Book Title: Doha Ppahudam
Author(s): H C Bhayani, Ramnik Shah, Pritam Singhvi
Publisher: Parshva International Shaikshanik aur Shodhnishth Pratishthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002359/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PĀRSVA FOUNDATION SERIES NO. 7 रामसिंह-मुनि-कृतं दोहा - पाहुडं DOHA-PĀHUDA संपादक हरिवल्लभ भायाणी रमणीक शाह प्रीतम सिंघवी 10 प्रकाशक पार्श्व इन्टरनेशनल शैक्षणिक और शोधनिष्ठ प्रतिष्ठान अहमदाबाद Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Dohā-pāhuda was edited and translated in Hindi for the first time in 1933 by the late Jain scholar Hiralal Jain. In the present edition the Apabhramśa text is restored and improved translations in Sanskrit and Gujarati are also provided. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pārsva International Series No. 7 दोहापाहुड (DOHĀPĀHUDA) (Restored Text with Sanskrit Chāyā and Gujarati Translation) By H. C. Bhayani R. M. Shah Dr. Pritam Singhvi Pārsva International Educational and Research Foundation Ahmedabad Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RĀMSIMHA-MUNI'S DOHĀ-PĀHUDA Edited By H. C. Bhayani , Ramanik Shah © H.C. Bhayani , R. M. Shah First Edition : 1999 Price: Rs. 50/ Publisher : Dr. S. S. Singhvi Managing Trustee Pārśva International Educational and Research Foundation, 4-A, Ramya Apartment, Opp. Ketav Petrol Pump, Polytechnic, Ambawadi, Ahmedabad - 380 015. Phone : 6562998, 6749220 Distributor : Saraswati Pustak Bhandar 112, Hathikhana, Ratanpole, Ahmedabad - 380 001. Phone : 5356692 Pārsva Prakashan Zaveriwad, Relief Road, Ahmedabad - 380 001. Phone : Printed by: Rakesh Computer Centre Rakesh H. Shah 272, Celler, B. G. Tower, Delhi Gate, Ahmedabad - 380 004. Phone : 6303200 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ General Editors' Foreword One part of the academic undertakings by the Pārsva Educational and Research Foundation is to publish Jain texts and research studies etc. in Jainism, Prakrit and allied Indological areas. Accordingly the restored text and improved translation of the Dohā-Pāhuda of Rāmasimha Muni, a Jain work in the spiritual and didactic tradition is being published herewith. We are thankful to the editors of the work for making it available for publication. H.C. Bhayani N. J. Shah N. M. Kansara Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACKNOWLEDGEMENT We are thankful to Pritamji Singhvi for giving assistance in preparing the press-copy and also in other ways. We are grateful to Parshva International Foundation for Education and Research for publishing the work. H. C. Bhayani R. M. Shah Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction Reference works and Abbreviations CONTENTS Text with Sanskrit Chāyā Gujarati Translation Index of the First Pāda Notes Page No. ix - xiii xiv १ - ३७ ३८ - ५८ ५९ - ६२ ६३ - ७४ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Introduction Hiralal Jain published YESTIET in 1933. He used two manuscripts for setting up the text one of which is dated V.S.1794. Jain has edited the text on the same lines as his earlier published text of the सावयधम्मदोहा. He has observed that the Apabhraṁsa language of the 4TESTET is the same as treated by Hemacandra in his grammar. Secondly he has drawn attention to many common verses between the पाहुडदोहा and works like परमात्मप्रकाश of योगींदु. But the text as presented by him seems to be lingustically modernized considerably. Besides in some cases the readings are inferior to what we find in other sources. There are some obvious errors. We have tried to restore the language. The following forms are given consistently and the printed text is changed acordingly : i. nom. sing of a-bases with the termination 3, neuter 3. ii. Genitive sing. of u-bases in t; plural in T. iii. Loc. sing. of a-bases with the termination Present and imperative second person plural in I. V. Absolutives in vfa. vi. - Q - instead of - H -. vii. instead of f. The restoration is on the same lines as my restoration of the text of the characteritfa and gefaharifa. Textually verses 212 to 222 are considered by us as iv. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI later additions. For the text of the rest Jain's edition is followed · Some better readings available from other sources are accepted. The principal aim is to present a picture of the language supposed to be as original. Jain has suggested for about 1100 A.C. as the probable date for the C61966. His inference is based on the assumption that Rāmasimha has borrowed from the 700R श्रावकाचार or सावयधम्मदोहा (about 9.. A.C.) and Hemacandra (about 11th Century). But the former work is of a compilatory character and hence it would be hasty to fix the date, although Jain's inference may be near the fact. The title should be GT814165 in keeping with the several works written by Kundakunda bearing the name Pāhuda. Pāhuda is a synonym of adhikara. It corresponds to prakaraṇa and signifies a work treating relegiophilosophical or didactic topic. : Rāmasiṁha has made up his work by mostly borrowing from various sources like the Dohās and Caryās of the Buddhist Sahajayānis and from Yogindu's works. The text is also inflated. C. Caillat, in her English translation has suggested some textual emendations and corrections and so has been done by the co-author of this edition, Ramanik Shah, whose Gujarati translation is included in this work. The translation naturally is based on the text as set up by him. But now he thinks a recast of the text according to Hemacandra's Apabhraíśa presents a more faithful picture of the original text linguistically. More reliable manuscripts can throw light on the original form and extent of the text of the दोहापाहुड. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viii A table showing the common verses between the C1E14165 and other Jain and non-Jain ādhyātmika works is given below. 14. HIGI. 49. 4. . f. : II 154 II 117 II 121 cf. 51 II 122 II 123 II 124 II 144 II 128 II 163 II 138 II 148 I 65 * 1 1 79 I 80 1 91 I 89 192 I 70 I 69 1 74, Cf. II 208 Cf. I 41 129 I 123 * 2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोपा. सादो. पप्र. योसा. दोको. सिहे. II 129 133 I 17 I 123 *3 67 II 158 68 196 II 78 II 71 II 187 Cf. I 73 75 84-85 Cf.71 95 II 157 98 128 104 Cf. 138 d 105 19 122 155 147 Cf. II 74 148 II 110 151 422-2 161 II 130 169 414.3 173 31 175 48 42,57 396.1 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोपा. 183 185 189 192 206 215 सादो. 50 30 पप्र. II 161; 164 II 137 II 160 I 22 योसा. दोको. सिहे. 92 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xi 1. 2. 3. 4. Reference Works and Abbreviations दोहागीतिकोश and चर्यागीतिकोश. Ed. H. C. Bhayani (दोको.) 8. परमात्मप्रकाश (परमप्पपयासु). योगींदुदेवकृत. Ed. A N. Upadhye. 1960 Edition ( पप्र.) पाहुडदोहा (दोहापाहुड) रामसिंह कृत. Ed. Hiralal Jain, 1933 प्रवचनसार-कुंदकुंदकृत. Ed. (दोपा.) योगसार. योगींदुदेव. Ed. A N. Upadhye (Included in the edition of the परमात्मप्रकाश) (योसा.) 5. सावयधम्मदोहा. Ed. Hiralal Jain. ( सादो.) सिद्धहेमशब्दानुशासन (अपभ्रंशविभाग) (सिहे.) 6. 7. Collete Caillat. The Offering of Distichs (Dohāpāhuda). Translation with critical notes, Sambodhi. 5.2, 1976. Ramanik Shah. दोहापाहुड Sambodhi. 16, 1989 (1991). Page #14 --------------------------------------------------------------------------  Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा - पाहुड (Text and Sanskrit Chāyā) गुरु दिrयरु गुरु हिमकिरणु गुरु दीवउ गुरु देउ । अप्पो परहो परप्परहो, जो दरिसावइ भेउ ॥ १ ॥ गुरु: दिनकरः गुरुः हिमकिरणः गुरुः दीपकः गुरुः देवः । आत्मनः परात् परस्य यः दर्शयति भेदं ॥ अप्पायत्तउ जं जे सुहु, तेण जे करे संतोसु । पर - सुहु वढ चिंतंताहुं, हियए ण फिट्टइ सोसु ॥ २ ॥ आत्मायत्तं यद् एव सुखं तेन एव कुरु संतोषं । पर- सुखं मूर्ख चिन्तयतः, हृदये न नश्यति शोषः ।। , जं सुहु विसय - परम्मुहउं णिय- अप्पा झायंतु । तं सुहु इंदु विणउ लहइ, देविहिं कोडि रमंतु ॥ ३ ॥ यद् सुखं विषय परान् मुखं निज-आत्मानं ध्यायतम् । तद् सुखं इन्द्रः अपि नैव लमते देवीनां कोट्या रममाणः ॥ , आभुंजंता विसय- सुहु, जे ण वि हियए धरंति । ते सासय- सुहु लहु लहहिं जिणवर एम भांति ॥ ४ ॥ आभुंजंतः विषय-सुखं, ये नैव हृदये धरंति । शाश्वत सुखं लघु लभंते, जिनवराः एवं भांति ॥ , मनः ण विभुंजंता विसय - सुहु, हियडए भाउ धरंति । सालिसित्थु जिवं वप्पुडा, णर णरयहिं णिवति ॥ ५ ॥ ? नैव भुंजंत: विषय - सुखं हृदये भावं धरंति । शालिसिक्थः यथा वराक:, नराः नरके निपतंति ॥ आएहिं अडवड- वडवडहिं, पर रंजिज्जइ लोउ । " मण - सुद्धहिं णिच्चल-ठियहिं पाविज्जइ पर - लोउ ।। ६ ।। एभिः व्यर्थ - जल्पनैः, पर रज्यते लोकः । - शुद्धैः निश्चल - स्थितैः प्राप्यते पर- लोकः ॥ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा - पाहुड , धंधए पडियउ सयलु जगु, कम्मई करइ अयाणु । मोक्खहो कारणे एक्कु खणु ण वि चितइ अप्पाणु ॥ ७ ॥ मिथ्याप्रवृत्तौ पतितं सकलं जगत् कर्माणि करोति अज्ञानं । मोक्षस्य कारणे एकं क्षणं, नैव चिन्तयति आत्मानं ॥ , जोणिहि लक्खहिं परिभमइ अप्पा दुक्खु सहंतु । पुत्त- कलत्तहिं मोहियउ, जावं ण बोहि लहंतु ॥ ८ ॥ योनिनां लक्षेषु परिभ्रमति, आत्मा दुःखं सहमान: । पुत्र - कलत्राभ्यां मोहितः यावत् न बोधिं लभमानः ॥ अण्णु म जाणहि अप्पणउ, घरु परियणु तणु इट्टु । कम्मायत्तउ कारिमउ, आगमे जोइहिं सिट्टु ॥ ९ ॥ अन्यद् म जानीहि आत्मीयं गृहं परिजनः तनुः इष्टं । कर्मायत्तं कृत्रिमं आगमे योगिभिः कथितं ॥ जं दुक्खु वितं सुक्खु किउ, जं सुहु तं पिय दुक्खु । परं जिवं मोहहो वसे गएण, तेण ण पाविउ मोक्खु ॥१०॥ यद् दुःखं अपि तद् सुखं कृतं यद् सुखं तद् अपि च दुःखं । त्वया जीव मोहस्य वशं गतेन तेन न प्राप्तं मोक्षं ॥ , मोक्खु ण पावहि जीव तुहुं, धणु परियणु चिंतंतु । तो वि विचितहि तउ जे तउ, पावहि सुक्खु महंतु ॥ ११ ॥ मोक्षं न प्राप्नोषि जीव त्वम् धनं परिजनं चिन्तयन् । ततः अपि विचितयसि तद् एव तव प्राप्नोषि सुखं महंतं ॥ घर - वासउ मा जाणि जिय, दुक्किय- वासउ एहु । पासु कयंतें मंडियउ, अविचलु ण वि संदेहु ||१२|| गृहवासं मा जानीहि जीव दुष्कृत-वासः एषः । पाशः कृतांतेन मंडितः अविचलः नैव संदेहः || Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , मूढा सयलु वि कारिमउ मा फुडु तुहुं तुस कंडि । सिवपए णिम्मले करहि रइ, घरु परियणु लहु छंडि ||१३|| मूढ सकलं अपि कृत्रिमं मा स्फुटं त्वं तुषं कन्डय । शिव-पदे निर्मले कुरु रतिं गृहं परिजनं लघु त्यक्त्वा ॥ तुट्टइ सासु णिसासुः । मोहु विलिज्जइ मणु मरइ केवल- णाणु वि परिणवइ, अंबरे जाहं णिवासु || १४|| मोह: विलीयते मनः म्रियते तृट्यति श्वासः निश्वासः । केवल - ज्ञानं अपि परिणमति अंबरे यस्य निवासः || सप्पें मुक्की कंचुलिय, जं विसु तं ण मुएइ । भोयहं भाउ ण परिहरइ, लिंग - -ग्गहणु करेइ ॥१५॥ सर्पेण मुक्ता कंचुकी यद् विषं तद् न मुंचति । भोगानां भावं न परिहरति लिंगग्रहणं करोति ॥ जो मुणि छंडेवि विसय- सुहु, पुणु अहिलासु करेइ । लुंचणु सोसणु सो सहइ, पुणु संसारु भइ ||१६|| यद् मुनिः त्यक्त्वा विषय-सुखं पुनः अभिलाषं करोति । लुंचनं शोषणं सः सहते पुनः संसारं भ्रमति ॥ विसय- सुहा दुइ दिवहडा, पुणु दुक्खहं परिवाडि । भुल्लउ जीव म वाहे तुहुं, अप्पा - खंधि कुहाडि ||१७|| विषय - सुखानि द्वौ दिवसौ पुनः दुखानां परिपाटिः । भ्रांत: जीव मा वाह्य त्वं आत्म-स्कन्धे कुठारं । उव्वलि चोप्पडि चिट्ठ करि देहि सुमिट्ठाहार । सयल वि देह णिरत्थ गय, जिह दुज्जण-उवयार ॥१८॥ उद्वर्तय मृक्षय चेष्टां कुरु देहि सुमिष्टाहारान् । सकलमपि देहे, निरर्थं गतं यथा दुर्जने उपकारः ॥ , Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा - पाहुड अथिरेण थिरा मइलेण णिम्मला णिग्गुणेण गुणसारा । कारण जा विढप्पइ सा किरिया किण्ण कायव्वा ||१९|| अस्थिरेण स्थिरा मलिनेन निर्मला निर्गुणेन गुणसारा । कायेन या अर्ण्यते सा क्रिया किं न कर्तव्या ॥ वरु विसु विसहरु वरु जलणु, वरु सेविउ वणवासु । उ जिण - धम्म-परम्मुहउ मित्थत्तिय सहु वासु ॥२०॥ वरं विषं विषधरः वरः ज्वलनः वरः सेवितः वनवासः । नैव जिनधर्म - पराङमुखः मिथ्यात्विकेन सह वासः ॥ उम्मूलेवि ते मूल - गुण, उत्तर- गुणहिं विलग्ग । वण्णर जेम पलंब - चुय बहुय पडेविणु भग्ग ॥२१॥ उन्मूल्य: ये मूलगुणान् उत्तर - गुणेषु विलग्नाः । वानराः यथा शाखा - च्युताः बहवे पतित्वा भग्नाः ॥ अप्पा बुज्झिउ णिच्चु जइ, केवल - णाण - सहाउ । ता पर किज्जइ काई वढ, तणु-अप्परि अणुराउ ||२२|| आत्मा ज्ञातः नित्यः यदि केवलज्ञान-सहायः । ततः परं क्रियते किं मूर्ख तनु- उपरि अनुरागः ॥ सो णत्थि इह पएसो चउरासी - लक्ख - जोणि- मज्झम्मि । जिण-वयणं अलहंतो जत्थ ण दुरदुल्लिओ जीवो ॥२३॥ सः नास्ति इह प्रदेशः चतुरशीति-लक्ष- योनि - मध्ये | जिन - वचनं अलभमानः यत्र न भ्रांत जीवः ॥ जसु मणे णाणु ण विप्फुरइ कम्महुं हेउ करंतु । , सो मुणि पावइ सुक्खु ण वि सयलई सत्थ मुणं ॥ २४ ॥ यस्य मनसि ज्ञानं न विस्फुरति कर्मणां हेतुं कुर्वन् । सः मुनिः प्राप्नोति सुखं न अपि सकलानि शास्त्राणि जानन् ॥ Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड बोहि-विवज्जिउ जीव तुहुं , विवरिउ तच्चु मुणेहि । कम्म-विणिम्मिय भावडा , ते अप्पाणु भणेहि ॥२५।। बोधि-विवर्जितः जीव त्वं विपरीतं तत्त्वं जानासि । कर्म-विनिर्मिताः भावाः तान् आत्मानं भणसि ॥ हउं गोरउ हउं सामलउ , हउं मि विभिण्णउ वण्णे । हउं तणु-अंगउ थूलु हउं , एहउ जीव म मण्णे ॥२६॥ अहं गौरः अहं श्यामलः अहं अपि विभिन्नः वर्णेन । अहं तन्वंगः स्थूलः अहं एवं जीव मा मन्यस्व ॥ ण वि तुहुं पंडिउ मुक्खु ण वि , ण वि ईसरु ण वि णीसु । ण वि गुरु कोइ वि सीसु ण वि , सव्वई कम्मविसेसु ॥२७॥ नैव त्वं पंडितः मूर्ख नैव नैव ईश्वर: नैव निःस्वः । नैव गुरुः कः अपि शिष्यः नैव सर्वाणि कर्म-विशेषः ।। ण वि तुहं कारणु कज्जु ण वि,ण वि सामिउ ण वि भिच्चु । सूरउ कायरु जीव ण वि, ण वि उत्तमु ण वि णिच्चु ॥२८॥ नैव त्वं कारणं कार्यं नैव नैव स्वामी नैव भृत्यः । शूरः कातरः जीव नैव नैव उत्तमः नैव नीचः ॥ पुण्णु वि पाउ वि कालु णहु , धम्मु अहम्मु ण काउ । एक्कु वि जीव ण होहि तुहुँ , मिल्लिवि चेयणभाउ ॥२९॥ पुण्यं अपि पापं अपि काल: नहि धर्मः अधर्मः न कायः । एकं अपि जीव न भवसि त्वं मुक्त्वा चेतन-भावम् ॥ ण वि गोरउ ण वि सामलउ ण वि तुहुँ एक्कु वि वण्णु । ण वि तणुअंगउ थूलु ण वि एहउ जाणि सवण्णु ॥३०॥ नैव गौर: नैव श्यामल: नैव त्वं एकः अपि वर्णः । नैव तन्वंगः स्थूल: नैव एवं जानीहि सवर्णः ।। Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड हउं वर बंभणु ण वि वइसु , णउ खत्तिउ ण वि सेसु । पुरिसु णउंसउ इत्थि ण वि , एहउ जाणि विसेसु ॥३१॥ अहं वरः ब्राह्मणः नैव वैश्यः न क्षत्रियः नैव शेषः । पुरुषः नपुंसकः स्त्री नैव एवं जानीहि विशेषं ॥ तरुणउ वूढउ बालु हउं , सूरउ पंडिउ दिव्वु । खवणउ वंदउ सेवडउ , एहउ चिंति म सव्वु ॥३२॥ तरुणः वृद्धः बालः अहं शूरः पंडितः दिव्यः । क्षपणकः वंदकः श्वेतपटः एवं चिंतय मा सर्वं ॥ देहहो पिक्खिवि जरमरणु मा भउ जीव करेहि । जो अजरामरु बंभु परु सो अप्पाण मुणेहि ॥३३॥ देहस्य प्रेक्ष्य जरा-मरणं मा भयं जीव कुरु । यः अजरामरः ब्रह्मः पर सतं आत्मानं जानीहि ॥ देहहि उब्भउ जर-मरणु , देहहिं वण्ण विचित्त । देहहो रोया जाणे तुहुं , देहहिं लिंगई मित्त ॥३४॥ देहे उभयं जरा-मरणं , देहे वर्णः विचित्रः । देहस्य रोगाः जानीहि त्वं , देहस्य लिंगानि मात्र ।। अत्थि ण उब्भउ जर-मरणु , रोय वि लिंगई वण्ण । णिच्छइ अप्पा जाणे तुहं , जीवहो णेक्क वि सण्ण ॥३५॥ अस्ति न उभयं जरा-मरणं रोगः अपि लिंगानि वर्णः । निश्चयेन आत्मा जानीहि त्वं जीवस्य नैका अपि संज्ञा ।। कम्महं केरउ भावडउ , जइ अप्पाणु भणेहि। तो ण वि पावहि परम-पउ , पुणु संसारु भमेहि ॥३६॥ कर्मणां भावं यदि आत्मानं भणसि । ततः अपि न प्राप्नोषि परमपदं पुनः संसारं भ्रमसि ।। Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड अप्पा मिल्लेवि णाणमउ , अवरु परायउ भाउ । सो छंडेविणु जीव तुहुं , झावहि सुद्ध-सहाउ ॥३७।। आत्मानं मुक्त्वा ज्ञानमयं , अपरः परकीयः भावः । तं त्यक्त्वा जीव त्वं , ध्याय शुद्ध-स्वभावम् ॥ वण्ण-विहूणउ णाणमउ , जो भावइ सब्भाउ । संतु णिरंजणु सो जि सिउ , तहि किज्जइ अणुराउ ॥३८॥ वर्ण-विहीनः ज्ञानमयः , यः भावयति सद्भावम् । शान्तः निरंजनः स एव शिवः , तस्मिन् क्रियते अनुरागः ॥ तिहुयणे दीसइ देउ जिणु , जिणवरे तिहुवणु एउ । जिणवरे दीसइ सयलु जगु , को वि ण किज्जइ मेउ ॥३९॥ त्रिभुवने दृश्यते देवः जिनः जिनवरे त्रिभुवनं एतद् । जिनवरे दृश्यते सकलं जगत् कः अपि न क्रियते भेदः ॥ वुज्झहो वुज्झहो जिणु भणइ , को वुज्झउं हले अण्णु । अप्पा देहहिं णाणमउ , छुडु बुज्झियउ विभिण्णु ॥४०॥ बुध्यत बुध्यत जिनः भणति बुध्यामि हला अन्यत् । आत्मा देहस्य ज्ञानमयः यदि बुद्धः विभिन्नः ॥ वंदहो वंदहो जिणु भणइ , को वंदउं हलि इत्थु । णियदेहहिं वसंतयहो , जइ जाणिउ परमत्थु ॥४१॥ वंदत वंदत जिनं भणति कं वंदे हला अत्र । निज-देहे वसतः यदि ज्ञातः परमार्थः ॥ . उपलाणहि जोइय करहुलउ , दावणु छोडहि जिवं चरइ । जसु अखए णिरामए गयउ मणु, सो किवं बुहु जगे रइ करइ ॥४२।। उत्पर्याणय योगिन् करभं दामनं मुंच येन चरति । यस्य अक्षये निरामये गतं मनः सः किं बुधः जगति रतिं करोति ।। Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड ढिल्लउ होहि म इंदियहुं , पंचहुं विण्णि णिवारि । एक्क णिवारहि जीहडिय , अण्ण पराइय णारि ॥४३॥ शिथिलं भव मा इंद्रियेषु पंचानां द्वे निवारय । एकं निवारय जीह्वां अन्यद् परकीयां नारी ।। पंच वलद्द ण रक्खिया , णंदणवणु ण गओ सि । अप्पु ण जाणिउ ण वि परु वि , एवंइ पव्वइओ सि ॥४४॥ पंच बलिवर्दाः न रक्षिताः नंदनवनं न गतः असि । आत्मा न ज्ञातः न अपि परः अपि एवं एव प्रवजितः असि ॥ पंचहिं वाहिरु णेहडउ , हले सहि लग्गु पियस्स । तासु ण दीसइ आगवंणु , जो खलु मिलिउ परस्स ॥४५॥ पंचानां बाह्यः स्नेहः हला सखि लग्नः प्रियस्य । निज-देहे वसतः यदि ज्ञातः परमार्थः ॥ मणु जाणइ उवएसडउ , जइ सोवेइ अचिंतु । अचित्तहो चित्तु मेलवइ , सो पुणु होइ णिचिंतु ॥४६।। मनः जानाति उपदेशं येत्र स्वपिति अचिंतः । अचित्तस्य चित्तं यः मेलयति सः पुनः भवति निश्चिन्तः ।। वट्टडिया अणुलग्गयहुं , अग्गए जोयंताहुं । कंटउ भग्गइ पाउ जइ , भज्जउ दोसु ण ताहं ॥४७॥ वर्त्मनि अनुलग्नानां अग्रे पश्यतां । कंटकः भनक्ति पादं यदि भनक्तु दोषः न तेषां ॥ मिल्लहो मिल्लहो मोक्कलउ , जहि भावइ तहिं जाउ । . सिद्धि-महापुरि पइसरउ , मा करे हरिसु विसाउ ॥४८।। मुंचत मुंचत मुक्तं यत्र भावयति तत्र यातु । सिद्धि-महापुरे प्रविशतु मा कुरु हर्षं विषादं ॥ Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड मणु मिलियउ परमेसरहो , परमेसरु जि मणस्स । विण्णि वि समरसिहुइ रहिय , पुज्ज चडावउं कस्स ॥४९॥ मनः मिलितं परमेश्वरस्य परमेश्वरः अपि मनसः । द्वौ अपि समरसीभूत्वा स्थितौ पूजां अरोहयामि कस्य ॥ आराहिज्जइ xxx , देवु परमेसरु कहिं गयउ। वीसारिज्जइ काई तासु , जो सिउ सव्वंगउ ॥५०॥ आराध्यते देवः परमेश्वरः कुत्र गतः । विस्मार्यते किं तस्य यः शिवः सर्वगतः ॥ अम्मिए जो परु सो जे परु , परु अप्पाणु ण होइ । हउं डज्झउ सो उव्वरइ , वलेवि ण जोवइ तो वि ॥५१॥ मातर् यः परः सः एव परः परः आत्मा न भवति । अहं दहामि सः - परावृत्य न पश्यति ततः अपि ॥ मूढा सयलु वि कारिमउ , णिक्कारिमउ ण कोवि । जीवहो जंतहो ण कुडि गइ , एउ पडिछंदा जोए ॥५२॥ मूढ सकलं अपि कृत्रिमं निष्कृत्रिमं न कः अपि । जीवस्यं गच्छतः न कुटी गता इदं प्रतिच्छंदः पश्य ॥ देहादेवले जो वसइ , सत्तिहिं सहियउ देउ । को तहिं जोइय सत्ति-सिउ , सिग्घु गवेसहि भेउ ॥५३॥ देह-देवकुले यः वसति शक्त्या सहितः देवः । कः तत्र योगिन् शक्त्या सह शीघ्रं गवेशय भेदं ।। जरइ ण मरइ ण संभवइ , जो परु को वि अणंतु । तिहुवण-सामिउ णाणमउ , सो सिव-देउ णिभंतु ॥५४॥ जीर्यते न म्रियते न संभवति यः परं कः अपि अनंतः । त्रिभुवन-स्वामी ज्ञानमयः सः शिवदेवः निर्धांतम् ॥ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड सिव-विणु सत्ति ण वावरइ , सिउ पुणु सत्ति-विहीणु । दोहिं मि जाणहिं सयलु जगु , बुज्झइ मोहविलीणु ॥५५।। शिवेन विना शक्तिः न व्याप्रियते शिवः न शक्तिविहीनः । द्वाभ्यां अपि जानीहि सकलं जगत् बुध्यन्ते मोह-विलीनं ॥ अण्णु तुहारउ णाणमउ , लक्खिउ जाम ण भाउ । संकप्पवियप्पिउ णाणमउ , दड्डउ चित्तु वराउ ॥५६॥ अन्यद् त्वदीयः ज्ञानमयः लक्षितः यावद् न भावः । संकल्प-विकल्पितं ज्ञानमयं दह्यतां चित्तं वराकं ॥ णिच्चु णिरामउ णाणमउ , परमाणंदसहाउ । अप्पा बुज्झिउ जेण परु , तासु ण अण्णु हि भाउ ॥५७॥ नित्यः निरामयः ज्ञानमयः परमानंदस्वभावः । आत्मा बुद्धः येन परः तस्य न अन्यद् हि भावः ॥ अम्हहिं जाणिउ एकु जिणु , जाणिउ देउ अणंतु । णवरि सु मोहे मोहियउ , अच्छइ दूरि भमंतु ॥५८।। अस्माभिः ज्ञातः एकं जिनः ज्ञातः देवः अनंतः । परंतु मोहेन मोहितः आस्ते दूरं भ्रमन् ॥ अप्पा केवलणाणमउ , हियडइ णिवसइ जासु । तिहुयणि अच्छइ मोक्कलउ , पाउ ण लग्गइ तासु ॥५९।। आत्मा केवल-ज्ञानमयः हृदये निवसति यस्य । त्रिभुवने आस्ते मुक्तः पापं न लगति तस्य ॥ चिंतइ जंपइ कुणइ ण वि , जो मुणि बंधणहेउ । . केवलणाण-फुरंत-तणु , सो परमप्पउ देउ ॥६०॥ चिंतयति वदति करोति न अपि यः मुनिः बंधनहेतुं । केवलज्ञान-स्फुरत्-तनुः सः परमात्मा देवः ।। Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड अभितर-चित्ति वि मइलियई , बाहिरि काइं तवेण । चित्ति णिरंजणु के वि धरि , मुच्चहि जेम मलेण ॥६१॥ अब्भ्यंतरे चित्ते अपि मलिनिते बहिः किं तपसा । चित्ते निरंजनं कं पि धर मुच्यसे यथा मलेन ॥ जेण णिरंजणे मणु धरिउ , विसय-कसायहिं जंतु । मोक्खहो कारणु एत्तडउ , अवरु ण तंतु ण मंतु ॥६२॥ येन निरंजने मनः धृतं विषय-कषायेषु गच्छद् । मोक्षस्य कारणं एतावद् अपरः तंत्रं न मंत्रः ॥ खंतु पियंतु वि जीव जइ , पावहि सासय-मोक्खु । रिसह भडारउ किं चयइ , सयलु वि इंदिय-सोक्खु ॥६३॥ खादन् पिबन् अपि जीव यदि प्राप्नोषि मोक्षं । ऋषभः भट्टारकः किं त्यजति सकलं अपि इंद्रिय-सुखं ॥ देह-महेली एह वढ , तउ संतावइ ताम । चित्तु णिरंजणु परेण सहुं , समरसिहोइ ण जाम ॥६४॥ देहमहिला एषा मूर्ख त्वां संतापयति तावद् । चित्तं निरंजन-परेण सह समरसीभवति न यावद् ॥ जसु मणे णाणु ण विप्फुरइ , सव्व वियप्प हणंतु । सो किम पावइ णिच्च-सुहु , सयलई धम्मु कहंतु ॥६५॥ यस्य मनसि ज्ञानं न विस्फुरति सर्वान् विकल्पान् हनन् । सः किं प्राप्नोति नित्यसुखं सकलान् धर्मान् कथयन् ॥ जसु मणे णिवसइ परम-पउ , सयलई चिंत चवेवि । सो पर पावइ परम-गइ , अट्ठई कम्म हणेवि ॥६६॥ यस्य मनसि निवसति परमपद सकलां अपि चिंतां त्यक्त्वा । सः परं प्राप्तोति परमगति अष्ट कर्माणि हन्त्वा ॥ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड १२ अप्पा मेल्लेवि गुण-णिलउ , अण्णु जे झायहि झाणु । वढ अण्णाण-विमीसियहो , कहं तहो केवलणाणु ॥६७।। आत्मानं मुक्त्वा गुणनिलयं अन्यद् अपि ध्यायति ध्यानं । मूर्ख अज्ञान-विमिश्रितानां कथ तेषां केवल-ज्ञानं ॥ अप्पा दंसणु केवलु वि , अण्णु सयलु ववहारु । एक्कु सु जोइय झाइयइ , जो तइलोयहो सारु ॥६८।। आत्मा दर्शनं केवलं अपि अन्यद् सकलं व्यवहारः । एकः सः योगिन् ध्यायते यः त्रिलोकस्य सारः । अप्पा दंसण-णाणमउ , सयलु वि अण्णु पयालु । इय जाणेविणु जोइयहु , छंडहु मायाजालु ॥६९।। आत्मा दर्शनज्ञानमयः सकलं अपि अन्यद् . . . . । इदं ज्ञात्वा योगिनः त्यजत मायाजालं ॥ अप्पा मिल्लिवि जग-तिलउ , जो परदव्वि रमंति । अण्णु कि मिच्छादिट्ठियह मत्थई सिंगई होति ।।७०॥ आत्मानं मुक्त्वा जगत्तिलकं ये परद्रव्ये रमंते । अन्यद् किं मिथ्यादृष्टीनां मस्तके शृंगानि भवंति ॥ अप्पा मिल्लिवि जगतिलउ , मूढ म झायहि अण्णु । जिं मरगउ पस्थिाणियउ , तहु किं कच्चहु गण्णु ॥७१॥ आत्मानं मुक्त्वा जगतिलक मूढ मा ध्याय अन्यद् । येन मरकतं परिज्ञातं तस्य किं काचेन गणना ।। सुह-परिणामहि धम्मु वढ , असुहहिं होइ अहम्म । दोहिं मि एहिं विवज्जियउ , पावइ जीउ ण जम्मु ॥७२॥ शुभ-परिणामेन धर्मः मूर्ख अशुभेन भवति अधर्मः । द्वाभ्यां अपि एतद्भ्यां विवर्जितः प्राप्नोषि जीवः न जन्म ।। Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३ दोहा - पाहुड सई मिलिया सइं विहडिया, जोइय कम्म णिभंति । तरल-सहावहिं पंथियहिं, अण्णु कि गाम वसंति ॥ ७३ ॥ स्वयं मिलितानि स्वयं विघटितानि योगिन् कर्माणि न भ्रांतिः । तरलस्वभावैः पथिकैः अन्यद् किं ग्रामाणि वसंति ॥ अण्णु जि जीउ म चिंति तुहुं, जइ वीहउ दुक्खस्स । तिल - तुस - मित्तु वि सल्लडा, वेयण करइ अवस्स ॥७४॥ अन्यद् एव जीव मा चिंतय त्वं यदि भीतः दुःखात् । तिल - तुषमात्रं अपि शल्यं वेदना करोति अवश्यं ॥ अप्पा वि विभावियइं, णासइ पाउ खणेण । सूरु विणासइ तिमिरहरु, एकलउ णिमिसेण ॥७५॥ आत्मा देवे विभाविते नश्यति पापं क्षणेन । सूर्य: विनाशयति तिमिरभरं एकाकी निमिषेन ॥ , जोइय हियडए जासु परु एक्कु जे णिवसइ देवु । जम्मण - मरण- विवज्जियउ, सो पावइ परलोउ || ७६ || योगिन् हृदये यस्य परं एकः एव निवसति देवः । जन्म-मरण- विवर्जितः सः प्राप्तोति पर लोकं ॥ कम्मु पुराइउ जो खवइ, अहिणवु पेसु ण देइ । परम - णिरंजणु जो णवइ, सो परमप्पउ होइ ||७७|| कर्म पुरतः आगतं यः क्षपयति अभिनवं प्रवेशं न दत्ते । परमनिरंजनं यः नमति सः परमात्मा भवति ॥ पावु वि अप्पहिं परिणवइ, कम्मई ताम करेइ परम- णिरंजणु जाम ण वि णिम्मलु होवि मुणेइ ॥ ७८ ॥ पापं अपि आत्मनि परणयति कर्माणि तावद् करोति । परम- निरंजनं यावद् न अपि निर्मलः भूत्वा जानाति ॥ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४ दोहा-पाहुड अण्णु णिरंजणु देवु परु , अप्पा दंसण-णाणु । अप्पा सच्चउ मोक्ख-पहु , एहउ मूढ वियाणु ॥७९॥ . अन्यः निरंजनः देवः परं आत्मा दर्शन-ज्ञाने । आत्मा सत्यः मोक्षपंथा एतद् मूढ विजानीहि ॥ ताम कुतित्थई परिभमहिं , धुत्तिम ताम करंति । गुरुहो पसाएं जाम ण वि , देहहिं देवु मुणंति ॥८०॥ तावद् कुतीर्थानि परिभ्रमंति धूर्तत्वं तावद् कुर्वंति । गुरोः प्रसादेन यावद् ण अपि देहे देवं जानंति ॥ लोहें मोहिउ ताम तुहं , विसयहिं सुक्खु मुणेहि । गुरुहो पसाएं जाम ण वि , अविचलु बोहि लहेहि ॥८१॥ लोभेन मोहितः तावद् त्वं विषयान् सुखं जानासि । गुरोः प्रसादेन यावद् न अपि अविचला बोधि लभसे ।। उप्पज्जइ जेण विबोहु ण वि बहिरप्पउ तेण णाणेण । तइलोय-पायडेण वि असुंदरो जत्थ परिणामो ॥८२॥ उत्पद्यते येत विबोधः न अपि बहिरात्मा तेन ज्ञानेन । त्रिलोकप्रकटेन अपि असुंदरः यत्र परिणामः ॥ तासु लीह दिढ दिज्जइ जिम पढियइ तिम किज्जइ । अह व ण गम्मागम्मइ तासु भजेसहिं अप्पुणु कम्मइं ॥८३॥ तस्य रेखां दृढा दीयते यथा पठ्यते तथा क्रियते । अथवा न गम्यागम्यानि तस्य भविष्यंति आत्मीयानि कर्माणि ।। वक्खाणडा करंतु वुहु , अप्पि ण दिण्णु णु चित्तु । . कणहिं जि रहिउ पयालु जिम पर संगहिउ बहुत्तु ॥८४।। व्याख्यानानि कुर्वन् बुध आत्मनि न दत्तं ननु चित्तं । कणैः एव रहितं शुष्क-तृणं यथा परं संगृहीतं प्रभूतं ॥ Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५ दोहा - पाहुड पंडिय पंडिय पंडिया कणु छंडिवि तुस कंडिया । अत्थे गंथे तुट्ठो सि परमत्थु ण जाणहि मूढो सि ॥८५॥ पंडित पंडित पंडित कणान् त्यक्त्वा तुषानि कंडितानि । अर्थे ग्रंथे तुष्टः असि परमार्थं न जानासि मूढः असि ॥ अक्खरडेहिं जिगव्विया कारणु ते ण मुणंति । वंसविहत्था डोम जिम पर हत्थडा धुणंति ॥ ८६ ॥ अक्षरैः एव गर्विताः कारणं ये न जानंति । वंसयुक्ता: डोंबाः इव परं हस्तान् धुन्वंति ॥ णाण- तिडिक्की सिक्खि वढ, किं पढियां बहुएण । जा सुंधुक्की णिड्डुहइ, पुण्णु वि पाउ खणेण ॥८७॥ ज्ञान- अंगार शिक्षय मूर्ख किं पठितेन बहुना । या ज्वलिता निद्दहति पुण्यं अपि पापं क्षणेन ॥ सयलु वि को वि तडप्फडइ, सिद्धत्तणहु तणेण । सिद्धत्तणु परि पावियइ, चित्तर्हि णिम्मलएण ॥८८॥ सकलः अपि कः अपि व्याकुलीभवति सिद्धत्व - कृतेन । सिद्धत्वं परं प्राप्यते चित्तस्य निर्मलत्वेन ॥ केवलु म्रल-परिवज्जियउ, जहिं सो ठाइ अणाइ । तस उरि सवु जगु संचरइ, परइ ण कोइ वि जाइ ॥ ८९ ॥ केवलं मल- परिवर्जितं यत्र सः तिष्ठति अनादिः । तस्य उदरे सर्वं जगत् संचरति परे कः अपि न याति ॥ अप्पा अप्पे परिट्ठियउ, कहिं मि ण लग्गइ लेवु । सव्वु जे दोसु महंतु तसु, जं पुणु होइ अछेउ ॥९०॥ आत्मा आत्मनि परिष्ठितः कुत्र अपि न लगति लेपः । सर्वे एव दोषः महान् तस्य यद् पुनः भवति अलेपः ॥ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड जोइय जोएं लइयइण , जइ धंधए ण पडीसि । देह-कुडिल्ली परिखिवइ , तुहुं तेमइ अच्छेसि ॥९१।। योगिन् योगेन गृहीतेन यदि मिथ्या-प्रवृत्तौ न पतिष्यसि । देह-कुटी परिक्षिणोति त्वं तथा एव आस्ते ॥ . अरे मण-करह म रइ करहि , इंदिय-विसय-सुहेण । सुक्खु णिरंतरु जेहिं ण वि , मुच्चहि ते वि खणेण ।।९२॥ अरे मनः-करभ मा रतिं कुरु इंद्रिय-विषय-सुखे । सुखं निरंतरं यैः न अपि मुंच तान् क्षणेन ॥ तूसे म रूसे म कोहु करे , कोहें णासइ धम्मु । धम्मे णटे णरय-गइ , अह गउ माणुस-जम्मु ।।९३।। तुष्य मा रुष्य मा क्रोधं कुरु क्रोधेन नश्यति धर्मः । धर्मेन नष्टेन नरकगतिः अथ गतः मानुषः जन्मो ॥ हत्थ-अहुट्ठहिं देवलिय , वालहों णाहि पवेसु । संतु णिरंजणु तर्हि वसइ , णिम्मलु होवि गवेसु ॥९४॥ हस्त-अर्धचतुर्थे देवकुले बालस्य नहि प्रवेशः । शांत: निरंजनः तत्र वसति निर्मलः भूत्वा गवेषय ॥ अप्पा परहो ण मेलियउ , मणु मोडेवि सहस त्ति । सो वढ जोइय किं करइ , जासु ण एहिय सत्ति ॥९५॥ आत्मा परस्य न मेलितः मनः मोटयित्वा सहसा इति । स: मूर्ख योगी किं करोति यस्य न ईदृशी शक्तिः ।। सो जोइउ जो जोगवइ , णिम्मले जोइय जोए। . जो पुणु इंदिय-वसे गयउ , सो इह सावय-लोए ॥९६।। सः योगी यः योजयति निर्मले योगे योगी । यः पुनः इंद्रिय-वशं गतः सः इह श्रावक-लोके ।। Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७ बहुयई पढियई मूढ पर, तालू सुक्कइ जेण । एक्कु जि अक्खरु तं पढहु, सिवपुरि गम्मइ जेण ॥ ९७ ॥ बहूनि पठितेन मूर्ख परं तालुः शुष्यति येन । एकं एव अक्षरं तं पठ शिवपुरे गम्यते येन ॥ अंतो णत्थि सुईणं कालो थोओ वयं च दुम्मेहा । तं णवर सिक्खियव्वं जिं जर मरण - क्खयं कुणहि ॥ ९८ ॥ अंत नास्ति सुप्तानां कालः स्तोकः वयं च दुर्मेधाः । तं केवलं शिक्षितव्यं येन जरा-मरण-क्षयं करोषि ॥ ल्लिक्खणु इत्थी (?) बाहिरउ अकुलीणउ मह मणि ठियउ । तसु कारण आणी माहू जेण गवंगड संठियउ ॥९९॥ निर्लक्षण: xxबाह्यः अकुलीनः मम मनसि स्थितः । तस्य कारणे xx xx xx xx XX XX XX xx ॥ ह सगुणी पिउ णिग्गुणउ णिल्लक्खणु णीसंगु । एकहिं अंगि वसंतयहं मिलिउ ण अंगहिं अंगु ॥ १००॥ अहं सगुणा प्रिय निर्गुणः निर्लक्षणः निःसंग: । एके अंगे वसतो मिलितं न अंगेन अंगं ॥ , दोहा - पाहुड सव्वहिं रायहं छहरसहि पंचहि रूवहिं चित्तु । जासु ण रंजिउ भुवणयलि सो जोइय करि मित्तु ॥ १०१ ॥ , सर्वै: रागैः षड्रसैः पंचभिः रूपैः चित्तं । यस्य न रंजितं भुवनतले तं योगिनं कुरु मित्रं ॥ , तव तणुअं मि सरीरयहं संगु करि ट्ठिउ जाहं । ताहं वि मरणदवक्कडिय, दुसहा होइ णराहं ॥१०२॥ , xx अपि शरीरस्य संगं कृत्वा स्थितः येषां । तेषां अपि मरण - प्रपातः दुःसहः भवति नराणां ॥ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा - पाहुड देहे गलंत सवु गलइ मइ सुइ धारण धेउ । तर्हि तेहईं वढ अवसरहिं विरला सुमरहिं देवु ॥ १०३ ॥ देहे गलति सर्वं गलति मतिः श्रुतिः धारणा ध्येयं । तत्र तादृशे मूर्ख अवसरे विरला स्मरंति देवं ॥ उम्मणे थक्कु जासु मणु, भग्गउ भूविहिं चारु । जिम भावइतिम संचरउ, ण वि भवु ण वि संसारु ॥ १०४ ॥ उन्मनसि स्थितं यस्य मनः भग्नः यथा भावयति तथा संचरतु न अपि भयं न अपि संसारः ॥ जीव वहतें णरय - गइ अभय-पदाणें सग्गु । , वे पह जवला दरिसिया, जहिं भावइ तहिं लग्गु ॥ १०५ ॥ जीवान् हनता नरकगतिः अभयप्रदाने स्वर्गः । द्वौ पंथानौ निकटौ दर्शितौ यत्र भावयसि तत्र लग ॥ सुक्खअडा दुइ दिवहडई, पुणु दुक्खहुं परिवाडि । हियडा हउं पई सिक्खवमि, चित्तु करिज्जहि वाडि ॥ १०६ ॥ सुखानि द्वौ दिवसौ पुनः दुःखानां परिपाटिः । हृदय अहं त्वां शिक्षयामि कुर्याः वृत्तिं ॥ मूढा देहु ण रज्जियइ, देहु ण अप्पा होइ । देहहो भिण्णउ णाणमउ, सो तुहुं अप्पा जोइ ॥ १०७॥ १८ मूढ देहेन न रज्यते देहः न आत्मा भवति । देहात् भिन्नः ज्ञानमयः तं त्वं आत्मानं पश्य ।। जेहा पाणहं झुंपडा, तेहा पुत्तिए काउ तित्थु जे णिवसर पाणवइ, तहिं करे जोइय भावु ॥ १०८ ॥ यादृशः पानानां कुटीरः तादृशः पुत्रि कायः । तत्र एव निवसति प्राणपतिः तत्र कुरु योगिन् भावं ॥ Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड मूलु छंडि जो डाले चडि , कहं तहो जोअब्भासें । चीरु ण वुणणहं जाइ वढु , विणु ओट्टियए कपासे ॥१०९।। मूलं त्यक्त्वा यः शाखां आरोहति किं तस्य योगाभ्यासेन । चीवरं न ओतुं याति मूर्ख विना अपवर्तिते कर्पासे ॥ सव्व-वियप्पहुं तुट्टहुं , चेयण-भाव-गयाहुं । कीलइ अप्पु परेण सहुँ , णिम्मल-झाण-ठियाहुं ॥११०॥ सर्व-विकल्पां त्रुट्यंति चेतनभावगतानां । क्रीडति आत्मा परेण सह निर्मल-ध्यान-स्थितानां ॥ अज्जु जिणिज्जइ करहुलउ , लइ पई देविणु लक्खु । जित्थु चडेविणु परम-मुणि , सव्व गया पय-मोक्खु ॥१११॥ अद्य जियात् करभः गृहाण गृहाण तुभ्यं दत्त्वा लक्षं । यत्र आरुह्य परममुनिः सर्वे गताः पदं मोक्षस्य । करहा चरि जिणगुणथलिहिं , तव-विल्लडिय पगाम । विसमी भवसंसारगइ , उल्लूरियहि ण जाम ॥११२॥ करभ चर जिनगुणस्थल्यां तपःवेल्ली प्रकामं । विषमा भवसंसारगतिः उल्लूरि न यावत् ॥ . तव दावणु वय भियमडा , सम-दम कियउ पलाणु । संजमघरहं उमाहियउ , गउ करहा णिव्वाणु ॥११३॥ तपः दाम व्रतं xxx शमदमे कृतः पर्याणं । संयम-गृहं उन्माथितः गतः करभः निर्वाणं ॥ एक्क ण जाणहि वट्टडिय , अवरु ण पुच्छहि कोइ । अड्डवियड्डहिं डुंगरहिं , णर भंजंता जोइ ॥११४॥ एकं न जानासि वर्मानं अपरं न पुच्छसि कं अपि । विषमातिविषमेषु शैलेषु नराः भंजंतः पश्य ।। Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड वट्ट जु छोडिवि मउलियउ , सो तरुवरु अकयत्थु । रीणा पहिय ण वीसमिय , फलहिं ण लाइउ हत्थु ॥११५।। वानं यः त्वक्त्वा मुकुलितः सः तरुवरः अकृतार्थः । श्रांताः पथिकाः न विश्रांताः फलेषु न लागितः हस्तः ।। छहदंसण-धंधइ पडिय , मणहं ण फिट्टिय भंति । एक्कु देउ छह भेउ किउ , तेण ण मोक्खहं जंति ॥११६।। षड्दर्शन-मिथ्याप्रवृत्तौ पतितानां मनसः न नष्टा भ्रांतिः । . एकः देवः षड्भेदः कृतः तेन न मोक्षं यांति ।। अप्पा मिल्लिवि एक्कु पर , अण्णु ण वइरिउ कोइ । जेण विणिम्मिय कम्मडा , जइ पर फेडइ सोइ ॥११७।। आत्मानं मुक्त्वा एकः परं अन्यः न वैरी कः अपि । येन विनिर्मितानि कर्माणि यदि परं विनाशयति सः अपि ।। जइ वारउं तो तहिं जे पर , अप्पहिं मणु ण धरेइ। विसयहं कारणे जीवडउ , णरयहुं दुक्ख सहेइ ॥११८।। यदि वारयामि ततः तत्र एव परं आत्मनि मनः न धरति । विषयानां कारणेन जीवः नरकानां दुःखानि सहते ॥ जीव म जाणहि अप्पणा , विसया होसहिं मज्झु । फल किंपाकहो जेम तिम , दुक्ख करेसहिं तुज्झु ॥११९।। जीव मा जानीहि आत्मना विषयाः भविष्यंति मम । फलं किंपाकस्य यथा तथा दुःखानि करिष्यति तव ।। विसया सेवहि जीव तुहुँ , दुक्खहुँ साहि कएण । तेण णिरारिउ पज्जलइ , हुववहु जेम घिएण ॥१२०॥ विषयान् सेवसि जीव त्वं - कृतेन । तेन नितांतं प्रज्वलसि हुतवहः तथा घृतेन ॥ Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड असरीरहो संधाणु किउ , सो धाणुक्कु णिरुत्तु । सिव-तत्तिं जें संधियउ , सो अच्छइ णिच्चितु ॥१२१।। अशरीरस्य संधानं कृतं सः धानुष्कः निश्चितं । शिवतत्त्वे येन संधितं सः आस्ते निश्चितं ।। हलि सहि काइं करइ सो दप्पणु । जहिं पडिबिंवु ण दीसइ अप्पणु ॥ धंधवालु यह जगु पडिहासइ । घरे अच्छंतु ण घरवइ दीसइ ॥१२२।। हला सखि किं करोति तद् दर्पणं यत्र प्रतिबिंब न दृश्यते आत्मनः । मिथ्या-प्रवृत्तं मम जगत् प्रतिभासते गृहे सन् न गृहपतिः दृश्यते ॥ जसु जीवंतहो मणु मुवउ , पंचेंदियहिं समाणु । सो जाणिज्जइ मोक्कलउ , लद्धउ पहु णिव्वाणु ॥१२३॥ यस्य जीवतः मनः मृतं पंचेंद्रियैः समानं । सः ज्ञायते मुक्तः लब्धः पंथाः निर्वाणस्य ॥. किं किज्जइ बहु अक्खरहिं , जे काले खउ जंति । जेम अणक्खरु संतु मुणि , तव वढ मोक्खु कहंति ॥१२४।। किं क्रियते बहु-अक्षरैः ये कालेन क्षयं यांति । येन अनक्षरं संतं . . . तं मूर्ख मोक्षं कथयंति ॥ छहृदंसणगंथिं बहुल , अवरुप्परु गज्जंति । जं कारणु तं इक्कु पर , विवरेरा जाणंति ॥१२५।। षड्दर्शनग्रंथेन बहवः परस्परे गर्जति । यद् कारणं तद् एकं परं विपरीतं जानंति ॥ Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड सिद्धंतपुराणहिं वेय वढ , बुझंतह णउ भंति । आणंदेण व जा ण गउ ता वढ सिद्ध कहंति ॥१२६।। सिद्धांतपुराणानि वेदं मूर्ख बुध्यतां . . . भ्रांति । आनंदेन न यदा गतः तदा मूर्ख सिद्धं कथयंति ॥ . सिवसत्तिहिं मेलावडा , इहु पसुवाह मि होइ। भिण्णिय सत्ति सिवेण सिहु , विरला बुज्झइ कोइ ॥१२७।। शिवशक्त्योः मेलनं . . . . . . . . भवति । भिन्ना शक्तिः शिवेन सह विरलाः बुध्यन्ति के अपि ।। भिण्णउ जेहिं ण जाणियउ , णियदेहहं परमत्थु । सो अंधउ अवरहं अंधयहं , किम दरिसावइ पंथु ॥१२८॥ भिन्नः यैः न ज्ञातः निज-देहात् परमार्थः । सः अंधः अपराणां अंधानां कथं दर्शयति पंथा । जोइय भिण्णउ झाय तुहुं , देहहं ते अप्पाणु । जइ देहु वि अप्पउ मुणहि , ण वि पावहि णिव्वाणु ॥१२९।। योगिन् भिन्नं ध्याय त्वं देहात् यः आत्मा । यदि देहं अपि आत्मानं जानासि न अपि प्राप्नोषि निर्वाणं ॥ छत्तु वि पाइ सुगुरुवडा , सयलकालसंतावि । णियदेहडइ वसंतयहं , पाहण-वाडि वहाइ ॥१३०।। छत्रं अपि प्राप्य सुगुरुः , सकल-काल-सन्तापे । निज-देहे वसतः , पाषाण-वृत्ति xxx // मा मुट्टा पसु गरुवडा , सयल काल झंखाइ । णियदेहहं मि वसंतयहं , सुण्णा मढ सेवाइ ॥१३१॥ सः महान् पशुः गुरुः सकलं कालं । निज-देहे अपि वसतः शून्याः मठाः सेव्यन्ते ।। Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड रायवयल्लहिं छह-रसहिं , पंचहि रूवहिं चित्तु । जासु ण रंजिउ भुवणयलि , सो जोइय करे मित्तु ॥१३२॥ राग . . . षड्रस: पंचभिः रूपैः चित्तं । यस्य न रंजितं भुवनतले तं योगिनं कुरु मित्रं ॥ . तोडेवि सयल वियप्पडा , अप्पर्हि मणु वि धरेहि । सोक्खु णिरंतरु तहिं लहहि , लहु संसारु तरेहि ॥१३३॥ त्रोटयित्वा सकलान् विकल्पान् आत्मनि मनः अपि धारय । सुखं निरंतरं तत्र लभसे लघु संसारं तरसि ॥ अरे जिय जिणवरे मणु ठवहि , विसय-कसाय चएहि । सिद्धि-महापुरि पइसरहि , दुक्खहुं पाणिउ देहि ॥१३४॥ अरे जीव जिनवरे मनः स्थापय विषय-कषायान् त्यज । सिद्धिमहापुरे प्रविश दुःखानां पानीयं देहि ॥ मुंडिय मुंडिय मुंडिया , सिरु मुंडिउ चित्तु ण मुंडियउ । चित्तहो मुंडणु जें कियउ , संसारहो खंडणु तें कियउ ॥१३५॥ मुंडितः मुंडितः मुंडितः शिरः मुंडितं चित्तं न मुंडितं । चित्तस्य मुंडनं येन कृतं संसारस्य खंडनं तेन कृतं ॥ अप्पु करिज्जइ काइं तसु , जो अच्छइ संव्वंगओ संतें । पुण्ण-विसज्जणु काइं तसु , जो हलि इच्छइ परमत्थें ॥१३६॥ आत्मा क्रियते किं तस्य यः आस्ते सर्वगतः . . . । पुण्य विसर्जनं किं तस्य यः हला . . . . ॥ गमणागमण-विवञ्जियउ , जो तइलोय-पहाणु । गंगहे गरुवए देउ किउ , सो सण्णाणु अयाणु ॥१३७॥ गमनागमन-विवर्जितः यः त्रिलोकप्रधानः । .... . . . देवः कृतः सः सज्ञानः अज्ञानः ॥ Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४ दोहा-पाहुड पुण्णेण होइ विहओ विहवेण मओ मएण मइ-मोहो । मइ-मोहेण य णरयं तं पुण्णं अम्ह मा होउ ॥१३८।। पुण्येन भवति विभवः विभवेन मदः मदेन मतिमोहः । मतिमोहेन च नरकं तद् पुण्यं अस्माकं न भवतु ॥ कासु समाहि करउं को अंचउं , छोपु अछोपु भणिवि को वंचउं । हल सहि कलह केण सम्माणउं जहिं जहिं जोवउं तर्हि अप्पाणउ ॥१३९॥ कस्य समाधि करोमि कं अर्चयामि स्पृश्यं अस्पृश्यं भणित्वा कं वंचयामि । हला सखि कलहं केन समानं यत्र यत्र पश्यामि तत्र आत्मा । जइ मणि कोहु करिवि कलहीजइ , तो अहिसेउ णिरंजणु कीजइ । जहिं जहिं जोयउ तहिं णउ को विउ , हउं ण वि कासु वि मज्झु वि को वि उ ॥१४०॥ यदि मनसि क्रोधं कृत्वा कलह्यते ततः अभिषेकः निरंजनस्य क्रियते । यत्र यत्र पश्यामि तत्र नैव कः अपि खलु अहं नैव कस्य अपि मम न कः अपि खलु ॥ णमिओ सि ताम जिणवर जाम ण मुणिओ सि देहमज्झम्मि । जइ मुणिउ देहमज्झम्मि ता केण णविज्जए कस्स ॥१४१॥ नतः असि तावद् जिनवर यावद् न ज्ञातः असि देहमध्ये । यदि ज्ञातः देहमध्ये ततः केन नम्यते कस्य ॥ Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड ता संकप्पवियप्पा कम्मं अकुणंतु सुहासुहाजणयं । अप्पसरूवासिद्धी जाम ण हियए परिफुरइ ॥१४२॥ तावद् संकल्पविकल्पा कर्म कुर्वंतु सुखासुखजनकं । आत्मस्वरूपा सिद्धी यावद् न हृदये परिस्फुरति ॥ गहिलउ गहिलउ जणु भणइ , गहिलउ म करि खोहु । सिद्धिमहापुरि पइसरइ , उप्पाडेविणु मोहु ॥१४३॥ उन्मत्तः उन्मत्तः जनः भणति उन्मत्तः मा कुरु क्षोभं । सिद्धि-महापुरे प्रविशति उत्पाट्य मोहं ॥ अवधउ अक्खरु जं उप्पज्जइ, अण्णु वि किं पि अण्णाउ ण किज्जइ । आयई चित्तें लिहे मणु धारेवि , सुवउ णिचिंतिउ पाय पसारेवि ॥१४४॥ . . . . अक्षरः यद् उत्पद्यते अन्यद् अपि कं पि अन्यायः न क्रियते । एतानि चित्ते लिख मनः धृत्वा स्वपितु निश्चितं पादौ प्रसार्य ॥ किं बहुएं अडवडवडेण , देहु ण अप्पा होइ।. देहहो भिण्णउ णाणमउ , सो तुहुँ अप्पा जोइ ॥१४५।। किं बहुना . . . देह: न आत्मा भवति । देहात् भिन्नः ज्ञानमयः स त्वं आत्मानं पश्य ॥ पोत्था पढणे मोक्खु कहं , मणु वि असुद्धउ जासु । बहुयारउ लुद्धउ णवइ , मूल-ट्ठिउ हरिणासु ॥१४६॥ पुस्तक- पठनेन मोक्षः कुतः मनः अपि अशुद्धं यस्य । बहुतरं लुब्धकः नयति मूलस्थितः हरिणस्य ।। Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड दया-विहीणउ धम्मडा , णाणिय कह वि ण जोए । बहुएं सलिल-विरोलियइं , करु चोप्पडउ न होइ ॥१४७।। दयाविहीनं धर्मं ज्ञानी कथं अपि न पश्यति । बहुना सलिलविलोडनेन करौ स्निग्धौ न भवतः ॥ भल्लाण वि णासंति गुण , जहिं सहुं संगु खलेहिं । वइसाणरु लोहहो मिलिउ , पिट्टिज्जइ सुघणेहिं ॥१४८॥ सज्जनानां अपि नश्यति गुणाः यदि सह संगः खलैः । वैश्वानरः लोहेन मिलितः पिट्यते सु-घणैः ॥ हुयवहे णाइ ण सक्कियउ , धवलत्तणु संखस्स । फिट्टीसइ मा भंति करे , छुडु मिलिया खयरस्स ॥१४९।। हुतवहे . . . . ण शक्तं धवलत्वं शंखस्य । नाशिष्यति मा भ्रांति कुरु यदि मिलितः खदिरं ।। संखे समुद्दहिं मुक्कियए , एही होइ अवत्थ । जो दुव्वाहहिं चुंबिया , लाएविणु गले हत्थ ॥१५०॥ शंखस्य समुद्रेन मुक्तेन ईदृशा भवति अवस्था । यः . . . . चुंबित: लगित्वा गले हस्तं ।। छंडेविणु गुणरयणणिहि , अग्घथडिहिं घिप्पंति । तहिं संखाहं विहाणु पर , फुक्किज्जंति ण भंति ॥१५१॥ त्यक्त्वा गुणरत्ननिधि . . . . क्षिप्यते । तेषां शंखानां भ्रष्टत्वं परं . . . . भ्रमंति ।। महुयर सुरतरुमंजरिहिं , परिमलु रसिवि हयास । हियडा फुट्टिवि कि ण मुयउ , ढंढोलंतु पलास ॥१५२॥ मधुकर सुरतरुमंजर्याः परिमलं . . . . . हताश । हृदयं स्फुटित्वा किं न मृतः . . . . पलाशं । Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७ दोहा-पाहुड मुंडु मुंडाइवि सिक्ख धरि , धम्महं वद्धी आस । णवरि कुडुंबउ मेलियउ , छुडु मिल्लिया परास ॥१५३।। मुंडं मुंडावित्वा शिक्षां धृता धर्मे बद्धा आशा । प्रत्युत कुटुंबं मेलितं यदि मुक्ता पराशा ।। णग्गत्तणि जे गव्विया , विगुत्ता ण गणंति । गंथहं बाहिरभिंतरिहिं , एक्कु इ ते ण मुयंति ॥१५४॥ नग्नत्वेन ये गर्विताः . . . . ण गणयंति । ग्रंथानां बहिः अब्भ्यंतरे एकं अपि तो न मुंचंति ॥ अम्मिय इहु मणु-हत्थिया , विझह जंतउ वारि । तं भंजेसइ सीलवणु , पुणु पडिसइ संसारि ॥१५५।। मातर एतं मनःहस्तिनं विध्ये गच्छंतं वारय । तद् भंजिष्यति शीलवनं पुनः पतिष्यति संसारे ॥ जे पढिया जे पंडिया , जाहिं मि माणु मरट्ट । ते महिलाण हि पिडि पडिय , भमियई जेम घरट्ट ॥१५६।। ये पठिताः ये पंडिताः येषां अपि मानं गर्वः । ते महिलानां . . . . , पतिताः भ्राम्यते यथा अरघट्टः ।। विद्धा वम्मा मुट्ठिइण , फुसिवि लिहिहि तुहुँ ताम । जह संखहं जीहा लुसिवि , सड्ड छलइ ण जाम ॥१५७।। . . . . . . . . . मुष्टिना मृष्ट्वा लिखसि त्वं तावद् । . . . . . . . . . . . . . . . छलति न यावद् ॥ पत्तिय तोडहि तडतडहं , णाई पइट्ठउ उट्ट । । एव ण जाणहि मोहियउ , को तोडइ को तुट्ट ॥१५८।। पत्राणि भनक्सि त्रटनटत् यथा प्रविष्ट उष्ट्रः । एवं न जानासि मोहितः कः भनक्ति कः भक्तः ॥ Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८ दोहा-पाहुड पत्तिय पाणिउ दब्भु तिल , सव्वई जाणे सवण्णु । जं पुणु मोक्खहिं जाइवउ , तं कारणु कु वि अण्णु ॥१५९।। पत्राणि पानीयं दर्भाणि तिलाः सर्वाणि जानीहि . . . । यद् पुनः मोक्षे यातव्यं तद् कारणं किम् अपि अन्यद् ॥ पत्तिय तोडि म जोइया , फलहिं जे हत्थु म वाहि । जसु कारणि तोडेहि तुहुँ , सो सिउ एत्थु चडाहि ॥१६०।। पत्राणि भंजहि मा योगिन् फलेषु हस्तं मा वाहय । यस्य कारणे भनक्सि त्वं सः शिवः अत्र . . . || देवउले पाहणु तित्थे जलु , पोत्थहिं सव्वहिं कव्वु । वच्छु जु दीसइ कुसुमियउ , इंधणु होसइ सव्वु ॥१६१।। देवकुले पाषाणः तीर्थे जलं पुस्तकानि सर्वाणि काव्यानि । वृक्षः यः दृश्यते कुसुमितः इंधनं भविष्यति सर्वं ॥ तित्थहो तित्थ भमंतयहं , किं पणेहा फल हूव । बाहिरु सुद्धउ पाणियहिं , अभितरु किम हूव ॥१६२॥ तीर्थात् तीर्थं भ्रमतां किं फलानि भूतानि । बाह्यं शुद्ध पानीएन अभ्यंतरं किं . . . . || तित्थहो तित्थु भमेहि वढ , धोइउ चम्मु जलेण । एहु मणु किम धोएसि तुहुँ , मइलउ पाव-मलेण ॥१६३॥ तीर्थात् तीर्थं भ्रमसि मुर्ख धौतं चर्म जलेन । एदत् मनः कथं धोवसि त्वं मलिनं पापमलेन ।। जोइय हियडए जासु ण वि , एक्कु ण णिवसइ देउ । . जम्मण-मरण-विवज्जियउ , किम पावइ पर-लोउ ॥१६४।। योगिन् हृदये यस्य न अपि एकः अपि निवसति देवः । जन्म-मरण-विवर्जितः कथं प्राप्नोति परलोकं ॥ Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड एक्कु सुवेयइ अण्णु ण वेयइ , तासु चरिउ णउ जाणहिं देव इ। जो अणुहवइ सो जि परियाणइ , पुच्छतहं समित्ति को आणइ ।।१६५।। एकं सु वेत्ति अन्यद् न वेत्ति तस्य चरितं नैव जानंति देवाः । यः अनुभवति सः एव परिजानाति पृच्छतां . . . . . . कः आनयति ।। जं लिहिउ ण पुच्छिउ कह व जाइ , कहियउ कासु वि णउ चित्ति ठाइ । अह गुरु-उवएसें चित्ति ठाइ , तं तेम धरंतिहिं कहिं मि ठाइ ॥१६६॥ . यद् लिखितं न पृष्टं कथितुं शक्यते कथितं कस्य अपि नैव चित्ते तिष्ठति । अथ गुरूपदेशेन चित्ते तिष्ठति तद् तथा धरद्भिः कुत्र अपि तिष्ठति ॥ कड्डइ सरिजलु जलहि-विपिल्लिउ , जाणु पवाणु पवणपडिपिल्लिउ । बोहु विबोहु तेम संघट्टइ , अवर हि उत्तउ ता णु पयट्टइ ॥१६७।। निःसारयति सरित्जलं जलैः विप्रेरितं जानीहि प्रमाण पवनप्रतिप्रेरितं । बोधः विबोधः तथा संघ . . . . अवरेः उक्तं . . . . . . ॥ Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 दोहा-पाहुड अंबरि विविहु सद्दु जो सुम्मइ , तहिं पइसरहुं ण वुच्चइ दुम्मइ । मणु पंचहिं सिहु अत्थवण जाइ , मूढा परम-तत्तु फुडु तहिं जि ठाइ ।।१६८॥ अंबरे विविधः शब्दः यः श्रूयते । तत्र प्रविशत न कथ्यते दुर्मतिः । मनः पंचभिः सह अस्तमने याति मूढ परमतत्त्वं स्फुटं तत्र एव तिष्ठति ।। अखए णिरामए परम-पए , अज्ज वि लउ ण लहंति । भग्गी मणहं ण भंतडी , तिम दिवहडा गणंति ॥१६९॥ अक्षये निरामये परमपदे अद्य अपि लयं न लभंते । भग्ना मनसः न भ्रांतिः तथा दिवसान् गणयंति ॥ सहज-अवत्थहे करहुलउ , जोइय जंतउ वारे । अखए णिरामए पेसियउ , सई होसइ संहारि ॥१७०॥ सहज-अवस्थायां करभं योगिन् गच्छंतं वारय । अक्षये निरामये प्रेषितः स्वयं भविष्यति . . . ॥ अखए णिरामए परम-पए , मणु घल्लेप्पिणु मेल्लें । तुट्टेसइ मा भंति करे , आवागमणहो वेल्लि ॥१७१।। अक्षये निरामये परमपदे मनः क्षिप्त्वा मुंच । त्रुटिष्यति मा भ्रांतिं कुरु आगमनगमनयोः वल्ली ॥ एमइ अप्पा झाइयइ , अविचलु चित्तु धरेवि । सिद्धि-महापुरि जाइयइ , अट्ठ वि कम्म हणेवि ॥१७२॥ एवं एव आत्मा ध्यायते अविचलं चित्तं धृत्वा । सिद्धि-महापुरे गम्यते अष्ट अपि कर्माणि हत्वा ।। Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड अक्खर-चडिया मसि-मलिया , पाढंता गय खीणु । एक्क ण जाणिय परम कला , कहिं उग्गउ कहिं लीणु ।।१७३।। अक्षरारूढाः मषीमलिनिताः पाठयंतः वयः क्षीणं । एका ण ज्ञाता परम-कला कुत्र उद्गतः कुत्र लीनः ।। वे भंजेविणु एक्कु किउ , मणहो ण चारिय विल्लि । तहो गुरुवहो हउं सिस्सिणी , अण्णहि करमि ण लल्लि ॥१७४।। द्वे भक्त्वा एकं कृतं मनसः न चारिता वल्ली । तस्य गुरोः अहं शिष्या अन्यस्मिन् न करोमि अभिलाषां ॥ अग्गए पच्छए दहदिहहिं , जहिं जोवउं तहिं सोइ । ता महु फिट्टिय भंतडी , अवसु ण पुच्छइ कोइ ॥१७५॥ अग्रे पश्चात् दश-दिक्शु यत्र पश्यामि तत्र सः अपि । ततः मम नष्टा भ्रांतिः अवश्य न पृच्छामि. कं अपि ।। जिम लोणु विलिज्जइ पाणियहं , तिम जइ चित्तु विलिज्ज । समरसिहुवइ जीवडा , काइं समाहि करिज्ज ॥१७६।। यथा नवनीतं विलीयते पानीये तथा यदि चित्तं विलीयेत् । समरसीभूते जीव किं समाधि कुर्यात् ॥ जइ इक्क हि पावीसि पय , अंकय कोडि करीसु । णं अंगुलि पय पयडणइं , जिम सव्वंग य सीसु(?) ॥१७७॥ यदि एकं अपि प्राप्स्यामि प्रियं अकृतानां कोटि करिष्यामि । . . . . . . . प्रकटने तथा सर्वांगेषु प्रविश्यामि(?) ॥ तित्थहो तित्थ भमंतयहं , संताविज्जइ देहु । अप्पें अप्पा झाइयई , णिव्वाणं पउ देहु ॥१७८॥ तीर्थात् तीर्थं भ्रमभिः संताप्यते देहः । आत्मना आत्मा . . . निर्वाणे पदं ददत ।। Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा - - पाहुड जो पइं जोइउं जोइया, तित्थइं तित्थ भइ । सिउ पइं सिहुं हंहिंडियउ लहिवि ण सक्किउ तोइ ॥ १७९॥ , यद् त्वया दृष्टं योगिन् तीर्थात् तीर्थं भ्रांत्वा । शिवः त्वया तेभिः भ्रमणैः लब्धुं न शक्तं ततः अपि ।। मूढा जोवइ देवलई लोयहिं जाई कियाई । , देह ण पिच्छइ अप्पणिय, जहिं सिउ संतु ठियाई ॥ १८० ॥ मूढ पश्यसि देवकुलानि लोकैः यानि कृतानि । देहं न प्रेक्षसे आत्मनः यत्र शिवः शांतः स्थितः ॥ वामिय किय अरु दाहिणिय, मज्झइं वहइ णिराम । तहिं गामडा जु जोगवा, अवर वसावइ गाम ॥१८१॥ वामा कृता अथ दक्षिणा मध्ये वहति निरामयः । तत्र ग्रामं यः योजयति अपरं वासयति ग्रामं । देव तुहारी चिंत महु, मज्झणपसरवियालि । तुहुं अच्छेसहि जाइ सुउ, परइ णिरामइ पालि ॥१८२॥ देव त्वदीय चिंता मम मध्याह्नप्रसरविकाले । गत्वा सुप्तः परे निरामए त्वं ॥ तुट्ट बुद्धि तडत्ति जहिं, मणु अत्थवणहं जाइ । सो सामिय उवएसु कहे, अण्णहिं देवहिं काई ॥१८३॥ त्रुट्यति बुद्धिः त्रटत् इति यत्र मनः अस्तमनं याति । तं स्वामिन् उपदेशं कथय अत्यैः देवैः किं ॥ ३२ सयलीकरणु ण जाणियउ, पाणिय- पण्णहुं भेउ । अप्पा परहो ण मेलियउ, गंगडु पुज्जइ देउ || १८४|| सकलीकरण न ज्ञातः पानीय-पर्णानां भेदः । आत्मा परस्य न मेलित: . पूजयति देवं ॥ Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३ दोहा-पाहुड अप्पा परहं ण मेलियउ , आवागमणु ण भग्गु । तुस कंडंतहुं कालु गउ , तंदुलु हत्थे ण लग्गु ॥१८५।। आत्मा परस्य न मेलितः आगमनगमने न भग्ने । तुषं कंडयतः कालः गतः तंदुला हस्ते न लग्नाः ॥ देहा-देउले सिउ वसइ , तुहं देउलई णिएहि । हासउ महु मणे अत्थि इहु , सिद्ध भिक्ख भमेहि ॥१८६।। देह देवकुले शिवः वसति त्वं देवकुलानि पश्यसि । हास्यं मम मनसि अस्ति ईह सिद्ध भिक्षायै भ्रमसि । वणे देउले तित्थहिं भमहि , आयासो वि णियंतु । अम्मिय विहडिय भेडिया , पसुलोगडा भमंतु ।।१८७।। वने देवकुले तीर्थानि भ्रमसि आकाशं अपि पश्यन् । मातर् विघटिता अजा पशुलोकं भ्रमन् ॥ वे छंडेविण पंथडा , विच्चए जाइ अलक्खु । तहो फल वेयहो कि पि णउ , जइ सो पावइ लक्खु ॥१८८।। द्वे त्यक्त्वा पंथानौ अंतराले गच्छति अलक्ष्यः । तस्य फलं वेत्थ कि अपि नैव यदि सः प्राप्तोति लक्षं ॥ जोइय विसमी जोय-गइ , मणु वारणहं ण जाइ । इंदिय-विसय जि सुक्खडा , तित्थई वलि वलि जाइ ॥१८९।। योगिन् विषमा योग-गतिः मनः वारितुं न याति । इंद्रिय विषयः एव सुखानि तत्र पुनः पुनः याति ॥ बद्धउ तिवणु परिभमइ , मुक्कउ पउ वि ण देइ । दिक्खु ण जोइय करहुलउ , विवरेरउ पउ देइ ॥१९०।। बद्धः त्रिभुवनं परिभ्रमति मुक्तः पदं अपि न ददाति । पश्य ननु योगिन् करभः विपरीतं पदं ददाति । Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड ३४ संतु ण दीसइ तत्तु ण वि , संसारेहिं भमंतु । खंधावारिउ जिउ भमइ , अवराडइहिं रहंतु ॥१९१।। सन् न दृश्यते तत्त्वं . . . . संसारे भ्रमन् । स्कन्धावारिकः जीवः भ्रमति , अपराटव्यां वसन् ॥ उव्वस वसिया जो करइ , वसिया करइ जु सुण्णु । वलिकिज्जउ तसु जोइयहि , जासु ण पाउ ण पुण्णु ॥१९२॥ उद्वसान् उषितान् यः करोति , उषितान् करोति यः शून्यान् । बलिक्रिये तस्य योगिनः यस्य न पापं न पुण्यं ॥ कम्मु पुराइउ जो खवइ , अहिणव पेसु ण देइ । अणुदिणु झायइ देउ जिणु , सो परमप्पउ होइ ॥१९३॥ कर्म पुराआगतं यः क्षपयति अभिनवं प्रवेशं न ददाति । अनुदिनं ध्यायति देवं जिनं सः परमात्मा भवति ।। विसया सेवइ जो वि परु , बहुला पाउ करेइ । गच्छइ णरयहं पाहुणउ , कम्मु सहाउ लएइ ॥१९४॥ विषयान् सेवते यः अपि परं बहून् पापान् करोति । गच्छति नरकस्य प्राधूर्णकः कर्म. . . . ॥ कुहिएण पूरिएण य छिद्देण य खारमुत्तगंधेण । संताविञ्जइ लोओ जह सुणहो चम्मखंडेण ॥१९५।। कुथितेन पूरितेन च छिद्रेण क्षारमूत्रगंधेन । संताप्यते लोकः यथा श्वा चर्मखंडेन ।। देखताहं वि मूढ वढ , रमियई सुक्खु ण होइ। अम्मिए मुत्तहं छिडु लहु , तो वि ण विणडइ कोइ ॥१९६।। पश्यतां अपि मूढ मूर्ख . . . . सुखं न भवति । मातर् मूत्रस्य छिद्रं लघु ततः अपि . . . . कः अपि ॥ Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड जिणवरु झायहि जीव तुहुँ , विसय-कसायइं खोइ । दुक्खु ण देक्खहि कहि मि वढ , अजरामरु पउ होइ ॥१९७।। जिनवरं ध्याय जीव त्वं विषय-कषायानि . . . . । दुःखं न पश्यसि कुत्र अपि मूर्ख अजरामरं पदं भवति ॥ विसय-कसाय चएवि वढ , अप्पहिं मणु वि धरेहि । चूरेवि चउ-गइ णित्तुलउ , परमप्पउ पावेहि ॥१९८॥ विषयकषायानि त्यक्त्वा मूर्ख आत्मनि मनः धारय । चूरयित्वा चतुर्गतिं निश्चितं परमात्मानं प्राप्नोषि ॥ इंदिय-पसरु णिवारियइ , मण जाणहि परमत्थु । अप्पा मेल्लेवि णाणमउ , अवरु विडाविड सत्थु ॥१९९॥ इंद्रिय प्रसर: निवार्यतां मनः जानीहि परमार्थम् । आत्मानं मुक्त्वा ज्ञानमयं अपरः . . . . सार्थः ॥ विसया चिंते म जीव तुहुं , विसय ण भल्ला होति । सेवंताहुं वि महुर वढ , पच्छए दुक्खई दिति ।।२००। विषयान् चिंतय मा जीव त्वं विषयाः वराः न भवंति । सेवमानानां अपि मधुराः मूर्ख पश्चात् दुःखानि ददंति ॥ विसय-कसायहिं रंजियउ , अप्पहिं चित्तु ण देइ । बंधेवि दुक्किय-कम्मडा , चिरु संसारु भमेइ ॥२०१॥ विषय-कषायैः रंजितः आत्मनि चित्तं न ददाति । बद्ध्वा दुष्कृत-कर्माणि चिरं संसारं भ्रमति ॥ इंदिय-विसय चएवि वढ , करे मोहहों परिचाउ । अणुदिणु झायहि परमपउ , तो एहउ ववसाउ ॥२०२॥ इंद्रिय विषयान् त्वक्त्वा मूर्ख कुरु मोहस्य परित्यागं । अनुदिनं ध्याय परमपदं ततः एषः व्यवसायः ॥ Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड णिज्जिय-सासो णिप्फंद-लोयणो मुक्क-सयल-वावारो । एया वि अवत्थ गओ सो जोइउ णत्थि संदेहो ॥२०३।।. निर्जितश्वासः निष्पंदलोचनः मुक्तसकलव्यापारः । एतां अवस्थां गतः सः योगी नास्ति संदेहः ॥ . तुट्टे मणवावारे भग्गे तह रायरोससब्भावे । परमप्पयम्मि अप्पे परिट्ठिए होइ णिव्वाणं ॥२०४।। त्रुटिते मन:व्यापारे भग्ने तथा रागरोषसद्भावे । परमपदे आत्मनि परिष्ठिते भवति निर्वाणं ॥ विसया सेवहि जीव तुहुँ , छंडिवि अप्पसहाउ । अण्णइ दुग्गइ जाइसिहि , तं एहउ ववसाउ ।।२०५।। विषयान् सेवसे जीव त्वं त्यक्त्वा आत्मस्वभावं । अन्यद् दुर्गतिं यास्यसि सो एषः व्यवसायः ॥ मंतु ण तंतु ण धेउ ण धारणु , ण वि उच्छासह किज्जइ कारणु । एमइ परमसुक्खु मुणि सुव्वइ , एही गलगल कासु ण रुच्चइ ॥२०६।। मंत्र: न तंत्रं न ध्येय न धारणं नैव उच्छ्वासस्य क्रियते कारणं । एवं एव परमसुखं मुनिः . . . . , ___ एषा . . . . कस्य न रुच्यते ।। उववास विसेस करिवि बहु , एहु वि संवरु होइ । पुच्छइ किं बहु वित्थरिण , मा पुच्छिज्जइ कोइ ॥२०७।। उपवास विशेषान् कृत्वा बहुः एषः अपि संवरः भवति । पृच्छति किं बहु-विस्तरेण मा पृच्छयतां कः अपि ॥ Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३७ दोहा - पाहुड तउ करि दहविहु धम्मु करि, जिणभासिउ सुपसिद्ध । कम्महं णिज्जर एह जिय, फुडु अक्खिर मई तज्झ ॥२०८|| तपः कुरु दशविधं धर्मं कुरु जिनभाषितं सुप्रसिद्धं । कर्मणां निर्जरा एषा जीव स्फुटं कथितं मया त्वं ॥ . दहविहु जिणवरभासियउ, धम्मु अहिंसासारु । अहो जिय भावहि एक्कमणु, जिम तोडहि संसारु ॥ २०९ ॥ दशविधः जिनवर - भाषितः धर्मः अहिंसासारः । अहो जीव भावय एकमनाः यथा त्रोटयसि संसारं ॥ , भवे भवे दंसणु मल - रहिउ भवे भवे करउं समाहि । भवे भवे रिसि गुरु होइ महु, णिहय- मणुब्भव - वाहि ॥ २१०॥ भवे भवे दर्शनं मलरहितं भवे भवे करोमि समाधि । भवे भवे ऋषिः गुरुः भवतु मम निहतमनः उद्भवव्याधिः॥ अणुपेहा बारह विजय भावेवि एक्कमणेण । रामसीहु मुणि इम भणइ, सिवपुरि पावहि जेण ॥२११॥ अनुप्रेक्षाः द्वादश अपि जीव भावयित्वा एक- मनसा । रामसिंहः मुनिः एवं भणति शिवपुरीं प्राप्नोषि येन ॥ इय पाहुड - दोहा समत्ता । , Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड ३८ दोहा-पाहुड (Gujarāti Translation) आत्मा अने परनो भेद जे दर्शावे छे ते गुरु सूर्य छे, गुरु चंद्र छे, गुरु दीपक छे, गुरु देव छे. पोताने आधीन जे सुख छे तेनाथी ज संतोष कर. हे मूर्ख ! पारकाना सुखनी इच्छा करवाथी हृदयनी तरस छीपती नथी. जे सुख विषय-विमुखने आत्मध्यानमां मळे छे ते सुख करोड देवीओ साथे क्रीडा करता इन्द्रने पण मळतुं नथी. विषयसुख भोगवता छतां जे हृदयमां (तेनो भाव) धारण करता नथी ते तरत शाश्वत सुख मेळवे छे - एम जिनवरो कहे छे. विषयसुख न भोगवता छतां जे हृदयमां (तेनो) भाव धारण करे छे ते नर बापडां शालिसिक्थनी जेम नरकमां पडे छे. आपत्तिमां आडोअवळो विलाप करे छे, एनाथी तो दुनिया ज राजी थाय छे. मन शुद्ध अने स्थिर थाय त्यारे परमलोकनी प्राप्ति थाय छे. ६ जंजाळमां पडेल सकळ जगत अज्ञानवश कर्मो करे जाय छे, पण मुक्तिना कारणरूप (शुद्ध) आत्मानुं एक क्षण पण चिंतन करतुं नथी. ७ ज्यां सुधी ज्ञान मेळवतो नथी त्यां सुधी पुत्रपत्नी आदिमां मोह पामेल आत्मा दुःखो सहन करतो लाख योनिमां भटके छे. पोताना घर, परिवार, तन वगेरे ईष्ट न समज. ए बधां तो कर्मने आधीन अने बनावटी (क्षणिक) छे– एम आगमोमां योगीओए का छे. ९ मोहने वश थई तें जे दुःख छे तेने सुख अने जे सुख छे तेने दुःख गण्डे तेथी ज तुं मुक्ति पाम्यो नहीं. १० Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. दोहा-पाहुड - १२ धन अने परिवारनी चिंतामां तु मुक्ति मेळवी शकतो नथी, तो पण ते ने ते ज विचार्या करे छे अने तेमां ज महासुख माने छे. हे जीव ! एने गृहवास न समज. ए तो पापर्नु निवासस्थान छे, यमे गोठवेलो अतूट पाश छे. एमां संदेह नथी. हे मूढ ! सघळु बनावटी (क्षणिक) छे. तुं खाली फोतरां खांड मा. तरत घर-परिवार छोडी निर्मळ शिवपदमां आसक्ति कर. जेनो निवास (निर्विकल्प समाधिरूप) आकाशमा छे तेनो मोह विलीन थई जाय छे, मन मरी जाय छे, श्वास-निश्वास तूटी जाय छे ने केवळज्ञान प्रगट थाय छे. (साधु)-वेश तो ग्रहण करे छे पण भोगनो भाव त्यजतो नथी, जेम सापे कांचळी मूकी दीधी पण जे विष छे ते मूकतो नथी. १५ जे मुनि विषयसुख छोडीने फरी तेनी इच्छा करे छे ते केशलुंचननी पीडा अने शरीर सूकवानुं दुःख (वधारामां) सहन करीने फरी संसारमा भटके छे. १४ १७ विषयोनां सुखो बे दिवसनां छे, फरी पाछी दुःखोनी परंपरा. ए भूलीने हे • जीव ! तुं पोताना खभे (ज) कुहाडी न फेरव शरीरनुं विलेपन कर, मर्दन कर, संभाळ ले अने अति मीठा आहार दे दुर्जन पर करेला उपकारनी जेम आ बधुं निरर्थक छे. १८ अस्थिर, मलीन अने गुणहीन काया द्वारा स्थिर, निर्मळ अने गुणोना सार रूप क्रिया जो थई शकती होय तो केम न करवी ? विष सारूं, विषधर नाग सारो, अग्नि सारो, (अरे) वनवास, सेवन पण सारं. (परंतु) जिनधर्मथी विमुख मिथ्यात्वीनो सहवास नहीं सारो. २० Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा - पाहुड मूळ गुणने ऊखेडी नाखीने उत्तर गुणने जे वळग्या रहे छे ते डाळी चूक्या वांदरानी जेम बहु नीचे पडीने नाश पाम्या समजवा. २१ आत्माने नित्य अने केवळज्ञानमय स्वभाववाळो जाण्यो तो पछी हे मूढ ! शरीर उपर अनुराग शाने करवो जोईए ? २२ ४० चोरासी लाख योनि मध्ये अहीं एवी कोई जग्या नथी के ज्यां जिनवचननो लाभ न पामनारो जीव भटक्यो न होय. २३ जेना मनमां ज्ञान पगट्युं नथी तेवो मुनि सकळ शास्त्र जाणतो होवा छतां, कर्मना कारणोने उत्पन्न करतो होवाथी सुख पामतो नथी. २४ हे अबोध जीव ! तुं तत्त्वने ऊंधुं समज्यो छे के कर्मनिर्मित भावनेतुं आत्माना भावो कहे छे. २५ " , हुं गोरो हुं हुं शामळो हुं हुं जुदा जुदा वर्णवाळो छं, हु पातळो छु, हुं जाडो छु - एवं हे जीव ! न मान. २६ न तुं पंडित छे के न मूर्ख न तुं समृद्ध छे के न दरिद्र. न तुं कोईनो गुरु छे के न शिष्य. ए बधी तो कर्मनी विचित्रता छे. २७ न तो तुं कारण छे के न कार्य, न तो स्वामी छे के न दास. हे जीव ! तुं शूरपण नथी के कायर पण नथी, उत्तम नथी के अधम पण नथी. २८ पुण्य के पाप, काळ के आकाश, धर्मास्तिकाय के अधर्मास्तिकाय चेतनभाव छोडी (आमानुं) एक पण हे जीव ! तुं नथी. न तो गोरो के न शामळो. - एवं तारुं रूप जाण. - - २९ न तुं एके रंगनो छे. न पातळो के न जाडो ३० हुं उत्तम ब्राह्मण नथी, न तो वैश्य छु. नथी क्षत्रिय के न शेष (शुद्र); पुरुष, नपुंसक के स्त्री नथी - एवं विशेष जाण. ३१ Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४१ दोहा-पाहुड हुं तरुण छु, वृद्ध छु के बाळक छु , शूर छु , दैवी पंडित छु , क्षपणक (दिगंबर), वंदक (बौद्ध) के श्वेताम्बर मुनि छु – एवं बधुं विचार मा. ३२ देहना जरा-मरण जोईने हे जीव ! तुं गभरा नहीं. जे अजरामर परम ब्रह्म छे तेवा आत्माने ओळख. देहने जरा-मरण संभवे छे. देहना ज विविध वर्ण होय छे. देहने ज रोग थाय छे. तुं जाणी ले के मात्र देहने ज जाति होय छे. ३४ जरा, मरण, रोग, जाति के वर्ण आत्माने छे नहीं के थतां नथी. ए नक्की जाण के जीवने (आमांनी) एके संज्ञा होती नथी. ३५ ' जो कर्मना भावने आत्मा कहेतो होय तो तुं परमपद पामीश नहीं अने 'फरी संसारमा भमीश. ज्ञानमय आत्मभाव सिवायनो बीजो भाव तो परभाव छे. ते छोडीने हे जीव ! तुं शुद्ध स्व(आत्म) भावनुं ध्यान कर. वर्णविहीन अने ज्ञानमय स्वात्मनी भावना जे करे छे ते ज शांत, निरंजन अने शिव छे. तेमां ज अनुराग करवो जोईए. ३८ त्रिभुवनमां जिनदेव देखाय छे, जिनवरमां आ त्रिभुवन (समायेल) छे. जिनवरमां सकळ जगतनुं दर्शन थाय छे. माटे ए बेमां कंई भेद न करवो जोईए. ३७ ३९ जिनने जाणो, जिनने जाणो – एम (कोई) कहे छे. पण हे सखि ! जो ज्ञानमय आत्मा देहथी भिन्न छे ए जाणी लीधुं तो बीजुं शु जाणवायूँ बाकी रह्यु ? ४० . जिनने वंदन करो, जिनने वंदन करो – एम (कोई) कहे छे. पण हे सखि ! परमार्थ जाणी लीधा पछी पोताना देहमा वसे छे तेने अहीं कोण वंदन करे? Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४२ ४५ दोहा-पाहुड हे जोगी ! बंधन काढी नाखी (मनरूपी) करभने मुक्तपणे फरवा दे. जेनुं अक्षय निरामय(परमात्मा)मां मन गयुं छे तेवो ज्ञानी माणस संसारमा केम आसक्त थई शकशे? पांच इन्द्रियोना विषयमां ढीलो न था. बेने रोक - एक तो जीभने काबुमा राख अने बीजुं पराई स्त्रीने विषे संयम कर. ४३ पांचे (इन्द्रियरूपी) बळदने तुं अटकावी शक्यो नहीं तेथी (मुक्तिरूपी) नंदनवनमां तुं जई शक्यो नथी. तें न आत्माने जाण्यो छे, न परने – एम ज मुनि बनी बेठो छे. ४४ हे सखि ! (तारा) प्रियतमने बहारना पांचनो नेह लाग्यो छे. जे खल जईने 'पर' ने मळ्यो होय ते पाछो आवे तेम देखातुं नथी. मन ज्यारे निश्चिंत थईने चिंतन करे छे त्यारे बोध पामे छे. अने ते निश्चित त्यारे थाय छे ज्यारे आत्मतत्त्वने अनात्मतत्त्वथी जुदुं पाडे छे. . जे आगळ जोता रस्ता पर चाल्या छे तेमना पगमां कचडाई कांटा भोंकाय तो भले भोंकाय. तेमां तेमनो दोष नथी. ४७ (मनने) मूकी दे, मोकळु मूकी दे, ज्यां फावे त्यां जवा दे, सिद्धि महानगरीमा पेसवा दे. हर्ष के विषाद न कर. ४८ मन परमेश्वरमां मळी गयुं छे, परमेश्वर मनमां. बन्ने समरस थई रह्यां छे. पूजा कोनी करूं? ४९ परमेश्वर देवनी पूजा क्यांक (अन्यत्र) जईने केम कराय? जे शिवपरमात्मा सर्वांगमां वसेल छे ते केम विसाराय ? ५० ...... (?) जे पर छे ते पर ज छे. पर तत्त्व आत्मा न होय. हुं दाझं छु , ते बची जाय छे (ते जोवा छतां) पण पार्छ वाळीने जोतो नथी. ५१ Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४३ दोहा-पाहुड हे मूढ ! सघळु विनश्वर छे, अनश्वर कंई नथी. जीव गयो, झुपडी (देह) न गई – ए दाखलो जो. ५२ देहमंदिरमा शक्ति साथे जे देव वसे छे, तेमां कोण शक्ति अने कोण शिव ते भेद हे जोगी ! तुं जलदी शोधी काढ. ५३ जे जीर्ण थतो नथी, मरतो नथी, जन्मतो नथी, जे परमात्मा अनंत, त्रिभुवनस्वामी, ज्ञानमय छे ते निश्चय शिव छे. ५४ शिव विना शक्ति कार्य करवा समर्थ नथी, शिव शक्ति विना. बन्नेने जाण्याथी मोहविलीन समग्र जगत जाणी लेवाय छे. ५५ ज्यां सुधी ते जुदो ज ज्ञानमय भाव तारा लक्षमां न आवे त्यां सुधी तारुं अज्ञानमय, हतभागी चित्त बापडं संकल्प-विकल्प करतुं रहे छे. ५६ नित्य, निरामय, ज्ञानमय, परमानंदस्वभाव परमात्माने जेणे जाणी लीधो छे तेने बीजो कोई भाव रहेतो नथी. अमे एक जिनदेवने जाण्या, अनंत देवोने जाणी लीधा. त्यारे ते मोहमां मोहित थयेलो दूर दूर भटकतो रहे छे. ५८ जेना हृदयमां केवळज्ञानमय आत्मा वसे छे ते त्रणे लोकमां मुक्त छे. तेने पाप लागतुं नथी. बंधनना कारणरूप कोई पण वस्तुने जे मुनि विचारतो नथी, बोलतो नथी के आचरतो नथी ते केवळज्ञानथी तेजस्वी शरीरवाळो परमात्मा देव छे. ६० अंतरतम मन मेलुं होय तो बहारना तपथी शुं? चित्तमां कोई निरंजननी धारणा कर के जेथी मेलथी मुक्त थई शके. विषय-कषायोमा जतां मनने निरंजनमां स्थिर करवू एटलुं ज मुक्तिनुं कारण छे, नहीं के बीजां कोई तंत्र-मंत्र. ६२ Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४५ ६५ दोहा-पाहुड हे जीव ! जो खातो-पीतो (भोगो भोगवतो) तुं शाश्वत मुक्ति मेळवे एवं होय तो ऋषभ भगवाने सकळ इन्द्रिय-सुखोनो त्याग शा माटे को हतो?. ६३ हे मूढ ! आ देह-णं महिला तने त्यां सुधी सतावे छे ज्यां सुधी तारु चित्त निरंजन परम तत्त्व साथे एकाकार थतुं नथी. ६४ __ सर्व विकल्पोने हणनारुं ज्ञान जेना मनमां स्फुरतुं नथी, सघळी वस्तुने धर्म कहेतो ते शाश्वत सुख केवी रीते मेळवे ? जेना सकळ चिंताओथी मुक्त चित्तमां परमात्मा वसे छे, ते आठे कर्म हणीने परम गति पामे छे. हे मूढ ! गुणनिलय आत्माने मूकीने बीजानुं ध्यान जे धरे छे तेवा अज्ञानभरेलाने केवळज्ञान क्याथी थाय ? ६७ आत्मा ज मात्र दर्शन अने ज्ञानरूप छे, बीजं सघळु तो व्यवहार . हे । जोगी ! जे त्रणे लोकना साररूप छे एवा ते एकनुं ज ध्यान धरवू जोईए. ६८ आत्मा ज दर्शन-ज्ञानमय छे, बीजुं बधुं तो प्रपंच. ए जाणीने हे योगीओ ! मायाजाळ छोडो. ६९ जगतिलक (जगभूषण) आत्माने मूकीने जे परद्रव्य(पुद्गल)मां रमण करे छे ते अज्ञ (मिथ्याज्ञानी) छे. मिथ्यादृष्टिने माथे शुं शींगडा होय छे ? ७० जगतिलक आत्माने मूकीने हे मूढ ! अन्यनुं ध्यान न धर. जेणे मरकतमणिने जाण्यो छे तेने काचनी कई गणतरी ? ७१ हे मूर्ख ! शुभ परिणाम (शुभ भाव)थी धर्म अने अशुभथी अधर्म थाय छे. ए बन्नेनो त्याग करनार जीव जन्म (भव-भ्रमण) पामतो नथी. ७२ Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४५ दोहा-पाहुड हे जोगी ! कर्म पोतानी जाते ज एकठां थाय छे अने पोतानी जाते ज छूटां पडे छे, एमां शंका नथी. चंचळ स्वभावना मुसाफरोनां ते वळी गाम वसतां हशे? ७३ जो तुं दुःखथी डरतो होय, तो बीजा जीवने माटे (पण) जुदुं न विचार. तलना फोतरा जेवडो कांटो य वेदना जरूर करे छे. ७४ आत्मा द्वारा आलोचना करतां पाप क्षणमात्रमा नाश पामे छे. सूर्य एकलो क्षणमा तिमिरसमूहनो नाश करे छे. ७५ हे जोगी ! जेना हृदयमा एक ज परम देव वसे छे ते जन्ममरणरहित बनी परमलोकने पामे छे. ७६ • जे पहेलांनां कर्मोने नष्ट करे छे, नवांने प्रवेशवा देतो नथी, जे परम निरंजनने नमे छे, ते परमात्मा बने छे. ७७ आत्मा त्यां सुधी पापनुं परिणाम अनुभवे छे, त्यां सुधी कर्मबंध करे छे, ज्यां सुधी निर्मळ थईने परम निरंजनने जाणतो नथी. ७८ वळी, दर्शन-ज्ञानमय आत्मा निरंजन परमात्म देव छे. हे मूढ ! एम समजी ले के आत्मा ज साचो मोक्षमार्ग छे. ७९ (लोको) त्यां सुधी कुतीर्थोमां परिभ्रमण करे छे, त्यां सुधी धूर्तता करे छे, ज्यां सुधी गुरुकृपाथी देहमा रहेला देवने ओळखता नथी. ८० लोभमां मोहित थयेलो तुं त्यां सुधी विषयोमां सुख माने छे, ज्यां सुधी गुरुकृपाथी अविचळ बोध मेळव्यो नथी. ८१ जेनाथी विशेष बोध (आत्मज्ञान) ऊपजे नहीं एवा त्रणे लोकने प्रगट करनारा ज्ञानथी पण (जीव) बहिर्जानी ज रहे छे. परिणामे तेवू ज्ञान पण अशुभ ज छे. ८२ Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५६ दोहा-पाहुड तेनी दृढ मर्यादा आंकी लेवी जोईए , जेवू भणाववामां आवे तेवू ज कर्बु जोईए. अने वळी आमतेम गमनागमन नहीं करवू जोईए. तेनां कर्मो आपोआप नाश पामशे. ८३ तत्त्वोनुं व्याख्यान करनार डाह्याए (पोताना) आत्मामां चित्त दीधुं नहीं. जाणे दाणा वगरनां घणां फोतरां संघर्या ! ८४ पंडितोना पंडित ! दाणा छोडीने तें फोतरां ज खांड्यां ! ग्रंथोना अर्थमां तुं संतोष पाम्यो. तुं मूढ छे, तुं परमार्थ जाणतो नथी. ८५ ___अक्षरोमां (ग्रंथज्ञानमां) जे गर्व करे छे ते कारण (परमार्थ) जाणता नथी. जेम हाथमां वांस धारण करेल चंडाळ केवळ (समज्या विना) हाथ धुणावे छे. ८६ ___८८ हे मूर्ख ! बहु भण्याथी शं? ज्ञानरूपी अग्नि पेटावतां शीख, के जे सळगतां पुण्य अने पाप बन्नेने क्षणमां ज बाळी दे छे. ८७. सिद्धत्व माटे सहु कोई वलखां मारे छे, पण सिद्धत्व चित्तनी निर्मळताथी पामी शकाय छे. केवळज्ञान मळरहित (निर्मळ) छे. ज्यां ते अनादि ज्ञान रहे छे ते उरमां सर्व जगतनो संचार थाय छे, कंई एनाथी पर रहेतुं नथी. ८९ आत्मा आत्मामां स्थित थाय छे. कोई(कर्म-मळ)नो लेप एने लागतो नथी. त्यारे तेना जे सघळा महा दोषो छे तेनो उच्छेद थई जाय छे. ९० हे जोगी ! जोग लईने जो जंजाळमां पडीश नहीं तो देहकुटि नाश पामशे, तुं तेमनो तेम रहीश. __ ९१ ___ अरे मनरूपी करभ ! इन्द्रिय-विषयोना सुखमां आसक्ति न कर. जेमां निरंतर सुख नथी एवा ते विषयोने क्षणमां छोडी दे. ९२ Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४७ ९६ दोहा-पाहुड न राजी था, न रीस कर, न क्रोध कर. क्रोधथी धर्म नाश पामे छे. धर्म नष्य थवाथी नरकमां गति थाय छे. अने एम मनुष्य-जन्म एळे जाय छे. ९३ साडा त्रण हाथनी देरी छे. तेमां वाळनो य प्रवेश (शक्य) नथी. शांत निरंजन (देव) तेमां वसे छे. निर्मळ थईने (तेने) शोधी काढ. थइन (तन) शाधा काढ. ९४ मनने तरत पार्छ वाळीने आत्माने अन्य तत्त्वोमां मळवा न दे.- जेनी आटलीय शक्ति न होय ते मूर्ख योगी शुं करवानो हतो? ९५ __ हे जोगी ! ते जोगी छे जे निर्मळ योगमां मननो संयोग करावे. पण जे इन्द्रियोने वश थाय छे ते तो आ लोकमां पशु ज छे. - हे मूढ ! जेना(उच्चारण)थी ताळवू सुकाई जाय एवं घणुं भण्यो. पण जेनाथी शिवपुरि जई शकाय तेवो एक ज अक्षर छे - ते भण. ९७ शास्त्रोनो पार नथी, समय थोडो छे अने आपणे दुर्बुद्धि छीए. माटे ते ज शीखवू जोईए जे जन्ममरणनो क्षय करे. ९८ निर्लक्षण, स्त्रीबाह्य अने अकुलीन एवो (प्रियतम) मारा मनमां स्थिर थयो छे. तेना माटे ........ (?) आणी छे. जेथी ......... (?) ९९ हुं सगुण छं अने प्रियतम छे निर्गुण, निर्लक्षण, नि:संग. एक ज शरीरमां वसनारा अमारा बेनुं अंगथी अंग न मळ्युं ! १०० जेनुं चित्त जगतमां पांच रूपोमां, छ रसोमां अने सर्व रागोमां रंगायु नथी -- हे जोगी ! तेने मित्र बनाव. १०१ जेना शरीरमां तप थोडो संग करीने स्थिर थयुं छे तेवा नरोने पण मरणनो ताप असह्य होय छे. १०२ Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड देह गळी जाय छे त्यारे बधुं गळी जाय छे - मतिज्ञान, श्रुतज्ञान, धारणशक्ति अने ध्येय. त्यारे एवा अवसरमां हे मूर्ख ! विरला ज देव- स्मरण करे छे. १०३ भोगोथी भागेलुं जेनुं सुंदर मन इच्छाओनी पेली पार स्थिर थयुं छे ते ज्यां फावे त्यां फरी शके छे. तेने भय नथी, भवभ्रमण नथी. १०४ जीवोनो वध करवाथी नरकगति अने अभयप्रदान करवाथी स्वर्ग - आ बे जोडिया रस्ता दर्शाव्या छे. ज्यां फावे त्यां चालो. १०५ सुख बे दिवसनां छे, फरी दुःखोनी परंपरा. हे हृदय ! हुं तने शीखवू छु - (साचा) रस्ते चित्त लगाड. १०६ हे मूढ ! देहमां आसक्त न थर्बु जोईए, देह आत्मा नथी. देहथी भिन्न एवा ज्ञानमय आत्माने तुं जो. १०७ . जेवू चंडाळनुं झुपडं तेवी अपवित्र(?) काया छे. त्यां ज प्राणपति वसे छे. हे जोगी ! त्यां ध्यान कर. १०८ थड छोडीने जे डाळे चडे ते योगाभ्यास केवी रीते करवानो हतो? हे मूढ ! कांत्या विनाना कपासमांथी कपडु केवी रीते वणी शकाय? १०९ जेना सर्व विकल्पो तूटी गया छे, जे चैतन्य-भावने पाम्यो छे, जे निर्मळ ध्यानमां स्थिर थयो छे, तेनो आत्मा परमात्मानी साथे रमण करे छे. ११० आज तारे लक्ष आपीने (मनरूपी) करभने जीती लेवो जोईए के जेना पर चडीने परम मुनि सर्व गमनागमन(जन्म-मरण)थी मुक्त बने छे. १११ . भवभ्रमणनी विषम गतिनो ज्यां सुधी तें नाश नथी को त्यां सुधी हे मन-करभ ! जिनगुणरूपी वाडीमां तपरूपी वेलीओ इच्छा मुजब चर. ११२ तपरूपी दामण, व्रतरूपी तंग अने शमदमरूपी पलाण कर्यु. संयमरूपी घरमांथी उत्कंठित थईने करभ निर्वाण पाम्यो. ११३ Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड एक तो वाट जाणता नथी, बीजुं कोईने पूछता नथी. डुंगरमां आडाअवळा आथडता माणसो जो. ११४ रस्तो छोडीने (रस्ताथी दूर) जे वृक्ष महोर्यु ते एळे गयुं, (कारण) थाक्या मुसाफरोने विसामो न मळ्यो के न फळ हाथ लाग्यां. ११५ छ दर्शननी जंजाळमां पडीने मननी भ्रांति भांगी नहीं. एक देवनां छ रूप कर्यां, तेथी मोक्षमां जता नथी. ११६ एक पोतानी जातने छोडीने अन्य कोई वेरी नथी, जेणे (पोते) कर्म उत्पन्न कर्यां छे (अने) ते ज कर्मनो नाश करी शके छे. ११७ जो वारुं छु तो पण त्यां (विषयमां) ज जाय छे, पण आत्मामां मन लगडतो नथी. विषयना कारणे जीव नरकनां दुःखो सहन करे छे. ११८ हे जीव ! एम न मानीश के 'मारा विषयो मारा थशे.' किंपाकफळनी जेम ते तने दुःख आपशे. ११९ हे जीव ! तुं विषयो- सेवन करे छे. जेम घीना संगथी अग्नि प्रज्वळे छे तेम दुःख आपनार तेवा विषयोना संगथी तुं अत्यंत दुःखी थाय छे. १२० जेणे अशरीर(आत्मतत्त्व)नुं शरसंधान कर्यु ते साचो धनुर्विद्यानो निपुण कहेवाय. जेणे शिवतत्त्वनी साथे संधान कर्यु ए निश्चित रहे छे. १२१ हे सखि ! ते दर्पण शुं कामनुं जेमां पोतानुं प्रतिबिंब देखाय नहीं ? मने आ जगत एक जंजाळ भासे छे, (ज्यां) घरमा रहेवा छतां घरधणी देखातो नथी! १२२ जेनुं मन पांचे इन्द्रियो सहित मरी गयुं छे तेने जीवतो छतां मुक्त जाणवो. तेणे निर्वाणनो मार्ग मेळवी लीधो छे. १२३ काळ जतां नाश पामे एवा घणा अक्षरो(शास्त्र)थीशुं? जे रीते अनक्षर बनाय एवा पदने जाणः हे मूढ ! तेने मोक्ष कहे छे.. १२४ Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड ५० छ दर्शननां शास्त्रो लईने (लोक) अन्योन्य खूब गर्ने छे. जे हेतु छे ते तो एक ज छे पण (लोक) विपरीत स्वरूपे समजे छे. १२५ . हे मूर्ख ! सिद्धांत-पुराणोने समज. समजनारने भ्रांति रहेती नथी. जे निश्चय आनंदपूर्वक गयो तेने सिद्ध कहे छे. .१२६ शिव अने शक्तिनो मेळाप तो आ जगतमां पशुओमां पण होय छे. पण शक्ति शिवथी भिन्न छे ते तो कोई विरला ज समजे छे. १२७ पोताना शरीरथी परमात्मा जुदो छे ए जेणे जाण्युं नथी तेवो अंध बीजा अंधोने मार्ग शुं देखाडे? १२८ हे जोगी ! देहथी जुदा तारा आत्मानुं ध्यान कर . जो तुं देहने आत्मा मानतो होय तो निर्वाण पामी शकीश नहीं... १२९ मोटुं छत्र मेळवीने (छत्रधारी राज बनीने) पण तुं सघळो समय संतापमां रहे छे. पोताना देहमा रहेनाराने माटे तुं पाषाणनां मंदिरो बनावरावे १३० ...........(?), सघळो समय तुं संतापमां रहे छे. पोताना देहमा रहेनाराने (शोधवा) माटे तुं खाली मठ सेवन करे छे ! १३१ हे जोगी ! जगमां रागना प्रसारथी, छ रसथी अने पांच रूपथी जेनुं चित्त रंगायुं नथी तेने मित्र बनाव. १३२ सघळा विकल्पो छोडीने आत्मामां मन लगाड, तेमां तुं निरंतर सुख मेळवीश, शीघ्र संसार तरी जईश. . १३३ अरे जीव ! विषय-कषाय छोडीने जिनवरमां मन स्थिर कर, तो तुं दुःखने विदाय करी सिद्धिरूपी महानगरीमा प्रवेश करीश. . १३४ हे मुंडितोना य मुंडित ! तें माथु मूंड्युं पण चित्त न मूंड्युं. जेणे चित्तनुं मुंडन कर्यु तेणे संसारनुं खंडन कर्यु. १३५ छे! Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड - जे सर्वांग व्याप्त छे तेने काजे आत्मा शुं करे? जे परमार्थनी इच्छा राखे छे तेने पुण्य-विसर्जननुं शुं काम छे ? १३६ जे त्रण लोकमां प्रधान छे ते तो गमनागमनथी रहित छे. तेथी जेणे पथ्थरनो मोटो देव बनावी बेसार्यो छे ते ज्ञानी (गणातो) होवा छतां अज्ञान छे. १३७ पुण्यथी वैभव मळे छे, वैभवथी मद थाय छे, मदथी मतिव्यामोह थाय छे, मतिमोहथी नरकनी प्राप्ति. तेवू पुण्य अमने न होजो. १३८ ____ कोनुं ध्यान करूं? कोने पूजु ? स्पृश्य-अस्पृश्य कहीने कोने छेतरूं? सखि! कलह कोनी साथे करूं? ज्या ज्यां जोउं त्यां त्यां पोतानी जात (ज नजरे पडे) छे. १३९ . जो मनमा क्रोध करीने कलह कराय तो निरंजननो अभिषेक करवो. (तो जणाशे के) ज्यां ज्यां जोयुं त्यां कोई नथी. हुं कोईनो नथी, कोई मारु नथी. १४० हे जिनवर! ज्यां सुधी देहनी अंदर ज रहेनार तने न जाण्यो त्यां सुधी तने नम्यो. ज्यारे देहमा रहेलाने जाण्यो त्यार पछी कोण कोने नमे ? १४१ शुभ-अशुभ कर्म करवा छतां त्यां सुधी मनमां संकल्प-विकल्प रहे छे, ज्यां सुधी हृदयमां आत्म-स्वरूपनी सिद्धिनी झांखी थती नथी. १४२ 'घेलो' 'धेलो' एम तने घेला लोक कहे छे. एनाथी गभराईश मा. मोहने उखाडीने सिद्धि-महानगरीमा प्रवेश कर. १४३ संपूर्ण अवध(अहिंसा)नुं व्रत आचरवामां आवे, वळी कंई पण अन्याय न करवामां आवे - आटलुं चित्तमां लखी अने मनमां धारण करी पग पसारीने निश्चिंत थई सुओ. १४४ Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४५ दोहा-पाहुड ५२ झाझं आईअवळु बोलवाथी शं? हे जोगी ! देह आत्मा नथी. देहथी जुदो ज्ञानमय ते ज तारो आत्मा समज. जेनुं मन अशुद्ध होय तेने पोथीओ पढवाथी पण मुक्ति क्याथी मळे ? वध करनार शिकारी पण बहु वार (?) हरणांने नमे छे.. . १४६ हे ज्ञानी योगी ! क्यांय दया विनानो धर्म होय नहीं. पाणीने खूब मथवाथी पण हाथ चीकणा न थाय. १४७ दुर्जनोना संगथी भला माणसोना गुण पण नाश पामे छे. लोढानी साथे मळवाथी अग्नि पण घणथी पीटाय छे. . १४८ शंखनी धवलता अग्नि पण दूर करी शकतो नथी, परंतु खेरनी साथे मळतां ज ए धवलता नाश पामे छे एमां शंका नथी. १४९ समुद्र द्वारा त्यजायेला शंखनी ए अवस्था थाय छे के एना गळामां हाथ नाखी एने माछीओ चुंबन करे छे. गुणरत्ननिधि समुद्रने छोडी जवाथी एने कांठे फेंकावू पडे छे. त्यां शंखोनी अवस्था एवी थाय छे के तेमने फुकावू पडे छे, एमां शक नथी. १५०-५१ हे मधुकर ! कल्पतरुनी मंजरीनी सुगंधी आस्वादीने हवे खाखरामां भमवा लाग्यो ? हे हताश ! हैयु फाटीने तुं मरी केम न गयो? १५२ माथु मुंडाव्युं, चोटी धारण करी, धर्मनी आशा बांधी, मात्र कुटुंब छोड्यु पण पारकानी आशा न छोडी (तो धर्मनी आशा क्यां वधी?) १५३ नग्नता, जे अभिमान करे छे, वगोवायां छतां जे समजता नथी, ते बाह्य के आंतरिक एके बंधनने कापी शकता नथी. १५४ हे भाई! आ मनरूपी हाथीने आंधळी दोटथी रोको. ते शीलरूपी वाडी मांगी नाखशे अने फरी संसारमा पडशे. १५५ Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड १६० जे भणेला छे, जे पंडित छे, जे मोटा गर्व धरनारा छे, ते पण स्त्रीओना चक्करमा रहेंटनी जेम भमे छे. १५६ कक्काना अक्षरोने मूठीथी भूसीने तुं त्यां सुधी लख्या करीश ज्यां सुधी शंखनी जीभ ... (?) लूछीने न .........(?) १५७ तुं तडतड पांदडां तोडे छे – जाणे ऊंट पेठं! पण हे मूढ ! तुं ए नथी जाणतो के कोण तोडी रह्यं छे, कोण तूटी रह्यं छे ? १५८ पांदडु, पाणी, तृण के तल-बधांने तारा जेवा ज जाण. पण मोक्षमां जेनाथी जई शकाय ते कारण तो कोई जुदुं ज छे. १५९ हे जोगी ! पांदडीओ तोड मा, फळने य हाथ न लगाड. जेना माटे तुं तोडे छे ए शिवने ज अहीं चडावी दे. देवळमांनो पथ्थर, तीर्थमानुं पाणी, पुस्तकमांनुं सकळ काव्य के फूल्युफाल्युं जे वृक्ष दीसे छे– सघळु इंधण थशे. तीर्थे तीर्थे भमनाराने शुं फळ मळ्यु ? बाह्य शरीर पाणीथी शद्ध थयु. अंदर शुं थयुं ? तुं तीर्थेतीर्थमां भमे छे. हे मूर्ख ! चामडी तो पाणीथी धोई, पापरूपी मेलथी मेलुं बनेलं आ तारुं मन केवी रीते धोईश? हे जोगी! जेना हृदयमां एके य देव वसतो नथी ते जन्ममरणथी मुक्त थई परम-लोक केवी रीते पामे? १६४ एक (तेने) सारी रीते जाणे छे, बीजो नथी जाणतो. तेनुं चरित्र देवो पण नथी जाणता. जे अनुभवे छे ते ज जाणी जाय छे. पूछनाराने संतोष कोण आपे? १६५ १६१ १६२ ___ १६३ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड १६६ १६७ १६८ जे कोई रीते लख्यो लखाय तेम नथी, कह्यो कहेवाय तेम नथी, कीधेलो कोईने चित्तमा रहेतो नथी, ते गुरु-उपदेशथी चित्तमां दृढ थाय छे. तेवी रीते तेने धारण करतां बधे रहेल छे. समुद्रे धकेलेला पाणीने नदीनुं पाणी खेंचे छे, भारे जहाजने पवन हिलोळे चडावे छे, तेम ज बोध अने विबोध अथडाय छे त्यारे बीजी ज वात बनवा लागे छे. आकाशमां विविध शब्दो जे संभळाय छे त्यां तेना पडघामां कोई दुर्विचार आवतो नथी, मन पांचे (इन्द्रियो) साथे अस्त पामे छे. हे मूढ ! खरे त्यां ज परम तत्त्व रहेल छे. अक्षय, निरामय, परमगतिमां आज सुधी लवलेश पण जाणतो नथी, मननी भ्रांति भांगी नथी. जेमतेम दहाडा गणे छे. १६९ हे जोगी ! स्वाभाविक भावमा जता (मनरूपी) ऊंटने रोक. अक्षय, निरामय, परमगतिमां मोकलेल ते पोतानो संहार पोते ज करशे. १७० अक्षय, निरामय परमगतिमां मनने दबावीने मूकी दे. (तो) आवागमन(संसारभ्रमण)नी वेली तूटी जशे. - तेमां शंका न कर. १७१ एम चित्तने अविचळ करीने आत्मा ध्यान कराय तो आठे कर्म हणीने सिद्धि-महानगरीमा जवाय. १७२ काळा अक्षर वांचतां वांचतां नाश पाम्या तो य एक परम विद्या न जाणी के क्यां ऊग्यो अने क्यां लीन थयो ! १७३ ___ (जेणे) बे भांगीने एक कर्यां, मननी वेलीने पोषी नहीं ते गुरुनी हुं शिष्या छं. बीजानी खुशामत न करूं. १७४ आगळ, पाछळ, दशे दिशामां ज्यां जोउं त्यां ते ज छे. त्यारे मारी भ्रांति भांगी. हवे कोईने पूछवू नथी. १७५ Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७६ १७८ १७९ दोहा-पाहुड मीठु जेम पाणीमां ओगळी जाय छे तेम चित्त जो (आत्मामां) गळी जाय तो (एवा) समरस बनेला जीवने समाधिनुं शुं काम? जो तुं एक ज पदने पामीश, हुं (तारा माटे) अपूर्व कौतुक करीश. जेम आंगळी देखातां पग अने मस्तक देखातां सर्वांग शरीरनी धारणा थई शके छे. (?) १७७ तीर्थे तीर्थे भटकनाराने शरीरसंताप ज मळे छे. आत्माथी आत्मानुं ध्यान करीने निर्वाणमां डग दे. हे जोगी! जेने जोवा माटे तुं तीर्थे तीर्थे भमे छे ते शिव तो तारी साथे ज चाले छे. तो य तुं तेने पामी शक्यो नहीं ! हे मूढ ! लोकोए रचेला देवळो तुं जुए छे पण पोताना देह(रूपी देवळने तो जोतो नथी के ज्यां शांत शिव रहेल छे ! १८० ___ डाबी बाजु अने जमणी बाजु गाम वसाव्यां, मध्यमां शून्य. त्यां गामडुं जे जाणे ते बीजुं गाम वसावे छे. १८१ ___हे देव! मने तो (सवार), बपोर अने सांज तारी चिंता छे. (ज्यारे) तुं तो परम निरामय स्थानमां जईने सूई रहीश. १८२ बुद्धि ज्यां तड दईने तूटी जाय ने मन ज्यां आथमी जाय - हे स्वामि ! एवा देवनो उपदेश करो. अन्य देवोथी शुं? १८३ सकलीकरण जाण्युं नहीं, पाणी ने पर्णनो भेद न जाण्यो, आत्माने परमात्मा साथे मेळव्यो नहीं (के आत्म-अनात्मने छूटा पाड्या नहीं) ने पथ्थरने देव तरीके पूजे छ ! १८४ आत्माने परमात्मामां मेळव्यो नहीं, भवभ्रमण भांग्यु नहीं. फोतरां खांडतां काळ गयो, तांदुल हाथ लाग्या नहीं ! १८५ . Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५६ छे! दोहा-पाहुड देहरूपी देवळमां शिव वसे छे (अने) तुं (बाह्य) मंदिरोमां शोधे मारा मनमा हसवं आवे छे के तने मळेलुंज छे अने (तेनी) तुं भीख मांगे १८६ तुं वन, देवालय अने तीर्थोमां भमे छे, आकाशने य निहाळतो (फरे छे). अहो ! वरुओ छूटा पड्या छे (अने) पशुओ भमी रह्यां छे ! (?) १८७ बन्ने रस्ता छोडीने लक्ष्य वगरनो वच्चे जाय छे! जो ते लक्ष्य मेळवे (तो पण) बेमांथी एक (मार्गनुं) कंई फळ तेने मळशे नहीं. १८८ ___हे योगी ! योगनी गति विषम छे. मनने अटकावी शकातुं नथी. इन्द्रिय-विषयनां जे सुखो छे तेमां फरी फरी (मन) पार्छ जाय छे. १८९ बांधेल त्रण लोकमां फरे छे, मुक्त करेल एक डग पण चालतो नथी! हे जोगी! जो, (मनरूपी) करभ विपरीत कार्य करे छे ने ?! १९० संसारमा भमतां न सत्य के न तत्त्व (जीवने) देखाय छे. जीव (पोतानी पांच इन्द्रियोनी) फोज साथे एक अटवीथी बीजी अटवीमां भमतो रहे छे! उज्जडने जे वसतीवाळा करे छे अने जे वसतीवाळाने उज्जड! - ते जोगीनी बलिहारी, जेने नथी पाप के पुण्य. १९२ जे पहेलांनां कर्मनो नाश करे छे, नवा कर्मने प्रवेशवा देतो नथी, प्रतिदिन जिनेश्वर देवनुं ध्यान करे छे ते परमात्मा बने छे. १९३ ____ बीजो जे विषय सेवे छे अने घणां पाप करे छे ते कर्मना कारणे नरकनो महेमान बने छे. - १९४ जेम चामडाना टुकडाथी कूतराने संताप भोगववो पडे छे तेम सडेला पदार्थो अने क्षार-मूत्र-गंधथी भरेला छिद्र द्वारा लोको संताप पामे छे. १९५ १९१ Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५७ दोहा-पाहुड हे मूढ ! देखनारने रमण करवाथी पण सुख नथी थतुं. अहो ! नानकडु मूत्रनुं छिद्र तो य कोने संतापतुं नथी ? १९६ हे जीव ! विषय-कषायो छोडीने तुं जिनवर ध्यान कर. तो क्यांय तने दुःख देखाशे नहीं अने तुं अजरामर पद पामीश. १९७ विषय-कषाय छोडीने हे मूर्ख ! आत्मामां मन लगाड. (तो) चारे गतिनो नाश करीने अनुपम परमपद पामीश. • १९८ इन्द्रियोना प्रसरणने निवारवामां जं हे मन! परमार्थ समज. ज्ञानमय आत्माने छोडीने बाकीना शास्त्रो प्रपंचजाळ छे. . १९९ हे जीव! तुं विषय- चिंतन न कर. विषयो सारा नथी. सेवन वखते मीठा लागे छे, पण हे मूढ ! पाछळथी ते दुःख आपे छे. २०० विषय-कषायोमां मोहित थई जे आत्मामा चित्त देतो नथी ते पापकर्मो बांधीने लांबा काळ सुधी संसारमा भ्रमण करे छे. २०१ इन्द्रिय-विषयो छोडीने हे मूर्ख! मोहनो त्याग कर. प्रतिदिन परमात्मानुं ध्यान कर. तो ए (साचो) उद्यम कहेवाय. २०२ श्वास जितनारो, अनिमिष नेत्रवाळो, सघळी क्रिया छोडी दीधेलो - एवी अवस्था पामेलो ते योगी छे. एमां संदेह नथी. २०३ ज्यारे मननो व्यापार तूटी जाय, रागद्वेष- अस्तित्व नाश पामे अने आत्मा परमात्मामां स्थिर थई जाय त्यारे निर्वाण थाय छे. २०४ हे जीव ! तुं आत्म-स्वभाव छोडीने विषयो- सेवन करे छे, तेथी तुं अन्य दुर्गतिमां ज जईश - ए एवो उद्यम छे. २०५ न मंत्र, न तंत्र, न ध्यान, न धारणा के न श्वासोच्छ्वासनुं कंई काम छे. एम ज मुनि परम सुख पामे छे. आ गरबड कोईने य गमती नथी. २०६ Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महा. "3 . दोहा-पाहुड ५८ बहु विशिष्ट उपवासादिक करवाथी संवर थाय छे. बहु विस्तारथी पूछवाथी शं? कोईने पूछ नहीं. २०७ तप कर, जिनभाषित सुप्रसिद्ध दशविध धर्मनुं पालन कर. ए ज कर्मनी निर्जरा छे. हे जीव ! आ में तने साचुं का. २०८ हे जीव! जिनवरप्रणीत अहिंसाप्रधान दशविध धर्मर्नु एकचित्ते चिंतन कर अने एम तुं संसारने तोड. २०९ मने भवे भवे निर्मळ दर्शन हो , भवे भवे समाधिभाव हो. भवे भवे मननी व्याधिने हणनार ऋषि मारा गुरु हो. __ हे जीव ! एकाग्र मनथी बार भावनाओनुं चिंतन कर. रामसिंह मुनि कहे छे के एनाथी तुं शिवपुरीने पामीश.. २१० २११ Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड दोहा-वर्णानुक्रमणिका . (Index of the First Pada) १७३ - ५१ १५५ '.५८ १३४ १७१ १७५ ___९२ १४४ २११ १२१ ७४ ९८ ७९ १६८ १९९ २०२ अक्खरचडिया मसिमिलिया अक्खरडेहि जि गव्विया अखए णिरामए परमपए अज्ज वि अखए णिरामए परमपए मणु अग्गए पच्छए दहदिहर्हि अज्जु जिणिज्जइ करहुलउ अणुपेहा बारह वि जिय अण्णु जि जीउ म चिंति तुहुँ अण्णु णिरंजणु देउ परु अण्णु तुहारउ णाणमउ .अण्णु म जाणहि अप्पणउ अत्थि ण उब्भउ जरमरणु अथिरेण थिरा मइलेण णिम्मला अन्तो णत्थि सुईणं अप्पा अप्पे परिट्ठियउ अप्पाए वि विभावियई अप्पा केवलणाणमउ अप्पा दंसणणाणमउ अप्पा दंसणु केवलु वि अप्पा परहो ण मेलियउ मणु अप्पा परहं ण मेलियउ आवागमणु अप्पा बुज्झिउ णिच्चु जइ अप्पा मिल्लिवि एक्कु पर अप्पा मिल्लेवि गुणणिलउ अप्पा मिल्लिवि जगतिलउ जो अप्पा मिल्लिवि जगतिलउ मूढ अप्पा मिल्लेवि णाणमउ अप्पायत्तउ जं जे सुहु अप्पु करिज्जइ काइं तसु अभितर चित्ति वि मइलियई अम्मिए जो परु सो जे परु अम्मिय इहु मणु-हत्थिया अम्हहिं जाणिउ एकु जिणु अरे जिय जिणवरे मणु ठवहि अरे मणकरह म रइ करहि अवधउ अक्खरु जं उप्पज्जइ असरीरहो संधाणु किउ अंतो णत्थि सुईणं अंबरि विविहु सद्दु जो सुम्मइ आभुंजंता विसयसुह आएहिं अडवड-वडवडहिं . आराहिज्जइ xxx देवु इंदियपसरु णिवारियड इंदियविसय चएवि वढ उपलाणहि जोइय करहुलउ उप्पज्जइ जेण विबोहु ण वि उम्मणे थक्कु जासु मणु अम्मूलेवि ते मूल गुण उववास विसेस करिवि बहु उव्वलि चोप्पडि चिठ्ठ करि उव्वस वसिया जो करइ एक्क ण जाणहि वट्टडिय एक्कु सुवेयइ अण्णु ण वेयइ एमइ अप्पा झाइयइ कड्डइ सरिजलु जलहि-विपिल्लिउ कम्महं केरउ भावडउ कम्मु पुराइउ जो खवइ...परम कम्मु पुराइउ जो खवइ...अणुदिणु करहा चरि जिणगुणथलिहिं कासु समाहि करउं ८२ १०४ 29 २०७ १८ २२ ११७ ७० १९२ ११४ १६५ १७२ १६७ ३६. ७७ १९३ ११२ ७१ ६१ १३९ Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड १२९ १८९ १६४ १९५ ७६ १६ ४३ १५४ १४१ ३० १४० किं किज्जइ बहु अक्खरहिं १२४ कि बहुएं अडवडवडेण । कुहिएण पूरिएण य छिद्देण केवलु मलपरिवज्जियउ खंतु पियंतु वि जीव जइ गमणागमणविवज्जियउ १३७ गहिलउ गहिलउ जणु भणइ १४३ गुरु दिणयरु गुरु हिमकिरणु घरवासउ मा जाणि जिय चिंतइ जंपइ कुणइ ण वि छत्तु वि पाइ सुगुरुवडा १३० छहदंसणगंथि बहुल १२५ छहदंसण-धंधइ पडिय ११६ छंडेविणु गुणरयणणिहि १५१ जइ इक्क हि पावीसि पय १७७ जइ मणि कोहु करिवि जइ वारउं तो तहिं जे पर जरइ ण मरइ ण संभवइ जसु जीवंतहो मणु मुवउ जसु मणे णाणु ण विप्फुरइ कम्महुँ २४ । जसु मणे णाणु ण विप्फुरइ सव्व ६५ जसु मणे णिवसइ परम-पउ. ६६ जं दुक्खु वि तं सुक्खु किउ जं लिहिउ ण पुच्छिउ कह व जाइ १६६ जं सुहु विसयपरंमुहउं जिणवरु झायहि जीव तुहुं १९७ जिम लोणु विलिज्जइ पाणियहं १७६ जीव म जाणहि अप्पणा जीव वहंतें णरयगइ १०५ जेण णिरंजणे मणु धरिउ जे पढिया जे पंडिया १५६ जेहा पाणहं झुपडा तेहा १०८ जोइय जोएं लइयइण ११८ · जोइय भिण्णउ झाय तुहुं जोइय विसमी जोयगइ जोइय हियडए जासु ण वि जोइय हियडए जासु परु जोणिहि लक्खहिं परिभमइ जो पइं जोइउं जोइया जो मुणि छंडिवि वियससुहु ढिल्लउ होहि म इंदियहुं णग्गत्तणि जे गव्विया णमिओ सि ताम जिणवर ण वि गोरउ ण वि सामलउ ण वि तुहं कारणु कज्जु ण वि ण वि तुहं पंडिउ मुक्ख ण वि ण वि भुंजंता विसयसुहु णाणतिडिक्की सिक्खि वढ णिच्चु णिरामउ णाणमउ णिज्जियसासो णिफंदलोयणो णिल्लक्खणु इत्थीबाहिरउ तउ करि दहविहु धम्मु करि तरुणउ बूढउ बालु हउं तव तणुअं मि सरीरयहं तव दावणु वय भियमडा ताम कुतित्थई परिभमहिं ता संकप्पवियप्या तासु लीह दिढ दिज्जइ तित्थहो तित्थु भमंतयह किं तित्थहो तित्थु भमंतयहं संता० तित्थहो तित्थु भमेहि वढ तिहुयणे दीसइ देउ जिणु तुदृइ बुद्धि तड त्ति जहिं तुट्टे मणवावारे भग्गे तह तूसे म रूसे म कोहु करे तोडेवि सयल वियप्पडा २०३ . .९९ २०८ .३२ १०२ ११३ ०० ८३ १६२ १७८ १६३ ११९ ३९ ६२ १८३ २०४ ९३ १३३ ९१ Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड १४७ ४८ २०९ १३५ १५३ १८० १८२ १०७ १६१ १०३ १०९ الله १४ द १३२ ८१ ८४ १५८ १६० १५९ दयाविहीणउ धम्मडा दहविहु जिणवरभासियउ देखताहं वि मूढ वढ देव तुहारी चिंत महु देवउले पाहणु तित्थे जलु देह गलंतहं सवु गलइ गेहमहेली एह वढ देहहि उब्भउ जरमरणु देहहो पिक्खिवि जरमरणु देहादेउले जो वसइ देहादेउले सिउ वसइ धंधए पडियउ सयलु जगु पत्तिय तोडहि तडतडहं पत्तिय तोडि म जोइया पत्तिय पाणिउ दब्भु तिल पंच बलद्द ण रक्खिया पंचहिं बाहिरु णेहडउ पंडिय पंडिय पंडिया पावु वि अप्पहिं परिणवइ पुण्णु वि पाउ वि कालु णहु पुण्णेण होइ विहओ पोत्था पढणे मोक्खु कहं बद्धउ तिहुवणु परिभमइ बहुयइं पढियई मूढ पर बोहिविवज्जिउ जीव तुहं भल्लाण वि णासंति गुण भवे भवे दंसणु मलरहिउ भिण्णउ जेहिं ण जाणियउ मणु जाणइ उवएसडउ मणु मिलियउ परमेसरहो महुयर सुरतरुमंजरिहिं मंतु ण तंतु ण धेउ ण धारणु मा मुट्टा पसु गरुवडा ४५ मिल्लहो मिल्लहो मोक्कलउ मुंडिय मुंडिय मुंडिया मुंडु मुंडाइवि सिक्ख धरि मूढा जोवइ देवलई मूढा देहु म रज्जियइ मूढा सयलु वि कारिमउ णिक्का० मूढा सयलु वि कारिमउ मा मूलु छंडि जो डाले चडि मोक्खु ण पावहि जीव तुहुँ मोहु विलिज्जइ मणु मरइ रायवयल्लहिं छहरसहिं लोहें मोहिउ ताम तुहुं वक्खाणडा करंतु वुहु वट्ट जु छोडिवि मउलियउ वट्टडिया अणुलग्गयहं वणे देउले तित्थई भमहि वण्णविहूणउ णाणभउ वरु विसु विसहरु वरु जलणु वंदहो वंदहो जिणु भणइ वामिय किय अरु दाहिणिय विद्धा वम्मा मुट्ठिइण विसयकसाय चएवि वढ विसयकसायहिं रंजियउ विसयसुहा दुइ दिवहडा विसया चिंते म जीव तुहं विसया सेवइ जो वि परु विसया सेवहि जीव तुहं छंडिवि विसया सेवहि जीव तुहं दुक्खहं वुज्झहो वुज्झहो जिणु भणइ वे छंडेविणु पंथडा वे भंजेविणु एक्कु किउ सइं मिलिया सई विहडिया सप्पें मुक्की कंचुलिय ११५ ४७ १८७ ३८ २९ १३८ १४६ १९० १८१ १५७ १९८ २०१ १७ २०० Pio १९४ १४८ २१० १२८ २०५ १२० ४६ ४० ४९ १८८ १७४ २०६ ७३ १३१ Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड १८४ ८८ ११० सयलीकरणु ण जाणियउ सयलु वि को वि तडप्फडइ सव्व-वियप्पहुं तुट्टहं सव्वहिं रायहिं छहरसहि सहज-अवत्थर्हि करहुलउ संखे समुद्दहिं मुक्कियए संतु ण दीसइ तत्तु ण वि सिद्धंतपुराणहिं वेय वढ सिव विणु सत्ति ण वावरइ सिवसत्तिहि मेलावडा १०१ १७० १५० सुक्खअडा दुइ दिवहडई सुहपरिणामहि धम्मु वढ सो जोइउ जो जोगवइ सो णत्थि इह पएसो हउं गोरउ हउं सामलउ हउं वरु बंभणु ण वि वइसु हउं सगुणी पिउ णिग्गुणउ हत्थ अहुट्ठहं देवलिय हलि सहि काई करइ हुयवहे णाइ ण सक्कियउ १९१ १२६ ५५ १२२ १२७ १४९ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड NOTES 3. The variant ferupt shows a later phonological development according to which 37 preceding is changed to g. Compare Old Guj. sfers < SGUIST < 5GHIT, 5411 < 37M< 3461107 < 375119. चितंताहँ (pp. 291) for चितंतह. Metrically also with the reading the Pāda would be short by one Mātrā. P-TE happiness that depends upon others. देविहि कोडि रमंतु. Here कोडि = कोडिइ. In later Ap. and Old Guj. the instrumental singular ending following an i-stem is omitted. 37595-9595. bablings and prattlings. A reduplicative formed from वडवड i.e. बडबड (Guj. बडबड , itself a reduplicated onomatopoeia). EVET. The original meaning is ‘useless bothersome activities and undertakings of the practical life. Compare DKG. p.136. Later on it come to mean business undertaking'. Turner 6727. 8. The emendation कलत्तहि is supported by the variant कलत्तहं. 9, 13, 52 gifta = onlara ‘artificial, artifically created' as correctly understood by Caillat. 11. ag. Here = fa < 3719 seems out of place. The text seems to be corrupt. We require something like a fe falfacile E FOT773. 7. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६४ दोहा-पाहुड 23. As noted by Jain this Gāthā is taken from Kundakunda's Bhavapāhuda (v. 47). ढुरुदुल्ल् = दुंदुल्ल = Sk. भ्रम् 24. This verse is the same as no. 65. So also v.76 = 164 ; v.77 = 193, v.101 = 132. v.37. This verse is reconstructed using the following version : अक्खर चडिया मसि-मिलिया पाढंता गय खीण । एक्क ण जाणी परम कल कहिं उग्गउ कहि लीण ॥ . (Pāhuda-dohā, 173) पत्तं (sk. पत्रम् ). Manuscript, hence text. उसारिउ. Pk. उस्सार 'to give an intensive course of religious instruction ; 'to teach within a day instructions usually requiring several days of teaching'. (forms : उस्सारित, उस्सारण, उस्सार. मलिउ = Sk मृदितम् . गय in D. P. emended as वय i.e. वउ, Sk. वयस् . 54. compare अंगहि अंगु न मिलिउ हलि अहरें अहरु न पत्तु । पिअ जोअंतिहे मुह-कमलु एवंइ सुरउ समत्तु ॥ (Siddhahema, 8, 4, 332/2) णिद्दए गमिही रत्तडी दडवड होइ विहाणु ॥ (Siddhahema, 8, 4, 330/2 cd) 87. तिडिक्की. live carcoal' Guj. तडको 'sunshine, sun's heat'. _109. ओट्टिए. Guj. ओटq, 'to card (Cotton)' Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६५ v. 114. डुंगरहं, णर भंजंता जोइ । 14. 49. v. 198. णित्तुलउ . in चूरिवि चउगइ णित्तुलउ परमप्पउ पावेहि । णित्तुलउ = निश्चितम् See Paumacariu-1, under Word-index. Some Verses common or parallel between DP. and DK. Compare with this इंदिउ जत्थ विलीअ गउ णट्ठउ अप्प सहावु । तउ हले सहजाणंदतणु फुडु पुंछहि गुरु- पाउ | DK. 26. 98. Compare तिअड्ड चिंपि जोइणि देइ अंकवालि । चर्यागीति, No. 4, 1.1) अड्ड 'transverse ( Turner, 189 ), Guj. आडु-त्रेडुं 'Crosswise, transverse’. Compare : विअड्ड चंपि जोइणि दइ अंकवालि । 104. v. 84-85. Compare with these With पुज्ज चडावउं कस्स को पुज्जइ, कह पुज्जिअइ कवलं- कुलिस-घट्ठे करहो विआलि ॥ (Caryagiti, 4) दोहा - पाहुड Compare (d) Compare DK 147 पंडिअ सअल सत्थ वक्खाणहिं, देहहिं बुद्ध वसंतु ण जाणहिं । गवंणागवंणु ण एक्कु वि खण्डिउ, तउ णिलज्जु भणइ हउं पण्डिउ ॥ DK. 71. Compare अंतो णत्थ सुइअउ णट्ठउ कालु दुइअउ । एकु - वि सो जाणेव्वउ जेण कम्म - सउ x x x ॥ DK 128 उ भव णउणिव्वाणअहिं ठिअउ DK 138 ab तब्बें भव- णिव्वाणहि मुक्कअ 32 d. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड 105. Compare पाणि वहंतें णिरय-गइ जीव-दयए पुणु सग्गु । बेण्णि-वि पन्था कहिअ मई जहिं जाणसि तर्हि लग्गु ॥ DK. 19 122. Compare एक्क-घरहिं ठिअ महिल मणूसाउ एक्कु ण दीसइ भण सहि कइसउं। DK. 155 ab. 147.b. with को पुज्जइ कह पुज्जिअइ Compare पुज्ज चडावउं कस्स 173. is from DK. which reads पत्तमुसारिउ मसि-मिलिउ पाढंता वउ खीणु । . जाणिउ तें णवि परम-पउ कहिं उइअउ कहिं लीणु ॥ 37 175. is from DK. which reads अग्गए पच्छए दस-दिसिहं, जं जं जोवगि सो-वि। एवंहि निट्ठिअभंतडी णाहु ण पुच्छमि को-वि ॥ 48 Variants : अब्बहि णाह भान्ति तुट्टिअ , (भोट); दह दिहहि जो जो दीसइ तत्त सो । अज्जहि तइसो भन्ति एब्बे मा पुच्छ कोई ॥ (बागची) 176. is from DK. which reads जिवं लोणु विलिज्जइ पाणियहिं , तिवं जइ चित्तु विलाइ । अप्पा दीसइ परहि सदुं तत्थ समाहिए काइं॥ 42 and also DK. 57 which reads बुद्धि विणासइ मणु मरइ , तुट्टइ जहिं अहिमाणु । सो माआमउ परमु कलु , तहिं किं बज्झइ झाणु ॥ 183 compare DK. which reads जावंहिं मणु अत्थमणु जाइ तणु तुट्टइ बंधणु । ताहि समरसहि मज्झे णउ सुद्दु ण बंभणु ॥ Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185. 190 दोहा-पाहुड This is from DK. 50 which reads ___ अप्पा परहिं ण मेलविउ गवंणागवण न भग्ग । - तुस कुटुंतें कालु गउ चाउल हत्थे ण लग्ग ॥ compare DK. 89 which reads बध्धउ गच्छइ दस-दिसिहिं मुक्को णिच्चलु ठाइ । एवंइ करहा पेक्खु सहि विवरिउ महु पडिहाइ ॥ This is from DK. 129 which reads णिजिअ-सासो णिप्फंद-लोअणो मुक्क-सअल-विआरो । जो एआवत्थ-गओ सो जोई त्थि संदेहो ॥ is from DK. 39 which reads मंतु ण तंतु ण धेउ ण धारण सव्व-वि रे वढ विब्भम-कारण । असमलु चित्तु म झाणे खरडहों सुहे अच्छंते म अप्पणु झगडहो ॥ 203. 206. Some verses common or parallel between DP. and PP. with variants noted 2. DP.3 = PP. 117 ___Variant जं सुह विसय-परम्मुहउ DP. 39. जं मुणि लहइ अणंतु सुहु PP. 119 DP.7 = PP. 225. Compare YS.52 : धंधइ पडियउ सयलु जगि णवि अप्पा हु मुणंति । तहिं कारणि ए जीव फुडु , ण हु णिव्वाणु लहंति ॥ It should be noted that YS. 52 a b c d are the same as YS 53 ___bcd. DP. 8 = PP. 256 Variant : लक्खइं (PP.) for लक्खहिं (DP.) कलत्तहिं (PP.) for कलत्तइं (v.1. कलत्तहं) (DP.) 3. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा-पाहुड 4. DP. 9 = PP. 257 Variant : जीव म जाणहि अप्पणउँ (PP.) अण्णु म जाणहि अप्पणउ (DP.) जोइहिं दिमु (PP.). जोइहि सि? (DP.) 5. DP. 11 = PP. 258 Variant : मुक्खु (PP.). मोक्खु (DP.) घरु परियणु (PP.) धणु परियणु (DP.) तो वरि चिंतहि (PP.; v.1. ता परु) तो इ विचिंतहि (DP.) पावहि मोक्खु (PP.) पावइ सोक्खु (DP.) 6. DR.12 = PP. 281. Variant : णिस्संदेहु (v.1. णीसंदेहु ) (PP.) ण वि संदेहु (DP.). 7. DP.13 = PP.262. Variant : भुल्लउ यं (v.1. मा) तुस कंडि (PP.) मं फुडु तुहुं तुस कंडि (v.1. खंडि) (DP.) सिव-पहि (PP.). सिव-पइ (v.1. पहि) (DP.) 8. DR.14 = PP. 301. Variant : परिणमइ (PP.) परिणवइ (DP.). 9. DP.17 = PP. 274 Variant : विसय-सुहइँ बे (PP.) विसयसहा दुइ (v.1. सुहइं) (DP.) अप्पण-खंधि (v.1. अप्पा०) (PP.) अप्पा-खंधि (DP.) 10. DP.18 = PP.285 Variant : देहहँ सयल णिरत्थ गय जिमु दुज्जणि उवयार (v.1. सयलु वि देहे णिरत्थ गय जिव दुज्जण-उवयारु) (PP.) सयल वि देह णिरत्थ गय जिह (v.1. जह) दुज्जण-उवयार (DP.) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६९ दोहा-पाहु 11. DR.23 = PP.67 . Variant : त्ति (PP.). इह (DP.). जोणि-लक्ख (PP.) लक्ख जोणि (DP.). ण लहंतो (PP.) अलहंतो (DP डुलुडुल्लिओ (PP.) दुरदुल्लिओ (v.1. दुरु० ) (DP.) 12. DR.25 = PP.81 Variant : जिउ मिच्छत्तें परिणमिउ (PP.) बोहि-विवज्जिउ जी तुहं (DP.) मुणेइ (PP.) मुणेहि (DP.) अप्पा' (PP.) अप्पाण (v.1. अप्पणा) (DP.). 13. DR.26 = PP.82 Variant : सामलउ (v.1. सावलउं) (PP.) सामलउ(v.1. सावल (DP.). जि (PP.). मि (v.1. जि) (DP.). वण्णु (PI वण्णि (v.1. वण्णु) (DP.) मूढउ मण्णु 14. DP.21 ab = PP.93 ab Variant : 37041 (PP.) U-fa TE (DP.) 15. DP.27 c = PP.91 a __Variant : अप्पा गुरु णवि सिस्सु (v.1. सीसु) णवि (P __णवि गुरु कोइ-वि सीसु (DP.) 16. DP.27 d = PP.93d Variant : अण्णु वि (PP). सव्वइं (v.1. सव्वु इ) (DP.) 17. DR.28 = PP.91 Variant : अप्पा गुरु णवि सिस्सु (v.1.) सीसु णवि (PP.) ण-वि तुहं कारणु कज्जु ण-वि (DP.) होइ णवि (PP.) जीव ण-वि (DP.) 18. DR.29 = PP.94 ___Variant : धम्माधम्मु विकाउ (PP.) धम्मु अहम्मु ण काउ (I अप्पा होइ ण वि (PP.) जीव ण होहि तुहं (DP Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ दोहा - पाहुड 19. 20. 21. 22. 23. DP.31 = PP. 83 Variant : वइसु हउँ (PP.) ण-वि वइसु (DP.) हउँ...हउँ (PP.) णउ...ण-वि (v.1. णउ) (DP.) हउँ मण्णइ मूढु विसेसु (PP.) ण-वि एहउ जाणि विसेसु (DP.) 25. DP.32 = PP.84 Variant : रूयडंउ (PP.) बालु हउं (DP.) DP.34 = PP.72 DP.33 = PP.73 Variant : देहहँ (PP.) देहहो (DP.). धरेहि (PP.) करेहि (DP.) Variant : देहहँ (PP.) देहहि (DP.) DP.35 = PP.71 मूढउ मण्णइ सव्वु (PP.) एहउ चिंति म सव्वु (DP.) 24. DP.37 = PP.76 Variant : लिंग - वि (PP.) लिंगई (DP.) देहहँ रोय वियाणि (PP.) देहहो रोया जाणि (DP.) देहहँ लिंगु विचित्तु (PP.) देहहि लिंगई मित्त (DP.) ७० नियमि अप्पु वियाणि (PP.) णिच्छइ अप्पा जाणि (v. 1. अप्पु वियाणि) (DP.) जीवहँ एक्क (PP.) जीवहो णेक्क (DP.) Variant: अण्णु (PP.) अवरु (DP.) भावहि अप्प - सहाउ (PP.) झायहि (v. 1. झायहि ) सुद्ध-सहाउ (DP.) DP.49 = PP. 126 Variant : बीहि वि समरसिहूवाहं (PP.) बिण्णि-वि समरसिहुइ रहिय (DP.) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७१ 26. 27. 28. 29. 30. 31. DP.52 = PP.263 Variant : जोइय (PP.) मूढा (DP.) जीवि जंति कुडि ण गय (PP.) जीव जंत ण कुडि गइय (DP.) इहु (PP.) इउ (v. 1. इहु) (DP.) DP.57 = PP.17 Variant : णिरंजणु (PP.) णिरामउ (DP.) DP.62 = PP.127 Variant : अण्णु ण (PP.) अवरई (DP.) DP.67 = जो एहउ सो संतु (PP.) अप्पा बुज्झिउ जेण परु (DP.) मुणिज्जहि (PP.) ण अण्णु हि (v.1. अण्णहि ) (DP.) = PP.296 Variant : णाणमड (PP.) गुण - णिलउ (DP.) DP.68 = PP.98 वियंभियहं किउ (PP.) विमीसियहं कहं (DP.) Variant : सव्वु (PP.) सयलु (v. 1. सव्वु) (DP.) जि (PP.) सु (DP.) DP.71 = PP.209 Variant : णाणमउ ( PP.) जग - तिलउ (DP.) चित्ति ण लग्गह अण्णु (PP.) मूढमझायहि अणु (DP) दोहा - पाहुड मरगउ जें (PP.) जिं (v.1. जें) मरगउ (DP.) तहुँ कच्चें कउ गण्णु (PP.) किं कच्चहु गण्णु (DP.). तहु Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७२ दोहा-पाहुड 52. DR.72 = PP.201 Variant : पर (PP.) वढ (DP.) सुद्ध ण बंधइ कम्मु (PP.) पावइ जीउ ण जम्मु (DP.) 33. DR.74 = PP.325 Variant : जोइय चिंति म किंपि (PP.) अण्णु जि जीउ म चिंति. (DP.) बीहउ (PP.) बीहउ (v.1. भीयउ) (DP.) 34. DP.77, DP.193 = PP.168 Variant : पुरक्किउ (v.1. पुराइउ) (PP.) पुराइउ (DP.) संगु मुएविणु जो सयलु उवसम-भाउ करेइ (PP.) परम-णिरंजणु जो णवइ सो परमप्पउ होइ (DP.y.77) अणुदिणु झायइ देउ जिणु सो परमप्पउ होइ (DP.193) 35. DR.80 = YS. 41 Variant : करेइ (YS.) करंति (DP.) अप्पा देउ मुणेइ (v.1. देहहं देउ मुणेइ) (YS.) देहहं देउ मुणंति (DP) 36. DP.95 = PP.295 Variant : Hiffa (PP.) Hiffa (DP.) जोएं (PP.) जोइय (DP.) 37. DR.101 = PP.310 Variant : जंतु (PP.) चित्तु (DP.) चित्तु णिवारिवि झाहि तुहुँ अप्पा देउ अणंतु (PP.) जासु ण रंजिउ भुवणयलि सो जोइय करि मित्तु (DP.) 38. DP.105 = PP.261 Variant : वहंतहँ (PP.) वहति (DP.) दरिसिया (PP.) दरिसियई (DP.) रुच्चइ (v.1. भावइ) भावइ (DP.) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७३ दोहा-पाहुड 39. DP.107 = PP.289 Variant : जोइय देहु परिच्चयहि (PP.). मूढा देह य रज्जियइ (v.1. रच्चियइ) (DP.) देहु ण भल्लउ (PP.) देह ण अप्पा (DP.) देह-विभिण्णउ (PP.) देहहं भिण्णउ (DP.) 40. DR.139 = Ys.40 Variant : कोसु (YS.) कासु (DP.) करिवि (Ys.) भणिवि (DP.) जहिं कहिं (v.1. जहिं जहिं ) (YS.) जहिं जहिं (DP.) .. 41. DR.147 = PP.204 Variant :णाण-विहीणहँ मोक्ख-पउ जीव म कासु-वि जोइ (PP.) दयाविहीणउ (v.1. विहूणउ) धम्मडा णाणिय कह-वि ण जोइ (DP.) 42. DR.148 = PP.241 Variant : भल्लाहँ (PP.) भल्लाण (DP.) जहँ संसग्ग (PP.) जहिं सहु संगु (DP.) तें पिट्टियइ (PP.) पिट्टिज्जइ सु (DP.) 43. DR.161 = PP.264 Variant : देउलु देउ-वि साथ गुरु तित्थु-वि वेउ-वि कव्वु (PP.) देवलि पाहणु तित्थि जलु पुत्थई सव्वइं कव्वु (DP.) वच्छु (PP.) वत्थु (DP.) 44. DP.186 = YS.43 Variant : देउ जिणु (YS.) सिउ वसइ (DP.) जणु देवलिहिं णिएइ (YS.) तुहुं देवलई णिएहि (DP.) पडिहाइ (YS.) मणि अस्थि (DP.) भमेइ (YS.) भमेहि (DP.) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७४ दोहा-पाहुड 45. DP.189 = PP.272 Variant : संठवण (PP.) वारणहं (DP.) तित्थु जि (PP.) तित्थई (v.1. तित्थु जि ) (DP.) 46. DP.192 = PP.298. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H. C. Bhayani (b. 1917) has published several Apabhraíśa texts and studies (including Svayambhū's Paumacariu) so far, besides many research works in the areas of Sanskrit, Prakrit, Apabhramsa language and literature, Gujarati literary criticism and Folkliterary studies. R. M. Shah (b.1938) has colla-borated with H. C. Bhayani in editing Vasudeva-hindi (Madhyama-khamda) and Silopadesamālā-bālāvabodha. He has edited the Vilāsavaikaha and a collection of the Saṁdhikāvyas (Samdhi-kāvyasamuccaya). Pritam Singhvi has published some research and popular works relating to Jainism and Apabhraíśa literature. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Parsva International Series 1997 बारहक्खर-कक्क of महाचंद्र मुनि Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi 2. गाथा-मंजरी Ed. H. C. Bhayani 3. दोहाणुपेहा Pritam Singhvi 1998 1998 अनेकान्तवाद : Pritam Singhvi सदयवत्स-कथानक of Harsavardhanagani 1999 Ed. Pritam Singhvi आणंदा of आनंदतिलक 1999 Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi