako pakar3akara baiTha rahe haiM aura kitane hI pazcimakI vAnarI nakala karanemeM laga par3e haiM / hama na to apane pUrvajoM kI banAI huI kriyAoM aura niyamoMkA gupta rahasya aura saccI vidhiyA~ samajhate haiM aura na yaha jAnate hai ki pazcimake rivAz2a kyoM aura kaisI paristhitiyoMmeM z2ArI hue haiM aura ve hamAre lie kitane aMzoM meM anukUla aura kitanoM meM pratikUla haiM / vIra paramAtmAkI sthApitakIhuI gaddI ke haqadAra aire gaire jinake jImeM AyA hI banane lage haiM / mandiroM, dharmasthAnoM, sArvajanika jainasaMsthAoM aura bhaMDAroMkI mAlikI bhI aise hI logoMke hAthoM meM jAne lagI hai / kyoM ? isalie ki unake haqake viruddha Andolana uThAnevAle nahIM milate haiM / kUpara kavi kahatA hai ki 66 mujhe jo kucha naz2ara AtA hai usa sabakA maiM mahArAjA hU~; mere haqake viruddha pukAra macAnevAlA koI bhI nahIM hai ! " jainasamAjakI bhI yahI dazA ho rahI hai / apane zAstroMkI rakSA karanekA haka, saMsthAoM aura phaMDoMkI mAlikIkA haqa ye saba haqa For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahayogiyoM ke vicaar| 187 kisIke sope binA hI jisake jImeM AyA hai vahI dabA baiThA hai| isase kyA sUcita hotA hai ? yahI ki jainasamAjameM ghuna laga gayA hai| itanA hI nahIM balki jainasamAjakA antasamaya A pahuMcA hai| yahA~ loga bhramameM na par3a jAveM isake lie hama yaha kaha denA cAhate haiM ki 'jainasamAjakA anta A pahu~cA hai ' isakA artha yaha nahIM hai ki 'jainadharmakA anta samaya A pahu~cA hai / ' kyoMki jainadharmakA satya svarUpa amara hai / satya yA tattva kabhI marate nahIM haiN| svayaM jainoMkI AMdhI pravRttiulaTI cAla bhI isa amara tattvako nahIM mAra sakatI hai / mahAvIra bhagavAnake samavasaraNake samaya jainadharmameM jo miThAsa aura zakti thI vahI Aja bhI hai aura Age bhI rhegii| merA vizvAsa hai ki jainadharmane pazcimameM punarjanma grahaNa kara liyA hai| jainadharmake dayAke siddhAntane yUropa amerikAmeM aneka hyamenITeriyana saMsthAoMko janma diyA hai / jainadharmake gabhIra tattvajJAnane kitane hI a~garez2a bhAiyoM aura bahinoM ke hRdayoM para vijaya pAI hai| jainadharmake prAcIna tattvagranthoMne pazcimake vidvAnoMke mu~ha se prazaMsA aura premake zabda kahalavAye haiM / jainadharmakI 'sahadharmI' rUpa 'jJAti' yuropiyana vuddhiko santopita karanevAlI siddha huI hai| isa taraha, jainadharma kucha mara nahIM gayA hai, usane to nayA jIvana pAliyA hai; kevala usakA bAharI svarUpa badala gayA hai / apane sArvajanika bhaMDAroMke aprabandhake sambandha meM Upara eka jagaha izArA kara cakA huuN| hamAre sAmAjika viSaya bhI aisI hI gaDabar3oM aura jhaMjhaToMmeM haiN| apane logoM ke vicAroM aura kAryoMkI svacchandatA para kAbU rakha sakeM, isa tarahake prabala sArvajanika mata ( pablika opIniyana ) kA hamAre yahA~ abhAva hai / isa lie jisakI marjI meM jo AtA hai vaha karatA hai aura kahatA hai: sArvajanika matake rUpameM koI aMkuza hI nahIM hai / jahA~ tahA~ jainadharmake viruddha rIti-ravAja rahana-sahana aura AcaraNa dekhe jAte haiM: unake lie koI daNDa yA cetAvanI denekI koI paddhati hI nahIM hai| yadi kabhI kisI sacce yA kalpita dharmaviruddha kAryake viruddha AvAja uTAI jAtI hai to usakA asara momake khilauneke asarase adhika nahIM hotA / zikSAke viSayameM jaina apanI par3osI jAtiyoMse pIche nahIM haiM isakA For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jainahitaiSI patA manuSyagaNanAkI riporTa se lagatA hai; parantu manuSyagaNanAkI riporTake bharose baiThe rahanese kAma nahIM calatA; kyoMki vizAla vizvameM hamArI saMkhyA kevala 10-12 lAkha hI hai / yaha kyA hamArI pratApapUrNa itihAsa rakhanevAlI jAtike lie kama lajjAkA viSaya hai ? hamameM yadi zikSAkI adhikatA hotI to hamAre bhAI dUsare dharmomeM nahIM jA sakate aura hama dUsaroMko apane udAra tattva samajhAkara janagaNanAmeM vRddhi kiye vinA na rahate / kyA hameM apane itane oche jJAnase-alpazikSAse nirvANakI bAteM karate samaya lajjA na AnI cAhie ? hama kahA karate haiM ki pahaleke jaina vyApArase agaNita dhana paidA karate the; parantu isa samayake jainoMke hAthameM batalAie kahA~ hai vaisA vyApAra aura dhana ? jainoMkA prAyaH pratyeka khAtA-pratyeka saMsthA dhanakI taMgIse mRtaprAya ho rahI hai| hamameM 'pablika spriTa '-sArvajanika jozakA aMza bhI kahA~ hai aura ho bhI kahA~se ? jo manuSya maranekI taiyArImeM hai vaha kyA nRtya kara sakatA hai ? jainajAti jaba maraNazayyA para par3I dikha rahI hai taba sArvajanika joza aura svArthatyAgake tattvake abhAvameM ( maraneke sivAya ) aura dUsare kisa pariNAmakI AzA kI jA sakatI hai ? lAparavAhI (anavadhAnatA), azraddhA aura andhazraddhA ye tIna zatru hamArI jAtiko ghoMTa ghoMTakara mAra rahe haiM / hamAre bar3e bUDhe to kevala dUsaroMko mithyAtI aura bhraSTa kahanemeM hI dharmapAlanakI samApti samajhate haiM aura naujavAna bhAI jar3avAda aura nAstikatAkI bar3hatIhuI duniyA aura jar3avAdamUlaka sudhAroMke upadezakI ora AkarSita hokara jainabandhanase chUTa jAnemeM hI Ananda mAnane lage haiN| jo loga niSpakSa hokara zAntike sAtha vicAra kara sakate haiM unheM yaha vizvAsa hue binA na rahegA ki maiMne apanI jAtikI dazAkA jo svarUpa batalAyA hai usase jarA bhI atizayokti nahIM hai| hamAre sAmAjika bandhana zithila ho gaye haiM, avidyAne hamAre yahA~ aDDA jamA rakkhA hai| na hamAre yahA~ koI uttama prakArakI sAmAjika saMsthA rahI hai aura na rASTrIya / hamArI saMkhyA dinapara dina kama hotI jAtI hai. hamArI lakSmI ur3atI jAtI hai aura hama vinAza tathA matyuke mArga para jA pahuMce haiN| parantu kyA aba isa bhayaMkara patanako hama roka nahIM sakate haiM ? kyA / For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahayogiyoMke vicAra / 189 roga bilakula hI asAdhya ho cukA hai ? nahIM, prabala prayatna kiyA jAya to saMsArameM koI bhI kAma azakya nahI hai| yadi hama aba bhI ceta jAveM. suvyavasthita niyamoMkI racanA kareM, apane samAjameM vidyAkA pracAra kareM, pUrva aura pazcimakI gArhasthya racanAkA adhyayana-abhyAsa karake jo bAteM apane lie anukUla aura kalyANakArI hoM una sabako saMcaya karake usa para apane gRhasaMsArakI nIva jamA, jainadharmarUpI sundara mahalakA dvAra sabake lie khulA rakkheM, apane hRdayako udAra banAveM, vyApAra aura baiMkiMgake lie ekatA kareM, ArogyavidyAke jJAnakA aura zuddha adhyAtmavidyAkA apane samAjameM prema utpanna kareM-ye saba bAteM yadi hama kara sakeM to aba bhI bace rahanekA samaya hai-bArahaveM ghaNTekA 60 vA~ miniTa aba bhI hamAre hAthameM hai / itanemeM yadi hama kucha tadabIra kara guz2areMge to mRtyuse baca sakate haiN| -je. ela. jainI ema. e. bAra eT laa| . (a~garez2I jainagaz2aTase ) striyoMkA aadr| hamAre dezameM jaba unnati ho rahI thI taba striyoMkA khUba Adara thA aura ve zikSitA thiiN| kintu jabase unakA Adara kama hokara zikSA bhI kama hogaI hai tabhIse avanatine yahA~ praveza kiyA hai| isalie yaha kahanA hI ThIka jaMcatA hai ki azikSaNake rivAz2a para lAta mArakara striyoMko khUba zikSita karanA hamAre lie pathya hai / dUsarA koI bhI mArga hamAre kalyANakA nahIM hai| bahuta purAne jamAneko jAne dIjie, mahAvIrake janmako kevala DhAI haz2Ara varSa hI bIte haiN| unake pitA apanI patnIkA kaisA Adara karate the ? dekhie: AgacchantIM nRpo vIkSya priyAM saMbhASya snehtH| madhurairvacanastasyai dadau svArdhAsanaM mudA // arthaH-rAjA siddhArthane apanI priyAko kacaharImeM Ate dekhakara madhura vAkyoMse premapUrvaka AlApa kiyA aura prasanna hote hue apanA ardha siMhAsana baiThaneko diyA, jisa para ki ve jAkara baitthii| isase yaha jJAta hogA ki thor3e hI pahale bar3e bar3e rAjA loga bhI apanI triyoMkA kitanA satkAra karate the| athavA yaha kalpanA karanI cAhie ki jo For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jainahitaiSI - strIkA itanA bhArI Adara karate haiM unhIMke gharameM tIrthaMkara sarIkhe putra utpanna ho sakate haiM, jo ki tInoM lokakA uddhAra kara apanA bhI parama kalyANa karanevAle haiN| isa udAharaNako dekhakara unheM saMtoSa karanA cAhie jo strIko sadA bairoMmeM kucalanA pasaMda karate haiM; apanI kevala dAsI samajhate haiM aura usakA Adara karanemeM yA hone denemeM puruSajAtikA anAdara samajhate haiM yA pApa samajhate haiM / - paM0 vaMzIdhara zAstrI / ( jaina mitra, aMka 6 ) AdarzakA adarzana | samAjanetA mahAzayo, Apaloga rUDhiyoMke, samAjake, dharmaguruoM ke aura rAjAke jhUThe-mAne hue Darase logoMke sAmane vAstavika Adarza nahIM rakhate haiM aura satyakA jAnabUjhakara khUna karate haiM; parantu yAda rakhie Apako isakA badalA z2arUra milegA / samAjake eka samUhako varSoMtaka duHkhameM par3e rakhanevAle - pApameM DAlanevAle Apa hI loga haiM / Apa dUsaroMko ' punarjanma' aura 'karma' ke siddhAntakA upadeza diyA karate haiM; parantu isa siddhAnta meM yadi Apako hI zraddhA hotI to vAstavika Adarzako samAjake sAmane niDara hokara rakhane meM Apa kabhI AnAkAna na karate / lar3AIke maidAna meM daza bIsa rupaye mahIne kI tanakhvAha ke lie prANanyochAvara karadenekA sAhasa karanevAle to bahuta milate haiM; parantu satyakA jo svarUpa Apane samajhA ho vahI svarUpa samAjako Adarza ke rUpa meM samajhAnekI himmata bahuta thor3e logoM meM hotI hai / yadi maiM kisI bAta kA satyasvarUpa spaSTazabdoMmeM pratipAdana karU~gA to amuka pracalita rIti yA rUr3hI para coTa pahu~cegI aura isase usa rUr3hIke gulAma merI nindA kareMge, ague zatru bana jAveMge, dharmaguru yA paNDitajana apanI bher3oMko mere viruddha uttejita kara deMge, aura pracalita rAjanItike kisI niyamakA bhaMga hone se mujhe sajA milegI / isa prakArake bhayoMke vazIbhUta honekA pariNAma yaha huA hai ki vAstavika AdarzakA darzana isa dezameM bahuta kaThina hogayA hai aura yahI isa dezake Atmika maraNakA kAraNa hai / isa Atmika maraNase rAjakIya parataMtratA Adi aneka phala utpanna hote haiM / --samayadharma / jainahitecchu aMka 9-10 / For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ----,AA sahayogiyoMke vicaar| wwwwwwwwwmmmmmmmmmmmmm gotroMkI jhaMjhaTa aura jAtike garIba / jaba khaNDelavAla-jAtikA astitva kAyama huA taba gotra the yA nahIM, isa viSayameM hama kucha bhI kaha nahIM sakate / para paramparAkI kiMvandatI aisI hai ki " khaNDelA eka bar3A zahara thaa| usake adhikArameM caurAsI gA~va the / jaba jinasenAcArya ke upadezase khaNDelA aura usake prAntavarti gA~voMke rahanevAle jainI hue taba gA~vake nAma para to khaNDelavAla-jAtikA nAma saMskaraNa huA aura jo caurAsI gA~va the, unake nAma para gotroMkI kalpanA huii|" yadi yaha kiMvadantI satya hai to kahanA par3egA ki vAstavameM gotroMkA asalI svarUpa kucha nahIM hai / jaise dakSiNIyoMmeM bIjApurake rahanevAle bIjApurakara aura kolhApUrake rahanevAle kolhApurakara kahalAte haiM, vaise hI bAkalI gA~vake rahanevAle bAkalIvAla, aura kAzalI gA~vake rahanevAle kAzalIvAla kahalAne lage aura aisI hAlatameM eka gotrameM bhI yadi paraspara zAdI byAha hone lage to hamArI samajhameM koI hAni nhiiN| kyoMki pahale bhI to eka gA~vake rahanevAloMmeM byAha zAdI hote the / hama nahIM kaha sakate ki khaNDelavAla jAtimeM byAha zAdIke samaya yaha paraspara gotroMke milAnekI jhaMjhaTakA kabase sUtrapAta huaa| para pahale jaba mAmAkI lar3akIse byAha hotA thA taba yaha kahA jA sakatA hai ki yaha paddhati purAnI nahIM hai| isake lie aura bhI eka subUta yaha hai ki mahArASTra-prAntake khaNDelavAloMmeM aba bhI sirpha do hI gotra TAle jAte haiM / isa viSayako bilakula nayA dekhakara bahutase loga hamase savAla kareMge ki " tuma ina gotroM ke bacAvako jhaMjhaTa kyoM samajhate ho aura isake uThA denese lAbha kyA ?" isakA uttara yaha hai ki yadi jAtimeM Aja sarIkhI aMdhAdhundhI nahIM hotI, aura pahale sarIkhI usakI zaMkhalA banI rahatI to zAyada isa viSaya para carcA karane kI AvazyakatA nahIM bhI pdd'tii| kyoMki usase jAtike garIboMkA kAma acchI taraha cala sakatA thA / para aba vaha bAta nahIM rhii| dhanavAnoMkA to hara kisI taraha kAma cala jAtA hai aura becAre garIba rote hI raha jAte haiN| isakA kAraNa hai, pahale caurAsI gotroMkA astittva thA, taba to gAtroMke bhI bacAvameM vizeSa tarata nahIM uThAnA par3atI thI, para aba kaThinatAse 25-30 gotroMkA astitva milatA hai / so hotA kyA hai ki jo dhanavAna hote haiM unake yahA~ to apanI lar3ake lar3akIkA byAha karaneka lie haz2AroM cAtakakI taraha netra lagAye rahate haiM / aisI hAlatameM unakI eka jagaha gotra ar3a bhI jAya to dUsarI For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jainahitaiSI jagaha, dUsarI jagaha ar3a jAya to tIsarI jagaha aura tIsarI jagaha bhI ar3a jAya to cauthI jagaha, matalaba yaha ki kahIM na kahIM unakA candra rohiNIkAMsA yoga to mila hI jAtA hai| para kaSTa hai to becAre garIboMko / kyoMki eka to ve bar3I hI kaThinatAse thor3A bahuta paisA ikaTThA kara pAte haiM aura isase bhI adhika kaThinatAse yA bar3I daur3a dhUpa karake ve kahIM apanA yoga milAte haiM aura vaisI hAlatameM kahIM gotroMkA pacar3A Akara aTaka gayA to basa phira rahe ve niraMjanake niraMjana hI / ve dhanavAn to haiM hI nahIM jo unheM bhI megha samajhakara hajAroM cAtaka unakI ora bhI TakaTakI lagAye hue hoN| aura phira eka bAta hai, kahIM to 4 lar3akekI aura 4 lar3akIkI aisI ATha gotre bacAI jAtI haiM aura yadi kisIke do yA tIna byAha hue hoM to 10-12 taka yA isase bhI aura Age nambara pahu~catA hai| ye saba asuvidhAe~ haiM aura khAsakara garIboMke maraNakI kAraNa haiN| jAtikA jIvana usakI bar3havArI para TikA huA hai / taba hameM garIboMko bhI jItA rakhanA par3egA / hama cAhate haiM unheM saba tarahase subhItA ho, isIlie gotroMko eka anAvazyaka jhaMjhaTa samajhate haiM aura yadi yaha uThA diyA jAya to jAtikA bahuta kalyANa ho sakatA hai-sAdhAraNa sthitivAloMko bhI thor3A bahuta subhItA ho sakatA hai / yaha hamArI kamajorI aura kAyaratA hai jo aisI aniSTa rUDhiyoMko uThA denese hama kaoNpate haiN| mAnA jA sakatA hai ki yaha gotroMkA TAlanA kabhI kisI subhIteke lie calA aura usa samayake lie jarUrI bhI ho, para isa samaya to isakI koI jarUrata nahIM dikhatI, kintu aura ulaTA hamArI isase atyanta hAni ho rahI hai| isalie hameM ucita hai ki hama isa cirasaMginI rUDhi-rAkSasIkA jAtise kAlA mu~ha kreN| -satyavAdI, aMka 11-12 / AN INSIGHT INTO JAINISM. arthAt jainmtaadgdshn| isa pustakameM bAbU RSabhadAsajI, bI. e. ne jainadharmake prAyaH samI mukhya mukhya viSayoM para mahatvazAlI lekha likhe haiM / yaha pustaka aMgrejI jAnanevAle jainI ajainI sabhI mahAzayoMke lie bar3I lAbhadAyaka hai / isakI bahuta hI thor3I pratiyAM rahagaI haiN| mUlya kevala cAra Ane / patA-dayAcandra jaina, bI. e., bairUnI khaMdaka, lkhnuu| For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) naye chape hue jaina grantha | bhaktAmaracarita | isameM pratyeka zloka, usakA artha, pratyeka zlokakI vistRta kathA, hindI kavitA, pratyeka zlokakA maMtra aura yaMtra ye saba bAteM chapAI gaI haiM / kathAyeM bar3I vilakSaNa haiM / unameM kisa puruSane kisa maMtrakA kisa taraha jApa kiyA, usako kaisI kaisI takalIpheM bhoganI par3IM aura phira antameM use kisa taraha maMtrakI siddhi huI ina saba bAtoMkI Azcaryajanaka ghaTanAoMkA varNana kiyA hai / bhASA bahuta sarala banAI gaI hai / yaha mUla saMskRta granthakA nayA anuvAda hai / kapar3ekI sundara jilda ba~dhI huI pustaka hai / mUlya savA rupayA / zreNikacarita / yaha antima tIrthaMkara mahAvIra bhagavAnke parama bhakta mahArAjA zreNikakA jo itihAsajJoMmeM vimbisArake nAmase vikhyAta haiM - carita hai / ise zreNikapurANa bhI kahate haiM / isakA anuvAda mUla saMskRta grantha parase paM. gajAdharalAlajIne kiyA hai / Aja kalakI bolacAlakI bhASAmeM haiM, puSTa cikanA kAgaz2a, uttama chapAI, kapar3ekI pakkI jilda, pRSTha saMkhyA 400 / mUlya 1 // ) dharmapraznottarazrAvakAcAra | zrIsakalakIrti AcAryake saMskRta granthakA sarala anuvAda | isameM prazna aura uttarake rUpameM zrAvakAcArakI sArI bAteM bar3I hI saralatAseM samajhAI gaI haiM / saba bhAIyoMko ma~gAkara par3hanA cAhie / sAdhAraNa par3he likhe logoMke bar3e kAmakA grantha hai / mUlya do rupayA / For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATaka samayasAra bhASATIkAsahita / kavivara paM0 banArasIdAsajIke bhASA nATakasamayasArako kauna nahIM jAnatA / unakI bhASA kavitA jainasAhityameM ziromANa samajhI jAtI hai / isa adhyAtmakI kavitAkA artha sabakI samajhameM nahIM AtA thA, isa kAraNa zrIyuta nAnA rAmacandra nAga (jaina brAhmaNa ) ne bhASA bacanikAsahita isa granthako khule patroMmeM chapAyA hai / chapAI sundara hai / mUlya 2 // ) bAlaka-bhajanasaMgraha (dvitIyabhAga ) / isameM naI tarz2ake, naI cAlake 21 bhajanoMkA saMgraha hai| isake banAnevAle lAlA bhUrAmalajI (bAlaka)muzarapha jayapura nivAsI haiM / mUlya DeDa aanaa| mahendrakumAra nATakake gAyana / jayapurakI zikSApracArakasamiti jo mahendrakumAra nAmakA navIna vicAroMse paripUrNa nATaka khelatI thI usameMke gAyana chapAye gaye haiM / bar3e acche haiM / mUlya eka aanaa| vizvatattva caartt| yaha bar3hiyA kAg2az2a para chapA huA nakazA hai / isameM jainadharmake anusAra sAta tattva aura unakA vistAra batalAyA hai / jainadharmakI sArI bAteM isameM A gaI haiM / pratyeka mandirameM jar3avAkara TA~gane lAyaka hai / mUlya do aanaa| ArAdhanA kthaakosh| - jainakathAoMkA bhaMDAra / mUla saMskRtasahita sundaratAse chapA hai| bhASA bolacAlakI sabake samajhane yogya hai / pahale bhAgakA mUlya 1 / ) For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anitybhaavnaa| zrIpadmanandi AcAryakA anityapaMcAzata mUla aura usakA anuvAda / anuvAda bAbU jugalakizorajI mukhtArane hindI kavitAmeM kiyA hai| zoka duHkhake samaya isa pustakake pAThase bar3I zAnti milatI hai| mUlya Der3a aanaa| pNcprmesstthiipuujaa| saMskRtakA yaha eka prAcIna pUjAgrantha hai / isake kartA zrIyazonandi AcArya haiN| isameM yamaka aura zabdADambarakI bharamAra hai| par3hanemeM bar3A hI Ananda AtA hai / jo bhAI saMskRta pUjApAThake premI haiM unheM yaha avazya ma~gAnA cAhie / acchI chapI hai| mUlya cAra aanaa| cauvIsI pATha (styaarthyjny)| ___ yaha kavi manara~galAlajIkA banAyA huA hai| isakI kavitA para mugdha hokara ise lAlA ajitaprasAdajI ema. e. ela ela. bI. ne chapAyA hai / kapar3ekI jilda ba~dhI hai / mUlya // ) . ... jainaarnnv| isameM jainadharmakI choTI bar3I saba milAkara 100 pustakeM haiM / safarameM sAtha rakhanese pAThAdike lie bar3I upayogI cIz2a hai| bahuta sastI hai| kapar3ekI jilda sahita mUlya 1 / ) shriipaalcrit| pahale yaha grantha chanda baMdha chapA thaa| aba paM. dIpacandajIne sarala bolacAlakI bhASAmeM kara diyA hai jisase samajhanemeM kaThinAI nahIM pdd'tii| pakkI kapar3ekI jilda ba~dhI hai| mUlya 1) For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) jambUsvAmIcarita / yaha bhI kavitAse badalakara sAdI bolacAla kI bhASAmeM kara diyA gayA hai / antima kevalI jambUsvAmIkA pavitra caritra hai / mUlya 1 ) dazalakSaNadharma | isameM uttama kSamAdi dazadharmokA vistRta vyAkhyAna hai / ratnakaraMDavacanikA Adi granthoMke AdhArase naye DhaMgase likhA gayA hai / bhASA bolacAlaka hai / sAthameM dazalakSaNa vrata kathA bhI hai / zAstrasabhAmeM bA~cane yogya hai / bhAdoMke to bar3e kAmakI cIz2a hai / mUlya pA~ca AnA / * Atmazuddhi / yaha pustaka lAlA muMzIlAlajI ema. e. kI likhI huI hAlahI prakAzita huI haiM / viSaya nAmase hI spaSTa hai / jainagranthoMke AdhAra se likhI gaI hai / isameM ' zIla aura bhAvanA ' bhI zAmila hai / mUlya / ) gRhiNIbhUSaNa | striyoMke lie bar3I hI upayogI pustaka hai / jainastriyoMke sivAya dUsarI striyA~ bhI lAbha uThA sakatI haiM / striyoMke kartavya, vyavahAra, vinaya, lajjA, zIla, gRhaprabandha, baccoMkA lAlanapAlana, pAtivrata, paropakAra Adi-sabhI viSayoMkI isameM sundara zikSA dI gaI hai / bhASA zuddha aura sarala hai| jainasamAjameM strIzikSAkI isase acchI aura koI pustaka pracalita nahIM / mUlya ATha AnA / For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) mahAvIracarita / zrIyukta brahmacArI zItalaprasAdajane hAlahI likha kara prakAzita karAyA hai / antima tIrthakara bhagavAn mahAvIrakA sAdhAraNa paricaya pAne ke lie ise z2arUra par3hanA cAhie / mUlya eka AnA / akalaMkacarita / isameM arthasahita akalaMkASTaka, akalaMkadevakA carita, akalaMkASTakakA padyAnuvAda aura akalaMkadevakA kucha aitihAsika paricaya diyA hai / phirase chapA hai / mU0 tIna AnA / I 1 hindI bhaktAmara - aura kalyANamaMdira | | donoMkA judA judA mUlya eka eka AnA hai / yaha donoM stotroMkA paM. giridhara zarmAkA khar3I bolImeM kiyA huA padyAnuvAda hai / sItAcarita / isameM satI sItAjIkA pavitra carita hai| bAbU dayAcandrajI goyalaya bI. e. ne naye DhaMgase zikSAprada banakara likhA hai | bhASA bhI sahaja hai / strI-puruSa saba lAbha uThA sakate haiM / mUlya tIna AnA / pradyumnacaritasAra / bar3e pradyumnacaritakI kathAkA sAra bhAga isameM diyA gayA hai / bhASA sarala hai | lekhaka; bAbU dayAcandrajI goyalIya bI. e. / mUlya chaha AnA / sUtakI mAlAyeM jA deneke lie bahuta acchI hotI haiM / eka rupayekI dazake hisA - base hamAre yahA~ hara samaya milatI haiM / mainejara, jainagrantharatnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavitra kezara | kAzmIrakI prasiddha kezara hamAre yahA~ hara samaya bikrIke lie taiyAra rahatI hai / pavitratAmeM kisI prakArakA sandeha nahIM / vizvasta ADhatiyAkI mArphata ma~gAI jAtI hai / mandiroM ke lie yahI kezara ma~gAnA cAhie / mUlya phI tolA eka rupayA / ( 6 ) SVVSSSVV: sarvasAdhAraNopayogI hindI grantha | svargIya jIvana / RRRRRRR yaha amerikAke AdhyAtmika vidvAna DA0 rAlpha vAlDo TrAinake suprasiddha grantha In Tune with the infinite kA hindI anuvAda hai| pavitra, zAnta, nIrogI aura sukhamaya jIvana kaise bana sakatA hai, mAnasika pravRttiyoMkA zarIra para aura zArIrika prakRtiyoMkA mana para kyA prabhAva par3atA hai Adi bAtoMkA isameM bar3A hRdayagrAhI varNana hai / pratyeka sukhAbhilASI strIpuruSako yaha pustaka par3hanA cAhie | mUlya // ) gyAraha Ane / bAbU maithilIzaraNajI gupta ke hindI ke suprasiddha kavi bAbU maithilIzaraNajIko kauna nahIM jAnatA / apane grAhakoMke subhIte ke lie hamane unake saba grantha vikrI ke lie ma~gAkara rakkhe haiM | bAjiba mUlya para bheje jAte haiM: 1) raMgameM bhaMga bhAratabhAratI, sAdI rAjasaMskaraNa 2 ) 11) " jayadrathavadha kAvya kAvya grantha / / padyaprabandha mauryavijaya For Personal & Private Use Only 1) 11 =) 1) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ((7) jayanta naattk| kaviziromANa zeksapiyarake 'hemleTa' kA hindI anuvAda / isa nATakakI prazaMsA karanA vyartha hai| anuvAdake viSayameM itanA kaha denA kAphI hogA ki ise bilakula dezI pozAka pahanA dI gaI hai aura isa kAraNa isa dezavAsiyoMke lie yaha bahuta hI rucikara hogaa| rUpAntarita hone para bhI yaha apane mUlake bhAvoMkI khUba saphalatAke sAtha rakSA kara sakA hai| raMgamaMca para acchI taraha khelA jA sakatA hai / mUlya // ) hindI-grantharatnAkara-sIrIjakI naI pustakeM svadeza-jagatprasiddha kavisamrAT DA0 ravIndranAtha TAgorake 8 nibandhoMkA saMgraha / jo loga asalI bhAratavarSake darzana karanA cAhate haiM, bhAratake samAjataMtra aura rASTrataMtrakA rahasya samajhanA cAhate haiM, pUrva aura pazcimake bhedako hRdayaMgama karanA cAhate haiM aura sacce svadezasevaka bananA cAhate haiM unheM yaha nibandhAvalI avazya par3hanA cAhie / yaha sIrIjakI AThavIM pustaka hai / mUlya daza aane| caritragaThana aura manobala-isameM isa bAtako bahuta acchI tarahase batalA diyA hai ki manuSya apane caritrako jaisA cAhe vaisA banA sakatA hai / mAnasika vicAroMkA caritra para bahuta gaharA prabhAva par3atA hai / sIrIjakI yaha navIM putaka hai / mUlya tani Ane / AtmoddhAra-yaha sIrIjakA dazavA~ grantha hai| yaha amerikAkI nIgro ( habazI) jAtike netA DA0 bukara TI. vAziMgaTanakA Atmacarita hai| vAziMgaTana eka atizaya daridra gulAmakI jhopar3ImeM paidA hue the| zikSAkA koI intajAma na thaa| unakI jAtikA pazuoMke barAbara bhI haka na thaa| aise manuSyane apanI udyogapriyatA, dRDhavizvAsa, azrAnta parizrama aura paropakAra zIlatAse isa samaya jo pratiSThA prApta kI hai For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) usakA isameM silAsilevAra bar3A hI manoraMjaka AkarSaka aura zikSAprada, varNana hai / bhAratavarSake lie yaha pustaka kalpavRkSake tulya hai| yaha ghara ghara par3hI jAnA cAhie / koI bhI manuSya ise binA par3he na rahe / isase jo jo zikSAyeM mila sakatI haiM unakA varNana nahIM ho sakatA / mUlya sAdI jildakA 1) pakkI jildakA 11) savA rupayA / yaha jainahitaiSIke upahArameM bhI diyA gayA hai / zAntikuTIra-yaha sIrIjakA gyArahavA grantha haiM / yaha bAbU avinAzacandradAsa ema. e. bI. ela. ke baMgalA granthakA anuvAda hai / arthAt 'pratibhA'ke aura isake mUla lekhaka eka hI haiN| jina sajjanoMne 'pratibhA'. ko par3hA hai unako isakI uttamatAkA paricaya denekI z2arUrata nahIM hai| kyoMki yaha bhI usIke DhaMgakA sundara, bhAvapUrNa, pavitra aura zikSAprada hai| isameM bhI prakRtikA bahuta hI acchA varNana hai aura sAdA pavitra aura lokahitakArI jIvana kaisA hotA hai yaha batalAyA gayA hai| gArhasthyajIvanakA isase acchA, unnata aura udAra Adarza zAyada hI aura kahIM mile / bAlaka-bAlikA strIpuruSa saba hI ise ni:saMkoca hokara paDha sakate haiM / hindImeM isa DhaMgake upanyAsa bahuta hI kama haiM / mUlya sAdI jildakA // ) pakkI jildakA eka rupayA / bUDhekA byaah| eka sAmAjika kAvya hai| eka 10 varSakI lar3akI aura sATha varSake bUDhake byAhakI kathAko lekara isakI racanA kI gaI hai / racanA bahuta sundara hai / isake lekhaka hindIke prasiddha kavi zrIyukta sayyada amIra alI sA0 haiM / sAthameM pA~ca sundara citra diye haiM / chapAI saphAI aura AvaraNa pRSThako dekhakara pAThaka mugdha ho jaaveNge| mUlya chaha AnA / For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premprbhaakr| rUsake prasiddha vidvAn mahArSa TAlsaTAyakI zikSAprada kahAniyoMkA hindI anuvAda / bAlaka, vRddha, yuvA sabake par3hane lAyaka / mUlya eka rupayA / shushruussaa| indaurake nAmI DAkTara tAmbesAhabakI prasiddha pustakakA anuvAda hai| nirogI rahaneke lie aura rogiyoMkI sevA sikhAnake lie yaha pustaka bahuta acchI hai / ise paM0 giridhara zarmAne likhA hai / mUlya eka rupyaa| kaThinAImeM vidyaabhyaas| baDI bar3I kaThinAiyoMke rahate hue bhI jinake hRdayameM vidyAke prati bhakti hotI hai ve kisa traha vidvAn bana jAte haiM, mocI, kumhAra, khetihara ; bar3haI, mallAhoM jaise nIca kuloMmeM bhI janma lekara daridratAke duHkhoMmeM par3e rahakara bhI udyogI puruSa kaise bar3e bar3e vidvAna bana gaye haiM, andhoM aura patitoMne bhI apanI vidyAvRddhi kisa taraha kI hai, ina saba bAtoMke aitihAsika udAharaNa isa pustakameM diye hue haiM / par3hakara tabiyata phar3aka uThatI hai| vidyAbhiruci utpanna karane aura udyogase prema karanA sikhAneke lie yaha pustaka jAdUkA kAma karatI hai| pratyeka bhAratavAsaki kAnoM taka isake zabda pahu~canA caahie| vidyArthiyoMko to avazya par3hanA cAhie / a~garejImeM isakI lAkhoM pratiyA bika cukI haiN| bhASA sugama hai / mUlya // ) pakkI jildakA daza aanaa| vidyArthIjIvanakA uddezya / eka choTAsA nibandha hai / eka nAmI vidvAnake urdU nibandhakA anuvAda hai / anuvAdaka bAbU dayAcandrajI goyalIya bI. e. / vidyArthI mAtrako par3hanA cAhie / mUlya eka aanaa| For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) diyAtale aNdheraa| eka choTIsI zikSAprada galpa hai| par3hakara Apa bahuta prasanna hoMge aura yadi Apa apanI strIko par3hAnemeM lAparavAhI karate hoMge to cintA'pUrvaka par3hAne lageMge / mUlya Der3a aanaa| .. sadAcArI bAlaka / . yaha bhI eka choTIsI sundara galpa hai / bAlakoM aura vidyArthiyoMke kAmakI hai / mUlya Der3a aanaa| sAmAjika citr| - isa galpameM eka udArahRdaya yuvAke sundara caritrakA citra khIMcA gayA hai / mUlya eka aanaa| manohara saccI khaaniyaaN| rAjapUtAneke prasiddha prasiddha vIra puruSoM aura vIravAlAoMkI kahaniyA~ phar3akatI huI bhASAmeM likhI gaI haiN| isake lekhaka paM0 dvArakAprasAdajI caturvedI haiM / mUlya ATha aanaa| kahAniyoMkI pustk| yaha lAlA muzIlAlajI ema. e. kI likhI huI hai / isameM choTI choTI saccI kahAniyoMkA saMgraha hai jo ki bahuta hI zikSAprada haiM / vidyArthiyoMke vizeSa kAmakI hai / mUlya pA~ca aanaa| mainejara, hindIgrantharatnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) -rASTrIya granthaH 1 sarala-gItA / isa pustakako par3hakara apanA aura apane dezakA kalyANa kIjiye / yaha zrImadbhagavadgItAkA sarala-hindI anuvAda hai| isameM mahAbhAratakA saMkSipta vRttAnta, mUla zloka, anuvAda aura upasaMhAra ye cAra mukhya bhAga haiN| sarasvatIke suvidvAna saMpAdaka likhate haiM ki yaha 'pustaka divya hai|' mUlya // 2 jayanta / zeksapiyarakA iMglaiMDameM itanA sammAna hai ki vahAMke sAhityapremI apanA sarvasva usake granthoMpara nyochAvara karane ke lie taiyAra hote haiN| usI zeksapiyarake sarvottama 'haimlaiTa' nATakakA yaha bar3A hI sundara anuvAda hai| mUlya ; sAdI jilda // 3 dharmavIra gAndhI / isa pustakako par3hakara eka bAra mahAtmA gAndhIke darzana kIjiye, unake jIvanakI divyatAkA anubhava kIjiye aura da0 aphrikAkA mAnacitra dekhate hue apane bhAiyoMke parAkrama jAniye / yaha apUrva pustaka hai| muuly|| 4 mahArASTa-rahasya / mahArASTra jAtimeM kaise sAre bhAratapara hindU sAnAjya sthApita kara saMsArako kaMpA diyA isakA nyAya aura vedAntasaMgata aitihAsika vivecana isa pustakameM hai / parantu bhASA kucha kaThina hai| muuly-J|| 5 sAmAnya-nItikAvya / sAmAjika rItinItipara yaha eka anThA kAvya grantha hai| saba sAmayika patroMne isakI prazaMsA kI hai / mUlya kA ina pustakoMke atirikta hama hindIkI cunI huI uttama pustakeM bhI apane yahA~ vikrayArtha rakhate haiN| navanIta-mAsika patra / rASTrIya vicAra / vA0 mUlya 2 / yaha apane DhaMgakA nirAlA mAsika patra hai / hinda deza, jAti aura dharma isa patrake upAsya deva haiN| Atmika unnati isakA dhyeya hai| itanA paricaya paryApta na ho to| ke TikaTa bhejakara eka namUnekI kApI maMgA lIjiye / ...: granthaprakAzaka samiti, navanIta pustakAlaya. pattharagalI, kAzI. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavitra asalI 20 varSakA ( 12 ) sA taka (eka darjana (5) DAbdhalA AjamudA saikar3oM prazaMsA patra prApta hAjamekI prasiddha aksIra davA namaka salemAnA phAyadA na kare to dAma vApasa. milane kA patA susena jaina vaidya aDamArka devanAra iTAvA. dadudamana - dAdakI akasIra dabA phI DabI dantakumAra -- dAMtoMkI rAmabANa davA | DabI noTa - saba rogoMkI tatkAla guNa dikhAnevAlI davAoMkI bar3I sUcI For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) citrazAlA sTIma presa, pUnA siTikI anokhI pustakeM / citramayajagat-yaha apane DhaMgakA advitIya sacitra mAsikapatra hai| " ilesTreTeDa laMDana nyUja" ke DhaMga para bar3e sAijameM nikalatA hai / eka eka pRSThameM kaI kaI citra hote haiM / citroMke anusAra lekha bhI vividha viSayake rahate haiM / sAla bharakI 12 kApiyoMko ekameM baMdhA lenese koI 400, 500 citroMkA manohara alabama bana jAtA hai| janavarI 1913 se isameM vizeSa unnati kI gaI hai| raMgIna citra bhI isameM rahate haiM / ArTapeparake saMskaraNakA vArSika mUlya 5 // ) DA~0 vya0 sahita aura eka saMkhyAkA mUlya // ) AnA hai / sAdhAraNa kAgajakA vA0 mU0 3 // ) aura eka saMkhyAkA / ) hai| rAjA ravivarmA ke prasiddha citra-rAjA sAhabake citra saMsAramarabharameM nAma pA cuke haiN| unhIM citroMko aba hamane sabake subhIteke liye ArTa peparapara pustakAkAra prakAzita kara diyA hai| isa pustakameM 88 citra maya vivaraNake haiN| rAjA sAhabakA sacitra caritra bhI hai| TAiTala peja eka prasiddha raMgIna citrase suzobhita hai| mUlya hai sirpha 1) ru0 / citramaya jApAna-ghara baiThe jApAnakI saira / isa pustakameM jApAnake sRSTisauMdarya, rItiravAja, khAnapAna, nRtya, gAyanavAdana, vyavasAya, dharmaviSayaka aura rAjakIya, ityAdi viSayoMke 84 citra, saMkSipta vivaraNa sahita haiM / pustaka avvala nambarake ArTa pepara para chapI hai / mUlya eka rupayA / sacitra akSarabodha-choTe 2 baccoMko varNaparicaya karAnemeM yaha pustaka bahuta nAma pA cukI hai / akSaroMke sAtha sAtha pratyeka akSarako batAnevAlI, usI akSarake AdivAlI vastukA raMgIna citra bhI diyA hai| pustakakA AkAra bar3A hai| jisase citra aura akSara saba suzobhita dekha par3ate haiM / mUlya chaha aanaa| varNamAlAke raMgIna tAza-tAzoMke khelake sAtha sAtha baccoMke varNaparicaya karAneke liye hamane tAza nikAle haiN| saba tAzoMmeM akSaroMke sAtha raMgIna citra aura khelaneke cinha bhI haiM / avazya dekhiye : phI seTa cAra Ane / For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) sacitra akSaralipi-yaha pustaka bhI uparyukta "sacitra akSarabodha " ke DhaMgakI hai| isameM bArAkhaDI aura choTe choTe zabda bhI diye haiM / vastucitra saba raMgIna haiN| AkAra ukta pustakase choTA hai / isIse isakA mUlya do Ane haiN| saste raMgIna citra-zrIdattAtraya, zrIgaNapati, rAmapaMcAyatana, bharatabheTa hanumAna, zivapaMcAyatana, sarasvatI, lakSmI, muralIdhara, viSNu, lakSmI, gopii| canda, ahilyA, zakuntalA, menakA, tilottamA, rAmavanavAsa, gajeMdramokSa, harihara bheTa, mArkaNDeya, rambhA, mAninI, rAmadhanurvidyAzikSaNa, ahilyoddhAra, vizvAmitra menakA, gAyatrI, manoramA, mAlatI, damayantI aura haMsa, zeSazAyI, damayantI ityAdike sundara raMgIna citra / AkAra 745, mUlya prati citra eka paisA / zrI sayAjIrAva gAyakavADa bar3odA, mahArAja paMcama jArja aura mahArAnI merI kRSNaziSTAI, svargIya mahArAja saptama eDavarDake raMgIna citra, AkAra 8x10 mUlya prati saMkhyA eka aanaa| lithoke baDhiyA~ raMgIna citra-gAyatrI, prAtaHsandhyA, madhyAhna sandhyA sAyaMsandhyA pratyeka citra / ) aura cAroM milakara // ) nAnaka paMthake dasa gurU svAmI dayAnanda sarasvatI, zivapaMcAyatana, rAmapaMcAyatana, mahArAja jArja, mahA. rAnI bherI / AkAra 16 420 mUlya prati citra / ) aane| ke anya sAmAnya-isake sivAya sacitra kArDa, raMgIna aura sAde, svadeza baTana, svadezI diyAsalAI, svadezI cAkU, aitihAsika raMgIna khelaneke tAza * Adhunika dezabhakta, aitihAsika rAjA mahArAjA, bAdazAha, saradAra, aMgreja rAjakatA, gavarnara janarala ityAdike sAde citra ucita aura saste mUlya para milate haiN| skUloMmeM kiMDaragArDana rItise zikSA deneke liye jAnavaroM Adive citra saba prakArake raMgIna nakaze, DrAIMgakA sAmAna, bhI yogya mUlyapara milatA hai isa patepara patravyavahAra kiijiye| mainejara citrazAlA presa, pUnA sittii| For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrIparamAtmane namaH | riporTa bhAratIya jaina siddhAMta prakAzinIsaMsthAkI vI.ni.saM. 2439 se 2440 kI dIvAlItaka / jisako pannAlAla bAkalIvAla maMtrI - bhAratIyajaina siddhAMtaprakAzinI saMsthA kAzIne banArasa ke caMdraprabhApresa meM bAbU - gaurIzaMkaralAlake prabaMdhase chapAyA / vIranirvANa saMvat 2441 isvI san 1915 / For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainapresakI aavshyktaa| yahAM banArasameM koI presa 5-6 phAramase jiyAdA kAma nahiM detA saMskRtakA kAma bar3A hI kaThina hai 5-6 bAra prUpha dekhe vinA graMtha zuddha nahiM ho skte| yahAMke presa 4 bArase jiyAdA zuddha karaneko prUpha nahiM dete / so bhI sAmako prUpha dete haiM savere hI ( baje peja zuddhahuye cAhate haiM / hamAre saMpAdaka saba ucca kakSAke vidyArthI haiM vidyArthiyoM ko paDhane ghokanekA prAtaHkAla hI uttama samaya hai| isaliye rAtriko hI nidrA chor3a zodhanA par3atA hai| dinabharakI kar3I par3hAIse magja khAlI hojAtA hai aisI avasthAmeM ina prAcIna mahAn graMthAkoM saMzodhana ThIka honA atyaMta kaSTasAdhya hai| yadi gharakA presa ho tau 4 bArakI jagaha 8 bAra prUpha dekha sakate haiN| rAtako savere na dekhakara dupaharako acche manjase nirAkulatAse dekhakara bahuta hI zuddha graMtha chapA sakate haiN| isake sivAya jo kAma dUsaroMke presameM 3000) rupaye denepara chapatA hai vaha gharake presameM 2000) meM hI chapa jaaygaa| dUsareke presameM kabhI 2 zyAhI ghaTiyA lagA dete haiM jaldI jaldI chApakara kharAba chapAI kara dete haiM, gharake presameM acche kArIgara rakhakara dhIreM 2 nirNayasAgarapresakI chapAIse bhI bar3hiyA chapAI karake suMdara manoraMjaka graMtha nikAla sakate haiN| isaliye yadi koI mahAzaya isa saMsthAko kamase kama 2000) rupayakA dAna va sahAyatA kareM tau saMsthAkA kAma bahuta hI uttamatAse sthAyI cala sakatA hai| yadi koI mahAzaya dAna nahiM kara sakeM tau 2000) rupyaa||) yaa||) saikar3ake vyAjapara hI deN| yadi rakama jAnekA Dara ho to ve presa, vageraha saba sAmAna bataura giravIke rakha sakate haiN| AzA hai ki caitrataka koI mahAzaya isa prArthanA para bhI dhyAna deka hame sahAyatAkI svIkAratA bhejaiNge| prArthI-pannAlAla bAkalIvAla, Thi-madAgina jainamaMdira poSTa banArasa sirii| For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrIvItarAgAya nmH| bhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinIsaMsthAkAzIkI dvivaarssik-riportt| . . vI. ni. saM. 2439 se 2440 kI dIvAlI tk| saMsthAkI utpatti ke kaarnn| pAThakamahAzaya maiM baMbaIke nivAsa tathA rojagArase virakta hokara kisI tIrthasthAnameM rahakara kisI bhI dhArmika saMsthAkI sevA karake zeSajIvana vitAnekI icchAse nikalA thA, phirate ghUmate zeSameM jaba hastinApurake navIna sthApita RSabhabrahmacaryAzramameM cAra mahIna nivAsa kiyA to vahIM para baMgalA akhavAroMke paDhanese vicAra huA ki"isa samaya baMga dezameM sAhityakI unnati va navIna viSayakI khoja meM vidvAnoMkI bar3I bhArI utkaMThA hai / yadi vahAMpara baMgabhASAmeM kucha jainagraMtha prakAzita karake jainadharmakA paricaya karAyA jAya tau cirakAlase matsyamAMsabhojI kAlIbhakta baMgAlI vidvAnoMke hRdaya meM ahiMsAdharmakA prakAza vA prabhAva avazya hI par3a sakatA hai" aisA vicAra honepara baMgabhASAke sAhityase anabhijJa hotehuye bhI maiMne vahIM para 'jainadharmakA paricaya' aura 'jainasiddhAMtapravezikA' nAmakI do pustakoM kA baMgAnubAda kara DAlA aura apane eka prA. 'cIna mitra baMgAlI vidvAn se bhASAkA saMzodhana karAkara presakApI bhI taiyAra karAkara magAlI paraMtu chapAnekeliye dravya va baMgalA presakA prabaMdha vahAM jaMgalameM honA asaMbhava thaa| taba vicAra kiyA gayA For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki-inakA mudraNakArya va pracAra kalakattA rahanese ho sakatA hai paraMta kalakattemeM anaka chApeke virodhI mAiyoMkA nivAsa vizeSa dekha vahAM jAnekA sAhasa na huvA taba tarthisthAna, aura apane prayatnase sthApita syAdvAdapAThazAlAke sudhAra karanekI bhI icchA rakhakara kAzImeM hI rahanA sthira kara liyA aura yahIM para Akara zrIyuta bAbU naMdakizorajI va deveMdraprasAda se milakara unhIMko sabhApati matrI Adi banA kara 'vaMgIyasArvadharmapariSat ' nAmakI eka saMsthA sthApana karake yathAzakya parizrama karane lagA aura zreSTivarya nAthAraMgajI gAMdhIko vizeSa udAratAse utsAhake sAtha kArya prAraMbha ho gayA / paraMtu acirakAlameM hI ukta mahAzayoMkA vizeSa paricaya milanese aura hamAre svabhAvase sarvathA viruddhaprakRti pAnese lAcAra hokara ukta pariSadase sarvathA hI saMbaMdha choDadenA par3A aura apane uddezya kI siddhi kaliye 'zrIjainadharmapracAriNIsabhA kAzI' nAmakI eka navIna saMsthA sthApana karanA paDI aura zrImAn zreSThivarya gAMdhI nemicaMda bahAlacadajI vakIla usmAnAbAda nivAsIkI vizeSa dravyasahAyatA hone se sAMkhya, nyAya vedAMtake jJAtA aMjaina vidvAnoM meM ahiMsA dharma vA ane. kAMta jainasiddhAMtoMkA prakAza karanekeliye to "satAtanajainagraMtha mAlA" kA prAraMbha kiyA gayA aura sarvasAdhAraNa ajenoM meM vA baMgadeza meM jainadharmakA pracAra karanekI icchAse hamAre prAta:smaraNIya pUjyapAda guruvarya paM. cunnIlAlajI murAdAbAda nivAsIke nAmasmaraNArtha 'cunnIlAlajainagraMthamAlA' aura baMgalAke peparoM meM jainadharma saMbaMdhI lekha prakAzita karanemeM prayatna karanA prAraMbha kiyA gayA / paraMtu virodhiyoMkI taraphase hamAre kAryasAdhanameM aise 2 virodha ghadapada para khar3e kiye gaye jinakA kucha bhI javAba na dekara yathA* zakti kArya karane meM hI dhyAna lagAyA gyaa| tathApi isa virodhaka kAraNa hamAre graMthaprakAzanakAryameM paramasahAyaka dAnavIra zraSTivarya For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAthAraMgajI gAMdhIvAloMka sAtha bhI aisA virova ho gayA ki una se sahAyatA milanA to dUra rahA patravyavahArataka baMda hA gayA aura unake dravyase unake nAmale jaineMdravyAkaraNAdikA pUrA pUrA uddhAra honekA kArya calate calate hI baMdha ho gayA tathA isa dharma kAryake paramasahAyaka zrIyuta paMDita lAlArAma jI the, unakobhI AdipurANajIke baDe bhArI kAryasahita banArasa choDakara kolhApura cale jAnA par3A aura 20 varSasa gaNezaprasAda nyAyAcArya ke sAtha atyaMtaprItimaya guruziSyabhAva thA vaha bhI naSTa hogayA / ityAdi aneka kAraNoMse sabhAke samasta uddezyoMkI pUrti karanameM asamartha honesa lAcAra hokara gatavarSa syAdvAdamahAvidyAlayake utsavake samaya aneka mahAzayoMkI saMmatise graMthaprakAzanamAtrakA eka hI uddezya rakhakara saMsthAkA nAma badalakara 'bhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinI. * saMsthA' rakhanA paDA / isake zivAya isa dhArmika saMsthAkI utpattike do pradhAna kAraNa aura bhI haiM. eka tau syAdvAdamahAvidyAlayameM paDhAI kA ucita prabaMdha na hone Adike 53 kAraNoMse honahAra 7 vidyAthiyoMkA alaga hokara vidyAdhyayanakA sahArA na honA, dUsara kalakattA saMskRtayUnivarsiTImeM zvetAMbarI jainagraMthoMkI taraha digaMbarI graMtha bhI mudraNa karAkara bharatI karAnekI prabala icchAkA honaa| ina hI kAraNoMse isa saMsthAkA prAdurabhAva huvA hai aura mukhyatAse saMskRta graMtha aura gauNatAse hiMdIbaMgalAmeM jainagraMtha prakAzakara ajaina vidvAnoMmeM jinadharma kI prabhAvanA karanekA hI ekamAtra uddezya nizcita kiyA gyaa| kAryAraMbhakA vicAravibhrama aura aMta / / / pAThaka mahAzaya ! ukta uddezya ke sAdhanArtha kArya prAraMbha karane kA bicAra to kara liyA gayA paraMtu isa kAryakI gurutApara vicAra karanese hamAre saba vicAra prAyaH havA ho gaye kyoMki isameM atyaMta For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizramake atirikta dravyakI bar3I bhArI AvazyakatA dIkhane lgii| sanAtanajainagraMthamAlAkA 10 phAramakA eka aMka chapAkara taiyAra karanekA hisAba lagAyA gayA to mAlUma huvA ki kamase kama 8) ru0 phArama to uttama chapAIkA aura 8) hI rupaye 50 pauMDake kAgajakA 5) yA 6) rupaye pratyeka phAramakA saMpAdakIya vyaya (likhAI sudhAI vageraha ) isa prakAra 21) 22) rupayA eka phAramake aMdAja kharca honese 10 phAramake aMkakI chapAI mayaTAiTalapejake anumAna 230) rupaye kharca par3eMge isake sivAya eka makAna yA gudAma cAhiye eka sipAhI prUpha pahuMcAnevAlA DA~ka lejAnevAlA tathA makAnakI saphAI, telabattI, istahAra, bAradAnA, ciTThIliphAphA, pustakeM rakhane vagerahako pharnIcara banavAne vagerahake aneka kharca sUjhane lge| karIba karIba tInasau rupaye mahIne ke kharcase kama kharca nahIM par3egA, aisA nizcaya honepara hamAre vicAra phira uDane lage taba kharca kama karanakA vicAra kiyA gayA to chapAI kama dena, kAgaja patale ghaTiyA lagAne, sudhAI kama denekA khaca to kisI prakAra bhI kama nahIM krske| taba phuTakara kharcakI kamI karanekA prayatna kiyA gayA jaba usameM bhI kamI nahiM ho sakI taba zrIyuta paMDita lAlArAmajIke syAdvAdaratnAkarakAryAlayakA bar3A bhArI sahArA mila gayA, arthAt makAnabhAr3A, telabattI, kAgaja sutalI. AdagI, pharnIcara vageraha kacha bhI jade nahiM karanA isIma saba calAte rahanA, jaba AmadanI ho, sTAka bar3hajAya tA, makAna Adike bhADekI phikara karanA, taba aisA hI huvA 7 hama pahalA makA bhAr3a mArahakA prAya kula kharca 12 mahIne taka sthAdvAdara jAkarakA bAlayosa hI barAbara hotA rahA / isaprakAra phuTakara dAna kA hisAba viThAkara zeSa chapAI vagerahakA kula kharca 250) ke anumAna samajhA gyaa| tadanaMtara jaba AmadanIkA hisAba lagAyA gayA to aisA vicAra utpanna huvA For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki jaba yaha dhArmika saMsthA hai, isakA lAbha nuksAna isI kA hai aura hamaloga isakI niHsvArtha sevA kareMge to hamAre dAnavIra dhanADhya gaNa isa kAryako samasta dharmakAryokI ekamAtra jar3a atyaMta upayogI samajha kara kyoM na sahAyatA kareMge ? avazya hI kareMge / paraMtuH jaba dhanADhaya mahAzayoMkI pUrvakAlakI sthitipara vicAra kiyA gayA tau dhanADhaya mahAzayoMse dhanAzA rakhanevAlI mahAvidyAlaya, baMbaI jaina vidyAlaya, syAdvAdazapAThazAlA, morenAvidyAlaya parIkSAlaya Adi dharmasaMsthAyeM abataka dhanAbhAvake aMdhakUpameM durdazAgasta par3IhuI pAI gaI ! aisI dazAmeM ve isa saMsthApara kyoM vicAra karane lage? isake sivAya chApeke virodhIkaMTaka bhI rAstameM jahAMtahAM vighnavinAyaka bana nekeliye tatpara khaDe huye haiM ? taba dhanADhayamahAzayoMse sahAyatA mile gI aisI AzApara to kAryaprAraMbha karanA sarvathA khAmakhayAlI hai| taba 'dUsarA vicAra huvA ki dhanapAtroMse bhArI AzA na rakhakara thor3I 2. AzA karake sabase sausau rupayoMkI sahAyatA lenA aura una rupayoMka badalemeM unako zAstradAna karanekeliye pratyeka aMkakI paMdraha 2 prati ( 180) rupayoMke zAstra ) bhejadenese sAyada ve loga sausau rupayoMke dAnIgrAhaka khuzIke sAtha ho jAyage, taba saMbhava hai ki itanI bar3I, bhArI dhanika janasamAjameMse aise? kamase kama25 mahAzaya to avazya hI mila jaayge| isaprakArakA vicAra nizcaya honepara hamane ekaprArthanA, patra chapAkara jitane ThikAne nAma dhanADhaya mahAzayoMke mile sabake pAsa bheja diye / ekabAra sAyada khayAlameM na Ave, dUsarIbAra bhejegaye phira aneka mahAzayoMke pAsa tIsarI bAra bhI bhejegaye paraMtu sivAya 4 mahAzayoMke anya kisIkA bhI ekakArDadvArA hAM nAM kA jabAbataka na milA una cArameM sabase prathama tau-chaparAnivAsI zrImAn bAbU-rAmezvaralAla jIjainI raIsa haiM jinoMne pahilApatra pahuMcane hI sahaSa 100) rupaye dekara : dAnIgrAhaka bananA svIkAra kiyaa| dUsare mahAzaya zrImAn lAlA For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) badrIprasAdajI mahAvIraprasAdajI vakIla bijanaura nivAsI haiN| inhoMne bhI 100) rupaye dekara dAnIgrAhaka bananA svIkAra kiyA- tIsare ma hAzaya zolApura nivAsI zeTha hIrAcaMda amIcaMdajI zAha haiM jinhoMne 24 grAhaka aura ho jAMya tau 25 vA~ mujhe samajhanA aisA likhA / cauthe mahAzaya bamarAnA vA lalitapura nivAsI seTha lakSmIcaMdajI sAba haiM jinhoMne likhA ki 100) rupayoMkA dAnI grAhaka tau maiM nahi banatA kiMtu 8) rupayoMkA grAhaka banatA huuN| jaba dhanADhya mahAsayoM kI aisI dharmaprIti vA jinavANI jIrNoddhAra meM atyaMta prIti dekhI gaI taba ekadama hatAza honA paDA, do dina dorAta isI vicAra meM magna rahA ki aba kyA karanA cAhiye ? taba smaraNaAnepara padmanaMdipacIsI Adi zAstroM ke prakAzaka dAnavIra zreSThivarya nemicaMda bahAlacaMdajI vakIlakI sevA meM vahI prArthanApatra bhejakara ekAMta prArthanA kI gaI ki - " kamase kama yadi do hajAra kI dravyaMsahAyatA mila jAya tau hama 12 mahIne taka isI sahAyatApara hI 12 aMka nikAla deMge- taba aneka dhanADhyamahAzaya hamAre parizramapara khayAlakara ke sahAyatA dene laga jAyeMge agara kisI ne nahIM bhI dI tau tabataka hama istahAroM aura apIloMse ATha 2 rupaye denevAle kamase kama 200 grAhaka aura sau sau rupayA ke 810 dAnIgrAhaka banA leMge aura AgeMkeliya kAma cala jAyagA / isa prakArakA prArthanApatra bhejanepara harSa hai ki uktamahAzayane tatkAla hI dohajAra rupaye dene kI svIkAratAkA patra bhejakara hamAre utsAha ko kArya meM pariNata karA diyaa| usa patrakI akSaraza: nakala bhI hama yahA~ dedenA ucita samajhate haiM - yathA -- -- tA0 2 julai san 1912 IsavI " bAda jayajineMdrake vizeSa ApakA patra naMbara 903 mu0 21 - 6- 12kA pohaMcA0 isameM zaMkA nahIM ke jinavANIke uddhArArtha Apa bahota prayatna karate haiM Apake patrase yaha mAlUma DubAke do hajAra For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) rUpaye Apako diye jAyeM to Apa kAma zurU karadenepara tayAra haiM hama isa bakta ekahajAra aura sAta ATha mahIne bAda eka hajAra aiseM dohaz2Ara rupaye Apako de dete haiN| Apa kAma zurU kara dIjiye lekina zarAyata yaha hoMge 1- graMtha chapanebAda becakara usase jo rupayA vasUla hotA jAyagA vaha hamako bhejate jAiye to hama phira usa rupaye ko isI kAma meM lagAveMge ! 2- graMthapara vAlacaMda kastUracaMda dhArAzivAle (hamAre pitAjI / kA nAma mudrita honA cAhiye kyoMki unake smAraka phaMDa se yaha rakama dI jAyagI / isa vakta jo ekahajAra rupayA bheja denA hai usake bAbata baMbaI kI huMDavI yahAM se Apa jisa patepara kaho bheja detA hUM / kAma zurU hone ke bAda bAkI rupayA bhI Upara likhe mujaba bheja dUMgA 1 uttarAbhilASI nemacaMda bAlacaMda vakIla usmAnAbAda | vaza phira kyA thA hamane bhI saharSa uparyukta donoM zarte svIkAra karake huDiyoMse rupaye mA 2 kara kAma chapAnA surU kara diyA / aura satrAsau kAyI tau jarmana, laMdana, kalakattA, Adike ajainavidvAnoM patrasaMpAdakoMka samIpa aura lAibreriyoM meM vinAmUlya bhejanA surU karadiyA aura karIba 100 pratiyeM jainImahAzayoMko mUlyaprApti kI icchA se bhejanA surU kiyA paraMtu aneka mahAzayoMne tau pahuMcataka nahIM likhI, aneka dhanADhya mahAzayoM ko jaba vI. pI. kiyA gayA to vApisa kara diyA aura aneka mahAzayoMko kaI patra diye to kucha bhI janAba nahiM AyA taba unheM bhejanA hI baMda kara diyaa| isake sivAya vijJApana, prArthanA, apIle jainamitra jainahitaiSI digaMbara jaina AdimeM bahuta kucha chapAyIM paraMtu do varSa ke sAla khatamatake kula 77 grAhaka ATha 2 rupaye denevAle aura tIna mahAzaya sau sau rupaye denevAle dAnI For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAhaka banA paaye| ukta do hajAra rupaye to ATha hI aMkoMtaka khatama ho gaye paraMtu grAhakoMkI AmadanIse kAma dhIreM 2 calatA rahA jisase ekavarSakA kAmado varSoM kara paaye| isaderIkA dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki eka to yahAMkA koI bhI presa isagraMthamAlAke 10 phArama eka mahInemeM nahiM de sakatA kyoMki prUpha cAra 2 bAra dekhanA paDatA hai vArIka TAipa meM honese presavAle rojakI roja prUpha saMzodhana kara vApisa nahiM bheja sakate the| dUsare isake saMpAdakagaNa banArasa kalakattA baMbaIkI tIna tIna parIkSAvoMke graMtha paDhate tathA aura 2 vidyArthiyoMko paDhAne vageraha meM ahorAtra lage rahate haiM tathA ye saba graMtha gurumukhase apaThita va karNATa kI lipImeM honese inakA saMzodhana saMpAdana karanA bahuta hI manonivezapUrvaka utkaTaparizramasAdhya kArya haiM so ThIka samayapara prapha nahiM de sakate the tathA mere pAvoMmeM jhaMjhanIbAtakA utkaTa roga hojAnake kAraNa maiM tInabAra morAdAbAda nAnA bijanaura ilAja karAneko gayA, tIna mahIne kolhApura aura eka mahInA nAgaurako calAgayA thA jisase mere pIche jaisA cAhiye vaisA zIghratAse kAma nahiM claa| isake sivAya kAgaja baDhiyA bAjArameM na milanese mere pIche kAgajake abhAvase bhI bahutakucha samaya vyartha calA gayA ityAdi aneka vighna isakAryake saMpAdana karanemeM vilaMbake kAraNa ho gaye / - isaprakAra bar3e kaSTase kAma calAyA gayA, itanehImeM saba rupaye laga gye| kAgajadenevAlI kaMpanIkA karja hogayA taba lAcAra hokara kAma baMdakara denekI sUcanA chapAI gaI aura kaI zeThosa patravyava. hAra bhI kiyA gayA tau-janeMdraprakriyA pUrNa karAneka liye to 100) rupaye zolApura nivAsI zaMTha rAvajI sakhArAmajI dozIne bheje aura 500) rupaye rAjavArtikajI pUrNakarAnekeliye zolApUra nivAsI zreSThi varya hIrAcaMda nemicaMdajI DhozI AnarerI majiSTreTa mahAzayane badalemeM pustake lelenaka vAyadapara bheja aura 500) iMdaura nivAsI dAnavIra For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha kastUracaMdajI mahAzayane eka musta dAna karake bheje / inameMse zeThahIrAcadajIke 500) rupaye tau vApisa bhejadenako likhA gayA aura 300) bheja bhI diyegaye kyoMki usasamaya hameM kalakattA yUnivarsiTI meM bharatIhuye jaineMdrazAkaTAyana vyAkaraNako parIkSAtaka pUrNakaranekI zIghratA thI, rAjavArttikajI parIkSAmeM nahIM thA isakAraNa isakA kAma; pahile calAnA iSTa nahIM thaa| aura zeSa rupaye jaineMdraprakriyA, zabdArNavacaMdrikA aura zAkaTAyanake aMka chapAne meM lagAye gaye / paraMtu presa tIsarA na milanase tathA Ageko rupaye khuTa jAnepara phira dUsarI sahAtAkI ummada na rahane ke kAraNa vartamAnavarSameM zAkaTAyanakI ciMtAmaNi TIkA tau cauthAI chapAkara ekadama baMdakaradiyA usakI jagaha rAjavAtikajI aura zabdArNavacAMdrakA hI chapAnA jArI rakhA paraMtu rupayA jA AyA thA saba karjacukAne vagerahameM pUrA hogayA taba lAcAra hokara purAnegrAhakoMko 11 vAM 12 vA aMka naye niyamoMke anusAra dazakI jagaha ATha2 rupaye hI agale zAlake pezagI lenekI icchAse sabako vI.pI.se, bheja gaye jisakI mudrita sUcanA pahile de cukethe usameM prArthanA kara dIgaI thI ki agale donoMaMka ATha 2 rupayoMke vI.pI. se bhejeMge jinakA grAhaka na rahanA ho ekakArDadvArA sUcanA dedeM jisase saMsthA ke cAra 2 Ane vyartha naSTa na hoM paraMtu docArake sivAya kisIne bhI sUcanA nahIM dI, lAcAra 'tUSNaM ardhasammati' kA avalaMbanakara sabako vI.pI. kiyegaye paraMtu kheda hai ki-kula 42 hI mahAzayoMne AgAmI varSameM grAhaka rahakara zeSamahAzayoMne rAjavAtrtikAdi graMthapUrNa na lenA cAhA aura sabane vI.pI, loTA diye / jaba hamAre baDe 2 dhanADhya gaNa va paDhe likhe vakIla vidvAn bhI isaprakArake jinavANI bhakta va jaina dharmaka pracAraka haiM taba isa graMthamAlAkA calanA kaThina hI nahIM kiMtu asaM bhava hai| tathApi hame phira bhI isake grAhaka vA sahAyaka baDhAkara-isake calAnekI prabala icchA hai isakAraNa yaha riporTa isa saMsthAkI asalI For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAlata dikhAnekI icchAsehI pragaTakI hai so jo koI mahAzaya isasaMsthA vA donoM graMthamAlAoMke jIvana rakhanese yadi kucha bhI lAbha samajhate. hoM to binAvilaMba vidvAn mahAzaya to apane 2 prAMtameM upadeza dekara maMdirajIka bhaMDArako, pAThazAlAko, pustakAlayako, sAdhAraNa prAhaka banAveM aura dhanADhyamahAzayoMko dAnIgrAhaka banAkara 100) sau sau rupaye prathamavarSake 12 aMkoMke aura 100) vartamAna varSake 12 aMkoMka bhijavAkara 12 aMkoMkI 180 prati magAdeveM / tathA jo dhanADhya dAnavIra haiM apanA nAma vA zAstradAnakA puNyasaMcaya karanA cAhate haiM, ve-apana pitA vagerahake nAmasmaNArtha ekaeka graMtha chapAneka liye 200) 400) 500) yA jitanA ve cAheM ekaeka rakama bheja kara yaza vA puNyasaMcaya kareM / jabataka dazadazarupayoMke 200 prAhaka aura sausorupayoMke 10-15 dAnIgrAhaka na hoMge tabataka hama Ageko yaha kAma nahiM calAvaMge hamane jainahitaiSI Adi patroMmeM bhI naye niyamoMke istahAra diye haiM aura yaha riporTa vA apIla bhI Apa mahAzayoMkI sevAmeM bhejI jAtI hai| yadi caitasudI15taka sAdhAraNa200 grAhakoMke bananekI vA dAnImahAzayoMse kAphI dravyakI svIkAratA na jAjAyagI tabataka hama isagraMthamAlAko sarvathA baMda rakhate haiM / ataeva abhI koIbhAI rupayA na bhejeM sirpha prAhaka honekI vA prathachapAnekI dravyasvIkAratA mAtra bhejeM jaba caitrasudI 15 ko hama dekhaleMge ki pratha. mAlA calAnelAyaka prAhaka vA sahAyatA jAgaI hai taba to hama phira naye utsAha naye parizrama vA naye DhaMgase isa kAmako surU kara deNge| yadi graMthamAlA calAnelAyaka grAhaka vA pUrI sahAyatA na AI to vaisAkhasudI 15 taka 42 prAhakoMke rupaye loTAkara tathA karjadAroM ko pustakeM vageraha dekara zeSa riporTa nikAlakara sanAtanajainagraMthamAlA sarvathA baMda krdeNge| For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) cunIlAla jainamAlA | pAThaka mahAzaya ! isaprathamAlAdvArA hiMdI, marAThI, gujarAtI, baMgalA, aMgarejI ina saba hI bhASAoM meM jainadharmasaMbaMdhI naye DhaMga ke TrekTa pustakeM chapA 2 kara ajainoMmeM vinAmUlya vA svalpamUlya se pracAra karanekA uddezya thA paraMtu vizeSa sahAyatA na milane se mahAvIrasvAmIkA aitihAsika caritraAdi koI bhI baDA graMtha prakAzita nahiM kara sake aura na TekTeM hI 10-20 prakAzita kara ske| do varSameM kula 200) rupayoMkI 6 TrekTeM karIba 16000 ke vitaraNa kara sake / yadi aneka mahAzaya eka eka graMtha sAM sau dodosau rupayoM kI lAgata ke apane pitAmAtA Adi ke nAmasmaraNArtha chapAnakI sahAyatA dete to hama bahutakucha pracAra kara sakate the, jisase tamAma ajaina baMgalA mAsikapatroM meM jainadharmakI carcA chapane lagatI, aneka baMgAlIvidvAn jainadharmakI AlocanA meM laga jAte, bhASAgraMtha kucha jainiyoMmeM vika jAnese Ageko yA sanAtana jainagraMthamAlA ko bhI sahAyatA milajAnA saMbhava thA paraMtu Apa mahAzayoMke vicAra vaicitryase isa vizeSa upakArIkArya meM bhI sahAyatA nahi milI aura hama kucha bhI na kara pAye / zvetAMbarIbhAI isa viSaya meM bahutahI Age bar3ha gaye haiM kaI saMsthAyeM dhArApravAha graMtha chApa kara vinAmUlya vA lAgatake mUlya se bhI kama mUlyapara bar3e 2 graMtha vitaraNa kara rahe haiM do saMsthAyeM tau sUrata aura ahamadA bAdameM lAkha 2 rupayoMkI pUMjI khulI huI haiM paraMtu hamAre yahAM aisI eka bhI saMsthA nahIM hai / barasoMse iTAvekI jainatastraprakAzinIsabhA isa kAmakeliye khulI huI hai jisake TrekTa pracArAdi kArya se samAja bhara khuza hai paraMtu abhI taka kisI bhI dAnavIra ne koI bar3I sahAyatA usa saMsthAko nahIM dI aura na thoDI bahuta sahAyatA isa saMsthAko hI dI yaha kitane bhArI kheda aura lajjAkA sthAna hai ? 1 baDe Azcarya kI bAta to yaha hai ki- zvetAMbarIbhAI tau saikar3oM For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) rakameM ekadama dAna karake ekadinustakameM apanA nAmamAtra chapavA dete haiM. aura hamane isa graMthamAlAmeM rakamadenevAloMkA nAma chApaneke sivAya. pratyekapustakakI dosau tInasau prati dAna dene ke liye pradAnakarake unakI dIhuI rakama kAyama rakhakara vinATakA paise saikaDoM zAstroMke dAna karanekA vA nAma karanekA sarala tarIkA batAyA thA paraMtu taba bhI kisIne eka do rakama isaupakArIkAryakolaye nahIM dii| astu aba bhI samaya hai yadi dAnavIramahAzaya thoDI 2 dravyasahAyatA deM to sanAtanajaina. graMthamAlA na sahI / isacunnIlAlajainaprathamAlAmeM hI saba bhASAoMke graMtha chapA 2 kara vitaraNa karAnekA kArya karAke isa saMsthAko jIvita rakha sakate haiN| - sanAtanajainavAcanAlaya / ... jaba ki isa saMsthAkA nAma jainadharmapracAriNIsabhA aura dharma: . pracArake kaI uddezya the? taba sarvasAdhAraNako jainadharmake graMtha akhabAra dekhaneke liye subhItA karadane kI icchAse sanAtanajainavAca: nAlaya nAmakI eka pablika phrI lAibrerI khAladenekA bhI prastAva huA thA paraMtu bAharI kucha bhI sahAyatA na milane ke kAraNa na khula.. sakI tathApi aneka vinAmUlya prAptahuI pustakoMke sivAya saMsthAse ho Ajataka 81-)pustakeM hiMdI baMgalA uttamottama mAsikapatra : saMgrahakarane AdimeM lagAdiye haiN| yadi AlamArI makAnabhADA, pustaka akhavAroMkeliye do tInasau rupayoMkI sahAyatA mila jAya to yaha bhI dharmapracArakA eka uttama sAdhana prAraMbha ho sakatA hai| yadi caita sudI 1 taka koI sahAyatA nahiM milI to lAcAra agarejI par3hanevAle jainIlaDakoMke jainasporTasklabakI lAibrerImeM ye .saba pustakeM pradAna karadI jaaygii| For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamA raIsa chaparA ( 13 ) - hAthaciTThAbIranirvANamaMvata 2439 AzvinasudI ! se lagAkara vIranirvANa saM. 2441 kI dIvAlI tk| naaveN||e) bAbU rAmezvaralAlajI 211) pustaka kharIda vikI khAte 2001) zeTha nemicaMda bahAlacaMdajI, 11)| prabaMdhakhAtai vA kharcanAte vakIla usmAnAbAda 14811) poSTejavAradAnAkhAta 234) zeTha nAthAraMgajI gAMdhI 5-)| phanIcara khaate| muMbaIvAle 15081)|sanAtana jainagraMthamAlA 19310) baMgalA mahAvIracaritra khAte khAte ghaTha nAthAraMgajIse mile| 110) pro. prA. kRSNapriMTiMprama 30) cunIlAla jainapraMthamAlA khAte On pro. prA. jAjapriMTiMvarksa 10) sanAtanajainavAcanAlaya 14) / munnAlAla vidyArthI / khAte 3) lAlA ummaMdasiMha.. ___14) mUlacaMda kasanadAsa 12 // 1) udaratakha ta phuTakarajamA kApaDiyA sUrata 24:12) lAlA gurudattAmalajI 3) paM. banavArIlAla jAMjaina panAlAlakasUravAle 207 // nagraMtharatnAkara kAryAlaya 20 ) sudaralAla luhAr3A ToMkavAlA ," 2991) // pro. prA. janaralaTreDiMkaMpanI va patrAlAlajaina peparamaceTa kAzI / pro.prA. caMdraprabhAsabanArasa ... 50) zrIsyAdvAdamahAvidyAlaya 14) lAlArAmajI zrIlAlajaina . kAzIkA 194) saMpAdakIpaTa pezamI : 21) zAMtinAtha upAdhyAya kolhApurakA 2) atarasena vidA 2) bAbU jagamohanavA kAzI 1.1) bAbU banArasIdAsa kAzI 1)bhaTTAra RvijayakIrtijI prasAdajI joharokApAdhyakSa saMsthA ke pAsa jamA For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patraparIkSA 1000 ko 10) pro. prA. auduMbarapresakA4 ) haste bA.dayAcaMdajIgoyalI 1..) adhiSThAtA RSabhabrahmacaryA / lAlA badrIdAsajI vakIla zrama hastinApura 50 // zaMTha svarUAcaMda hukumacaMdajI 5) zrIjainasiddhAMta vidyAlaya " mAranA 16 // 5) / DA.satIzacaMdra jIvidyAbhUSaNa 8.) zeTha rAvajIsakhArAmajI 1) nayI bahIkhAtai / / doza zolApuravAloMke 11 ) zrIrokaDapAte divAlI ke dina 1.0) zeTha hIrAcadanemicaMdajI . ... dozI zAlApuravAloMke . 329610 hisAba sanAtanajainagraMthamAlAkA / 601) AmadanI sAdhAraNapra haka 255 / ) chapAI AptaparIkSA 77 se 685 // chapAI samayaprAbhUta rAmezvaralAlajI raIsa chaparA badrIprasAdajI vakIla aura prati 1000 kI paM. banavArIlAlajAnanake 49 // ) chapAI tatvArtharAjavArtika 500) zrIyuta rAyabahAdura . prati 1000 ko .... zeTha kastUracaMdajI 428) // chapAI jaineMdraprakriyA 10.. .iMdAravAloMkA eka muTizana 262-chapAI AptamImAMsA 5in) AmadanI phuTara va pramANaparIkSAko / aMkoMko vikrAMse 289 // -) / chapAI zabdArNavacaMdrikA 1500) prathama khaMDakI 15081zeSa graMtho meM lagate rahe haiM 2350) / chapAI zAkaTAyana jinameM AptaparIkSA5.. . ciMtAmANa 1 khaMDako jaineMdraprakriyA ...aura zeSa pustakeM karIba sAta sAta 54||) phuTakara kharca sau prati ke maujUda haiN| . . . 30lA 300) AmadanI dAnaH prAhakase . . . For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hisAba cuniilaaljaingrNthmaalaakaa| , 20) phate baMdahIrAcaMda IDara 19) TrekTanaM.1 sanAtanajainadharma 20) daulatarAmabanArasIdAsabAga - .. 2... kI chapAI 15) nemAsAsonAsAnAgapura 2) / TrekTanaM. 2mahAvarikhAmA 5) mahAvIra sahAyapAMDekhuraI kAcaritra 2000 chapAI 25) gAMdhIkuvera caMdakastUra iMDara 20 TrekTanaM. 3SaDvya digdarzana 4) makkhanalAla tejapAla .. prati 2000 chapAI 15 // ) / sAhU vimalaprasAdajI 24 // 2) TrekTanaM.4.5 hiMdIbaMgalA najIbAbAda ., . jainadharma 4... chapAI 50) rAyanAMdamalajI ajamerA 5 // ) TrekTanaM.1kA baMgAnuvAda phAraSTakAleja deharAdUna 6.12) phuTakara meM TrekToMkIvikrI . 1) TraikTanaM. 1 dUsarIbAra 2... chapAI 21 ) / 2), TrekTanaM. 3 dUsarIbAra 2500 chapAI 3) lagaterahe jisameM TrekTanaM. 15) vidhuzekhabhaTTAcAryako .. 1 kI 500 prati naM 3 kAzIkA rAhatraca diyA ko 500 prati naM. 6 kI. 43) TraeNkTanaM. 6 mahAvIracaritra 'nayA 20.. chapAyA 1100 prati maujUda haiN| 61) phuTakara kharca 218 // 218) hisAba prabaMdhakhAtA bA khrckhaataa| 11) phIsa jainadharmapracAraNI 45) makAnabhADA 1 varSa kA samAke meMbaroMkI 85) tanakhA mainajarakI nAriyA premajIzivajI 490) / tanakhA sipAhIko 1)mahAvIrapADe khuraI .....64) / chapAI niyamAvalIvijJApana 1)ummedasiMha mutsaddIlAla magarahakI For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1)sUrajamala, ajamerA gayA 29) daurAkharca kolhApura 1)ba bU guNeMdraprasAdajI mArA... iMdaurakA banArasIdAsajaina kAMdhalA . . 6A) / phuTakarakharca telabattI mukharAmajI kalakatA liphAphevagarahUkA 1rAmavilAsajI pATaNI gayA . 334 // ) / 1)raMkhacaMdachAbar3A gayA 1)puruSAcamalAlajI chaparA 1)bhUrAlAla kaMchedIlAla: 91) baMgIyasArvadharmapariSadakA ___ paM.motIlAlajI kA AyA 13) 321) zeSa rahe 334 // meM saMkSipta hisAba hai paraMtu khAte rojanAmeM vyorevAra saba hisAba hai kisI mahAzayako kisI hisAbake dekhane kI icchA ho to patra dvArA AjJA karane para tatkAla hI byorevAra likhakara bheja diyA jaaygaa| jainasamAjakA dAsapannAlAla bAkalIvAla... : maMtrI-mAratIya jainasiddhAMtaprakAzinI saMsthA, Thi.-madAginabanamaMdira poTa-banArasa sittii| For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgAmI sUcanA | vidita ho ki sanAtana jaina graMthamAlAme apUrNagraMtha pUrNa ho jAne ke pazcAt eka to zlovArttikajI bar3e akSaroM meM chapAyA jAyagA (jisameM 2000) rupaye kharca par3eMge) kyoMki yaha kalakattekI nyAyatIrthaparIkSA meM bharatI hai / dUsare advaina vidvAnoMmeM prabhAvanA karane ke liye raviSeNAcAryakRta padmapurANajI bar3A chapAveMge isameM anumAna 1500-1600) rupaye kharca par3eMge so saba bhAiyoM ko soso dodosau rupayoMkI sahAyatA bhejanA cAhiye / jo mahAzaya 100 rupaye bhejeMge unako hama donoM graMthoM kI paMdraha 2 prati yA kisI bhI eka graMtha kI 30 prati bheja deMge aura vyAjameM unakA nAma jinavANIjIrNoddhAraka mahAzayoMkI pheharista meM graMthake eka pRSTameM chapA deNge| AzA hai ki jo mahAzaya isa jinavANIjIrNoddhAra aura ajanoM meM dharmapracArArtha sahAyatA deM, ve caitasuda 15 taka hameM sUcanA deN| abhI rupayA koI na bhejaiM isake sivAya cunnIlAla jaina graMthamAlA meM nIce likhe graMtha chapeMge so eka eka dAnI mahAzaya ekaeka graMtha chapAnekA kharca bhejakara eka tauM graMtha para apanA yA apane pitAjI vageraha kA nAma chapAkara nAma kreN| dUsare hama 200 prati prathakI deMge sodAna karake puNyopArjana kareM tIsare - zeSa pustakeM hama ajainoMko prAyaH vinAmUlya vitaraNa kareMge usakA puNya bhI lUTai / 1 | jaineMdravyAkaraNakI paMcasaMdhi bhASATIkA sahita chapAI 1000 2 | jainadharmakA paricaya hiMdI meM 3 / dravyasaMgraha baMgalA anuvAda sahita 4 / tattvArthasUtra baMgAnuvAda sahita 5 / puruSArthasiddhyupAya baMgAnuvAda sahita "1 " ," 19 120 prati 50 ) 20000 prati 100 ) 1000 prati 100 ) 1000 prati 400 ) 1000 prati 500 ) 6 / parIkSAmukha nyAya hiMdI anuvAda sahita 27 / parIkSAmukha nyAya vaMgAnuvAda sahita " " 8 / mahAvIra svAmIkA aitihAsika jIvanacaritra bar3A 1000 9 / mahAvIra svAmIkA 10 | mahAvIrasvAmIkA 1 mahAvIra svAmI kA patra bhejane kA patA - pannAlAla bAkalIvAla ph 150 ) 1000 prati 1000 prati 150 prati 300 ) 99 jIvanacaritra baMgalA meM 1000 prati 400 ) * jIvanacaritra marAThI meM 1000 prati 300 ) jIvanacaritra aMgarejImeM 1000 prati 500 ) maMtrI - bhAratIya jaina siddhAMta prakAzinI saMsthA Thi0 maidAgina jainamaMdira po0 banArasa siTI ka Personal & Private Use Only the train www.jaihelibrary.org Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyAvazyakIya prArthanA / dAnavIramahAzayoM ! isa saMsthA meM nIce likhe saMskRta va bhASA graMtha taiyAra haiM yadi Apaloga sabakI ekaeka pratimaMdirajIke bhaMDAra meM kharIdakara virAjamAna karadeMge to isa saMsthAkA kAma jo jinavANIjIrNodvAra aura pracArakA hai barAbara calatA rahaigA / yadi Apa kahaiM ki bhASA graMthatau svAdhyAya meM kAmabhI AvaiMge saMskRtagraMtha hamAre kisakAmake ? so aisA vicAra nahi~ karanAcAhiye / prathama tau koI na koI ApakA lar3akA saMskRtakA jAnakAra paidA hojAyagA nahIM to koI bhI ajaina vidvAn Apake yahAM Avetau use dikhAnA ina graMthoMkA dekhate hI usake dila meM jainadharmakA bar3appana baiTha jaaygaa| tIsare bhagavAnakI pratimAjIkI taraha ina zAstroM kI bhI nityapUjana vinaya aura rakSA karane se bhI avazya puNyakI prApti hogI - isa paMcamakAla meM devaguruzAstra meM se ye deva aura zAstra do hI tau rahagaye haiM inakI rakSA, pracAra karanA ApakA paramadharma va atyAvazyakIya kArya hai / AptaparIkSA va patra parIkSA sa. 2) samayasArajI do TIkAsahita 5) tasvArtharAjavArtikajI pUrNa 9 ) jainadraprakriyA - guNanaMdi kRta 1 || ) zabdArNava caMdrikA (jaineMdravyA. ) 5) | AptamImAMsA va pramANaparIkSA 2) zAkaTAyanaciMtAmaNi 1 khaMDa 2) ye nau graMtha sanAtana jaina graMthamAlA ke 12 aMkoM meM chape haiM kula nyochAvara 26 || ) hai paraMtu ekasITa ( sabake saba ) lene se 10) rupaye meM hI bheja deMge DAMkakharca 1 ) rupayA judA lagegA | agara koI mahA0 ) rupayoM zaya dAna karanA cAheM to 100) meM hara graMthakI paMdraha 2 prati bheja deMge 1) 2) bhASA graMtha / jinazataka saMskRta bhASATIkA / ) dharmaratnodyota caupAIbaMdha dharmapraznottara vacanikA zAkaTAyana dhAtupATha zrImahAvIracaritra saikar3A sanAtana jainadharma saikar3A Sadravya digdarzana saikar3A 12) 3) 1 // ) 1 // ) milane kA patA pannAlAla bAkaLIvAla, maMtrI - bhAratIya jaina siddhAMta prakAzinIsaMsthA-banArasa siTI / / For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ striyoMke par3hane yogya naI pustkeN| sadAcAra, pAtivana, gahakarma, zizapAlana AdikI zikSA denevAlI tarala bhASAmeM likhI huI striyopayogI pustakoMkI jainasamAjameM bahuta jarUrata hai / yaha dekhakara hamane nIce likhI pustakeM ma~gAkara bikrike lie rakkhI haiN| 1 sarasvatI--gRhasthajIvanakA bahuta hI zikSAprada, upanyAsa / baDA hI dilacaspa hai / mUlya 1) pakkI jildakA 1) ___2 vIravadhU-cauhAnarAjA pRthvIrAja aura usakI vIra rANI saMyogitAkA vIrarasapUrNa caritra / pA~ca citra kaI raMgake chape hue haiN| mU0 // ) 3 Adarza parivAra pratyeka kuTumbameM par3he jAne yogya / muu0||) 4 zAntA- eka AdarzastrIkA caritra / m0|| 5 lakSmI - , ,,) 6 kanyA-sadAcAra-laDakiyoM ke kAmakI / ma 7 kanyApatradarpaNa-- ma08 banavAsinI-bahuta hI hRdayadrAvaka upanyAsa / mU) ma~gAnekA patAmainejara, jainaratnAkara kAryAlaya, giragAMva bambaI / / Printed by Nathuram Premi at the Bombay Vaibhav Press, Servants of India Society's Building, Sandhurst Road, Girgaon Bombay, & Published by him at Hirahag, Near C. P. Tank Girgaon Bombay. For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalakatte ke prasiddha DAktara barmana kI kaThina rogoM kI sahaja dvaaeN| gata 30 varSa se sAre hindusthAnameM ghara ghara pracalita haiN| vizeSa vijJApana kI koI AvazyaktA nahIM hai, kevala kaI eka davAiyoM kA nAma nIce dete haiN| haijA garmI ke dasta meM peTa darda,bAdIke lakSaNa miTAna asala arkakapUra akaMpUdInA sabjA mola DAHmaH-1 se4 zIzI mola DAHmaH |aane andarake athavA bAharI peciza, maror3a,aiThana, zUla, AMva dardamiTAnemeM ke dasta meM pena hIlara mola ] DAH mH| pAMca apane mola varjana 4rupayA sahaja aura halakA julAbake li. kaleja kI kamajorI miTAne meM julAvakI golI aura bala bar3hAne meM- 2 golI rAtako khAkara sove| sabere khulAsA dasta hogaa| 16goliyoMkI ddiviinaaddaaHmH| mola 1 ) ddaa| aane| 1 se 8 taka pAMca Ane. pUre hAla kI pustaka vinA mUlya milatI hai davA saba jagaha hamAre ejenTa aura davA pharozoMke pAsa milegI athavA DA. esa.ke, bona 5, 6, tArAcaMda data saiTa, klktaa| ( isa aMkake prakAzita hone kI tArIkha 7-2-15 / ) For Personal & Private Use Only