Book Title: Agam 02 Sutrakrutang Sutra Hindi Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034668/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-2 sUtrakRt AgamasUtra hindI anuvAda 1990 anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa- 2 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka AgamasUtra- 2- 'sUtrakRt' aMgasUtra- 2-hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? krama viSaya pRSTha krama viSaya pRSTha zrutaskandha-1 zrutaskandha-1 (cAlu) 050 052 03 055 01 | samaya 02 | vaitAliya upasargaparijJA | strIparijJA narakavibhakti 06 / | mahAvIrastuti kuzIlaparibhASita 057 058 058 005 | 13 | yathAtathya 012 | 14 | grantha 018 yajJIya 024 | 16 | gAthA 028 zrutaskandha-2 032 | 01 | puNDarIka 035 | 02 | kriyAsthAna 038 | 03 | AhAraparijJA 040 04 | paratyAkhyAnakriyA 043 AcArazruta 045 - 06 | ArdrakIya 048 | 07 nAlandIya 07 / 070 08 vIrya 085 092 09 | dharma samAdhi 096 11 / mArga 099 12 | samosaraNa 104 muni dIparatnasAgara kRt(sUtrakRt)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka 45 Agama vargIkaraNa krama krama Agama kA nAma / Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra 02 sUtrakRt sthAna 03 aMgasUtra-1 aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAna 27 / bhaktaparijJA 28 taMdulavaicArika 29 saMstAraka 30.1 | gacchAcAra samavAya payannAsUtra-2 payannAsUtra-3 payannAsUtra-4 payannAsUtra-5 payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 05 / | bhagavatI 06 jJAtAdharmakathA upAsakadazA 30.2 candravedhyaka aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 31 gaNividyA payannAsUtra-8 agasUtra-9 32 devendrastava 33 08 | aMtakRt dazA anuttaropapAtikadazA 10 praznavyAkaraNadazA 11 vipAkazruta | aupapAtika rAjaprazciya vIrastava nizItha payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 chedasUtra-2 34 12 35 bRhatkalpa 13 36 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 upAMgasUtra-2 upAMgasUtra-3 upAMgasUtra-4 upAMgasUtra-5 upAMgasUtra-6 chedasUtra-3 chedasUtra-4 jIvAjIvAbhigama 15 prajJApanA 38 chedasUtra-5 chedasUtra-6 39 17 vyavahAra 37 dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha 40 / Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 | piMDaniyukti dazavaikAlika 43 | uttarAdhyayana upAMgasUtra-7 sUryaprajJapti candraprajJapti 18 jaMbUdvIpaprajJapti | nirayAvalikA 20 kalpavataMsikA 21 | puSpikA 22 | puSpacUlikA vRSNidazA 24 catu:zaraNa upAMgasUtra-8 upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 44 nandI upAMgasUtra-12 anuyogadvAra payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt(sUtrakRt) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka 02 01 06 04 09 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma baksa mUla Agama sAhitya:| 147 6 Agama anya sAhitya: 10 1-1- AgamasuttANi-mUlaM print [49] -1- mArAma thAnuyoga 06 1-2- AgamasuttANi-mUlaM Net [45] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] -3- RSibhASita sUtrANi Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 1-1-mAgamasUtra satI manuvAha | [47] Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: | [47] -3-Aagamsootra English Trans. | [11] -4- mAgamasUtra saTI 42rAtI anuvAda [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:Agama vivecana sAhitya:| 171 1tatvAtyAsa sAhitya 13 -1- AgamasUtra saTIka | [46] 2 sUtrAlyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-1 / [51]] 3 | vyaa2e| sAhitya 05 -3-AgamasUtrANi saTIka pratAkAra-201[09]| 4 vyAkhyAna sAhitya. -4- Agama cUrNi sAhitya | [09] 5 jinabhakti sAhitya1-5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 ao sAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 | [08] 7 mArAdhanA sAhitya 03 -7- sacUrNika AgamasuttANi [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya: | 149 54na sAhitya-1- Agama saddakoso | [04] 10 tIrthaM saMlipta rzana -2- Agama kahAkoso [01]| 11hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: | [05] | 12IparatnasAgaranA vadhuzodhanibaMdha 05 -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) / [04] Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka 85 Agama anukrama sAhitya:- ROAD -1- mAma viSayAnubha- (bhUpa) 02 1-Agama sAhitya (kula pustaka) 516 -2- Agama viSayAnukrama (saTIkaM) | 2-Agametara sAhitya (kula 085 -3- Agama sUtra-gAthA anukrama |dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana | 601 che | muni dIparatnasAgaranuM sAhitya bhumihIparatnasAgaranuM sAgama sAhitya isa pustas 516] tenAla pAnA [98,300] 12 bhunihAratnasAgaranuM sanya sAhitya [husa pusta85] tanAhula pAnA [09,270] 3 bhuniTIparatnasAra saMsita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD nAsa pAnA [27,930] abhAra prAzanoTa 501 + viziSTa DVD hula pAnA 1,35,500 04 02 25 09 04 03 muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRt)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 4 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka [2] sUtrakRt aMgasUtra-2-hindI anuvAda zrutaskandha-1 adhyayana-1-samaya uddezaka-1 sUtra-1 bodha prApta karo / bandhana ko jAnakara use toDa ddaalo| (prazna) mahAvIra ne baMdhana kise kahA hai ? kise jAna lene se use toDA jA sakatA hai? sUtra-2 jo sacetana yA acetana padArthoM meM alpa mAtra bhI parigraha-buddhi rakhatA hai yA dUsaroM ke parigraha kA samarthana karatA hai, vaha apane vaira ko bar3hAtA hai| sUtra-3 jo prANiyoM kA svayaM ghAta karatA hai yA dUsaroM se ghAta karavAtA hai athavA ghAta karane vAle kA samarthana karatA hai, vaha apane vaira ko bar3hAtA hai| sUtra-4 jo manuSya jisa kula meM janma letA hai yA jinake sAtha rahatA hai, vaha mamatvavAna, ajJAnI eka dUsare ke prati mUrchita hokara naSTa hotA rahatA hai| sUtra-5 dhana aura bhAI-bahina-ye sabhI rakSA nahIM kara sakate / jIvana ke rahate karma-bandhanoM ko toDa denA caahie| kuchaika zramaNa-brAhmaNa ina granthiyoM kA atikramaNa kara, paramArtha ko na jAnane ke kAraNa abhimAna karate haiM aura ve manuSya kAmabhoga meM Asakta rahate haiN| sUtra -7 kuchaika dArzanika kahate haiM isa saMsAra meM pA~ca mahAbhUta haiM-1.pRthvI, 2.pAnI, 3.agni, 4.vAyu, 5.AkAza / sUtra-8 ye pA~ca mahAbhUta haiM / inake ekIkaraNa se eka AtmA utpanna hotI hai aura inakA vinAza hone para dehI kA vinAza ho jAtA hai| sUtra-9 jaise eka hI pRthvI-stUpa vividha rUpoM meM dikhAI detA hai, vaise hI sampUrNa loka vijJa hai, vaha vividha rUpoM meM dikhAI detA hai| sUtra-10 kucha dArzanika, jo pramAda aura hiMsA meM saMlagna haiM ve ukta siddhAnta kA pratipAdana karate haiM / vaha akelA hI pApa karake tIvra duHkhoM kA anubhava karatA hai| sUtra -11 cAhe bAlaka ho yA paNDita, pratyeka kI AtmA pUrNa hai / usakI AtmA dikhAI de rahI hai yA nahIM-aisA kahane se usakA sattva aupapAtika nahIM hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5 - Page 5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-12 na puNya hai, na pApa hai, na hI isa loka ke atirikta anya koI loka hai| zarIra ke vinAza se dehI kA bhI vinAza ho jAtA hai| sUtra - 13 AtmA samasta kArya karatI hai, karAtI hai, kintu vaha kartA nahIM hai / ataH AtmA akartA hai / aisA ve (akriyAvAdI) kahate haiN| sUtra-14 jo aisA kahatA hai, unake anusAra yaha loka kaise siddha hogA / ve pramatta aura hiMsA se Abaddha loga andhakAra se saghana andhakAra kI ora jAte haiN| sUtra-15 kucha dArzanika yahA~ pA~ca mahAbhUta kahate haiM aura kucha dArzanika AtmA ko chaTThA mahAbhUta / unake anusAra AtmA tathA loka zAzvata haiN| sUtra-16 una donoM (AtmA tathA loka) kA vinAza nahIM hotA tathA asat utpanna nahIM hotA / sabhI padArtha sarvathA niyati bhAva ko prApta haiN| sUtra-17 kucheka mUr3ha aura kSaNayogI dArzanika kahate haiM ki skandha pA~ca haiM / ve isase anya athavA ananya evaM sahetuka yA ahetuka AtmA ko nahIM mAnate / sUtra-18 jJAyakoM (dhAtuvAdI boddhoM)ne kahA hai ki pRthvI, pAnI, agni aura vAyu se zarIra kA nirmANa hotA hai / sUtra - 19 (unake anusAra) cAhe gRhastha ho yA AraNyaka athavA pravrajita, jo bhI isa darzana meM A jAte haiM, ve sabhI duHkhoM se mukta ho jAte haiN| sUtra - 20 sandhi ko jAna lene mAtra se ve manuSya dharmavid nahIM ho jAte / jo aisA kahate haiM, ve duHkha ke pravAha kA kinArA nahIM pA skte| sUtra - 21 sandhi ko jAna lene mAtra se manuSya dharmavid nahIM ho jAte / jo aisA kahate haiM, ve saMsAra ke pAra nahIM jA skte| sUtra-22 sandhi ko jAna lene mAtra se ve manuSya dharmavida nahIM ho jAte / jo aisA kahate haiM, ve garbha ke pAra nahIM jA skte| sUtra - 23 sandhi ko jAna lene mAtra se ve manuSya dharmavida nahIM ho jAte / jo aisA kahate haiM, ve janma ke pAra nahIM jA sakate sUtra - 24 sandhi ko jAna lene mAtra se ve manuSya dharmavida nahIM ho jAte / jo aisA kahate haiM, ve duHkha ke pAra nahIM jA skte| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 25.26 sandhi ko jAna lene mAtra se ve manuSya dharmavid nahIM ho jAte / jo aisA kahate haiM, ve mRtyu ke pAra nahIM jA sakate / ..... ve mRtyu, vyAdhi aura bur3hApe se Akula saMsAra rUpI cakra meM punaH punaH nAnA prakAra ke duHkhoM kA anubhava karate haiN| sUtra-27 ___ ve UMca aura nIca gatiyoM meM bhaTakate hue ananta bAra garbha meM AeMge / - aisA jinezvara jJAtaputra mahAvIra ne kahA hai| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1 - uddezaka-2 sUtra-28 kucha kahate haiM ki jIva pRthak-pRthak utpanna hote haiM, sukha duHkha kA anubhava karate haiM aura apane sthAna se lupta hote haiM, marate haiN| sUtra - 29 vaha duHkha na to svayaM kRta hotA hai aura na hI anyakRta / vaha sukha yA duHkha siddhi sambaddha ho, asiddhi/saMsArasambaddha ho, niyatikRta hotA hai| sUtra - 30 jIva to svayaMkRta kA anubhava karate haiM aura na hI anyakRta / vaha to sAMgatika/niyatikRta hotA hai / aisA kucha (niyativAdI) kahate haiM / sUtra -31 isa prakAra kahane vAle mUr3ha/ajJAnI hote hue bhI svayaM ko paMDita mAnate haiM / ve ajJa nahIM jAnate ki kucha sukha-duHkha niyata hote haiM aura kucha aniyata / sUtra - 32 ___ isa prakAra kucha pArzvastha-niyativAdI dhRSTatA karate haiM / ve sAdhanA patha para upasthita hokara bhI svayaM ko duHkha se mukta nahIM kara skte| sUtra-33 jaise vegagAmI mRga paritAna se bhayabhIta aura zAnta hokara azaMkita ke prati zaMkA karate haiM aura zaMkita ke prati azaMkI rahate haiN| sUtra - 34 ve magajAla ke prati zaMkAspada aura bandhana ke prati niHzaMka hote haiM / ve ajJAna aura bhaya se udvigna hokara idhara-udhara daur3ate haiN| sUtra - 35 yadi ve mRga chalAMga bharate hue usa bandhana ko lAMgha jAeM yA usake nIce se nIkala jAe, to ve pada-pAza se mukta ho sakate haiM, kintu ve maMdamati use dekha nahIM pAte / sUtra - 36 ve ahitAtmA aura hitaprajJAzUnya mRga pAza/bandhana-yukta mArga se jAte haiM aura usa bandhana meM baMdhakara mRtyu prApta karate haiN| sUtra-37 isa prakAra kaIM mithyA-dRSTi anArya zramaNa azaMkanIya ke prati zaMkA karate haiM aura zaMkanIya ke prati niHzaMka rahate haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 7 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-38 ve mUDha avyakta aura akovida zramaNa dharma ke jJApana meM zaMkA karate haiM, kintu ArambhoM (hiMsAjanya vRttiyoM) meM zaMkA nahIM karate haiN| sUtra - 39 sarvAtmaka (lobha), vyutkarSa (abhimAna), NUma (mAyA), aprItika (krodha) ko naSTa kara jIva akarmAMza ho jAtA hai, mRga samAna ajJAnI isa artha ko tyAga detA hai| sUtra-40 jo mithyAdRSTi anArya puruSa isa tathya ko nahIM jAnate, ve pAza-baddha mRga kI taraha ananta bAra naSTa hote haiN| sUtra - 41 kucheka brAhmaNa aura zramaNa apane jJAna ko satya kahate haiM / unake anusAra sampUrNa loka meM unake mata se jo bhinna prANI haiM, ve kucha bhI nahIM jAnate haiN| sUtra-42,43 jaise mleccha amleccha kI bAteM karatA hai, kintu usake hetu ko nahIM jAnatA, mAtra kathita kA kathana karatA hai| ..... isI prakAra ajJAnI (pUrNa jJAna rahita) apane-apane jJAna ko kahate hae bhI nizcayArtha ko nahIM jAnate / ve mleccha kI taraha abodhika hote haiN| sUtra - 44 ajJAnikoM kA vimarza ajJAna meM nizcaya nahIM karA sakatA hai / jaba ve apane Apa para anuzAsana nahIM kara pAte, taba dUsaroM ko kaise anuzAsita kara sakate haiM ? sUtra-45 jaise vana meM digbhramita puruSa yadi digbhramita netA kA hI anugamana karatA hai, to ve donoM akovida hone ke kAraNa tIvra srota/jaMgala meM cale jAte haiN| sUtra-46 andhA andhe ko patha para le jAtA huA yA to dUra le jAtA hai yA utpatha para calA jAtA hai athavA anya patha kA anugamana kara letA hai| sUtra-47 isI prakAra kucha niyAgArthI/mokSArthI kahate to haiM ki hama dharma ke ArAdhaka haiM, kintu ve adharma kA sevana karate haiM / ve sarva-Rju-mArga para nahIM calate / sUtra -48 kucha loga vitarkoM ke kAraNa kisI anya kI paryupAsanA nahIM karate / ve durmati apane vitarkoM ke kAraNa kahate haiM-yaha mArga hI Rju hai| sUtra -49 isa prakAra akovida-puruSa dharma aura adharma ko tarka se siddha karate haiM / ve duHkhoM se vaise hI nahIM chUTa pAte jaise pIMjare se pkssii| sUtra - 50 apane-apane vacana kI prazaMsA aura dUsare ke vacana kI nindA karate hue jo uchalate haiM, ve saMsAra bar3hAte haiM sUtra - 51 aba isake bAda kriyAvAdI darzana hai, jo pUrva kathita hai / karma-cintana naSTa karane ke kAraNa yaha saMsArapravardhaka hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 52 jo jAnate hue zarIra se kisI ko nahIM mAratA hai yA anajAna meM hiMsA kara detA hai, vaha avyakta/sUkSma sAvadha karma kA spRSTa kara saMvedana avazya karatA hai / sUtra -53 ye tIna Agamana-dvAra haiM, jinase pApa kI kriyA hotI hai / abhikramya-svayaM kRta prayatna se, preSya-anya sahayoga se aura vaicArika anumodana se / sUtra - 54 ye tIna AdAna haiM, jinase pApa kiyA jAtA hai| nirvANa bhAva-vizuddhi se prApta hotA hai| sUtra-55 asaMyata pitA AhAra ke lie putra kI hiMsA karatA hai, kintu meghAvI puruSa usakA upabhoga karate hue bhI karma se lipta nahIM hotaa| sUtra - 56 jo mana se pradUSita haiM, unake citta nahIM hotA / ve saMvatacArI na hone ke kAraNa anavadya aura atathya haiN| sUtra - 57 ina dRSTiyoM ko svIkAra karane se ve sukha-gaurava-nizrita ho jAte haiM / ve loga isI ko zaraNa mAnate hae pApa kA sevana karate haiN| sUtra-58, 59 jaise janmAndha puruSa AsravinI/sachidra naukA para ArUr3ha ho kara pAra pAnA cAhatA hai, kintu use bIca meM hI viSAda karanA par3atA hai / isI prakAra kucha mithyAdRSTi anArya zramaNa saMsAra kA pAra pAnA cAhate haiM, kintu ve saMsAra meM hI anuparyaTana karate haiN| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1- uddezaka-3 sUtra - 60 zraddhAlu puruSa AgaMtuka bhikSu kI IcchA se jo kucha bhI bhojana pakAtA hai, hajAra gharoM ke antarita ho jAne para bhI upabhoga karanA ubhayapakSoM kA hI sevana hai| sUtra - 61 ve akovida bhikSu isa viSamatA ko nahIM jAnate / vizAla-kAya matsya jala ke kinAre A jAte haiN| sUtra-62 jala ke kama ho jAne para kinArA zIghra sUkha jAtA hai / taba AmiSabhojI dhvakSi aura kaMka pakSiyoM dvArA ve duHkhI hote haiN| sUtra - 63 vartamAna sukha ke abhilASI kucha zramaNa bhI isI prakAra vizAlakAya matsyoM ke samAna ananta bAra mRtyu kI eSaNA hai| sUtra - 64-66 yaha eka anya ajJAna hai / kucha dArzanika yaha kahate haiM ki yaha loka deva utpAdita hai to kacha kahate haiM ki brahmA dvArA utpAdita hai| kacha kahate haiM-jIva-ajIva se yukta tathA sukha-duHkha se sampRkta yaha loka Izvara-kRta hai| kucha anya isako pradhAna/prakRti kRta kahate haiM / athavA loka svayambhU kRta hai aisA maharSi na kahA hai / usane mRtyu se mAyA vistRta kI, ataH loka azAzvata hai| muni dIparatnasAgara kRt " (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 67 kucha brAhmaNa aura zramaNa kahate haiM jagat aMDe se utpanna hai / usa se hI tattvoM kI racanA huI hai, jo ise nahIM jAnate, ve mRSA bolate haiN| sUtra - 68 loka apanI paryAyoM se kRta hai-yaha kahanA cAhie / ve tattva ko nahIM jAnate haiM kyoMki yaha loka kabhI vinAzI nahIM hai| sUtra - 69 duHkha amanojJa kI niSpatti hai, yaha jAnanA cAhie / jo utpatti ko nahIM jAnate haiM, ve saMvara ko kaise jAneMge? sUtra - 70 kucha vAdiyoM ne kahA ki AtmA zuddha apApaka-pApa rahita hai, kintu krIr3A aura pradveSa ke kAraNa vahI aparAdha karatI hai| sUtra-71 yaha manuSya saMvRta muni hotA hai, bAda meM apApaka hotA hai / jaise vikaTa jala hI rajasahita aura rajarahita ho jAtA hai| sUtra - 72 meghAvI puruSa ina vAdoM kA anuciMtana/vivecana karake brahmacarya meM vAsa kare / sabhI prAvAduka pRthak-pRthak haiM aura ve apanI apanI bAtoM kA AkhyAna karate haiN| sUtra-73 (ve kahate haiM-) apane-apane sampradAyamAnya anuSThAna se hI siddhi hotI hai, anyathA nahIM / vazavartI-puruSa ke adhojagat meM bhI sarva kAma samarpita pUrNa ho jAte haiN| sUtra - 74 kucha vAdI kahate haiM, ve (janmajAta) siddha aura nirogI ho jAte haiM / isa taraha siddhi ko hI pramukha mAnakara ve apane Azaya meM grathita/Abaddha haiN| sUtra - 75 ve asaMvRta manuSya isa anAdi saMsAra meM bAra-bAra bhramaNa kareMge / ve kalpa parimita kAla taka Asura evaM kilbiSika sthAnoM meM utpanna hote haiN| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1- uddezaka-4 sUtra - 76, 77 he muni ! bAla-puruSa svayaM ko paMDita mAnate hue vijayI hone para bhI zaraNa nahIM haiM / ve pUrva saMyogoM ko chor3akara bhI kRtyoM (gRhastha-dharma) ke upadezaka haiM / vidvAna bhikSu unake mata ko jAnakara unameM mUrchA na kare / anutkarSa aura alpalIna muni madhyastha-bhAva se jIvana-yApana kre| sUtra - 78 kucha dArzanikoM ne kahA hai ki parigraha aura hiMsA karate hue bhI muni ho sakate haiM, kintu jJAnI bhikSu aparigraha aura anArambha ko bhikSudharma jAnakara hiMsAdi parivrajana kare / sUtra - 79 vidvAna muni gRhastha-kRta AhAra kI eSaNA/yAcanA kare aura pradatta AhAra ko grahaNa kare / vaha AhAra meM agRddha aura vipramukta hokara avamAna kA parivarjana kare / muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-80 kucha darzanoM meM kahA gayA hai ki lokavAda sUnanA cAhie, kintu vaha viparIta buddhi se utpanna haiM evaM dUsaroM dvArA kathita bAta kA anugamana mAtra hai| sUtra-81 (kucha kahate haiM-) loka nitya, zAzvata aura avinAzI hai / ataH ananta hai; para dhIra-puruSa nitya loka ko antavAna dekhatA hai| sUtra - 82 kucha logoM ne kahA hai loka aparimita jAnA jAtA hai, lekina dhIra-puruSa use parimita dekhatA/jAnatA hai| sUtra-83 isa loka meM trasa athavA sthAvara jitane bhI prANI haiM, yaha unakI paryAya hai| jisase prANI kabhI trasa aura kabhI sthAvara hote haiN| sUtra-84 jagata meM yoga/avasthA udAra hai, kintu viparyAsa meM pralIna ho avasthAeM iMdriya pratyakSa haiM / sabhI prANI duHkha se AkrAMta haiN| isalie sabhI ahiMsya haiN| sUtra-85 jJAnI hone kA sAra yahI hai ki vaha kisI kI hiMsA na kare / samatA hI ahiMsA hai| itanA hI use jAnanA caahie| sUtra-86 vaha vyuSita/nirmala rahe, gRddhimukta bane, AtmA kA saMrakSaNa kare / caryA, Asana, zayyA aura AhAra-pAnI ke sambandha meM jIvana-paryanta (prayatnazIla rahe / ) sUtra-87 muni (caryA, Asana-zayana evaM bhaktapAna) ina tIna sthAnoM meM satata saMyata rahe / yaha utkarSa/mAna, jvalana/ krodha, nUma/mAyA, madhyastha/lobha kA parihAra kare / sUtra-88 sAdhu samitiyoM se saMyukta, pA~ca saMvaroM se saMvRta, Abaddha puruSoM meM apratibaddha hokara antima samaya taka mokSa ke lie parivrajana kare / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-2 - vaitAlika uddezaka-1 sUtra-89 sambodhi prApta karo | bodha kyoM nahIM prApta karate ? paraloka meM sambodhi durlabha hai / bItI huI rAtriyA~ lauTakara nahIM AtI / saMyamI jIvana punaH sulabha nahIM hai| sUtra-90 dekho ! bAlaka, vRddha aura garbhastha zizu bhI jIvanacyuta ho jAte haiM / jaise bAja baTera kA haraNa kara letA hai, vaise hI Ayu kSaya ho jAne para jIvana-sUtra TUTa jAtA hai / sUtra - 91 vaha kadAcit mAtA-pitA se pahale hI mara jAtA hai / paraloka meM sugati sulabha nahIM hotI hai / ina bhayasthaloM ko dekhakara vratI puruSa hiMsA se virAma le / sUtra- 92 isa jagata meM sabhI jantu alaga-alaga haiM / ve prANI karmoM ke kAraNa lipta haiM / ve svakRta kriyAoM ke dvArA karma grahaNa karate haiM / ve karmoM kA phala sparza kiye binA chUTa nahIM sakate / sUtra - 93 devatA, gandharva, rAkSasa, asura, bhUmicara, sarIsRpa, rAjA, nagara-zreSThi aura brAhmaNa-ye sabhI duHkhapUrvaka apane sthAnoM se cyuta hote haiN| sUtra - 94 mRtyu Ane para prANI kAma-bhoga aura sambandhoM ko tor3akara karma sahita cale jAte haiM / AyuSya kSaya hone para ve tAr3a phala kI taraha TUTakara gira jAte haiN| sUtra-95 yadi koI bahazruta/zAstra-pAragAmI ho yA dhArmika brAhmaNa ho yA bhikSu, yadi vaha mAyAmaya-kRtyoM meM mUrcchita hotA hai to vaha karmoM dvArA tIvra pIr3A prApta karatA hai| sUtra - 96, 97 dekha ! saccA sAdhaka vivekameM upasthita hokara, saMyamameM avatarita hokara dhruva kA bhASaNa karatA hai / karmoM ko chor3akara kRtya karatA hai, to parama-loka ko kaise nahIM jAna pAegA? yadyapi vaha nagna evaM kRza hokara vicaraNa karatA hai, mAsa-mAsa ke antameM bhojana karatA hai, tathApi vaha mAyA Adi ke kAraNa anaMta bAra garbha meM AtA rahatA hai sUtra - 98 he puruSa ! manuSya-jIvana ke anta taka pApa-karma se uparata raha / yahA~ Asakta tathA kAma-mUrchita, asaMskRtapuruSa moha ko prApta hote haiN| sUtra - 99 he yogI ! tU yatanA karatA huA vicaraNa kara | mArga sUkSma-prANiyoM se anuprANita hai / tU mahAvIra dvArA samyak prarUpita anuzAsana meM parAkrama kara / sUtra-100 vIra, saMyama-udyata, virata krodhAdikaSAya-nAzaka, pApa se virata abhinivRtta puruSa kisI bhI prANI kA ghAta nahIM krtaa| sUtra - 101 isa saMsAra meM kevala maiM hI lupta nahIM hotA, apitu loka meM dUsare prANI bhI lupta hote haiM / isa prakAra muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sAdhaka Atmaupamya-sahita dekhatA hai / pIr3A sparza hone para Dare nahIM, sahana kare / sUtra-102 sAdhaka karma-lepa ko dhune / deha ko anazana/upavAsAdi se kRza kare / ahiMsA meM pravrajana kare / yahI zramaNa mahAvIra dvArA prarUpita anudharma hai| sUtra - 103 jaise pakSiNI dhUla se anuguSThita hone para apane ko kaMpita kara dhUla ko jhAr3a detI hai, vaise hI dravya upadhAnavAna tapasvI brAhmaNa karmoM ko kSINa karatA hai| sUtra - 104 anagAratva kI eSaNA ke lie upasthita evaM zramaNocita sthAna meM sthita tapasvI puruSa ko cAhe bacce aura bUr3he sabhI prArthanA kara le, kintu ve use gRhastha-jIvana meM vApasa nahIM bulA skte| sUtra - 105 yadi ve usa zramaNa ke samakSa karuNa vilApa kara AkarSita karanA cAhe, to bhI ve sAdhanA meM udyata usa bhikSu ko samajhAkara gRhastha meM nahIM le jA sakate / sUtra - 106 cAhe ve usa zramaNa ko kAma-bhogoM ke lie AmaMtrita kare yA bA~dhakara ghara le Ae, para jo jIvana kI IcchA nahIM karatA use samajhAkara gRhastha meM nahIM le jA sakate / sUtra-107 mamatva dikhAne vAle usake mAtA-pitA aura putrI-patnI Adi sabhI zramaNa ko zikSA dete haiM-tuma dUradarzI ho, ataH hamArA poSaNa karo, anyathA paraloka kA poSaNa kaise hogA? sUtra - 108 anya puruSa anya meM mUrcchita hote haiM / ve asaMskRta-puruSa moha ko prApta karate haiM / viSama ko grahaNa karane vAle punaH pApa ko saMcaya karate haiN| sUtra - 109 isalie paMDita abhinivRta-puruSa-sAdhaka pApa-karma se virata bane / isa viSamatA ko dekhakara vIra puruSa dhruva kI yAtrA karAne vAle mahApatha-siddhipatha para praNata hote haiN| sUtra - 110 mana-vacana-kAyA se saMvRta-puruSa vaitAlIya mArga para upasthita rahe / dhana, svajana aura hiMsA kA tyAga kare / susaMskRta hokara vicaraNa kare / - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-2 - uddezaka-2 sUtra - 111 muni raja sahita kAyA ke svAmitva kA tyAga karatA hai / yaha socakara muni mada na kare / brAhmaNa dvArA anya gotroM kI upekSA-mUlaka AkAMkSA azreyaskara hai| sUtra - 112 ___jo dUsare logoM ko parAbhUta karatA hai, vaha saMsAra meM mahat-paribhramaNa karatA hai / parAbhava kI AkAMkSA pApajanaka hai / yaha jAnakara muni mada na kare / sUtra - 113 cAhe koI adhipati ho yA anAyaka/bhRtya; isa mauna-pada/muni-pada meM upasthita hone ke bAda lajjA na kre| sadaiva samatA-pUrvaka vicaraNa kare / muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 13 Page 13 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-114 saMzuddha-zramaNa saMyama meM sthita rahakara ahaGkAra-zUnya hokara samatA meM parivrajana karatA hai / samAhita-paMDita mRtyukAla taka saMyamArAdhana karatA hai| sUtra - 115 dUradRSTi-muni atIta aura anAgata-dharma kA anupazyI hai / mAhaNa (jJAnI) kaThora vacanoM se Ahata hone para siddhAMta/samatva meM rata rahatA hai| sUtra-116 prajJAvAna muni sadA samatA-dharma kA upadeza de / sUkSmadarzI jJAnI na to kabhI krodha kare, na mAna kare / sUtra-117 jo bahujana namana ke lie sabhI artho/viSayoM se anizrita, sadA sarovara kI taraha svaccha hai, usake lie kAzyapadharma prakAzita kiyA hai| sUtra - 118 ___ananta-prANI pRthak-pRthak haiM / pratyeka prANImeM samatA hai, jo mauna-pada (muni-pada)meM sthita hai, vaha paNDita virati kA pAlana kare-ghAta na kare / sUtra-119, 120 dharma kA pAragAmI evaM Arambha/hiMsA ke aMtameM sthita muni hai, parantu mamatva-yukta puruSa zoka karate haiM, tathApi apane parigraha ko nahIM pAte haiM / jJAnI ko (parigraha) isa lokameM bhI duHkhadAyI aura paralokameM bhI duHkhadAyI hai| aisA vidhvaMsadharmA jJAnI gRha-nivAsa kaise kara sakatA hai ? sUtra-121 ___ mahAn parigopa (kIcar3a) ko jAnakara bhI jo vaMdana-pUjana se sUkSma zalya ko nahIM nIkAla pAtA hai, usa jJAnI ko saMstava chor3a denA caahie| sUtra - 122 bhikSu sadA vacana kA saMyama, mana kA saMvara evaM upadhAna-vIrya (tapo-balI) hokara ekAkI vicaraNa kare / kAyotsarga, zayana evaM dhyAna akele hI kare / sUtra - 123 muni zUnya-gRha kA dvAra banda na kare, na khole / pUchane para na bole, ghara kA parimArjana na kare aura na hI tRNasaMstAra kre| sUtra-124 muni sUryAsta hona para sama evaM viSama sthAna para anAkUla rahe / vahA~ caraka yA reMgane-vAle, bhairava yA khUna cUsane vAle, sarIsRpa ho to bhI vahA~ rahe / sUtra - 125 zUnya-gRha meM sthita mahAmuni tiryak, manuja, divyaja-tInoM upasargoM ko sahana kare / bhaya se romAMcita na ho| sUtra - 126 vaha bhikSu jIvana kA AkAMkSI na bane evaM na hI pUjana kA prArthI bane / zUnyagRhameM sthita bhikSu ke bhairava Adi prANI abhyasta/sahya ho jAte haiN| sUtra - 127 upanIta (Atmarata) cintanazIla, ekAMta sthAna kA sevana karane vAle evaM bhaya se avicalita rahane vAle sAdhu ke sAmAyika hotI hai| muni dIparatnasAgara kRt " (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 14 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 128 garma-jala evaM garma-bhojana karane vAle, dharma meM sthita evaM lajjita muni ke lie rAjA kA saMsarga anucita hai| isase tathAgata bhI asamAdhi pAtA hai| sUtra - 129 kalaha karane vAle, tiraskArapUrNa aura kaThora-vacana bolane vAle bhikSu kA bahu/parama artha naSTa ho jAtA hai / isalie paNDita kalaha na kare / sUtra-130 zItodaka (sacitta-jala) se jugupsA karane vAlA, apratijJa, niSkAma-pravRtti se dUra aura jo gRha-matta bhojana nahIM kare, usake lie sAmayika kathita hai| sUtra - 131 jIvana saMskRta nahIM kahA gayA hai, tathApi ajJAnI dhRSTatA karatA hai / ajJa svayaM ko pApa se bharatA jAtA hai, yaha socakara muni mada nahIM karatA hai| sUtra - 132 mAyA evaM moha se AcchAdita prajA IcchAoM ke kAraNa sahajataH naSTa hotI hai, kintu jJAnI kaThinAI se naSTa hotA hai| vaha prazaMsA, nindAtmaka-vacana sahana karatA hai| sUtra-133, 134 jaise aparAjita juArI kuzala-pAsoM se jUA khelatA huA kRt (dAva) ko hI svIkAra karatA hai, kali, tretA yA dvApara ko nhiiN| isI prakAra loka meM trAtA dvArA jo anuttara-dharma kathita hai use grahaNa kare / paNDita-puruSa zeSa ko chor3akara kRt ko hI svIkAratA hai / yahI hitakara hai| sUtra - 135 yaha mere dvArA anuzruta hai ki grAma-dharma (maithuna) saba viSayoM meM pradhAna kahA gayA hai / jisase virata puruSa hI kAzyapa-dharma kA AcaraNa karate haiN| sUtra-136 jo mahAn maharSi, jJAtA, mahAvIra ke kathita (dharma) kA AcaraNa karate haiM, ve utthita haiM, ve samucita haiM, ve eka dUsare ko dharma meM prerita karate haiN| sUtra-137 pUrvakAla meM bhukta bhogoM ko mata dekho / upadhi ko samApta karane kI abhikAMkSA karo / jo viSayoM ke prati nata nahIM hai, ve samAdhi ko jAnate haiN| sUtra - 138 saMyata-puruSa kAyika, prAznika aura samprasAraka na bane / anuttara dharma ko jAnakara kRta-kAryoM ke prati mamatva na kre| sUtra - 139 jJAnI-puruSa apane doSoM ko na Dhake, apanI prazaMsA na kare, utkarSa prakAza na kare / saMyama rakhane vAle praNatapuruSa ko hI suviveka milatA hai| sUtra - 140 muni anAsakta, svahita, susaMvata, dharmArthI, upadhAnavIrya/tapa-parAkramI evaM jitendriya hokara vicaraNa kare, kyoMki Atmahita duHkha se prApta hotA hai, duHsAdhya hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 15 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-141 vizva-sarvadarzI, jJAtaka-muni mahAvIra ne sAmAyika kA pratipAdana kiyA hai / vaha na to anuzruta hai, na hI anuSThita hai| sUtra - 142 isa prakAra mahAna antara ko jAnakara, dharma-sahita hokara, guru kI bhAvanA kA anuvartana kara kaIM virata manuSyoM ne saMsAra-samudra pAra kiyA hai / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-2 - uddezaka-3 sUtra-143 saMvRttakarmI bhikSu ke lie ajJAnatA se jo duHkha spRSTa hotA hai, vaha saMyama se kSINa hotA hai / paMDita-puruSa maraNa ko chor3akara cale jAte haiN| sUtra - 144 jo vijJApana se anAsakta haiM, ve tIrNapuruSa ke samAna kahe gae haiM / ataH Urdhva (mokSa) ko dekho, kAma ko rogavat dekho| sUtra - 145 jaise vaNika dvArA AnIta uttama vastu ko rAjA grahaNa karatA hai, vaise hI saMyamI rAtri-bhojana-tyAga Adi parama mahAvratoM ko dhAraNa karate haiN| sUtra - 146 jo sukhAnugAmI atyAsakta, kAma-bhoga meM mUrcchita aura kRpaNa ke samAna dhRSTa haiM, ve pratipAdita samAdhi ko nahIM jAna skte| sUtra - 147 jaise vyAdhi se vikSipta evaM pratAr3ita baila balahIna ho jAtA hai, durbala hokara bhAra vahana nahIM kara sakatA, kleza pAtA hai| sUtra-148 isI taraha kAmaiSaNA kA jJAtA Aja hI yA kala saMsarga/saMstava ko chor3a de / kAmI hokara labhya-alabhya kAmoM kI kAmanA na kre| sUtra - 149 bAda meM asAdhutA na ho, isalie svayaM ko anuzAsita kara le / jo asAdhu hotA hai, vaha atyadhika zoka, prakampana evaM vilApa karatA hai| sUtra-150,151 isa loka meM jIvana ko dekhe / sau varSAyu yuvAvasthA meM hI TUTa jAtA hai / ataH jIvana alpakAlIna nivAsa samAna samajho / gRddha manuSya kAma-bhogoM meM mUrcchita hai |jo Arambha-nizrita, AtmadaMDI, ekAnta-lUTere haiM, ve pApaloka meM jAte hue AsurI-dizA meM cirakAla taka rheNge| sUtra - 152 ____ jIvana susaMskRta nahIM kahA jA sakatA, tathApi bAla-puruSa pragalbhatA karatA hai / vaha kahatA hai mujhe vartamAna se kArya hai. anAgata-paraloka ko kisane dekhA hai? sUtra - 153 he adRSTa ! pratyakSadarzI dvArA prarUpita dharma para zraddhA kare / kheda hai ki kRtamohanIya karma se darzana niruddha hotA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 16 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-154 manuSya mohavaza punaH punaH duHkhI hotA hai / (ataH) sAdhaka zlAdhA aura pUjA se dUra rahe / sahiSNu evaM saMyamI samasta prANiyoM para Atma-tulya bane / sUtra - 155 saMyata-manuSya gRhastha meM rahatA huA bhI kramazaH samasta prANiyoM para samabhAvayukta hokara vaha suvratI devaloka ko prApta karatA hai| sUtra-156 / bhagavAna ke anuzAsana/AjJA ko sUnakara satya kA upakrama kare / bhikSu sarvatra mAtsarya-rahita hokara vizuddha vRtti/caryA kre| sUtra - 157 dharmArthI vIrya-upadhAna/parAkrama ko sarvavidha jAnakara dhAraNa kare / sadA guptiyukta yatna kare / isI se parama AtmA meM sthiti hotI hai| sUtra-158 vitta, paza, jJAtijana ko ajJAnI zaraNa mAnatA hai| ve mere haiM yA maiM unakA ha~; aisA mAnane para bhI ve na trANa yA zaraNa nahIM hote| sUtra - 159 duHkha karma-Agamana se yA bhavaupakrama hone para hotA hai / jIva akelA hI jAtA-AtA hai / yaha mAnakara vidvAna kisI ko zaraNa nahIM mAnatA / sUtra - 160 sabhI prANI svayaMkRt karma se kalpita haiM / avyakta duHkha se bhayAkula zaThapuruSa jAti-maraNa ke duHkhoM se pIr3ita hotA huA paribhramaNa karatA hai| sUtra-161 isa kSaNa ko jAne / bodhi aura Atmahita sulabha nahIM hai, aisA ina jinendra ne aura zeSa jinendroM ne bhI kahA sUtra-162 he bhikSu ! pUrva meM suvratoM ke lie Adeza thA, Age bhI Adeza hogA aura abhI bhI hai / ye guNa kAzyapa ke dharma kA anucaraNa karane vAloM ke lie kathita hai| sUtra-163 trividha yoga se prANiyoM kA hanana na kare / Atmahitecchu-puruSa anidAna evaM saMvRta rUpa hai / siddha isa samaya bhI ananta haiM aura anAgata meM bhI hoNge| sUtra-164 isa prakAra anuttarajJAnI, anuttaradarzI, anuttarajJAna-darzanadhArI, arhat jJAtaputra bhagavAna ne vaizAlI meM kahA / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 17 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-3 - upasargaparijJA uddezaka-1 sUtra-165 kAyara manuSya zizupAla kI taraha svayaM ko tabhI taka zUra evaM mahAratha mAnatA hai, jaba taka yudhyamAna dRr3hadharmI vijetA kRSNa ko nahIM dekha letaa| sUtra - 166, 167 saMgrAma meM upasthita ho jAne para zUravIra raNazIrSa ho jAte haiM / jisa prakAra mAtA yuddhavikSipta putra ko nahIM jAnatI hai| isI prakAra bhikSu-caryA meM akovida apuSTa sAdhaka bhI apane Apako tabhI taka zUravIra mAnatA hai jaba taka vaha rukSa saMyama kA sevana nahIM kara letaa| sUtra - 168 jaba hemanta mAha meM ThaMDI havA lagatI hai, taba manda puruSa vaise hI viSAda karate haiM jaise rAjya se cyuta kSatriya viSAda karatA hai| sUtra-169 jaba grISma-tApa se spRSTa hokara manuSya vimanaska aura pipAsita ho jAte haiM, taba ve vaise hI viSAda karate haiM jaise thor3e jala meM machalI viSAda karatI hai| sUtra-170 dattaiSaNA sadA duHkha hai / yAcanA duSkara hai / sAdhAraNa jana yaha kahate haiM ki ye pApa-karma ke phala bhoga rahe haiM, abhAge haiN| sUtra-171 gA~voM meM yA nagaroM meM ina zabdoM ko sahana na karane vAle maMda manuSya vaise hI viSAda ko prApta karatA hai, jaise saMgrAma meM bhayabhIta puruSa viSAda karatA hai| sUtra - 172 koI krUra kuttA kSudhita bhikSu ko kATatA hai, to mUr3ha bhikSu vaise hI duHkhI hotA hai, jaise agni-spRSTa hone para prANI duHkhI hotA hai| sUtra - 173 pratikUla patha para calane vAle kucha loga bolate haiM ki ye isa prakAra kA jIvana jIne vAle pratikAra karate haiM sUtra - 174 ___ kucha loga kahate haiM ki ye nagna hai, piMDalolaka, adhama, muNDita, kaNDuka, vikRta aGgI, snAnahIna aura asamAhita hai| sUtra - 175 unameM jo ajJAnI evaM vipratipanna haiM, ve moha se vivekamUr3ha hokara andhakAra se gahana andhakArameM cale jAte haiM sUtra - 176 muni DAMsa-maccharoM ke kATane tathA tRNa-sparza na sahane ke kAraNa socatA hai maiMne paraloka nahIM dekhA hai, ataH mRtyu ke atirikta aura kyA hogA? sUtra - 177 kezaluMcana se saMtapta aura brahmacarya pAlana se parAjita maMda manuSya vaise hI viSAda ko prApta karatA hai jaise jAla meM pha~sI machaliyA~ viSAda karatI haiN| muni dIparatnasAgara kRt " (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 18 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-178 AtmaghAtI AcAra vAle, mithyAtvasthita, harSa aura dveSa se yukta kucha anArya-puruSa sAdhu ko pIr3A dete haiM / sUtra-179 kucha ajJAnI loga suvratI bhikSu ko guptacara evaM cora samajhakara kaSAya-vacana se bA~dha dete haiN| sUtra - 180 vahA~ DaMDe, muSTi athavA phalaka se pITe jAne para vaha ajJa apane jJAtijanoM ko vaise hI yAda karatA hai, jaise kruddhagAmI strI yAda karatI hai| sUtra - 181 he vatsa ! ye samasta sparza dussaha aura kaThora hai / inase vivaza hokara bhikSu vaise hI ghara lauTa AtA hai, jaise bANoM se Ahata haathii| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-3 - uddezaka-2 sUtra - 182 ye sabhI sUkSma saMga (sambandha) bhikSuoM ke lie upasarga hai / yahA~ jo koI sAdhu viSadA karate haiM, ve saMyamayApana meM samartha nahIM ho paate| sUtra - 183 kucha jJAtijana pravrajyamAna bhikSu ko dekhakara/gherakara rote haiM / kahate haiM tAta ! hamArA pAlana-poSaNa karo, hameM saMtuSTa karo, hameM kisalie chor3a rahe ho? sUtra - 184 he tAta ! tumhAre pitA vRddha haiM, yaha tumhArI bahina choTI hai, tAta ! tumhAre ye sahodara AjJAkArI haiM, phira tuma hameM kyoM chor3a rahe ho? sUtra - 185 tAta ! tuma mAtA-pitA kA poSaNa karo, isase loka saphala hogA / tAta ! laukika-vyavahAra yahI hai ki mAtA-pitA kA pAlana karanA caahie| sUtra - 186 tAta ! tumhAre uttarottara utpanna aura madhurabhASI choTe-choTe putra haiM / tAta ! tumhArI patnI navayauvanA hai, ataH vaha anyajana ke pAsa na jA ske| sUtra - 187 he tAta ! Apa ghara calie / ghara kA koI bhI kAma mata karanA / hama saba kArya saMbhAleMge / Apa eka daphA se nIkala gae haiN| aba Apa vApasa apane ghara padhArIe / sUtra - 188 agara Apa ekabAra ghara Akara, svajanoM ko mila jAeMge to Apa azramaNa nahIM bana jAeMge / gRhakArya meM IcchA rahita hokara apanI ruci anusAra kArya kare to bhI Apako kauna rokane vAlA hai ? sUtra - 189 he tAta ! Apake Upara jo karja thA vaha bhI hamane bA~Ta liyA hai aura Apako vyavahAra calAne ke lie jitanA dhana-suvarNa Adi cAhie vaha bhI hama Apako deNge| sUtra - 190 ___isa prakAra karuNArdra ho kara bandhu sAdhu ko zikSA vacana kahate haiM / usa jJAtijanoM ke saMga se baMdhA huA bhAre karmI AtmA pravrajyA chor3akara ghara vApasa A jAtA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 19 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 191 jisa taraha vana meM utpanna hue vRkSa ko vanalatAeM bAMdha letI haiM, usI taraha sAdhu ke citta meM azAMti utpanna karake unako jJAtijana apane snehapAza meM bAMdha lete haiN| sUtra - 192 jaba vaha sAdhu svajanavarga ke sneha meM baMdha jAtA hai; taba ve svajana usa sAdhu ko aise rakhate haiM, jaise pakar3A haA nayA hAthI / yA nava prasUtA gAya apane bachar3e ko alaga nahIM hone detI vaise hI ve parivArajana usa ghara Ae sAdhu ke nikaTa hI rahate haiN| sUtra - 193 svajana Adi kA yaha sneha manuSyoM ke lie samudra kI taraha dustara hai / svajana Adi meM mUrchita hokara asamartha banA huA manuSya kleza ko prApta karatA hai| sUtra-194 svajana saMga ko saMsAra kA kAraNa mAnakara sAdhu usakA tyAga kare kyoMki sneha saMbaMdha karma kA mahAAzrava dvAra hai / sarvajJa kathita anuttara dharma kA zravaNa karake sAdhu asaMyamI jIvana kI IcchA na kare / sUtra-195 kAzyapagotrIya bhagavAna mahAvIra ne yaha sneha sambandhoM ko Avarta kI upamA dI hai / jo jJAnI puruSa haiM, vaha to isase dUra ho jAtA hai magara ajJAnI isa sneha meM Asakta ho kara duHkhI hote haiN| sUtra - 196 cakravartI Adi rAjA, rAjamaMtrI, purohita Adi brAhmaNa evaM anya kSatriyajana Adi, uttama AcaraNa se jIvana bItAne vAle sAdhu ko bhoga ke lie nimaMtrita karate haiN| sUtra- 197,198 yaha cakravartI Adi kahate haiM, he maharSi ! Apa yaha ratha, azva, pAlakhI Adi yAna meM baiThIe, cittavinoda Adi ke lie udyAna Adi meM clie| AyuSman ! vastra, gandha, alaMkAra, striyA~, zayana Adi bhogya bhogoM ko bhogo / hama tumhArI pUjA karate haiN| sUtra - 199 he suvrata ! tumane munibhAva meM jo niyama dhAraNa kiyA hai, vaha saba ghara meM nivAsa karane para bhI usI taraha banA rhegaa| sUtra - 200 cira-vicaraNazIla ke lie isa samaya doSa kaisA ? ve nIvAra (AhArAdi) se sUkara kI taraha muni ko nimaMtrita karate haiN| sUtra - 201 bhikSucaryA meM pravRtta hote hue bhI manda puruSa vaise hI viSAda grasta hote haiM, jaise car3hAI meM durbala (baila) viSAda karatA hai| sUtra - 202 saMyama pAlana meM asamartha tathA tapasyA se tarjita maMda puruSa vaise hI viSAda karate haiM, jaise kIcar3a meM vRddha baila viSAda karatA hai| sUtra - 203 isa prakAra nimaMtraNa pAkara strI-gRddha, kAma-adhyupapanna bane bhikSu gRhavAsa kI ora udyama kara baiThate haiM / - aisA maiM kahatA huuN| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 20 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-3 - uddezaka-3 sUtra - 204 jaise yuddha ke samaya bhIru pRSTha bhAga meM gar3he, khAI aura guphA kA prekSaNa karatA hai, kyoMki kauna jAne kaba parAjaya ho jaae| sUtra - 205,206 muhUrtoM ke muhUrtameM aisA bhI muhUrta AtA hai, jaba parAjita ko pIche bhAganA par3atA hai / isalie bhIru pIche dekhatA hai / isI prakAra kucha zramaNa svayaM ko nirbala samajhakara anAgata bhaya ko dekhakara zruta kA adhyayana karate haiM / sUtra - 207 kauna jAne patana strI se hotA hai yA jala se / pUche jAne para kahU~gA ki hama isa kArya meM prakalpita nahIM haiN| sUtra-208 vicikitsA-samApanna akovida zramaNa valayAdi kA pratilekha karate hue paMtha dekhate haiN| sUtra-209 jo zUra-puraMgama vikhyAta haiM, ve saMgrAmakAla meM pIche nahIM dekhate / bhalA, maraNa se jyAdA aura kyA hogA? sUtra-210 isa prakAra saMyama samutthita bhikSu agAra bandhana kA visarjana kara aura Arambha ko chor3akara Atma-hita ke lie parivrajana kre| sUtra - 211 sAdhu jIvI bhikSu kI kucha loga nindA karate haiM / jo isa prakAra nindA karate haiM, ve samAdhi se dUra haiN| sUtra - 212 samakalpa-sambaddha/gRhastha loga eka dUsare meM mUrcchita rahate haiM / glAna ko AhAra lAkara dete haiM, samhAlate haiM sUtra-213 isa prakAra tuma saba sarAgI aura eka dUsare ke vazavartI, satpatha evaM sadbhAva rahita tathA saMsAra ke apAragAmI ho| sUtra - 214,215 isa prakAra kahane para mokSa vizArada bhikSu unheM kahe kI isa prakAra bolate hue tuma loga dvipakSa kA hI sevana kara rahe ho / tuma pAtra meM bhojana karate ho, glAna ke lie bhojana ma~gavAte ho, bIja aura kacce jala kA upayoga karate ho aura muni ke uddezya se bhojana banAte ho| sUtra - 216 manuSya tIvra abhitApa se lipta, viveka rahita aura asamAhita hai, kintu kAmabhoga ke ghAva ko adhika khujalAnA zreyaskara nahIM hai| yaha aparAdha ko protsAhana hai| sUtra - 217 jJAnI bhikSu apratijJa hokara una anuziSTa logoM se tattva-pUrvaka kahe-ApakA yaha mArga niyata/yukti saMgata nahIM hai| ApakI kathanI aura karanI bhI asamIkSya hai| sUtra - 218 gRhastha dvArA lAye hue AhAra kA upabhoga zreyaskara hai; bhikSu dvArA lAye hue kA nahIM yaha kathana bA~sa ke agrabhAga kI taraha kamajhora hai| sUtra-219 jo dharma-prajJApanA hai vaha Arambha kI vizodhikA hai / ina dRSTiyoM se pUrva meM yaha prakalpanA nahIM thii| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 21 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-220 samagra yuktiyoM se apanA mata-sthApana azakya lagane para loga vAda ko chor3akara pragalbhitA meM utara Ate haiM / sUtra - 221 rAga doSa/dveSa se abhibhUta aura mithyAtva se abhidruta/otaprota ve vaise hI Akroza kI zaraNa svIkAra kara lete haiM, jaise taGgaNa (anArya) parvata ko svIkAratA hai| sUtra - 222 AtmagaNa samAhita paruSa bahagaNa niSpanna carcA kre| vaha vaisA AcaraNa kare jisase koI virodhI na ho| sUtra-223 kAzyapa mahAvIra dvArA pravedita dharma ko prApta kara bhikSu aglAna-bhAva se glAna kI sevA kare / sUtra - 224 dRSTimAna va parinivRtta bhikSu zreyaskara dharma ko jAnakara mokSa prApti hone taka upasargoM kA niyamana karate hue parivrajana kare | -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-3 - uddezaka-4 sUtra-225, 226 tapta tapodhanI mahApuruSa pahale jala se siddhi sampanna kahe gae haiM / kintu maMda puruSa vahA~ vivAda karatA hai| vaidehI nami bhojana chor3akara aura rAmagupta bhojana karate hue tathA bAhaka aura nArAyaNa RSi jala pIkara (siddhi sampanna kahe gae haiM / ) sUtra - 227 ___ maharSi Asila, devila, dvIpAyana evaM parAzara jala, bIja aura harita kA sevana karate hue siddhi (sampanna kahe gae haiM / ) sUtra - 228 pUrvakAlika ye mahApuruSa isa samaya bhI mAnya evaM kathita haiM / inhoMne bIja evaM jala kA upabhoga karake siddhi prApta kI thI, aisA maiMne paramparA se sUnA hai| sUtra - 229 vahA~ manda-puruSa vaise hI viSAda karate haiM, jaise bhAra grasta gadhA / bhAra ke sambhrama se ve pIche calate rahate haiN| sUtra - 230 kucha loga yaha kahate haiM ki sAtA ke dvArA hI sAtA vidyamAna hotI hai / yahA~ Arya mArga hI parama (mokSakAra) hai, samAdhikara hai| sUtra - 231 isa apa-siddhAnta ko mAnate hue tuma alpa ke lie adhika kA lumpana mata karo / isako na chor3ane para tuma loha vaNika kI taraha pchtaaoge| sUtra - 232 ve prANoM ke atipAta meM vartanazIla, mRSAvAda meM asaMyata adattAdAna, maithuna aura parigraha meM sakriya hai| sUtra - 233 jinazAsana-parAGmukha, strI-vazavartI, ajJAnI, anArya kucha pArzvastha isa prakAra kahate haiMsUtra-234 ___ jaise gA~Tha yA phor3e ko muhUrta bhara ke lie parapIr3ita kiyA jAtA hai, usI prakAra striyoM ke sAtha samajhane meM doSa kahA~ hai? muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 22 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 235 jaise 'mandhAdaka' (bher3a) jala ko avyavasthita kiye binA pI letI hai, isI prakAra vahI vijJApana striyoM ke sAtha ho to vahA~ doSa kahA~ hai ? sUtra - 236 jaise piMga pakSiNI jala ko avyavasthita kiye binA pI letI hai vahI vijJApana striyoM ke sAtha ho, to vahA~ doSa kahA~ hai ? sUtra - 237 isa prakAra kucha mithyAdRSTi, anArya, pArzvastha vaise hI kAmabhoga meM adhyupapanna rahate haiM, jaise strI taruNa meM Asakta rahatI hai| sUtra - 238 anAgata ko ojhalakara jo mAtra pratyutpanna/vartamAna kI gaveSaNA karate haiM, ve AyuSya aura yauvana kSINa hone ke bAda meM paritapta hote haiN| sUtra - 239 jinhoMne samaya rahate (dharma) parAkrama kiyA hai, ve bAda meM paritapta nahIM hote / ve bandhana-mukta dhIra-puruSa jIvana kI AkAMkSA nahIM krte| sUtra-240 jaise vaitaraNI nadI dustara samajhI gaI hai, vaise hI amatimAn ke lie isa loka meM nArI dustara hai| sUtra-241 jinhoMne nArI-saMyoga kI abhyarthanA ko pITha dikhA dI hai, ve ina sabako nirAkRta karake samyak-samAdhi meM sthita hote haiN| sUtra - 242 ___ jahA~ prANI svakarmAnusAra viSaNNAsIna kRtya karate haiM, usa ogha ko ve kAmajayI vaise hI taira jAte haiM, jaise vyApArI samudra ko taira jAte haiM / sUtra - 243 ise jAnakara bhikSu suvrata aura samita hokara vicaraNa kare / mRSAvAda ko aura adattAdAna kA visarjana kare sUtra-244 ___ Urdhva, adho athavA tiryak loka meM jo koI bhI trasa-sthAvara prANI hai, unase virati kare, kyoMki zAMti hI nirvANa kahI gaI hai| sUtra - 245 kAzyapa mahAvIra dvArA pravedita isa dharma ko svIkAra kara bhikSu aglAna bhAva se rugNa kI sevA kre| sUtra - 246 samyak draSTA aura parinivRtta bhikSu pavitra dharma ko jAnakara upasargoM kA niyamana kara mokSa prApti taka parivrajana kre| - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-3 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 23 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-4 - strIparijJA uddezaka-1 sUtra - 247 jo mAtA, pitA tathA pUrva saMyoga ko chor3akara saMkalpa karatA hai-maiM akelA hI maithuna se virata hokara vivakta (ekAnta) sthAnoM meM vicaraNa kruuNgaa| sUtra - 248 ___manda striyA~ sUkSma evaM svacchanda parAkrama kara usa upAya ko bhI jAnatI haiM jisase kucha bhikSu zliSTa hote haiM sUtra - 249 ve sAdhu ke pAsa baiThatI haiM, poSa-vastra (saMdhAraNa vastra) DhIlA karatI haiM, bA~dhatI haiM | adhokAya kA darzana karAtI hai tathA bAhu uThAkara kA~kha bajAtI hai| sUtra - 250 kabhI ve striyA~ samayocita zayana Asana ke lie use nimaMtrita karatI haiM / isase muni ko yaha samajhanA cAhie ki ye vividha prakAra ke pAza haiN| sUtra-251 muni una para A~kha na gar3Ae / na unake isa sAhasa kA samarthana kare / sAtha meM vicaraNa bhI na kare / isase AtmA surakSita hotI hai| sUtra-252 ve bhikSu ko Amantrita/lubdha yA upazamita kara svayaM nimaMtraNa detI haiM / para (muni) ina zabdoM ko nAnA prakAra ke bandhana smjhe| sUtra-253 ve mana ko bA~dhane vAlI karuNa, vinIta athavA maMjula bhASA bolatI haiN| bhinna kathA se AjJA bhI detI haiN| sUtra - 254 striyA~ saMvRta aura akele anagAra ko (mohapAza meM) vaise hI bA~dha letI haiM, jaise pralobhana pAza meM nirbhaya egacArI siMha ko bA~dhatA hai| sUtra - 255 phira ve kramazaH sAdhu ko vaise hI jhukA letI haiM, jaise rathakAra dhurI ko / vaha muni pAza meM baddha mRga kI taraha spaMdamAna hone para bhI usase mukta nahIM ho paataa| sUtra - 256 ____ bAda meM vaha vaise hI anutapta hotA hai / jaise viSamizrita khIra khAkara manuSya / isa taraha viveka prApta kara bhikSu strI ke sAtha sahavAsa na kare / sUtra-257 isalie strI ko viSalipta kA~TA jAnakara varjana karanA cAhie / jo ojasvI puruSa kuloM meM striyoM ko vaza karane kI bAta bhI kahatA hai to vaha nirgrantha nahIM hai| sUtra - 258 jo anugRddha hokara UJchavRtti karate haiM / ve kuzIloM meM anyatara haiM / jo sutapasvI bhikSu haiM ve bhI striyoM ke sAtha viharaNa na kre| sUtra - 259 putrI, putra-vadhU, dhAtR, dAsI yA bar3I athavA kumArI ke sAtha bhI anagAra saMstava na kare / muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 24 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 260 apriya sthiti meM bhikSu ko dekhakara jJAtijanoM evaM mitroM ko ekadA aisA hotA hai ki yaha bhikSu kAmabhogoM meM gRddha evaM Asakta hai / (ve kahate haiM) tuma hI isa strI ke rakSaNa-poSaNa karane vAle manuSya ho / sUtra - 261 udAsIna zramaNa ko aisI sthiti meM dekhakara kucha vyakti kupita ho jAte haiM / unheM nyasta bhojana meM strI-doSa kI zaMkA hotI hai| sUtra - 262 samAdhi yoga se bhraSTa zramaNa hI una (striyoM) ke sAtha saMstava karate haiM / isalie zramaNa Atmahita kI dRSTi se usakI zayyA ke nikaTa nahIM jAte / sUtra-263 aneka loga/zramaNa gArhasthya kA apaharaNa kara mizra bhAva prastuta karate haiM / ve vAgvIra/kuzIla use hI dhruvamArga kahate haiN| sUtra-264 vaha parISad meM svayaM ko zuddha batalAtA hai para ekAnta meM duSkarma karatA hai / tatvavettA use jAnate haiM ki yaha mAyAvI hai, mahAzaTha hai| sUtra-265 __vaha apanA duSkRta nahIM batalAtA / AviSTa hone para vaha bAla-puruSa Atma-prazaMsA karatA hai / strI-veda kA anucintana mata karo-isa vANI-udyama se vaha khinna hotA hai| sUtra - 266, 267 jo puruSa striyoM ke sAtha sahavAsa kara cuke haiM, strIveda ke parisara ke jJAtA haiM unameM kucha prajJA se samanvita hote hue bhI striyoM ke vazIbhUta ho jAte haiM / vyabhicArI manuSyoM ke hAtha-paira cheda kara, Aga meM sekakara, camar3I mA~sa nIkAlakara usake zarIra ko kSAra se siMcita kiyA jAtA hai| sUtra - 268 nAka, kAna evaM kaMTha ke chedita hone para bhI pApa se saMtapta puruSa yaha nahIM kahate ki hama punaH aisA pApa nahIM kreNge| sUtra - 269 yaha loka zruti hai evaM strI-veda meM bhI kathita hai ki striyA~ kahI huI bAta kA karmaNA pAlana nahIM krtii| sUtra - 270 vaha mana se cintana kucha aura karatI hai vANI se kucha aura tathA karma kucha aura hI karatI hai / isalie bhikSu striyoM ko bahumAyAvI jAnakara una para zraddhA na kare / sUtra - 271 vividha vastra evaM alaMkAra se vibhUSita yuvatI zramaNa se kahatI haiM / bhadanta ! mujhe dharmopadeza de / maiM virata ho gaI hU~, saMyama kA pAlana kruuNgii| sUtra - 272, 273 ____ athavA zrAvikA hone ke kAraNa maiM tumhArI sahadharmiNI hU~ / kintu vidvAna strI ke sAtha sahavAsa se vaise viSAda karatA hai, jaise agni ke sahavAsa se lAkha kA ghar3A / jaise lAkha kA ghar3A agni se tapta hone para zIghra hI nAza ko prApta ho jAtA hai, vaise hI strI-sahavAsa se anagAra vinaSTa ho jAtA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 25 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 274 kucha loga/bhikSu pApa-karma karate haiM para pUchane para kahate haiM-maiM pApa nahIM karatA hU~ / yaha strI merI aMkazAyinI rahI hai| sUtra - 275 bAla puruSa kI yaha doharI maMdatA hai ki vaha kRt ko asvIkAra karatA hai / vaha pUjA-kAmI viSaNNatA kI eSaNA karane vAlA dugunA pApa karatA hai| sUtra - 276 avalokanIya Atmagata anagAra ko vaha nimaMtraNa karatI huI kahatI hai tAraka ! vastra yA pAtra yA anna athavA pAnI grahaNa kre| sUtra - 277 bhikSu ise pralobhana samajhe / ghara Ane kI IcchA na kare / viSaya-pAza meM baMdhane vAlA manda puruSa punaH moha meM lauTa AtA hai| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-4 - uddezaka-2 sUtra - 278 ojavAn sadA anAsakta rahe / bhogakAmI punaH virakta ho jAe / zramaNoM ke bhogoM ko sUno, jaisA kucha bhikSu bhogate haiN| sUtra - 279, 280 (striyA~ usa) bheda vijJAna zUnya, mUrcchita evaM kAma meM atipravRta bhikSu ko vaza meM karane ke pazcAt paira se usake mastiSka para prahAra karatI hai| vaha kahatI haiM-bhikSu ! mere kezoM ke kAraNa yadi tuma mere sAtha viharaNa karanA nahIM cAhate to maiM kezaluMcana bhI kara lU~gI / tuma mujhe chor3akara anyatra vicaraNa mata kro| sUtra-281 jaba bhikSu use upalabdha ho jAtA hai taba use idhara-udhara preSita karatI hai / (vaha kahatI hai) laukI kATo, uttama phala laao| sUtra - 282 zAka pakAne ke lie kASTha (lAo jisase) rAtri meM prakAza bhI hogA / mere paira racAo aura Ao merI pITha mala do| sUtra - 283 __mere vastroM kA pratilekha karo / anna pAna le Ao / gaMdha evaM rajoharaNa lAo / nAMpita ko bhI bulaao| sUtra - 284 anjanI, alaMkAra aura vINA lAo / lodhra va lodhra-kusuma, bAsurI aura guTikA laao| sUtra - 285 koSTha tagara, agara, uzIra se saMpRSTa cUrNa, mu~ha para lagAne ke lie tela evaM bA~sa kI saMdUka laao| sUtra - 286 naMdI-cUrNa chatra upAnat evaM sUpa chedana ke lie zastra lAo / nIla se vastra raMga do| sUtra - 287 zAka pakAne ke lie sUphaNi (pAtra), AMbale, ghara, tilaka karaNI, aMjana-zalAkA tathA grISma Rtu ke lie paMkhA laao| muni dIparatnasAgara kRt " (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 26 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-288 saMdazaka, kadhI aura keza kaMkaNa lAo, darpaNa pradAna karo / danta prakSAlana kA sAdhana do / sUtra - 289 supArI, tAmbUla, sUI-dhAgA, mUtra-pAtra, moya meha (pIkadAna), sUpa, Ukhala evaM gAlana ke lie pAtra laao| sUtra - 290 AyuSman ! pUjA-pAtra aura laghu-pAtra lAo / zaucAlaya kA khanana karo / putra ke lie zarapAta (dhanuSa) evaM zrAmaNera ke lie gorathaka (tIna varSa kA baila) laao| sUtra - 291 kumAra ke lie ghaMTA, DamarU, aura vastra se nirmita geMda lAdo / bhartA ! dekho varSA Rtu sannikara hai, ataH AvAsa kI zodha kro| sUtra - 292 nava sUtra nirmita Asandika (cArapAI) aura saMkramArtha/calane ke lie kASThapAdukA lAo / putra-dohada pUrti ke lie bhI ye dAsa kI taraha AjJApita hote haiN| sUtra - 293 putra utpanna hone para AjJA detI hai ise grahaNa karo athavA chor3a do| isa taraha kucha putra-poSaka UMTa kI taraha bhAravAhI ho jAte haiN| sUtra - 294 rAtri meM jAgRta hone para putra ko dhAya kI taraha punaH sUlAte haiM / ve lajjita hote hue bhI rajaka kI taraha vastra prakSAlaka ho jAte haiN| sUtra - 295 isa prakAra pUrva meM anekoM ne aisA kiyA hai| jo bhogAsakta haiM ve dAsa, mRga evaM pazuvat ho jAte haiM / ve pazu ke atirikta kucha nahIM ho pAte / sUtra - 296 isa prakAra una (striyoM) ke viSaya meM vijJApita kiyA gayA / bhikSu strI saMstava evaM saMvAsa kA tyAga kare / ye kAma vRddhigata hai, inheM varSIkara kahA gayA hai| sUtra - 297 ye bhayotpAdaka hai / zreyaskara nahIM hai / ataH bhikSu Atma-nirodha karake strI, pazu, svayaM evaM prANiyoM (ke guhyAMgoM) kA sparza na kre| sUtra - 298 vizuddha lezyI, meghAvI, jJAnI parakriyA (strI-sevana) na kare / vaha anagAra mana, vacana aura kAyA se sabhI sparzoM ko sahana kre| sUtra - 299 isa taraha vIra ne kahA hai-rAga aura moha ko dhunane vAlA bhikSu hai / isalie adhyAtma-vizuddha suvimukta bhikSu mokSa anuSThAna meM pravRtta rhe| adhyayana-4 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 27 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-5- narakavibhakti uddezaka-1 sUtra-300 maiMne kevalI maharSi se pUchA ki naraka meM kyA abhitApa hai / mune ! maiM isa tathya se anabhijJa hU~ Apa abhijJa haiN| ataH kaheM ki ajJAnI naraka meM kaise jAte haiM ? sUtra-301 mere dvArA aise pUchane para mahAnubhAva, AzuprajJa, kAzyapa ne yaha kahA ki yaha dUrga/viSama evaM duHkhadAyI hai| jisameM dIna evaM durAcArI jIva rahate haiM, maiM pravedita kruuNgaa| sUtra - 302, 303 isa saMsAra meM kucha jIvitArthI mUr3ha jIva raudra pApa karma karate haiM, ve ghora, saghana andhakAramaya, tIvra santapta naraka meM girate haiM / jo Atma-sukha ke nimitta trasa aura sthAvara jIvoM kI tIvra hiMsA karatA hai, bhedana karatA hai, adattAhArI hai aura sevanIya kA kiMcit abhyAsa nahIM karatA hai| sUtra - 304 pramAdI aneka prANiyoM kA atipAtI, anivRtta evaM ajJAnI AghAta pAtA hai / antakAla meM nindane rAtri kI ora jAtA hai aura adhozira hokara naraka meM utpanna hotA hai| sUtra-305, 306 hanana karo, chedana karo, bhedana karo, jalAo-paramAdharmiyoM ke aise zabda sunakara ve nairayika bhaya se asaMjJI ho jAte haiM aura AkAMkSA karate haiM ki hama kisa dizA meM cleN| ve prajvalita aGkAra rAzi ke samAna jyotimAna bhUmi para calate haiM, dahyamAna karuNa krandana karate haiM / vahA~ cirakAla taka rahate haiN| sUtra-307-309 tumane kSure jaisI tIkSNazrotA ati durgama vaitaraNI nadI kA nAma sunA hogA / bANoM se chedita evaM zakti se hanyamAna ve durgama vaitaraNI nadImeM tairate haiM / vahA~ krUrakarmI naukA ke nikaTa Ate hI una smRtivihIna jIvoM ke kaNTha kIlase bA~dhate haiM / anya unheM dIrgha zUloM aura trizUloM se bIMdhakara girAte haiM / kucha jIvoMke galemeM zilA bA~dhakara unheM gahare jala meM DUbo dete haiM / phira kalambu puSpa samAna lAla garma bAlu meM aura murmarAgni meM loTa-poTa karate haiM, pakAte haiM sUtra -310, 311 mahAsaMtApakArI, andhakArAcchAdita, dustara tathA suvizAla asUrya nAmaka naraka hai jahA~ urdhva, adho evaM tiryaka dizAoM meM agni dhadhakatI rahatI hai / jisa guphA meM luptaprajJa, avijJAyaka, sadA karuNa evaM jvalanazIla sthAna ke ati duHkha ko prApta kara naraka jalane lagatA hai| sUtra-312 krUrakarmA caturAgni prajvalita kara naraka ko abhitapta karate haiM / ve abhitapta hokara vahA~ vaise hI rahate haiM jaise agni meM jIvita machaliyA~ rahatI haiN| sUtra -313 saMtakSaNa nAmaka mahAbhitapta naraka hai, jahA~ azubhakarmI nArakiyoM ko hAtha evaM paira bA~dhakara hAtha meM kuThAra lekara unheM phalaka kI taraha chIlA jAtA hai| sUtra-314-317 rudhira se lipta, mala se latapatha, bhinnAMga evaM parivartamAna nairayikoM ko kar3AhI meM jIvita machaliyoM kI taraha ulaTa-palaTa kara pakAte haiM |ve vahA~ rAkha nahIM hote haiM aura na hI tIvra vedanA se marate haiM / ve apane kRtakarma kA vedana karate haiM aura ve duHkha duSkRta se aura adhika duHkhI hote haiM |vhaaN zIta se santrasta hokara pragAr3ha sutapta agni muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 28 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka kI ora jAte haiM / vahA~ usa durgama sthAna meM ve sAtA prApta nahIM kara pAte / nirantara abhitapta sthAna meM tapAye jAte haiM vahA~ duHkhopanIta zabda nagaravadha kI taraha sUnAI dete haiM / udIrNakarmI udIrNakarmiyoM ko punaH punaH duHkha dete haiN| sUtra - 318 ye pApI prANoM kA viyojana karate haiM / yathArtha kAraNa tumheM batAUMgA / ajJAnI daNDa se saMtapta kara pUrvakRt sarva pApoM kA smaraNa karAte haiN| sUtra - 319, 320 ve hanyamAna mahAbhitApa hone para durupapUrNa naraka meM girate haiM, ve durupa/mA~sa bhakSI ho jAte haiM / karmavazAt kRmiyoM dvArA kATe jAte haiM / unakA sampUrNa sthAna sadA tapta evaM ati duHkhamaya hai / ve unhe ber3iyoM meM kaida kara unake zarIra evaM sira ko chedita kara abhitApa dete haiN| sUtra-321, 322 ve usa ajJAnI ke nAka, auTha aura kAna chUre se kATa dete haiM / jihvA ko vitta mAtrA meM bAhara nIkAla kara tIkSNa zUloM se abhitApa dete haiM / ve mUr3ha tala (tAr3a-patra) saMpuTa kI taraha saMpuTita kara dene para rAta-dina krandana karate haiM / tapta tathA kSArapradigdha aGgoM se mavAda, mA~sa aura rakta giratA hai| sUtra - 323 yadi tumane sUnA ho, vahA~ puruSa se bhI adhika prabhAvazAlI aura UMcI eka kumbhI hai / vaha rakta aura mavAda kI pAcaka, nava prajvalita agni abhitapta aura rakta tathA mavAda se pUrNa hai| sUtra-324 ve una ArtasvarI tathA karuNakrandI ajJAnI nArakiyoM ko kumbhI meM prakSipta kara pakAte haiM / vahA~ pipAsAtura hone para zIzA evaM tAmbA pilAne para ve Artasvara karate haiN| sUtra - 325 pUrvavartI adhamabhavoM meM hajAroM bAra apane Apa ko chalakara ve bahukrUrakarmI vahA~ rahate haiM / jaisA kRtkarma hotA hai vaisA hI usakA bhAra/phala hotA hai| sUtra - 326 iSTa-kAMta viSayoM se vihIna anArya kaluSatA upArjita kara evaM karmavazavartI hokara kRSNa-sparzI aura durgaMdhita apavitra sthAna meM nivAsa karate haiN| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-5 - uddezaka-2 sUtra - 327 aba maiM zAzvata duHkhadharmoM dvItiya naraka ke sambandha meM yathAtathya kahU~gA / ajJAnI jaise duSkarma karate haiM vaise hI pUrvakRt karmoM kA vedana karate haiN| sUtra - 328 hAtha aura paira bA~dhakara unakA peTa chUre evaM talavAra se kATate haiM / usa ajJAnI ke zarIra ko pakar3akara kSatavikSata kara pITha kI sthiratA ko tor3a dete haiN| sUtra - 329 ve nAraka kI bAhu samUla kATa dete haiM / usake mu~ha ko sthUla goloM se jalAte haiM / usa ajJAnI ko ratha meM yojita kara calAte haiM evaM ruSTa hone para pITha para koDe mArate haiN| sUtra - 330 loha ke samAna tapta, jvalita, sajyoti bhUmi para calate hue ve dahyamAna nAraka karuNa krandana karate haiM / ve bANa se bIMdhe jAte haiM evaM tapta jUe meM yojita kiye jAte haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 29 Page 29 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-331 ve una ajJAniyoM ko rudhira evaM mavAda se sanI lauha patha kI taraha tapta bhUmi para calAte haiM / ve usa durgama sthAna para calate hae baila kI taraha Age Dhakele jAte haiN| sUtra - 332 bahuvedanAmaya mArga para gamanazIla nArakI sammukha girane vAlI zilAoM se mAre jAte haiM / santApinI nAmaka cirasthita eka kumbhI hai, jahA~ asAdhu karmI saMtapta hote haiM / sUtra - 333 ve nAraka ko kar3AhI meM prakSipta kara pakAte haiM / taba ve vidagdhamAna Upara uchalane lagate haiN| unheM droNa kAka athavA hiMsra pazu khA jAte haiN| sUtra-334 vahA~ eka ati ucca nidhUma agni sthAna hai / vahA~ ve zoka-tapta karuNa krandana karate haiM / bakare kI taraha unake sira ko nIcA kara khaNDa-khaNDa kara dete haiN| sUtra - 335 vahA~ khaNDa-khaNDa meM vibhakta una jIvoM ko lauha caMcuka pakSIgaNa khA jAte haiN| jisameM pApacetA prajA pIDita kI jAtI hai aisI saMjIvanI bhUmi cirasthiti vAlI hai| sUtra - 336 bebazartI nAraka ko prApta kara zvApadavat tIkSNa zUloM se pIr3ita karate haiM / ve zUla viddha karuNa rudana karate haiN| ve ekAnta duHkhI tathA dvividha glAna hote haiM / sUtra - 337 naraka meM sadA prajvalita vizAla-vadha sthala hai| jisameM binA kASTha agni jalatI hai / vahA~ bahakrUrakarmI nivAsa karate haiM, kucha cirasthita nAraka ucca krandana karate haiN| sUtra - 338 ve mahatI citA kA samArambha kara karuNa krandI nArakoM ko usameM pheMka dete haiM / vahA~ agni meM siMcita ghI kI taraha azubhakarmI nAraka pighala jAtA hai| sUtra-339 vaha sampUrNa sthAna sadA tapta, ati duHkhadharmI hai / jahA~ hAtha paira bAMdhakara ve zatru kI taraha DaMDoM se pITate haiM / sUtra - 340 ajJAnI kI pITha prahAra se bhagna kI jAtI hai aura zira lauha ghana se bhedita hotA hai| ve bhinna dehI phalaka kI taraha tapta AroM se niyojita kiye jAte haiN| sUtra - 341 usa asAdhukarmI rUdra ke bANa cubhAkara ve usase hasti yogya bhAra vahana karAte haiM / usakI pITha para eka, do yA tIna narakapAla baiThakara marma sthAna ko bIMdha DAlate haiN| sUtra - 342 ve ajJAnI ko pravijjala evaM kaMTakAkIrNa bhUmi para balAt calAte haiM / vividha bandhanoM se bA~dhate haiM / mUrcchita hone para unheM koTavali kI taraha pheMka dete haiN| sUtra - 343 nArakIya antarIkSa meM mahAbhitapta vaitAlika nAmaka parvata hai, vahA~ bahakra rakarmI nArakIya jIva hajAroM bAra kSatavikSata hote haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 30 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 344 rAta-dina paritaptamAna ve duSkRtakArI pIr3ita hokara krandana karate haiM / ve usa ekAnta kUTa, vistRta aura viSama naraka meM bA~dhe jAte haiN| sUtra-345 pUrva ke zatru ruSTa hokara mudgala aura mUsala lekara unheM bhagna karate haiM / ve bhinnadevI rudhira vamana karate hue adhomukha hokara bhUmi para gira jAte haiN| sUtra - 346 sadA kupita, bubhukSita, dhRSTa aura vizAlakAya, zRgAla eka dUsare se spRSTa evaM zRGkhalAbaddha bahukrUrakarmI nArakoM ko khA jAte haiN| sUtra-347 ___ati dUrga, paMkila aura agni ke tapa se pighale hue lauha ke samAna tapta jala yukta sadAjvalA nadI hai / ve usa atidUrgama nadI meM pravAhamAna ekAkI hI tairate haiN| sUtra - 348 ye duHkha cirakAla taka ajJAnI ko nirantara sparzita karate haiM / hanyamAna kA koI trAtA nahIM hai| eka mAtra vaha svayaM hI una duHkhoM kA anubhava karatA hai| sUtra - 349 pUrva meM jaisA karma kiyA hai vahI samparAya (parabhava) meM AtA hai / ekAnta du:kha ke bhava kA arjana kara ve duHkhI ananta duHkha kA vedana karate haiN| sUtra-350 dhIra ina nArakIya duHkhoM ko sunakara samasta loka meM kisI kI hiMsA na kare / ekAnta draSTA evaM aparigrahI hokara loka kA bodha prApta kare, kinta vazavartI na bane / sUtra - 351 isa taraha tiryaMca, manuSya, deva evaM nAraka ina cAroM meM ananta vipAka hai / vaha sabhI ko aisA samajhakara dhuta kA AcaraNa karatA saMyama pAlana karatA huA kAla kI AkAMkSA kre| -aisA maiM kaha adhyayana-5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda' muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 31 Page 31 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-6 - vIrastuti sUtra-352 zramaNoM, mAhaNoM, gRhasthoM aura anya tIrthakoM ne pUchA-vaha kauna hai jisane zAzvata aura anupama dharma kA samucita samIkSaNa kara nirUpaNa kiyaa| sUtra - 353 bhikSu ! tuma yathAtathya ke jJAtA ho, jaisA tumane sUnA hai, jaisA nizcita kiyA hai vaisA kaho-jJAta putra kA jJAna, darzana aura zIla kaisA thA ? sUtra - 354 ve kSetrajJa, kuzala, maharSi, anantajJAnI aura anantadarzI the / una yazasvI aura cakSuspatha meM sthita jJAta putra ko tuma jAno aura unake dharma evaM dhairya ko dekho| sUtra - 355 Urdhva, adho aura tiryak dizAoM meM jo trasa aura sthAvara prANI haiM, unheM nitya anitya-dRSTiyoM se samIkSita kara prajJa ne dvIpa-tulya saddharma kA kathana kiyA hai| sUtra-356 ve sarvadarzI jJAnI hokara nirAmagandha, dhRtimAna, sthitAtmA, sampUrNa loka meM anuttara vidvAna, aparigrahI, abhaya aura anAyu the| sUtra-357 ve bhUtiprajJa prabuddha aniketacArI, saMsArapAragAmI, dhIra, anaMtacakSu, tapta sUryavat anupama dedIpyamAna aura pradIpta agni kI taraha aMdhakAra meM prakAzotpAdaka the / sUtra - 358 yaha jinadharma anuttara hai AzuprajJa kAzyapa muni isake netA haiN| jaise svarga meM mahAnubhAva indra viziSTa prabhAva zAlI evaM hajAroM devoM meM netA hotA hai| sUtra-359 ve prajJA se samudravat akSaya mahodadhi se pAragAmI anAvila/vizuddha, akaSAyI mukta tathA devAdhipati zukra kI taraha dyutimAna the| sUtra-360 jaise sudarzana saba parvatoM meM zreSTha hai vaise hI surAlaya meM AnandadAtA aneka guNa sampRkta ve jJAtaputra vIrya se pratipUrNa vIrya haiN| sUtra-361 sumeru kA pramANa eka lAkha yojana hai / vaha tIna kA~DoM vAlA tathA pAMDuka se suzobhita hai| ninyAnave hajAra yojana UMcA hai tathA eka hajAra yojana adhobhAga meM hai| sUtra - 362 vaha gaganacumbI sumeru pRthvI para sthita hai / jisakI sUrya parikramA karatA hai / vaha hemavarNIya evaM bahu Ananda dAyI hai / vahA~ mahendra AnaMdAnubhava karate haiM / sUtra - 363, 364 vaha parvata aneka zabdoM se prakAzamAna hai / kaMcanavIya hai / vaha girivara parvatoM meM anuttara hai / durgama hai aura AkAza kI taraha divya hai |vh nagendra pRthvI ke madhya sthita hai, sUrya kI taraha zuddha lezyA vyakta karatA hai / vaha apane zreya se vividha varNIya, manorama hai aura razmimAlavat prakAzita ho rahA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 32 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-365 sudarzana parvata kA yaza parvatoM meM zreSTha kahA jAtA hai / isakI upamA meM jJAtaputra zramaNa, jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla se zreSThatA meM upamita hai| sUtra - 366 jaise UMce parvatoM meM nipadha tathA valayAkAra parvatoM meM rucaka zreSTha haiM / vaise hI jagata meM bhUtiprajJa prAjJa muniyoM ke madhya zreSTha haiN| sUtra - 367 unhoMne anuttara dharma prarUpita kara anuttara evaM zreSTha dhyAna dhyAyA / jo suzukla phena kI taraha zukla zaMkha evaM candramA kI taraha ekAMta zuddha/zukla hai| sUtra - 368 maharSi jJAta putra ne jJAna, zIla aura darzana-bala se samasta karma-vizodhana kara anuttara tathA sAdi ananta siddha gati ko prApta kiyaa| sUtra - 369 jaise vRkSoM meM zAlmalI zreSTha hai, jahA~ suparNakumAra rati kA anubhava karate haiM tathA jaise vanoM meM nandanavana zreSTha kahA gayA hai vaise hI bhUtiprajJa jJAna aura zIla meM zreSTha hai| sUtra - 370 jaise zabdoM meM meghagarjana anuttara hai, tArAgaNa meM candra mahAnubhAva/zreSTha hai, gandhoM meM candana zreSTha hai vaise hI muniyoM meM apratijJa zreSTha haiN| sUtra-371 jaise samudroM meM svayambhU, nAgoM meM dharaNendra aura rasoM meM ikSu-rasa zreSTha hai vaise hI tapasvIyoM meM jJAtaputra zreSTha hai| sUtra - 372 jaise hAthiyoM meM airAvata, mRgoM meM siMha, nadiyoM meM gaMgA, pakSiyoM meM veNudeva evaM garur3a zreSTha hai vaise hI nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra zreSTha hai| sUtra - 373 jaise yoddhAoM meM vizvasena, puSpoM meM aravinda, kSatriyoM meM daMtavaktra (cakravartI) zreSTha hai vaise hI RSiyoM meM vardhamAna zreSTha hai| sUtra - 374 jaise dAnoM meM abhayadAna zreSTha hai, satyavacanoM meM niSpApa satya, tapoM meM brahmacarya uttama hai, vaise hI zramaNa jJAta putra lokottama hai| sUtra - 375, 376 jaise sthiti (Ayu) meM lava saptamadeva zreSTha hai, sabhAoM meM sudharma sabhA zreSTha hai vaise hI jJAtaputra se zreSTha koI jJAnI nahIM hai / ve AzuprajJa pRthvItulya the, vizuddha the aura anAsakta the / unhoMne saMgraha nahIM kiyA / una abhayaMkara, vIra aura ananta cakSu ne saMsAra mahAsAgara ko tairakara (mukti paaii)| sUtra - 377 ve krodha, mAna, mAyA aura lobha-ina cAra adhyAtma doSoM ko tyAgakara na pApAcaraNa karate the, na karavAte the| sUtra - 378 jJAtaputra ne kriyA, akriyA, vainAyika aura ajJAnavAda ke pakSa kI pratIti kI / isa taraha sabhI vAdoM kA samyaka jJAna prApta kara AjIvana saMyama meM upasthita rhe| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 33 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-379 usa upadhAna vIrya ne duHkha-kSayArtha rAtri bhojana sahita strI saMsarga kA varjana kiyA / iha loka aura paraloka ko jAnakara sarvavarjI jJAtaputra ne pApoM kA sarvathA tyAga kiyaa| sUtra - 380 samAhita artha aura pada se vizuddha arhada-bhASita dharma ko sUna, use zraddhA pUrvaka grahaNa kara manuSya mukta hoMge, devAdhipati indra hoNge| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 34 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-7 - kuzIlaparibhASita sUtra - 381, 382 pRthvI, jala, agni, vAyu, tRNa, bIja aura trasa prANI aNDaja, jarAyuja, saMsvedaja aura rasaja yaha jIva samUha hai / ise jIvanikAya kahate haiM / inheM jAno evaM inakI sAtA ko dekho / ina kAyoM kA ghAta karane vAlA punaH punaH viparyAsa prApta karatA hai| sUtra - 383 trasa aura sthAvara jIvoM ke jAtipatha/vicaraNamArga meM pravartamAna manuSya ghAta karatA hai / vaha ajJAnI nAnA prakAra ke krUra karma karatA huA usI meM nimagna rahatA hai| sUtra - 384 ve prANI isa loka meM yA paraloka meM, tadrUpa meM yA anya rUpa meM, saMsAra meM Age se Age paribhramaNa karate hue duSkRta kA bandhana evaM vedana karate haiN| sUtra-385 jo zramaNavratI mAtA-pitA kA tyAga agni kA samArambha karatA hai evaM Atmasukha ke lie prANighAta karatA hai, vaha loka meM kuzIladharmI kahA gayA hai| sUtra - 386 prANiyoM kA atipAta agni jvAlaka bhI karatA hai evaM nirvApaka bhI / ataH meghAvI paNDita dharma kA samIkSaNa kara agni-samArambha na kare / sUtra - 387 pRthvI bhI jIva hai aura jala bhI jIva hai / sampatima prANI girate haiM / saMsvedaja va kASThAzrita bhI jIva haiM, ataH agni-samArambhaka ina jIvoM kA dahana karatA hai| sUtra-388 harita jIva AkAra dhAraNa karate haiM / ve AhAra se upacita evaM pRthak-pRthak haiM / jo Atma-sukha ke lie inakA chedana karatA hai, vaha dhRSTaprajJa aneka jIvoM kA hiMsaka hai| sUtra - 389 utpatti, buddhi aura bIjoM kA vinAzaka asaMyata aura Atma-daMDI hai / jo Atma-sukha ke lie bIjoM ko naSTa karatA hai, vaha anAryadharmI kahA gayA hai| sUtra - 390 kucha jIva garbha meM bolane, na bolane kI Ayu meM paMcazikhI kumArAvasthA meM mara jAte haiM, to kucha yuvA, praur3ha aura vRddhAvasthA meM Ayu-kSaya hone para cyuta ho jAte haiM / sUtra - 391 ataH he jIvoM ! manuSyatva-sambodhi prApta kro| bhaya ko dekhakara ajJAna ko chor3o / yaha loka jvara se ekAnta duHkharUpa hai / (jIva) svakarma se viparyAsa pAtA hai| sUtra-392 ___ isa saMsAra meM kaIM mUDha AhAra meM namakavarjana se mokSa kahate haiM / kucha zItala jala-sevana se aura kucha havana se mokSaprApti kahate haiN| sUtra-393 prAtaH snAnAdi se mokSa nahIM hai, na hI kSAra-lavaNa ke anazana se hai / ve mAtra madya, mA~sa aura lahasUna na khAkara anyatra nivAsa (amokSa) kI kalpanA karate haiM / muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 35 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 394 (ve) sAyaM aura prAtaH jala sparzana kara jala se siddhi nirUpita karate haiM / para yadi jala-sparza se siddhi prApta ho jAtI to aneka jalacara prANI siddha ho jAte / sUtra - 395, 396 matsya, kUrma, jala sarpa, batakha, udvilAva aura jala-rAkSasa jala jIva haiM / jo jala se siddhi prarUpita karate haiM unheM kuzala-puruSa ayukta' kahate haiM / yadi jala karma-malakA haraNa karatA hai to zubha kA bhI haraNa karegA, ataH yaha bAta IcchAkalpita hai / manda loga andhe kI taraha anasaraNa kara prANoM kA hI nAza karate haiN| sUtra - 397 yadi pApakarmI kA pApa zItala jala haraNa kara letA hai to jala jIvoM ke vadhika bhI mukta ho jAte / ataH jalasiddhivAdI asatya bolate haiN| sUtra-398 jo sAyaM evaM prAtaH agni sparza karate hue havana se siddhi kahate haiM, para yadi aise siddhi prApta hotI to agnisparzI kukarmI bhI siddha ho jAte / sUtra - 399 aparIkSita dRSTi se siddhi nahIM hai| ve abudhyamAna manuSya ghAta prApta kareMge / ataH trasa aura sthAvara prANiyoM ke sukha kA pratilekha kara bodha prApta kro| sUtra - 400 vividhakarmI prANI rudana karate haiM, lupta hote haiM aura trasta hote haiM / ataH vidvAna, virata aura Atmagupta bhikSu trasajIvoM ko dekhakara saMhAra se nivRtta ho jAe / sUtra -401 jo dharma se prApta AhAra kA saMcaya kara bhojana karate haiM, zarIra-saMkoca kara snAna karatA hai, vastra dhotA hai athavA malatA hai vaha nagnatA se dUra kahA gayA hai| sUtra-402 dhIra puruSa jala meM karma jAnakara mokSa paryanta acitta jala se jIvana yApana kare / vaha bIja, kaMda Adi kA anupabhogI snAna evaM strI Adi se virata rhe| sUtra -403 jo mAtA-pitA, gRha, putra, pazu evaM dhana kA tyAga kara ke bhI svAdiSTabhojI kuloM kI ora daur3atA hai, vaha zrAmaNya se dUra kahA gayA hai| sUtra - 404 ___ jo svAdiSTa bhojI kuloM kI ora daur3atA hai, udarapUrti ke lie anugRddha hokara dharma-AkhyAna karatA hai, bhojana ke lie Atma-prazaMsA karatA hai, vaha AryoM kA zatAMzI hai| sUtra -405 ____ jo abhiSkramita hokara bhojana ke lie dIna hotA hai, gRddha hokara dAtA kI prazaMsA karatA hai, vaha AhAra gRddha suara-vizeSa kI taraha zIghra hI vinaSTa hotA hai| sUtra -406 jo ihalaukika annapAna ke lie priya vacana bolatA hai, vaha pArzvastha bhAva aura kuzIlatA kA sevana karatA hai vaha vaise hI niHsAra hotA hai, jaise dhAna ke chilake / muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 36 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-407 (muni) ajJAnapiNDa kI ekaNA kare, sahana kare, tapa se pUjA kA AkAMkSI na bane / zabdoM aura rUpoM meM anAsakta rahe / sabhI kAmoM se gRddhi dUra kare / sUtra-408 dhIra bhikSu sabhI saMsargoM kA tyAga kara, sabhI duHkhoM ko sahana karatA huA akhila agRddha aniketacArI abhayaMkara aura nirmala citta bane / sUtra-409 ___ muni (saMyama) bhAra vahana karane ke lie bhojana kare / pApa ke viveka kI IcchA kare, duHkha se spRSTa hone para zAMta rahe aura saMgrAmazIrSa kI taraha kAmanAoM ko dame / sUtra-410 parISahoM se hanyamAna bhikSu phalaka kI taraha zarIra kRza hone para kAla kI AkAMkSA karatA hai / maiM aisA kahatA hU~ ki vaha karma-kSaya karane para vaise hI prapaMca meM/saMsAra meM gati nahIM karatA, jaise dhurA TUTane para gAr3I nahIM calatI / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda' muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 37 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-8- vIrya sUtra - 411 svAkhyAta vIrya do prakAra kA kahA gayA hai| vIra kA vIratva kyA hai ? unheM vIra kyoM kahA jAtA hai? sUtra - 412 suvratoM ne karma vIrya aura akarmavIrya pratipAdita kiyA hai| inhIM do sthAnoM meM martya prANI dikhAI dete haiN| sUtra - 413 pramAda karma hai aura apramAda akarma hai / bAla yA paMDita to bhAva kI apekSA se hotA hai| sUtra - 414 kaIM loga prANiyoM ke atipAta ke lie zastra-prazikSaNa karate haiM / kaIM loga prANiyoM evaM bhUtoM ko vaza meM karanevAle maMtroM kA adhyayana karate haiN| sUtra - 415, 416 mAyAvI mAyA karake kAmabhoga prApta karate haiM / ve sva-sukhAnugAmI hanana, chedana aura kartana karate haiN| ve asaMyatI yaha kArya mana, vacana aura anta meM kAyA se, sva-para yA dvividha karate haiN| sUtra - 417 vairI vaira karatA hai tatpazcAt vaira meM rAga karatA hai / Arambha pApa kI ora le jAte haiM / aMta meM duHkha sparza hotA hai| sUtra - 418 Arta-rUpa duSkRtakarmI samparAya prApta karate haiM / rAga-dveSa ke Azrita ve ajJAnI bahuta pApa karate haiM / sUtra - 419 yaha ajJAniyoM kA sakarmavIrya pravedita kiyA / aba paMDitoM kA akarmavIrya mujhase sUno / sUtra-420 bandhana mukta evaM bandhana-chinna dravya haiM / sarvataH pApa karma se vihIna bhikSu antataH zalya ko kATa detA hai| sUtra-421 nairyAtrika/mokSamArgI svAkhyAta ko sUnakara cintana kare / duHkhapUrNa AvAsoM ko to jyoM-jyoM bhogA jAegA, tyoM-tyoM azubhatva hogaa| sUtra-422 nissandeha sthAnI (mokSa-mArgI) apane vividha sthAnoM kA tyAga kareMge / jJAtijanoM evaM mitroM ke sAtha yaha vAsa anitya hai| sUtra -423 aisA cintana kara meghAvI svayaM ko gRddhatA se uddharita kare / sarvadharmoM meM nirmala Arya dharma ko prApta kre| sUtra - 424 dharma-sAra ko apanI sanmati se jAnakara athavA sUnakara samupasthita/prayatnazIla anagAra pApa kA pratyAkhyAnI hotA hai| sUtra - 425 apane AyukSema kA jo upakrama hai, use jAne, tatpazcAt paNDita zIghra zikSA grahaNa kare / sUtra -426 jaise kachuA apane aMgoM ko apanI deha meM samAhita kara letA hai vaise hI AtmA ko pApoM se adhyAtma meM le jAnA caahie| muni dIparatnasAgara kRt " (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 38 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-427 (muni) hAtha, paira, mana, sarva-indriyoM, pApa pariNAma evaM bhASA doSa ko saMyata kare / sUtra-428 jJAnI usa doSa ko jAnakara kiJcit bhI mAna aura mAyA na kare / vaha sneha-upazAnta hokara vicaraNa kare / sUtra - 429 prANoM kA atipAta na kare, adatta bhI na le evaM mAyA-mRSAvAda na kare / yahI vRSImata (jitendriya) kA dharma sUtra-430 vacana kA atikramaNa na kare, mana se bhI IcchA na kare / sarvataH saMvata aura dAnta hokara AdAna ko tatparatA se saMyata kre| sUtra-431 Atma gupta, jitendriya kRta, kArita aura kiye jAne vAle sabhI pApoM kA anumodana nahIM karate haiN| sUtra-432 jo abuddha mahAnubhAva vIra evaM asamyaktvadarzI haiM, unakA parAkrama azuddha evaM sarvataH karmaphala yukta hotA sUtra - 433 jo buddha, mahAbhAga, vIra aura samyaktvadarzI haiM, unakA parAkrama zuddha aura sarvataH karmaphala rahita hotA hai| sUtra-434 jo mahAkula se niSkrAnta haiM, ve dUsaroM se apamAnita hone para Atma prazaMsA nahIM karate haiM, unakA tapa zuddha hotA hai| sUtra-435 suvrata alpapiNDI, alpajalagrAhI tathA alpabhASI bane, jisase vaha sadA kSAMta, abhinivRtta, dAnta evaM vItagRddha hotA hai| sUtra-436 dhyAna-yoga ko samAhRta kara sarvazaH kAyA kA vyutsarga kare / titikSA ko utkRSTa jAnakara mokSa paryanta parivrajana kare / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-8 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRt) AgamasUtra-hinda-anuvAda' ras muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 39 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-9 - dharma sUtra-437 matimAn mAhana dvArA kauna-sA dharma AkhyAta hai ? tIrthaMkaroM ke Rju aura yathArtha dharma ko mujhase suuno| sUtra - 438 mAhaNa, kSatriya, vaizya, cANDAla, varNazaMkara, eSika/zikArI, vaizika, zUdra tathA anya loga bhI ArambhAzrita sUtra-439 jo parigraha meM mUrchita haiM, unakA vaira bar3hatA hai, usake kAma Arambha-saMbhRta haiM / ve duHkha vimocaka nahIM haiN| sUtra-440 viSaya-abhilASI jJAtijana maraNoparAnta kiye jAne vAle anuSThAna ke pazcAt dhana kA haraNa kara lete haiM / karmI karma se kRtya karatA hai| sUtra - 441 jaba maiM svakarmoM se liptamAna hU~ taba mAtA-pitA, putra-vadhU, bhAI, patnI aura aurasa putra merI rakSA karane meM asamartha haiN| sUtra -442 __ paramArthAnugAmI bhikSu isa artha ko samajhakara nirmama aura nirahaMkAra hokara nijokta dharma kA AcaraNa kare / sUtra-443 vitta, putra, jJAtijana aura parigraha kA tyAga kara, anta meM zrota ko choDa kara bhikSa nirapekSa vicaraNa kre| sUtra-444 pRthvI, jala, agni, vAyu, tRNa, vRkSa aura sabIjaka, aNDaja, potaja, jarAyuja, rasaja, saMsveja aura udbhijja (ye jIva) haiN| sUtra -445 he vijJa ! SaTakAyika jIvoM ko jAno / mana, kAya evaM vAkya se ArambhI evaM parigrahI mata bno| sUtra -446 he vijJa ! mRSAvAda, bahiddha (bAhya vastu) evaM ayAcita avagraha ko loka meM zastrAdAna/zastra-prayoga samajho / sUtra -447 he vijJa ! mAyA, lobha, krodha aura mAna ko loka meM dhUrta-kriyA smjho| sUtra - 448 he vijJa ! prakSAlana, raMganA, vamana, virecana, vastikarma, zirovedha ko samajho aura usako tyaago| sUtra -449 he vijJa ! gaMdha, mAlya, snAna, dantaprakSAlana, parigraha aura strIkarma ko smjho| sUtra -450 he vijJa ! oddezika, krItakRta, prAmitya (udhAra liye gae) AhRta pUtinirmita aura anaiSaNIya AhAra ko smjho/tyaago| sUtra -451 he vijJa ! AzUni (zakti-vardhaka) akSirAga, rasAsakti, utkSAlana aura kalka (ubaTana) ko samajho/tyAgo / sUtra-452 he vijJa! saMprasArI(asaMyata bhASI), kRtakriyA prazaMsaka, jyotiSka aura sAgarika piNDa ko samajho /tyAgo muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 40 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 453 he vijJa! aSTApada(dyUta Adi) mata sIkho, vedha Adi mata banAo / hastakarma aura vivAda ko samajho/ tyAgo sUtra-454 he vijJa ! upAnaha (jUtA) chatra, nAlikA vAlavIjana (paMkhA), parakriyA evaM anyonya kriyA ko samajho / tyaago| sUtra - 455 muni harita sthAna para uccAra-prasravaNa (malamUtra-visarjana) na kare tathA vanaspati ko idhara-udhara kara acitta jala se bhI kadApi Acamana na kare / sUtra-456 vijJa gahastha ke pAtra meM kabhI bhI AhAra-pAnI kA sevana na kare / acela (muni) paravastra ko bhI smjhe| tyaage| sUtra - 457 he vijJa ! AsandI (kursI), palaMga, gRhAntara kI zayyA, saMpracchana yA smaraNa ko samajho/tyAgo / sUtra -458 yaza, kIrti, zloka (prazaMsA), vaMdanapUjana aura sampUrNa loka ke jitane bhI kAma haiM, unheM samajho/tyAgo / sUtra-459 he prajJa ! yadi bhikSu (gRhastha se) kArya niSpanna karAe to anupradAtA ke annapAna ko samajhe / sUtra-460 anantajJAnadarzI, nirgrantha mahAmuni mahAvIra ne aisA zrutadharma kA upadeza diyaa| sUtra-461 muni bolatA haA bhI maunI rahe, marmavedhI vacana na bole, mAyAvI sthAna kA varjana kare, anuvIkSaNa kara bole| sUtra -462 ye tathya bhASAeM haiM jinheM bolakara manuSya anutapta hotA hai / jo kSaNa bolane yogya nahIM hai usa kSaNa meM nahIM bolanA caahie| sUtra-463 muni holAvAda sakhivAda evaM gautravAda na bole / tU tU aisA amanojJa zabda sarvathA na khe| sUtra -464 sAdhu sadaiva akuzIla (suzIla) rahe aura saMsarga na kare / yaha vijJa anakala upasargoM ko bhI smjhe| sUtra - 465 muni kisI antarAya/kAraNa ke binA gRhastha ke ghara meM na baiThe / kAmakrIr3A evaM kumArakrIr3A na kare evaM amaryAdita na hNse| sUtra - 466 manohara padArthoM ke prati anutsuka rahe, yatanApUrvaka parivrajana kare / caryA meM apramatta rahe (upasargoM) se spRSTa hone para unheM sahana kre| sUtra -467 hanyamAna avasthA meM bhI krodha na kare, kucha kahe jAne para uttejita na ho, prasanna mana se sahana kare, kolAhala na kre| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 41 Page 41 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-468 prApta kAma bhogoM kI abhilASA na kare, yaha viveka kahA gayA hai / buddhoM ke pAsa sadA AcaraNa kI zikSA prApta kreN| sUtra -469 jo vIra, AtmaprajJA ke anveSI, dhRtimAn aura jitendriya hai, aise suprajJa aura sutapasvI AcArya kI suzruSA kre| sUtra -470 gRha kI dIpa (prakAza) na dekhane vAle manuSya bhI (pravrajyA meM) puruSAdAnIya ho jAte haiM / ve bandhana-mukta vIra jIne kI AkAMkSA nahIM karate haiN| sUtra - 471 (muni) zabda aura sparza se anAsakta tathA Arambha meM anizrita rahe / jo pUrva meM kahA gayA hai, vaha sarva samayAtIta hai| sUtra - 472 paMDita muni atimAna, mAyA aura sabhI gauravoM ko jAnakara nirvANa kI khoja kare / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-9 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda' muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 42 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-10-samAdhi sUtra-473 matimAn ne anucintana kara jo Rju samAdhi-dharma pratipAdita kiyA hai, use sUno / samAdhi-prApta apratijJa aura anidAnabhUta bhikSu samyak parivrajana kare / sUtra -474 Urdhva, adho aura tiryag dizAoM meM jitane bhI trasa aura sthAvara prANI haiM, unheM hasta aura pAda se saMyamita kara anya dvArA adatta padArtha grahaNa na kare / sUtra - 475 jo svAkhyAtadharmI evaM vicikitsAtIrNa hai vaha prANiyoM para Atmavat vyavahAra kara lAr3ha deza meM vicaraNa kre| jIvana ke lie Aya na kare aura sutapasvI bhikSu saMcaya na kare / sUtra -476 muni prANiyoM para sarva-indriyoM se saMyata tathA sarvathA vipramukta hokara vicaraNa kare / pRthak-pRthak rUpa se viSaNNa, duHkha se Arta aura paritapta prANiyoM ko dekhe / sUtra - 477 ajJAnI jIvoM ko duHkhI karatA huA pApa karmoM meM Avartana karatA hai / vaha svayaM atipAtakara pApakarma karatA hai va niyojita hokara bhI karma karatA hai| sUtra -478 AdInavRtti vAlA bhI pApa karatA hai, yaha mAnakara ekAnta samAdhi kA prarUpaNa kiyA / samAdhi aura viveka rata puruSa buddha, prANAtipAta-virata evaM sthitAtmA hai| sUtra -479 sarva jagat kA samatAnuprekSI kisI kA bhI priya-apriya na kare / dIna uThakara punaH viSaNNA hotA hai / prazaMsA kAmI pUjA cAhatA hai / sUtra - 480 jo niSprayojana AdhAkarma AhAra kI IcchA se caryA karatA hai, vaha viSaNNatA kI eSaNA karatA hai / strIAsakta ajJAnI parigraha kA hI pravartana karatA hai| sUtra-481 vairAnugRddha puruSa karma-nicaya karatA hai / yahA~ se cyuta hokara vaha duHkha rUpa dUrga prApta karatA hai / ataH meghAvI dharma kI samIkSA kara sarvataH vipramakta ho vicaraNa kare / sUtra - 482 loka meM jIvitArthI Aya na kare, anAsakta hokara parivrajana kare / nizamyabhASI aura vinItagaddha hiMsAnvita kathA na kre| sUtra-483 AdhAkarma kI kAmanA na kare aura na kAmanA karane vAle kA saMstava kare / anuprekSaka anuprekSApUrvaka sthUla zarIra ke srota ko chor3akara use kRza kare / sUtra - 484 ekatva kI abhyarthanA kare, yahI mokSa hai, yaha mithyA nahIM hai / yaha mokSa hI satya evaM zreSTha hai, ise dekho / jo akrodhI, satyarata evaM tapasvI hai (vaha mokSa pAtA hai)| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 43 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-485 strI-maithuna se virata, aparigrahI, UMca-nIca viSayoM meM madhyastha bhikSu samAdhi prApta hai| sUtra - 486 bhikSu arati aura rati ko abhibhUta kara tRNAdi sparza tathA zIta sparza, uSNa tathA daMza ko sahana kare / surabhi evaM durabhi meM titikSA rkhe| sUtra - 487 gupta-vAcI evaM samAdhi-prApta (bhikSu) vizuddha lezyAoM ko grahaNa kara parivrajana kare, svayaM gRhacchAdana na kare aura dUsaroM se na karavAe / prajA ke sAtha eka sthAna para na rhe| sUtra-488 jagata meM jitane bhI akriyAtmavAdI haiM, ve anya ke pUchane para dhuta kA pratipAdana karate haiM, para ve Arambha meM Asakta aura loka meM grathita hokara mokSa ke hetu dharma ko nahIM jAnate haiN| sUtra-489 una manuSyoM ke vividha chaMda (abhiprAya) hote haiM / kriyA aura akriyA pRthagvAda hai / jaise navajAta zizu kA zarIra bar3hatA hai vaise hI asaMyata kA vaira bar3hatA hai| sUtra-490 AyukSaya se anabhijJa, mamatvazIla, sAhasakArI maMda, Arta aura mUr3ha svayaM ko ajara-amara mAnakara rAtadina saMtapta hotA hai| sUtra - 491 vitta, pazu, bAndhava aura anya jo bhI priyamitra haiM unheM chor3akara vaha vilApa karatA hai aura mohita hotA hai, anya loga usake dhana kA haraNa kara lete haiN| sUtra - 492 jaise vicaraNazIla kSudra mRga siMha se parizaMkita ho dUra vicaraNa karate haiM isI prakAra meghAvI dharma kI samIkSA kara dUra se hI pApa kA parivarjana kare / sUtra - 493 saMbudhyamAna, matimAna, nara hiMsA prasUta duHkha ko vairAnubandhI evaM mahAbhayakArI mAnakara pApa se Atmanivartana kre| sUtra-494 AtmagAmI muni asatya na bole / mRSAvAda na svayaM kare na anya se karavAe aura na karane vAle kA samarthana kare / yahI nirvANa aura sampUrNa samAdhi hai / sUtra - 495 _ amUrcchita aura adhyupapanna sAdhaka prApta AhAra ko dUSita na kare / dhRtimAna, vimukta bhikSu pUjanArthI evaM prazaMsA kAmI na hokara parivrajana kare / sUtra - 496 gRha se abhiniSkramaNa kara niravakAMkSI bane / zarIra kA vyutsarga kara rahitanidAna bane, jIvana maraNa kA anibhikAMkSI evaM valaya se vimukta bhikSu saMyama kA AcaraNa kare / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-10 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 44 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-11- mArga sUtra-497 matimAn mAhana dvArA kauna sA mArga pravedita hai ? jisa Rju mArga ko pAkara dustara pravAha ko pAra kiyA jA sakatA hai| sUtra - 498 he bhikSu! zuddha, sarva duHkha vimokSI evaM anuttara usa mArga ko jaise Apa jAnate haiM, he mahAmune! vaise hI kheN| sUtra-499 yadi koI deva athavA manuSya hamase pUche to unheM kauna sA mArga batalAeM, yaha hameM btaaie| sUtra-500 yadi kucha deva yA manuSya tumase pUche taba unheM jo saMkSipta mArga kahA jAe vaha mujhase sUno / sUtra -501 kAzyapa dvArA pravedita mArga bar3A kaThina hai, jise prApta kara aneka loga samudra vyApArI (kI taraha)sUtra -502 (saMsAra-sAgara ko) tara gae haiM, tara rahe haiM aura bhaviSya meM tareMge / use sUnakara jo kahU~gA use he prANiyoM ! mujhase suuno| sUtra-503 ____ pRthvI, jala, agni, vAyu, bIja, tRNa aura vRkSa-ye sabhI jIva pRthak-pRthak satva (astitva) vAle haiM / sUtra -504 inake atirikta trasa prANI hote haiM / isa prakAra SaTkAya batAye gae haiM / jIva-kAya itane hI haiM / inake atirikta koI jIvakAya nahIM haiN| sUtra - 505 matimAna sabhI yuktiyoMse jIvoM kA pratilekhana kre| sabhI prANiyoMko duHkha apriya hai ataH sabhI ahiMsya haiM sUtra-506 yahI jJAniyoM kA sAra hai ki vaha kisI kI hiMsA nahIM karatA hai / samatA ahiMsA hai itanA hI use jAnanA caahie| sUtra -507 Urdhva, adho aura tiryak loka meM jitane bhI trasa aura sthAvara jIva haiM, sarvatra hiMsA se virata rahe (kyoMki) zAnti ko nirvANa kahA gayA hai| sUtra - 508 prabhu/jJAna manISI doSoM kA nirAkaraNa kara kisI ke sAtha mana, vacana, kAyA se AjIvana vaira-virodha na kre| sUtra - 509 saMvRtta mahAprAjJa aura dhIra dattaiSaNA kI caryA kare / anaiSaNIya kA tyAga kare evaM nitya eSaNA-samiti kA pAlana kre| sUtra-510 jIvoM kA samArambha kara sAdhu ke uddezya se nirmita annapAna susaMyatI grahaNa na kare / sUtra - 511 pUtikarma kA sevana na kare yahI vRSImata dharma hai / jahA~ kiJcit bhI AzaMkA ho vaha sarvathA akalpanIya hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 45 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra- 512 Atmagupta, jitendriya hiMsA/hiMsaka kA anumodana na kare / grAma yA nagaroM meM zraddhAluoM ke sthAna hote haiN| sUtra - 513 koI pUche, amuka kArya meM puNya hai yA nahIM / to puNya hai-aisA bhI na kahe athavA puNya nahIM hai aisA bhI na kahe / yaha kahanA mahAbhayakAraka hai| sUtra - 514 dAnArtha jitane bhI trasa aura sthAvara prANI mAre jAte haiM unake saMrakSaNArtha puNya hai-yaha bhI na khe| sUtra-515 jinako dene ke lie pUrvokta annapAna batAyA jAtA hai usameM lAbhAntarAya hai ataH puNya nahIM hai-yaha na khe| sUtra - 516 jo isa dAna kI prazaMsA karate haiM, ve prANIvadha kI IcchA karate haiN| jo dAna kA pratiSedha karate haiM, ve unakI vRtti kA chedana karate haiN| sUtra -517 dAna meM puNya hai yA nahIM hai jo ye donoM hI nahIM kahate haiM ve karmAzrava kA nirodha kara nirvANa prApta karate haiN| sUtra-518 jaise nakSatroM meM candramA zreSTha hai vaise hI buddha/tIrthaMkara kA nirvANa zreSTha hai / ataH sadA dAnta evaM yatnazIla muni nirvANa kA saMdhAna kare / sUtra - 519 (saMsAra-pravAha meM) pravAhIta, svakarmoM se chinna prANIyoM ke lie prabhu ne sAdhuka/kalyANakArI dvIpa kA pratipAdana kiyA hai / ise 'pratiSThA' kahA jAtA hai| sUtra - 520 jo Atmagupta, dAnta, chinna srota evaM nirAzrava haiM, vaha zuddha pratipUrNa anupama dharma kA AkhyAna karatA hai| sUtra - 521 usase anabhijJa abuddha svayaM ko buddha kahate haiM / hama buddha haiM-aisA mAnane vAle samAdhi se dUra haiN| sUtra - 522 ve bIja, sacitta jala evaM uddezya se nirmita AhAra grahaNa kara dhyAna dhyAte haiM / ve akSetrajJa aura asamAhita sUtra -523 jaise DhaMka, kaMka, kurara, madgu aura zikhI machalI kI eSaNA kA dhyAna karate haiM, vaise hI ve kaluSa aura adhama dhyAna karate haiN| sUtra - 524 isI taraha kucha mithyAdRSTi anArya zramaNa viSaya eSaNA kA kaMka kI taraha dhyAna karate haiM / ataH ve kaluSa aura adhama haiN| sUtra - 525 unmArgagata kucha durbuddhi zuddha mArga kI virAdhanA kara duHkha tathA maraNa kI eSaNA karate haiN| sUtra - 526 jaise janmAndha vyakti AsrAviNI nAva para ArUDha hokara nadI pAra karane kI IcchA karatA hai, para majhadhAra meM hI viSAda prApta karatA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 46 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-527 vaise hI kucha mithyAdRSTi anArya zramaNa sampUrNa srota saMsAra meM par3akara mahAbhaya prApta karate haiM / sUtra -528 kAzyapa dvArA pravedita dharma ko aGgIkAra kara muni mahAghora srota tara jAe / AtmabhAva se parivrajana kre| sUtra - 529 vaha grAmyadharmoM se virata hokara jagata meM jitane bhI prANI haiM unheM Atmatulya jAnakara parAkrama karatA huA parivrajana kre| sUtra-530 paNDita muni atimAna aura mAyA ko jAnakara unakA nirAkaraNa kara nirvANa kA saMdhAna kre| sUtra - 531 upadhAna vIrya bhikSu sAdhu-dharma kA saMdhAna kare aura pApa dharma kA nirAkaraNa kare / krodha aura mAna kI prArthanA na kre| sUtra - 532 jo atikrAnta buddha aura jo anAgata buddha haiM, unakA sthAna zAnti hai jaise bhUtoM/prANiyoM ke lie pRthvI hotI hai| sUtra - 533 vrata sampanna muni UMce-nIce sparza se sparzita hotA hai / para vaha unase vaise hI vicalita na ho, jaise vAyu se mahAparvata vicalita nahIM hotaa| sUtra-534 saMvRta, mahAprAjJa, dhIra sAdhu dUsaroM ke die hue AhAra Adi kI eSaNA kare / nirvRta kAla kI AkAMkSA kre| yahI kevalI-mata hai / - aisA mai kahatA huuN| adhyayana-11 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda' muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 47 Page 47 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-12-samavasaraNa sUtra-535 kriyA, akriyA tIsarA vinaya aura cauthA ajJAna-ye cAra samavasaraNa haiM, jise prAvAduka/pravaktA pRthakpRthak prakAra se kahate haiN| sUtra - 536 ajJAnavAdI kuzala hote hue bhI prazaMsanIya nahIM hai / ve vicikitsA se tIrNa nahIM hai / ve akovida haiM, ataH akovidoM meM binA vimarza kiye mithyA bhASaNa karate haiN| sUtra-537, 538 satya kA asatya cintana karanevAle, asAdhu ko sAdhu kahanevAle aneka vinayavAdI haiM, jo pUchane para vinaya ko pramANa batalAte haiM / aisA ve (vinayavAdI) ajJAnavaza kahate haiM ki hameM yahI artha avabhASita hotA hai / akriyAvAdI bhaviSya aura kriyA kA kathana nahIM krte| sUtra -539 vaha sammizrabhAvI apanI vANI se gRhIta hai / jo anunavAdI hai vaha maunavratI hotA hai / vaha kahatA hai yaha dvipakSa hai, yaha eka pakSa hai / karma ko SaDAyatana mAnatA hai / sUtra-540 ve anabhijJa akriyavAdI vividha rUpoM kA AkhyAna karate haiM, jise svIkAra kara aneka manuSya apAra saMsAra meM bhramaNa karate haiN| sUtra - 541 eka mata yaha hai ki sUrya na udita hotA hai aura na asta / candramA na bar3hatA hai aura na ghaTatA hai / nadiyA~ pravAhita nahIM hai / havA calatI nahIM hai kyoMki sampUrNa loka artha zUnya evaM niyata hai| sUtra - 542 jaise netrahIna andhA prakAza hone para bhI rUpoM ko nahIM dekha pAtA hai vaise hI niruddhaprajJa akriyAvAdI kriyA ko bhI nahIM dekha pAte haiN| sUtra - 543 isa loka meM aneka puruSa antarikSa, svapnika, lAkSaNika, naimitika, daihIka, autpAtika Adi aSTAMga zAstroM kA adhyayana kara anAgata ko jAna lete haiN| sUtra - 544 kinhIM ko nimitta yathAtathya jJAta hai| kinhIM kA jJAna tathya ke viparIta hai| jo vidyAbhAva se anabhijJa haiM, ve vidyA se mukta hone kA Adeza dete haiN| sUtra - 545 tIrthaMkara loka kI samIkSA kara zramaNoM evaM mAhaNoM ko yathAtathya batalAte haiM / duHkha svayaMkRta hai anyakRta nahIM / pramokSa vidyA/jJAna aura caraNa/cAritra se hai| sUtra-546 isa saMsAra meM ve hI lokanAyaka haiM jo dRSTA hai tathA jo prajA ke lie hItakara mArga kA anuzAsana karate haiN| he mAnava ! jisameM prajA Asakta hai yathArthataH vahI zAzvata loka kahA gayA hai| sUtra-547 jo rAkSasa, yamalaukIka, asura, gaMdharvakAyika AkAzagAmI evaM pRthvIAzrita prANI hai| ve viparyAsa prApta karate haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 48 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-548 jise apAragasalila-pravAha kahA gayA hai, usa gahana saMsAra ko durmokSa jAno / jisameM viSaya aura aMganAoM se paruSa viSaNNa hai aura loka meM anusaMcaraNa karate haiN| sUtra - 549 ajJAnI karma se karma-kSaya nahIM kara sakate / dhIra akarma se karma kA kSaya karate haiM / meghAvI puruSa lobha aura mada se atIta haiM / santoSI pApa nahIM karate haiN| sUtra - 550 ve (sarvajJa) loka ke atIta, vartamAna aura anAgata ke yathArtha-jJAtA haiM / ve ananya saMcAlita/AtmaniyantA, buddha evaM kRtAnta haiM ataH dUsaroM ke netA haiN| sUtra-551 __ hiMsA se udvigna hone ke kAraNa jIva jugupsita hote haiM / na ve hiMsA karate haiM na karavAte haiM / ve dhIra sadaiva saMyama kI ora jhuke rahate haiM / kucha loga mAtra vAgvIra hote haiN| sUtra-552 jo loka meM bAla-vRddha sabhI prANiyoM ko Atmavata dekhatA hai, evaM isa mahAna loka kI apekSA karatA hai vaha buddha apramatta puruSoM meM parivrajana kare / sUtra-553 jo svataH yA parataH jAnakara svahita yA parahita meM samartha hotA hai, jo dharma kA anuvekSaNa kara ke prAdurbhAva karatA hai, usa jyotirbhUta kI sannidhi meM sadA rahanA caahie| sUtra -554 jo AtmA, loka, Agati, anAgati, zAzvata, azAzvata, janma-maraNa, cyavana aura upapAta ko jAnatA hai / sUtra-555 jo prANiyoM ke aMdho vivartana, Asrava, saMvara, duHkha aura nirjarA ko jAnatA hai, vahI kriyA-vAda kA prarUpaNa kara sakatA hai| sUtra -556 jo zabdoM, rUpoM, rasoM aura gaMdhoM meM rAga-dveSa nahIM karatA, jIvana aura maraNa kI abhikAMkSA nahIM karatA, indriyoM kA saMvara karatA hai vaha indriyajayI parAvartana se vimukta hai| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-12 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 49 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-13- yathAtathya sUtra-557 nAnAvidha utpanna puruSa ke lie maiM yathArtha kA nirUpaNa karU~gA / maiM sat-asat, dharma-zIla, zAMti aura azAMti ko pragaTa kruuNgaa| sUtra - 558 dina-rAta samutthita-tathAgatoM/tIrthaMkaroM se dharma-prApta kara AkhyAt samAdhi kA sevana na karanevAle asAdhu apane zAstA ko kaThora zabda kahate haiN| sUtra -559 jo vizodhikA kahate hue Atmabuddhi se viparIta artha prarUpita karatA hai / jo jJAna meM zaMkita hokara mithyA bolatA hai| vaha aneka guNoM kA asthAnika hai| sUtra -560 jo pUchane para (AcArya kA) nAma chipAte haiM ve AdAnIya artha kA vaMcana karate haiM / ve asAdhu hote hue bhI svayaM ko sAdhu mAnate haiM / ve mAyAvI anantaghAta pAte haiN| sUtra-561 jo krodhI hai, vaha aziSTabhASI hai, jo anupazAnta pApakarmI upazAnta kI udIraNA karatA hai vaha daNDapatha ko grahaNa kara pha~sa jAtA hai| sUtra - 562 jo kalahakArI aura jJAtabhASI hai vaha kalaharita, samabhAvI, avapAtakArI, lajjAlu, ekAntadRSTi aura chadma se mukta nahIM hai| sUtra-563 jo puruSa jAta priya aura parimita bolatA hai / vaha jAtyAnvita aura sarala pariNAmI AcArya dvArA bahuza: anuzAsita hona para bhI samabhAvI aura kalaha se dUra rahatA hai| sUtra-564 jo binA parIkSA kiye svayaM ko saMyamI aura jJAnI mAnakara AtmotkarSa dikhAtA hai evaM maiM zreSTha tapasvI hU~ aisA mAnakara dUsare logoM ko pratibimba kI taraha mAnatA hai| sUtra-565 vaha ekAnta moha vaza paribhramaNa karatA hai / maunapada/munipadameM gotra nahIM hotA hai / jo sammAnArtha utkarSa dikhAtA hai, vaha jJAnahIna abuddha hai / sUtra-566 jo brAhmaNa tathA kSatriya jAtIya hai va ugraputra licchavI hai, para jo pravrajita evaM paradatta bhojI hokara bhI gotra-mada karatA hai| vaha mAnabaddha hai| sUtra - 567 jAti aura kula usake rakSaka nahIM hai / kevala sucIrNa vidyAcaraNa hI usakA rakSaka hai / jo abhiniSkramaNa kara ke bhI gRhastha-karma kA sevana karatA hai vaha karma vimocana meM asamartha hotA hai / sUtra-568 akiMcana aura rUkSa jIvI bhikSu yadi prazaMsAkAmI hai, to vaha ahaMkArI hai / aisA abuddha AjIvaka punaH punaH viparyAsa prApta karatA hai| muni dIparatnasAgara kRt " (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 50 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 569 jo susAdhuvAdI, bhASAvAn, pratibhAvAn, vizArada, prakhara-prAjJa aura zrutabhAvitAtmA hai vaha dUsaroM ko apanI prajJA se parAbhUta kara detA hai| sUtra - 570 para aisA vyakti samAdhi prApta nahIM hai / jo bhikSu apanI prajJA kA utkarSa dikhalAtA hai athavA lAbha ke mada se avalipta hai vaha bAlaprajJa dUsaroM kI nindA karatA hai| sUtra - 571 vaha bhikSu paMDita aura mahAtmA hai jo prajJA-mada, tapo-mada, gautra-mada aura caturtha AjIvikA-mada mana se nIkAla detA hai| sUtra - 572 sudhIradharmI dhIra ina madoM ko choDakara punaH sevana nahIM karate haiM / sabhI gotroM se dUra ve maharSi ucca aura agotra gati kI ora vrajana karate haiN| sUtra - 573 jo bhikSu mRtArca tathA daSTadharmA hai / vaha grAma va nagara meM praveza kara eSaNA aura anaiSaNA ko jAne aura annapAna ke prati anAsakta rahe / sUtra - 574 bhikSu arati aura rati kA tyAga karake saMghavAsI athavA ekacArI bane / jo bAta mauna/munitva se sarvathA aviruddha ho usIkA nirUpaNa kare / gati-Agati ekAkI jIva kI hotI hai| sUtra - 575 svayaM jAnakara athavA sUnakara prajA kA hItakara dharma kA bhASaNa kare / jo sanidAna prayoga nindya hai, unakA sudhIradharmI sevana na kre| sUtra - 576 kisI ke bhAva ko tarka se na jAnane vAlA azraddhAlu kSudratA ko prApta karatA hai| ataH sAdhaka anumAna se dUsaroM ke abhiprAya ko jAnakara Ayu kA maraNAticAra aura vyAghAta kare / sUtra-577 dhIra karma aura chanda kA vivecana kara usake prati Atma-bhAva kA sarvathA vinayana kare / bhayAvaha trasa-sthAvara rUpoM se vidyA-grahaNa kara puruSa naSTa hote haiN| sUtra - 578 nirmala tathA akaSAyI bhikSu na pUjA va prazaMsA kI kAmanA kare aura na hI kisI kA priya-apriya kare / vaha saba anarthoM ko chor3a de| sUtra -579 yathAtathya kA saMprekSaka sabhI prANiyoM kI hiMsA kA parityAga kare, jIvanamaraNa kA anAkAMkSI bane aura valaya se mukta hokara parivrajana kare / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-13 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 51 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-14-grantha sUtra-580 grantha ko chor3akara evaM zikSita hote hue pravrajita hokara brahmacarya-vAsa kare, avapAtakArI vinaya kA prazikSaNa kare / jo niSNAta hai vaha pramAda na kare / sUtra -581 jaise paMkha rahita pakSI-zAvaka bhI apane AvAsa/ghoMsale se ur3ane kA prayAsa karatA hai, para ur3a nahIM pAtA hai evaM usa paMkhahIna taruNa kA kaue Adi haraNa kara lete haiN| sUtra - 582 vaise hI apuSTadharmI zaikSa cAritra ko nissAra mAnakara nIkalanA cAhatA hai / use aneka pApa dharmI vaise hI hara lete haiM jaise paMkhahIna pakSI-zAvaka ko kaue Adi / sUtra -583 gurukula meM na rahane vAlA saMsAra kA anta nahIM kara sakatA, yaha jAnakara manuja gurukula-vAsa evaM samAdhi kI IcchA kare / guru vitta para anuzAsana karate haiM, ataH AzuprajJa gurukula ko na chodd'e| sUtra-584 sthAna, zayana, Asana aura parAkrama meM jo susAdhuyukta haiM, vaha samitiyoM evaM guptiyoM meM AtmaprajJa hotA hai| vaha acchI rIti se (upadeza) de / sUtra-585 ____ anAzravI/muni kaThora zabdoM ko sUnakara saMyama meM parivrajana kare / bhikSu nidrA evaM pramAda na kare / vaha kisI taraha vicikitsA se pAra ho jaae| sUtra -586 bAla yA vRddha rAtnika athavA samavratI dvArA anuzAsita hone para jo samyaka sthiratA meM praveza nahIM karatA hai, vaha nIyamAna hone para bhI saMsAra ko pAra nahIM kara paataa| sUtra - 587 zithilAcArI, bAlaka yA vRddha, choTI dAsI aura gRhastha dvArA samaya (siddhAMta) ke anusAra anuzAsita hone parasUtra -588 una para krodha na kare, vyathita na ho, na hI kisI taraha kI kaThora vANI bole 'aba maiM vaisA karU~gA, yaha mere lie zreya hai| aisA svIkAra kara pramAda na kare / sUtra - 589 jaise vana meM digmUDha vyakti ko satyajJAtA vyakti hItakara mArga dikhalAte haiM aura vaha digmUDha socatA hai ki amUDha puruSa jo mArga batA rahe haiM, vahI mere lie zreya hai / sUtra - 590 usa mUr3ha ko amUr3ha kA vizeSa rUpa se pUjana karanA cAhie / vIra ne yahI upamA kahI hai / isake artha ko jAnakara sAdhaka samyak upanaya karatA hai| sUtra - 591, 592 jaise mArgadarzaka netA bhI rAtri ke aMdhakAra meM na dekha pAne ke kAraNa mArga nahIM jAnatA hai para vahI sUryodaya hone para prakAzita mArga ko jAna letA hai |vaise hI apuSTadharmI sedha abuddha hone ke kAraNa dharma nahIM jAnatA hai vahI sAdhu jinavacana se kovida bana jAtA hai jaise sUryodaya hone para netA cakSu dvArA dekha letA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 52 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 593 Urdhva, adho aura tiryak dizAoM meM jo bhI trasa aura sthAvara prANI haiM unake prati sadA saMyata hokara parivrajana kare, mAnasika pradveSa kA vikalpa na kare / sUtra - 594 prajA ke madhya dravya evaM citta ke vyAkhyAkAra se ucita samaya para samAdhi ke viSaya meM pUche aura kaivalikasamAdhi ko jAnakara use hRdaya meM sthApita kare / sUtra -595 vaisA muni trividha rUpa susthita hokara inameM pravRtta hotA hai / usase zAnti aura (karma) nirodha hotA hai / trilokadarzI kahate haiM ki vaha punaH pramAda meM lipta nahIM hotaa| sUtra-596 vaha bhikSu artha ko sUnakara evaM samIkSA kara pratibhAvAna aura vizArada ho jAtA hai / vaha AdAnArthI muni tapa aura saMyama ko prApta kara zuddha nirvAha kara mokSa pAtA hai| sUtra -597 jo avasarocita jAnakara dharma kI vyAkhyA karate haiM ve bodhi ko prApta jJAtA saMsAra kA anta karanevAle hote haiM | ve zrRta ke pAragAmI vidvAna apane apane aura ziSya ke saMdeha-vimocana ke lie saMzodhita jijJAsAoM kI vyAkhyA karate haiN| sUtra- 598 prAjJa na artha chipAe, na aparasiddhAnta kA pratipAdana kare, na mAna kare, na AtmaprazaMsA kare, na parihAra kare aura na hI AzIrvacana khe| sUtra - 599 jIva-hiMsA kI AzaMkA se jugupsita muni maMtra pada se gautra kA nirvAha na kare / vaha manuja prajAse kucha bhI IcchA na kare, asAdhu dharmoM kA saMvAda na kare / sUtra - 600 nirmala aura akaSAyI muni pApadharmIyoM kA parihAsa na kare / akiMcana rahe / satya kaThora hotA hai, ise jaane| AtmahInatA evaM AtmaprazaMsA na kare / sUtra-601 AzuprajJa bhikSu azaMkita bhAva se vibhajyavAda/syAdvAda kA prarUpaNa kare / muni dharma-samutthita puruSoM ke sAtha mizra bhASA kA prayoga kare / sUtra - 602 koI tathya ko jAnatA hai koI nahIM / sAdhu akarkaza/vinamra bhAva se upadeza de / kahIM bhI bhASA sambandhIta hiMsA na kare / choTI-sI bAta ko lambI na khiiNce| sUtra - 603, 604 pratipUrNabhASI, arthadarzI bhikSu samyak zravaNa kara bole / AjJA-siddha vacana kA prayoga kare aura pApa-viveka kA saMdhAna kare / yathokta kA zikSaNa prApta kare, yatanA kare, adhika samaya taka na bole, aisA bhikSu hI usa samAdhi ko kahane kI vidhi jAna sakatA hai| sUtra - 605 tattvajJa bhikSu pracchannabhASI na bane, sUtrArtha ko anya rUpa na de, zAstA kI bhakti, paramparAgata siddhAnta aura zruta/zAstra kA samyak pratipAdana kre| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 53 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 606 vaha zuddha sUtrajJa aura tattvajJa hai jo dharma kA samyak jJAtA hai / jisakA vacana lokamAnya hai, jo kuzala aura vyakta hai vahI samAdhi kA pratipAdana karane meM samartha hai| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-14 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 54 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-15- AdAnIya sUtra-607 darzanAvaraNa ko samApta karane vAlA evaM atIta vartamAna aura bhaviSya kA jJAtA tattvAnurUpa jAnatA hai| sUtra - 608 vicikitsA ko samApta karane vAlA anupama tattva kA jJAtA hai / anupama tattva kA pratipAdaka hara sthAna para nahIM hotaa| sUtra-609 jo svAkhyAta hai vahI satya aura bhASita hai / satya-sampanna vyakti ke lie jIvoM se sadaiva maitrI hI ucita hai| sUtra - 610 jIvoMse vaira virodha na kare, yahI susaMyamI kA dharma hai / susaMyamI ko jagata parijJAta hai, yaha jIvita bhAvanA hai sUtra - 611 bhAvanA-yoga se vizuddha AtmajJa puruSa kI sthiti jala meM naukA ke samAna hai / vaha taTa prApta naukA kI taraha sarva duHkhoM se mukta ho jAtA hai| sUtra - 612 loka meM pApa kA jJAtA meghAvI puruSa isase mukta ho jAtA hai / jo navIna karma kA akartA hai usake pApa karma TUTa jAte haiN| sUtra - 613 jo navInakarma kA akartA hai, vijJAtA hai vaha karma bandhana nahIM karatA hai| ise jAnakara jo na utpanna hotA hai aura na maratA hai, vaha mahAvIra hai| sUtra - 614 jisake pUrvakRta (karma) nahIM hai, vaha mahAvIra maratA nahIM hai / vaha loka meM priya striyoM ko vaise hI pAra kara jAtA hai jaise vAyu agni ko pAra karatA hai| sUtra-615 jo strI sevana na karate haiM ve hI Adi mokSa haiM / bandhana mukta ve manuSya jIvana kI AkAMkSA nahIM karate haiN| sUtra - 616 jo karmoM ke sammukhIbhUta/sAkSI hokara mArga kA anuzAsana karate haiM, ve jIvana ko pITha dikhAkara karma-kSaya karate haiN| sUtra - 617 ____ AzArahita, saMyata, dAnta dRr3ha aura maithuna-virata pUjA kI AkAMkSA nahIM karate haiM / ve saMyamI-prANiyoM meM unake yogyatAnusAra anuzAsana karate haiN| sUtra - 618 jo srota chinna, anAvila/nirmala hai vaha nIvAra/pralobhana se lipta na ho / anAvila evaM dAnta sadA anupama sandhi/dazA prApta karatA hai| sUtra - 619 apramatta aura khedajJa puruSa mana, vacana aura kAyA se kisI kA virodha na kare / sUtra - 620 jo AkAMkSA kA anta karatA hai vaha manuSyoM kA cakSu hai / ustarA anta se calatA hai / cakra bhI anta/dhUrI se ghUmatA hai| muni dIparatnasAgara kRt " (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 55 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-621 dhIra anta kA sevana karate haiM ataH ve antakara ho jAte haiM / ve nara isa manuSya jIvana meM dharmArAdhanA karasUtra - 622 mukta hote haiM athavA uttarIya deva hote haiM, aisA maiMne sUnA hai / kucha logoM se maiMne yaha bhI sUnA hai ki amanuSyoM ko vaisA nahIM hotaa| sUtra - 623 kucha logoM ne kahA hai ki (manuSya) duHkhoM kA anta karate haiM / punaH kucha loga kahate haiM ki yaha manuSya zarIra durlabha hai| sUtra-624 vahA~ se cyuta jIva ko sambodhi durlabha hai / dharmArtha ke upadeSTA pUjya puruSa kA yoga bhI durlabha hai / sUtra - 625 jo pratipUrNa anupama, zuddha dharma kI vyAkhyA karate haiM aura jo anupama dharma kA sthAna hai usake punarjanma kI kathA khaaN| sUtra-626 meghAvI tathAgata punaH kahA~ aura kaba utpanna hote haiN| apratijJa tathAgata loka ke anuttara netra haiN| sUtra-627 kAzyapa ne usa anuttara sthAna kA pratipAdana kiyA hai jisake AcaraNa se kucha sAdhaka nirvRtta/upazAnta hokara niSThA/mokSa prApta karate haiN| sUtra - 628 paMDita/puruSa karma-nighAta/nirjarA ke lie pravartaka vIrya ko prApta kara pUrvakRta karma ko samApta kare evaM nae karma na kre| sUtra - 629 mahAvIra anupUrva karma-raja kA (baMdha) nahIM karatA / vaha raja ke sammukha hokara karma kSaya kara jo mata hai (use prApta kara letA hai)| sUtra - 630 jo sarva sAdhuoM ko mAnya hai vaha mata niHzalya hai, usakI sAdhanA kara aneka jIva tIrNa hue athavA deva hue haiN| sUtra-631 suvrata vIra atIta meM hue haiM evaM anAgata meM bhI hoNge| ve svayaM durnibodha mArga ke anta ko pragaTa kara tIrNa ho jAte haiM / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-15 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 56 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-16- gAthA sUtra-632 bhagavAna ne kahA vaha dAnta, zuddha caitanyavAn aura deha kA visarjana karane vAlA puruSa mAhana, zramaNa, bhikSu aura nirgrantha zabda se sambodhita hotA hai / pUchA-bhadanta ! dAnta zuddha caitanyavAn Adi ko nirgrantha kyoM kahA jAtA hai? mahAmune ! vaha hameM kheN| jo sarva pApakarmoM se virata hai, preya dveSa, kalaha, Aropa, paizunya, paraparivAda, arati-rati, mAyA-mRSA evaM mithyA darzana zalya se virata, samita, sahita, sadA saMyata hai evaM jo krodhI evaM abhimAnI nahIM hai vaha mAhana kahalAtA yahA~ bhI zramaNa-anizrita evaM AzaMsA mukta hotA hai / jo AdAna, atipAta, mithyAvAda, samAgata krodha, mAna, mAyA, lobha, preya aura dveSa-isa prakAra jo-jo Atma-pradoSa ke hetu haiM usa-usa AdAna se jo pUrva meM hI prativirata hotA hai, vaha dAnta, zuddha caitanyavAn aura deha visarjaka 'zramaNa' kahalAtA hai| yahA~ bhI bhikSu-jo mana se na unnata hai na avanata, jo dAnta, zuddha caitanyavAn aura deha visarjaka hai, vividha parISahoM evaM upasargoM ko parAjita kara adhyAtmayoga evaM zuddha svarUpa meM sthita hai, sthitAtmA, vivekI aura paradaktabhojI hai vaha bhikSu' kahalAtA hai| yahA~ bhI nirgrantha-ekAkI, ekavida, buddha, srota chinna, susaMyata, susamita, susAmayika, Atma pravAda prApta, vidvAna dvividha srota paricchinna, pUjAsatkAra kA anAkAMkSI, dharmArthI, dharmavida, mokSa mArga ke lie samarpita, sama cArI, dAnta, zuddha caitanyavAn aura deha-visarjaka 'nirgrantha' kahalAtA hai / use aise hI jAno jaise maiMne bhadanta se jaanaa| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-16 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa sUtrakRt aMgasUtra-2 ke zrutaskandha-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda' muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" _ rage 57 Page 57 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka zrutaskandha-2 adhyayana-1 - puNDarIka sUtra - 633 he AyuSman ! maiMne sUnA hai-una bhagavAna ne aisA kahA thA'-isa Arhata pravacana meM pauNDarIka nAmaka eka adhyayana hai, usakA yaha artha unhoMne batAyA jaise koI puSkariNI hai, jo agAdha jala se paripUrNa hai, bahuta kIcar3a vAlI hai, bahuta pAnI hone se atyanta gaharI hai athavA bahuta-se kamaloM se yukta hai / vaha puSkariNI nAma ko sArthaka karane vAlI yA yathArtha nAma vAlI, athavA jagata meM labdhapratiSTha hai / vaha pracura puNDarIkoM se sampanna hai / vaha puSkariNI dekhane mAtra se citta ko prasanna karane vAlI, darzanIya, prazastarUpa sampanna, advitIyarUpa vAlI hai| usa puSkariNI ke deza-deza meM, tathA una-una pradezoM meM-yatra-tatra bahuta-se uttamottama pauNDarIka kahe gae haiM; jo kramazaH UMce uThe hue haiM / ve pAnI aura kIcar3a se Upara uThe hue haiM / atyanta dIptimAna haiM, raMga-rUpa meM atIva sundara haiM, sugandhita haiM, rasoM se yukta haiM, komala sparza vAle haiM, citta ko prasanna karane vAle, darzanIya, rUpasampanna evaM sundara haiM / usa puSkariNI ke ThIka bIcoMbIca eka bahuta bar3A tathA kamaloM meM zreSTha pauNDarIka kamala sthita batAyA gayA hai / vaha bhI vilakSaNa racanA se yukta hai, tathA kIcar3a aura jala se Upara uThA huA hai / vaha atyanta rucikara yA dIptimAna hai, manojJa hai, uttama sugandha se yukta hai, vilakSaNa rasoM se sampanna hai, komala sparza yukta hai, atyanta AhlAdaka darzanIya, manohara aura ati sundara hai| usa sArI puSkariNI meM jahA~-tahA~, idhara-udhara sabhI deza-pradezoM meM bahuta se uttamottama puNDarIka bhare par3e haiN| ve kramazaH utAra-car3hAva se sundara racanA se yukta haiM, yAvat advitIya sundara haiM / usa samagra puSkariNI ke ThIka bIca meM eka mahAna uttama puNDarIka batAyA gayA hai, jo kramazaH ubharA huA yAvat sabhI guNoM se suzobhita bahuta manorama hai| sUtra-634 aba koI puruSa pUrvadizA se usa puSkariNI ke pAsa Akara usa puSkariNI ke tIra para khar3A hokara usa mahAna uttama eka puNDarIka ko dekhatA hai, jo kramazaH sundara racanA se yukta yAvat bar3A hI manohara hai / isake pazcAt usa zvetakamala ko dekhakara usa puruSa ne isa prakAra kahA- maiM puruSa hU~, khedajJa hU~, kuzala hU~, paNDita, vyakta, meghAvI tathA abAla hU~ | maiM mArgastha hU~, mArga kA jJAtA hU~, mArga kI gati evaM parAkrama kA vizeSajJa huuN| maiM kamaloM meM zreSTha isa puNDarIka kamala ko bAhara nIkAla lU~gA / isa IcchA se yahA~ AyA ha~-yaha kahakara vaha puruSa usa puSkariNI meM praveza karatA hai / vaha jyoM-jyoM usa puSkariNI meM Age bar3hatA jAtA hai, tyoM-tyoM usameM adhikAdhika gaharA pAnI aura kIcar3a kA use sAmanA karanA par3atA hai / ataH vaha vyakti tIra se bhI haTa cUkA aura zreSTha puNDarIka kamala ke pAsa bhI nahIM pahuMca pAyA / vaha na isa pAra kA rahA, na usa pAra kA / apitu usa puSkariNI ke bIca meM hI gahare kIcar3a meM pha~sa kara atyanta kleza pAtA hai / yaha prathama puruSa kI kathA hai| sUtra - 635 aba dUsare puruSa kA vRttAnta batAyA jAtA hai / dUsarA puruSa dakSiNa dizA se usa puSkariNI ke pAsa Akara dakSiNa kinAre para Thahara kara usa zreSTha puNDarIka ko dekhatA hai, jo viziSTa kramabaddha racanA se yukta hai, yAvata atyanta sundara hai / vahA~ vaha usa puruSa ko dekhatA hai, jo kinAre se bahuta dUra haTa cUkA hai, aura usa pradhAna zveta-kamala taka pahu~ca nahIM pAyA hai; jo na idhara kA rahA hai, na udhara kA, balki usa puSkariNI ke bIca meM hI kIcar3a meM phaMsa gayA hai| tadanantara dakSiNa dizA se Aye hue isa dUsare puruSa ne usa pahale puruSa ke viSaya meM kahA ki-''aho ! yaha puruSa khedajJa nahIM hai, yaha akuzala hai, paNDita nahIM hai, paripakva buddhi vAlA tathA catura nahIM hai, yaha sabhI bAlaajJAnI hai / yaha satpuruSoM ke mArga meM sthita nahIM hai, na hI yaha vyakti mArgavettA hai / jisa mArga meM calakara uddezya ko prApta karatA hai, usa mArga kI gatividhi tathA parAkrama ko yaha nahIM jAnatA / jaisA ki isa vyakti ne yaha samajhA thA ki maiM bar3A khedajJa yA kSetrajJa hU~, kuzala hU~, yAvat pUrvokta vizeSatAoM se yukta hU~, maiM isa puNDarIka ko ukhAr3a kara le muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 58 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka AUMgA, kintu yaha puNDarIka isa taraha ukhAr3a kara nahIM lAyA jA sakatA jaisA ki yaha vyakti samajha rahA hai|' ''maiM khedajJa puruSa hU~, kuzala hU~, hitAhita vijJa hU~, paripakvabuddhisampanna praur3ha hU~, tathA meghAvI hU~, maiM nAdAna baccA nahIM hU~, pUrvaja Acarita mArga para sthita hU~, usa patha kA jJAtA hU~; usa mArga kI gatividhi aura parAkrama ko jAnatA hU~ | maiM avazya hI isa uttama zvetakamala ko ukhAr3a kara bAhara nikAla lAUMgA, yoM kahakara vaha dvitIya puruSa usa puSkariNI meM utara gayA / jyoM jyoM vaha Age bar3hatA gayA, tyoM-tyoM use adhikAdhika jala aura adhikAdhika kIcar3a milatA gayA / isa taraha vaha bhI kinAre se dUra haTa gayA aura usa pradhAna puNDarIka kamala ko bhI prApta na kara sakA / yoM vaha na isa pAra kA rahA aura na usa pAra kA rahA / yaha puSkariNI ke bIca meM hI kIcar3a meM pha~sa kara raha gayA aura duHkhI ho gayA / yaha dUsare puruSa kA vRttAnta hai| sUtra-636 dUsare puruSa ke pazcAt tIsarA puruSa pazcima dizA se usa puSkariNI ke pAsa Akara usake kinAre khar3A ho kara usa eka mahAna zreSTha puNDarIka kamala ko dekhatA hai, jo vizeSa racanA se yukta yAvat pUrvokta vizeSaNoM se yukta atyanta manohara hai| vaha vahA~ una donoM puruSoM ko bhI dekhatA hai, jo tIra se bhraSTa ho cUke aura usa uttama zveta kamala ko bhI nahIM sake, tathA jo na isa pAra ke rahe aura na usa pAra ke rahe, apitu puSkariNI ke adhabIca meM agAdha kIcar3a meM hI pha~sa kara duHkhI ho gae the| isake pazcAt usa tIsare puruSa ne una donoM puruSoM ke lie kahA-''aho ! ye donoM vyakti khedajJa yA kSetrajJa nahIM hai, kuzala bhI nahIM hai, na paNDita haiM yAvat jisa mArga para calakara jIva abhISTa ko siddha karatA hai, use ye nahIM jAnate / isI kAraNa ye donoM puruSa aisA mAnate the ki hama isa uttama zveta kamala ko ukhAr3a kara bAhara nIkAla lAeMge, parantu isa uttama zveta kamala ko isa prakAra ukhAr3a lAnA sarala nahIM, jitanA ki ye donoM puruSa mAnate haiM / "alabattA maiM khedajJa (kSetrajJa), kuzala, paNDita, paripakva buddhisampanna, yAvat jJAtA hU~ | maiM isa uttama zveta kamala ko bAhara nIkAla kara hI rahU~gA, maiM yaha saMkalpa karake hI yahA~ AyA huuN|'' yoM kahakara usa tIsare puruSa ne puSkariNI meM praveza kiyA aura jyoM-jyoM usane Age kadama bar3hAe, tyoM-tyoM use bahuta adhika pAnI aura adhikAdhika kIcar3a kA sAmanA karanA par3A / ataH vaha tIsarA vyakti bhI vahIM kIcar3a meM pha~sa gayA, atyanta duHkhI ho gayA / na isa pAra kA rahA aura na usa pAra kA / yaha tIsare puruSa kI kathA hai| sUtra-637 tIsare puruSa ke pazcAt cauthA puruSa uttara dizA se usa puSkariNI ke pAsa Akara, kinAre khar3A hokara usa eka mahAna zveta kamala ko dekhatA hai, jo viziSTa racanA se yukta yAvat manohara hai / tathA vaha vahA~ una tInoM puruSoM ko bhI dekhatA hai, jo tIra se bahuta dUra haTa cUke haiM aura zveta kamala taka bhI nahIM pahu~ca sake haiM apitu puSkariNI ke bIca meM hI kIcar3a meM pha~sa gae haiM / tadanantara una tInoM puruSoM ke lie usa cauthe puruSa ne isa prakAra kahA-''aho ! ye tInoM puruSa khedajJa nahIM hai, yAvat mArga kI gatividhi evaM parAkrama ke vizeSajJa nahIM hai / isI kAraNa ye loga samajhate haiM ki hama usa zreSTha puNDarIka kamala ko ukhAr3a kara le AeMge; kintu yaha uttama zveta kamala isa prakAra nahIM nIkAlA jA sakatA, jaisA ki ye loga mAna rahe haiN|' 'maiM khedajJa puruSa hU~, yAvat usa mArga kI gatividhi aura parAkrama kA vizeSajJa hU~ / maiM isa pradhAna zveta kamala ko ukhAr3a kara le AUMgA isI abhiprAya se maiM kRtasaMkalpa hokara yahA~ AyA huuN|'' yoM kahakara vaha cauthA puruSa bhI puSkariNI meM utarA aura jyoM-jyoM vaha Age bar3hatA gayA tyoM-tyoM use adhikAdhika pAnI aura adhikAdhika kIcar3a milatA gayA / vaha puruSa usa puSkariNI ke bIca meM hI bhArI kIcar3a meM pha~sa kara duHkhI ho gayA / aba na to vaha isa pAra kA rahA, na usa pAra kA / isa prakAra cauthe puruSa kA bhI vahI hAla huaa| sUtra - 638 isake pazcAt rAga-dveSa rahita, saMsAra-sAgara ke tIra yAvat mArga kI gati aura parAkrama kA vizeSajJa tathA muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 59 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka nirdoSa bhikSApAtra se nirvAha karane vAlA sAdhu kisI dizA athavA vidizA se usa puSkariNI ke pAsa Akara usake taTa para khar3A hokara usa zreSTha puNDarIka kamala ko dekhatA hai, jo atyanta vizAla yAvata manohara hai| aura vahA~ vaha bhikSu una cAroM puruSoM ko bhI dekhatA hai, jo kinAre se bahuta dUra haTa cUke haiM, aura uttama zveta kamala ko bhI nahIM pA sake haiN| jo puSkariNI ke bIca meM hI kIcar3a meM pha~sa gae haiN| isake pazcAt usa bhikSune una cAroM puruSoM ke sambandha meM isa prakAra kahA-aho ! ye cAroM vyakti khedajJa nahIM haiM, yAvat mArga kI gati evaM parAkrama se anabhijJa haiM / isI kAraNa ye loga yoM samajhane lage ki hama loga isa zreSTha zveta kamala ko nIkAla kara le jAeMge, parantu yaha uttama zveta kamala isa prakAra nahIM nIkAlA jA sakatA, jaisA ki ye loga samajhate haiN| ''maiM nirdoSa bhikSAjIvI sAdhu hU~, rAga-dveSa se rahita hU~ / maiM saMsAra sAgara ke pAra jAne kA Icchuka hU~, kSetrajJa hU~ yAvata jisa mArga se calakara sAdhaka apane abhISTa sAdhya kI prApti ke lie parAkrama karatA hai, usakA vizeSajJa hai maiM isa uttama zveta kamala ko nikAlU~gA, isI abhiprAya se yahA~ AyA huuN|'' yoM kahakara vaha sAdhu usa puSkariNI ke bhItara praveza nahIM karatA, vaha usake taTa para khar3A-khar3A hI AvAjha detA hai-'he uttama zveta kamala ! vahA~ se uThakara A jAo, A jAo!'' yoM vaha uttama puNDarIka usa puSkariNI se uThakara A jAtA hai| sUtra-639 "AyuSman zramaNoM ! tumheM maiMne yaha dRSTAnta kahA hai; isakA artha jAnanA caahie|' 'hA~, bhadanta !' kahakara sAdhu aura sAdhvI zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA aura namaskAra karake bhagavAna mahAvIra se kahate haiM-"AyuSman zramaNa bhagavAna ! Apane jo dRSTAnta batAyA usakA artha hama nahIM jAnate / '' zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una bahuta-se nirgranthoM aura nirgranthiyoM ko kahA-'AyuSman zramaNa-zramaNiyoM ! maiM isakA artha batAtA huuN| artha spaSTa karatA huuN| paryAyavAcI zabdoM dvArA use kahatA hU~, hetu aura dRSTAntoM dvArA hRdayaMgama karAtA hU~; artha, hetu aura nimitta sahita usa artha ko bAra-bAra batAtA huuN|' sUtra - 640 __ artha ko maiM kahatA hU~-"AyuSman zramaNoM ! maiMne apanI IcchA se mAnakara isa loka ko puSkariNI kahA hai| aura he AyuSman zramaNoM ! karma ko isa puSkariNI kA jala kahA hai / AyuSman zramaNoM ! kAma bhogoM ko puSkariNI kA kIcar3a kahA hai / maiMne apanI dRSTi se Arya dezoM ke manuSyoM aura janapadoM ko puSkariNI ke bahuta-se zveta kamala kahA hai / maiMne mana meM nizcita karake rAjA ko usa puSkariNI kA eka mahAna zreSTha zveta kamala kahA hai / aura maiMne anyatIrthikoM ko usa puSkariNI ke kIcar3a meM pha~se hae cAra puruSa batAyA hai / maiMne apanI buddhi se cintana karake dharma ko vaha bhikSu batAyA hai / maiMne socakara dharmatIrtha ko puSkariNI kA taTa batAyA hai / aura AyuSman zramaNoM ! maiMne apanI AtmA meM nizcita karake dharmakathA ko usa bhikSu kA vaha zabda kahA hai / AyuSman zramaNoM ! maiMne apane mana meM sthira karake nirvANa ko zreSTha puNDarIka kA puSkariNI se uThakara bAhara AnA kahA hai / ina puSkariNI Adi ko ina loka Adi ke dRSTAnta ke rUpa meM prastuta kiyA hai| sUtra - 641 isa manuSya loka meM pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa dizAoM meM utpanna kaI prakAra ke manuSya hote haiM, jaise ki-una manuSyoM meM kaIM Arya hote haiM athavA kaIM anArya hote haiM, kaIM uccagotrIya hote haiM, kaIM nIcagotrIya / unameM se koI bhImakAya hotA hai, kaIM Thigane kada ke hote haiM / koI sundara varNa vAle hote haiM, to koI bUre varNa vAle / koI surUpa hote haiM to koI kurUpa hote haiM / una manuSyoM meM koI eka rAjA hotA hai / vaha mahAna himavAn malayAcala, mandarAcala tathA mahendra parvata ke samAna sAmarthyavAna hotA hai / vaha atyanta vizuddha rAjakula ke vaMza meM janmA huA hotA hai / usake aMga rAjalakSaNoM se suzobhita hote haiM / usakI pUjA-pratiSThA aneka janoM dvArA bahumAnapUrvaka kI jAtI hai, vaha guNoM se samRddha hotA hai, vaha kSatriya hotA hai / sadA prasanna rahatA hai / rAjyAbhiSeka kiyA huA hotA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 60 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka vaha apane mAtA-pitA kA suputra hotA hai / use dayA priya hotI hai / vaha sImaMkara tathA sImaMdhara hotA hai / vaha kSemaMkara tathA kSemaMdhara hotA hai / vaha manuSyoM meM indra, janapada kA pitA, aura janapada kA purohita hotA hai / vaha apane rAjya yA rASTra kI sukha-zAMti ke lie setukara aura ketukara hotA hai / vaha manuSyoM meM zreSTha, puruSoM meM variSTha, puruSoM meM siMhasama, puruSoM meM AsIviSa sarpa samAna, puruSoM meM zreSTha puNDarIka tulya, puruSoM meM zreSTha mattagandhahastI ke samAna hotA hai / vaha atyanta dhanADhya, dIptimAna evaM prasiddha puruSa hotA hai / usake pAsa vizAla vipula bhavana, zayyA, Asana, yAna tathA vAhana kI pracuratA rahatI hai| usake koSa pracara dhana, sonA, cA~dI se bhare rahate haiN| usake yahA~ pracara dravya kI Aya hotI hai, aura vyaya bhI bahuta hotA hai / usake yahA~ se bahuta-se logoM ko paryApta mAtrA meM bhojana-pAnI diyA jAtA hai / usake yahA~ bahuta-se dAsI-dAsa, gAya, baila, bhaiMsa, bakarI Adi pazu rahate haiM / usake dhAnya kA koThAra anna se, dhana ke koza pracura dravya se aura AyadhAgAra vividha zastrAstroM se bharA rahatA hai / vaha zaktizAlI hotA hai / vaha apane zatruoM ko durbala banAe rakhatA hai / usake rAjya meM kaMTaka-coroM, vyabhicAriyoM, lUTeroM tathA upadraviyoM evaM duSToM kA nAza kara diyA jAtA hai, unakA mAnamardana kara diyA jAtA hai, unheM kucala diyA jAtA hai, unake paira ukhAr3a diye jAte haiM, jisase usakA rAjya niSkaNTaka ho jAtA hai / usake rAjya para AkramaNa karane vAle zatruoM ko naSTa kara diyA jAtA hai, unheM ukher3a diyA jAtA hai, unakA mAnamardana kara diyA jAtA hai, athavA unake paira ukhAr3a diye jAte haiM, una zatruoM ko jIta liyA jAtA hai, unheM harA diyA jAtA hai / usakA rAjya darbhikSa aura mahAmArI Adi ke bhaya se vimukta hotA hai / yahA~ se lekara jisameM svacakra-paracakra kA bhaya zAnta ho gayA hai, aise rAjya kA prazAsana-pAlana karatA huA vaha rAjA vicaraNa karatA hai|" usa rAjA kI parISada hotI hai / usake sabhAsada-ugra-ugraputra, bhoga tathA bhogaputra, ikSvAku tathA ikSvAkuputra, jJAta tathA jJAtaputra, kaurava tathA kauravaputra, subhaTa tathA subhaTaputra, brAhmaNa tathA brAhmaNaputra, licchavI tathA licchavIputra, prazAstAgaNa tathA prazAstRputra, senApati aura senApatiputra / inameM se koI eka dharma meM zraddhAlu hotA hai / usa dharma-zraddhAlu puruSa ke pAsa zramaNa yA brAhmaNa dharma prApti kI IcchA se jAne kA nizcaya karate haiM / kisI eka dharma kI zikSA dene vAle ve zramaNa aura brAhmaNa yaha nizcaya karate haiM ki hama isa dharmazraddhAlu puruSa ke samakSa apane isa dharma kI prarUpaNA kareMge / ve usa dharmazraddhAlu puruSa ke pAsa jAkara kahate haiM-he saMsArabhIru dharmapremI ! athavA bhaya se janatA ke rakSaka mahArAja ! maiM jo bhI uttama dharma kI zikSA Apa ko de rahA hU~ use hI Apa pUrvapuruSoM dvArA samyak prakAra se kathita aura suprajJapta samajheM / ' vaha dharma isa prakAra hai-pAdatala se Upara aura mastaka ke kezoM ke agrabhAga se nIce taka tathA tIrachA-camar3I taka jo zarIra hai, vahI jIva hai / yaha zarIra hI jIva kA samasta paryAya hai / isa zarIra ke jIne taka hI yaha jIva jItA rahatA hai, zarIra ke marane para yaha nahIM jItA, zarIra ke sthita rahane taka jIva sthita rahatA hai aura zarIra ke naSTa ho jAne para yaha naSTa ho jAtA hai / isalie jaba taka zarIra hai, tabhI taka yaha jIvana hai / zarIra jaba mara jAtA hai taba dUsare loga use jalAne le jAte haiM, Aga se zarIra ke jala jAne para haDDiyA~ kapota varNa kI ho jAtI hai / isake pazcAt mRta vyakti ko zmazAna bhUmi meM pahu~cAne vAle jaghanya cAra puruSa mRta zarIra ko Dhone vAlI maMcikA ko lekara apane gA~vameM lauTa Ate haiN| aisI sthitimeM yaha spaSTa ho jAtA hai ki zarIra se bhinna koI jIva nAmaka padArtha nahIM hai| jo loga yuktipUrvaka yaha pratipAdana karate haiM ki jIva pRthak hai aura zarIra pRthak hai, ve isa prakAra pRthak pRthak karake nahIM batA sakate ki-yaha AtmA dIrgha hai, yaha hrasva hai, yaha candramA ke samAna parimaNDalAkAra hai, athavA geMda kI taraha gola hai, yaha trikoNa hai, yA catuSkoNa hai, yA yaha SaTkoNa yA aSTakoNa hai, yaha Ayata hai, yaha kAlA, nIlA, lAla, pIlA yA zveta hai; yaha sugandhita hai yA durgandhita hai, yaha tikta hai yA kar3avA hai athavA kasailA, khaTTA yA mIThA hai; athavA yaha karkaza hai yA komala hai athavA bhArI hai yA halakA athavA zItala hai yA uSNa hai, snigdha hai athavA rUkSa hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 61 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka isalie jo loga jIva ko zarIra se bhinna nahIM mAnate, unakA mata hI yuktisaMgata hai| jina logoM kA yaha kathana hai ki jIva anya hai, aura zarIra anya hai, ve jIva ko upalabdha nahIM karA pAte (1) jaise ki koI vyakti myAna se talavAra ko bAhara nIkAla kara kahatA hai-yaha talavAra hai, aura yaha myAna hai / isI prakAra koI puruSa aisA nahIM hai, jo zarIra se jIva ko pRthak karake dikhalA sake ki yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai (2) jaise ki koI puruSa muMja nAmaka ghAsa ke iSikA ko bAhara nIkAla kara batalA detA hai ki yaha muMja hai, aura yaha iSikA hai / isI prakAra aisA koI upadarzaka puruSa nahIM hai, jo yaha batA sake ki yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai| (3) jaise koI puruSa mA~sa se haDDI ko alaga karake batalA detA hai ki yaha mA~sa hai aura yaha haDDI hai / isI taraha koI aisA upadarzaka puruSa nahIM hai, jo zarIra se AtmA ko alaga karake dikhalA de ki yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai| (4) jaise koI puruSa hathelI se A~bale ko bAhara nIkAla kara dikhalA detA hai ki yaha hathelI hai, aura yaha A~valA hai / isI prakAra koI aisA puruSa nahIM hai, jo zarIra se AtmA ko pRthak karake dikhA de ki yaha AtmA hai, aura yaha zarIra hai| (5) jaise koI puruSa dahIM se navanIta ko alaga nIkAla kara dikhalA detA hai ki "AyuSman ! yaha navanIta hai aura yaha dahIM hai / '' isa prakAra koI aisA puruSa nahIM hai, jo zarIra se AtmA ko pRthak karake dikhalA de ki yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai| (6) jaise koI puruSa tiloM se tela nIkAla kara pratyakSa dikhalA detA hai ki "AyuSman ! yaha tela hai aura yaha tiloM kI khalI hai," vaise koI puruSa aisA nahIM hai, jo zarIra ko AtmA se pRthak karake dikhA sake ki yaha AtmA hai, aura yaha usase bhinna zarIra hai| (7) jaise ki koI puruSa Ikha se usakA rasa nIkAla kara dikhA detA hai ki "AyuSman ! yaha Ikha kA rasa hai aura yaha usakA chilakA hai;" isI prakAra aisA koI puruSa nahIM hai jo zarIra aura AtmA ko alaga-alaga karake dikhalA de ki yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai| (8) jaise ki koI puruSa araNi kI lakar3I se Aga nIkAla kara pratyakSa dikhalA detA hai ki yaha araNi hai aura yaha Aga hai, isI prakAra koI aisA nahIM hai jo zarIra aura AtmA ko pRthak karake dikhalA de ki yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai / isalie AtmA zarIra se pRthak upalabdha nahIM hotI, yahI bAta yuktiyukta hai / isa prakAra jo pRthagAtmavAdI bArabAra pratipAdana karate haiM, ki AtmA alaga hai, zarIra alaga hai, pUrvokta kAraNoM se unakA kathana mithyA hai| isa prakAra tajjIvataccharIravAdI svayaM jIvoM kA hanana karate haiM, tathA ina jIvoM ko mAro, yaha pRthvI khoda DAlo, yaha vanaspati kATo, ise jalA do, ise pakAo, inheM lU~Ta lo yA inakA haraNa kara lo, inheM kATa do yA naSTa kara do, binA soce vicAre sahasA kara DAlo, inheM pIr3ita karo ityAdi / itanA (zarIramAtra) hI jIva hai, paraloka nahIM hai / ve zarIrAtmavAdI nahIM mAnate ki-sakriyA yA asatkriyA, sukRta yA duSkRta, kalyANa yA pApa, bhalA yA bUrA, siddhi yA asiddhi, naraka yA svarga Adi / isa prakAra ve zarIrAtmavAdI aneka prakAra ke karmasamArambha karake vividha prakAra ke kAmabhogoM kA sevana karate haiN| isa prakAra zarIra se bhinna AtmA na mAnane kI dhRSTatA karane vAle koI pravrajyA dhAraNa karake 'merA hI dharma satya hai, aisI prarUpaNA karate haiM / isa zarIrAtmavAda meM zraddhA, pratIti, ruci rakhate hue koI rAjA Adi usa zarIrAtmavAdI se kahate haiM-'he zramaNa yA brAhmaNa ! Apane hameM yaha tajjIva-taccharIravAda rUpa uttama dharma batAkara bahuta hI acchA kiyA, he AyuSman ! ataH hama ApakI pUjA karate haiM, hama azana, pAna, khAdya, svAdya athavA vastra, pAtra, muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 62 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka kambala athavA pAda-proMchana Adi ke dvArA ApakA satkAra-sammAna karate haiM / yoM kahate hue kaIM rAjA Adi unakI pUjA meM pravRtta hote haiM, aura una svamatasvIkRta rAjA Adi ko apanI pUjA-pratiSThA ke lie apane mata-siddhAnta meM dRr3ha kara dete haiN| ina zarIrAtmavAdiyoM ne pahale to vaha pratijJA kI hotI hai ki hama anagAra, akiMcana, aputra, apazu, paradatta bhojI, bhikSu evaM zramaNa baneMge, aba hama pApakarma nahIM kareMge, aisI pratijJA ke sAtha ve svayaM dIkSA grahaNa karake bhI pApakarmoM se virata nahIM hote, ve svayaM parigraha ko grahaNa karate haiM, dUsare se grahaNa karAte haiM aura parigraha grahaNa karane vAle kA anumodana karate haiM, isI prakAra ve strI tathA anya kAmabhogoM meM Asakta, gRddha, IcchA aura lAlasA se yukta, lubdha, rAga-dveSa ke vazIbhUta evaM Arta rahate haiM / ve na to apanI AtmA ko saMsAra se yA karmapAza se mukta kara pAte haiM, na ve dUsaroM ko mukta kara sakate haiM, aura na ve anya prANIyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko mukta kara sakate haiM / ve apane strI-putra, dhana dhAnya Adi pUrvasaMyoga se prabhraSTa ho cUke haiM, aura AryamArga ko nahIM pA sake haiM / ataH ve na to isa loka ke hote haiM, aura na hI para loka ke hote haiM / bIca meM kAmabhogoM meM Asakta ho jAte haiM / isa prakAra prathama puruSa tajjIva-taccharIravAdI kahA gayA hai| sUtra-642 pUrvokta prathama puruSa se bhinna dUsarA puruSa paJcamahAbhUtika kahalAtA hai / isa manuSyaloka kI pUrva Adi dizAoM meM manuSya rahate haiM / ve kramazaH nAnA rUpoM meM manuSyaloka meM utpanna hote haiM, jaise ki-koI Arya hote haiM, koI anArya / yAvat koI kurUpa Adi hote haiM / una manuSyoM meM se koI eka mahAna puruSa rAjA hotA hai / yAvat una sabhAsadoM meM se koI puruSa dharmazraddhAlu hotA hai / ve zramaNa aura mAhana usake pAsa jAne kA nizcaya karate haiM / ve kisI eka dharma kI zikSA dene vAle anyatIrthika zramaNa aura mAhana rAjA Adi se kahate haiM-''hama Apako uttama dharma kI zikSA deNge|' he bhayatrAtAo ! maiM jo bhI uttama dharma kA upadeza Apako de rahA hU~, vahI pUrvapuruSoM dvArA samyak prakAra se kathita aura suprajJapta hai|' isa jagata meM paMcamahAbhUta hI saba kucha haiM / jinase hamArI kriyA yA akriyA, sukRta athavA duSkRta, kalyANa yA pApa, acchA yA bUrA, siddhi yA asiddhi, narakagati yA naraka ke atirikta anya gati; adhika kahA~ taka kaheM, tinake se hilane jaisI kriyA bhI hotI hai| usa bhUta-samavAya ko pRthak-pRthak nAma se jAnanA / pRthvI eka mahAbhUta hai, jala dUsarA mahAbhUta hai, teja tIsarA mahAbhUta hai, vAyu cauthA mahAbhUta hai aura AkAza pA~cavA mahAbhUta hai / ye pA~ca mahAbhUta nirmita nahIM haiM, na hI ye nirmApita haiM, ye kRta nahIM hai, na hI ye kRtrima haiM, aura na ye apanI utpatti ke lie kisI kI apekSA rakhate haiM / ye pA~coM mahAbhUta Adi evaM anta rahita haiM tathA avazya kArya karane vAle haiM / inheM pravRtta karane vAlA dUsarA padArtha nahIM hai, ye svataMtra evaM zAzvata hai| koI paMcamahAbhUta aura chaThe AtmA ko mAnate haiM / kahate haiM ki sat kA vinAza nahIM hotA aura asat kI utpatti nahIM hotii|' itanA hI jIvakAya hai, itanA hI astikAya hai, itanA hI samagra jIvaloka hai / ye paMcamahAbhUta hI loka ke pramukha kAraNa haiM, yahA~ taka ki tRNa kA kampana bhI ina paMcamahAbhUtoM ke kAraNa hotA hai / '' (isa dRSTi se) svayaM kharIdatA haA, dUsare se kharIda karAtA haA, evaM prANiyoM kA svayaM ghAta karatA haA tathA dUsare se ghAta karAtA huA, svayaM pakAtA aura dUsaroM se pakavAtA huA, yahA~ taka ki kisI puruSa ko kharIda kara ghAta karane vAlA puruSa bhI doSa kA bhAgI nahIM hotA kyoMki ina saba kAryoM meM koI doSa nahIM hai, yaha samajha lo / ' ve kriyA se lekara naraka se bhinna gati taka ke padArthoM ko nahIM mAnate / ve nAnA prakAra ke sAvadha kAryoM ke dvArA kAmabhogoM kI prApti ke lie sadA Arambha-samArambha meM pravRtta rahate haiM / ataH ve anArya, tathA viparIta vicAra vAle haiM / ina paMcamahAbhUtavAdiyoM ke dharma meM zraddhA rakhane vAle evaM inake dharma ko satya mAnane vAle rAjA Adi inakI jA-prazaMsA tathA Adara satkAra karate haiM, viSayabhoga-sAmagrI inheM bheMTa karate haiM / isa prakAra sAvadya anuSThAna meM bhI muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 63 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adharma na mAnane vAle ve paMcamahAbhUtavAdI strI sambandhI kAmabhogoM meM mUrchita hokara na to ihaloka ke rahate haiM aura na hI paraloka ke / ubhayabhraSTa hokara bIca meM hI kAmabhogoM meM pha~sa kara kaSTa pAte haiM / yaha dUsarA puruSa pAJcamahAbhUtika kahA gayA hai| sUtra - 643 tIsarA puruSa IzvarakAraNika' kahalAtA hai / isa manuSyaloka meM pUrva Adi dizAoM meM kaIM manuSya hote haiM, jo kramazaH isa loka meM utpanna haiM / jaise ki unameM se koI Arya hote haiM, koI anArya ityAdi / unameM koI eka zreSTha puruSa mahAna rAjA hotA hai, ityAdi pUrvavat / ina puruSoM meM se koI eka dharmazraddhAlu hotA hai / usa dharmazraddhAlu ke pAsa jAne kA tathAkathita zramaNa aura brAhmaNa nizcaya karate haiM | ve usake pAsa jAkara kahate haiM-he bhayatrAtA mahArAja! maiM Apako saccA dharma sanAtA hU~, jo pUrvaparuSoM dvArA kathita evaM saprajJapta hai, yAvata Apa use hI satya samajheM / isa jagata meM jitane bhI cetana-acetana dharma haiM, ve saba puruSAdika haiM-Izvara yA AtmA Adi kAraNa haiM; ve saba puruSottarikta haiM-Izvara yA AtmA hI saba padArthoM kA kArya hai, athavA saMhArakartA hai, sabhI padArtha Izvara dvArA praNIta haiM, Izvara se hI utpanna haiM, Izvara dvArA prakAzita haiM, Izvara ke anugAmI haiM, Izvara kA AdhAra lekara Tike hue haiN| jaise kisI prANI ke zarIra meM huA phor3A zarIra se hI utpanna hotA hai, bar3hatA hai, anugAmI banatA hai aura zarIra kA hI AdhAra lekara TikatA hai, isI taraha sabhI dharma Izvara se hI utpanna hote haiM, vRddhigata hote haiM, anugAmI haiM, Izvara kA AdhAra lekara hI sthita rahate haiM / jaise arati zarIra se hI utpanna hotI hai, bar3hatI hai, anugAminI banatI hai, aura zarIra ko hI pIr3ita karatI huI rahatI hai, isI taraha samasta padArtha Izvara se hI utpanna, vRddhigata aura usIke Azraya se sthita haiM / jaise valmIka pRthvI se utpanna hotA hai, bar3hatA hai, anugAmI hai tathA pRthvI kA hI Azraya lekara rahatA hai, vaise hI samasta padArtha bhI Izvara se hI utpanna hokara usImeM lIna hokara rahate haiN| jaise koI vRkSa miTTI se hI utpanna hotA hai, saMvarddhana hotA hai, anugAmI banatA hai aura miTTI meM hI vyApta hokara rahatA hai, vaise hI sabhI padArtha Izvara se utpanna, saMvarddhita aura anugAmamika hote haiM aura anta meM usImeM vyApta hokara rahate haiM / jaise puSkariNI pRthvI se utpanna hotI hai, aura yAvat pRthvI meM hI lIna hokara rahatI hai, vaise hI sabhI padArtha Izvara se utpanna hote haiM aura usImeM hI lIna hokara rahate haiN| jaise koI jala kA puSkara ho, vaha jala se hI utpanna hotA hai yAvat jala ko hI vyApta karake rahatA hai, vaise hI sabhI padArtha Izvara se utpanna saMvarddhita evaM anugAmI hokara usImeM vilIna hokara rahate haiM / jaise koI pAnI kA badabada pAnI se utpanna hotA hai, yAvata anta meM pAnI meM hI vilIna ho jAtA hai, vaise hI sabhI padArtha Izvara se utpanna hote haiM aura anta meM usImeM vyApta hokara rahate haiN| yaha jo zramaNoM-nirgranthoM dvArA kahA huA, racA huA yA prakaTa kiyA huA dvAdazAGga gaNipiTaka hai, jaise ki-AcArAMga, sUtrakRtAMga se lekara dRSTivAda taka, yaha saba mithyA hai, yaha tathya nahIM hai aura na hI yaha yathAtathya hai, yaha jo hamArA (IzvarakartRtvavAda hai) yaha satya hai, tathya hai, yathAtathya hai / isa prakAra ve aisI saMjJA rakhate haiM; ve apane ziSyoM ke samakSa tathA sabhA meM bhI ve isI mAnyatA se sambandhita yuktiyA~ matAgrahapUrvaka upasthita karate haiM / jaise pakSI piMjare ko nahIM tor3a sakatA vaise hI apane Izvara-kartRtvavAda ko atyantAgraha ke kAraNa nahIM chor3a sakate, ataH isa mata ke svIkAra karane se utpanna duHkha ko nahIM tor3a sakate / ve nAnA prakAra ke pApakarmayukta anuSThAnoM ke dvArA kAmabhogoM ke upabhoga ke lie aneka prakAra ke kAmabhogoM kA Arambha karate haiM / ve anArya haiM, ve viparIta mArga ko svIkAra kiye hue haiM / isa prakAra ke IzvarakartRtvavAda meM zraddhApratIti rakhane vAle ve dharmazraddhAlu rAjA Adi una mataprarUpaka sAdhakoM kI pUjA-bhakti karate haiM, ityAdi ve ubhayabhraSTa loga bIca meM hI kAmabhogoM meM pha~sa kara duHkha pAte haiN| yaha tIsare IzvarakAraNavAdI kA svarUpa kahA gayA hai| sUtra-644 aba niyativAdI nAmaka cauthe puruSa kA varNana kiyA gayA hai / isa manuSyaloka meM pUrvAdi dizAoM ke varNana muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 64 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka se yAvat prathama puruSokta pATha ke samAna jAnanA / pUrvokta rAjA aura usake sabhAsadoM meM se koI puruSa dharmazraddhAlu hotA hai / use dharmazraddhAlu jAna kara usake nikaTa jAne kA zramaNa aura brAhmaNa nizcaya karate haiM / yAvat ve usake pAsa jAkara kahate haiM-''maiM Apako pUrvapuruSakathita aura suprajJapta dharma kA upadeza karatA huuN|'' isa loka meM do prakAra ke puruSa hote haiM-ekapuruSa kriyA kA kathana karatA hai, dUsarA kriyA kA kathana nahIM karatA / ve donoM hI niyati ke adhIna hone se samAna haiM, tathA ve donoM eka hI artha vAle aura eka hI kAraNa (niyativAda) ko prApta haiN| ye donoM hI ajJAnI haiM, apane sukha duHkha ke kAraNabhUta kAla, karma tathA Izvara Adi ko mAnate hue yaha samajhate haiM ki maiM jo kucha bhI duHkha pA rahA hU~, zoka kara rahA hU~, duHkha se AtmanindA kara rahA hU~, yA zArIrika bala kA nAza kara rahA hU~, pIr3A pA rahA hU~, yA saMtapta ho rahA hU~, vaha saba mere hI kiye hue karma haiM, tathA dUsarA jo duHkha pAtA hai, zoka karatA hai, AtmanindA karatA hai, zArIrika bala kA kSaya karatA hai, pIDita hotA hai yA sa vaha saba usake dvArA kiye hue karma haiM / isa kAraNa vaha ajJajIva svanimittaka tathA paranimittaka sukhaduHkhAdi ko apane tathA dUsare ke dvArA kata karmaphala samajhatA hai, parantu ekamAtra niyati ko hI samasta padArthoM kA kAraNa mAnane vAlA puruSa to yaha samajhatA hai ki 'maiM jo kucha duHkha bhogatA hU~, zokamagna hotA hU~ yA saMtapta hotA hU~, ve saba mere kiye hue karma nahIM hai, tathA dUsarA puruSa jo duHkha pAtA hai, zoka Adi se saMtapta-pIr3ita hotA hai, vaha bhI usake dvArA kRtakarmoM kA phala nahIM hai, isa prakAra vaha buddhimAna puruSa apane yA dUsare ke nimitta se prApta hue duHkha Adi ko yoM mAnatA hai ki ye saba niyatikRta haiM, kisI dUsare ke kAraNa se nhiiN| ataH maiM kahatA hU~ ki pUrva Adi dizAoM meM rahane vAle jo trasa evaM sthAvara prANI haiM, ve saba niyati ke prabhAva se hI audArika Adi zarIra kI racanA ko prApta karate haiM, ve niyati ke kAraNa hI bAlya, yuvA aura vRddha avasthA ko prApta karate haiM, ve niyativazAt hI zarIra se pRthak hote haiM, kAnA, kubar3A Adi nAnA prakAra kI dazAoM ko prApta karate haiM, niyati kA Azraya lekara hI nAnA prakAra ke sukha-duHkhoM ko prApta karate haiN| isa prakAra niyati ko hI samasta acche bUre kAryoM kA kAraNa mAnane kI kalpanA karake niyativAdI Age kahI jAne vAlI bAtoM ko nahIM mAnate-kriyA, akriyA se lekara prathama sUtrokta naraka aura naraka se atirikta gati taka ke padArtha / isa prakAra ve niyativAda ke cakra meM par3e hue loga nAnA prakAra ke sAvadyakarmoM kA anuSThAna karake kAmabhogoM kA upabhoga karate haiM, isI kAraNa ve anArya haiM, ve bhrama meM par3e haiN| ve na to isa loka ke hote haiM aura na paraloka ke apita kAmabhogoM meM pha~sakara kaSTa bhogate haiN| isa prakAra ye pUrvokta cAra puruSa bhinna-bhinna buddhi vAle, vibhinna abhiprAya vAle, vibhinna zIla vAle, pRthak pRthak dRSTi vAle, nAnA ruci vAle, alaga-alaga Arambha dharmAnuSThAna vAle tathA vibhinna adhyavasAya vAle haiM / inhoMne pUrvasaMyogoM ko to chor3a diyA, kintu AryamArga ko abhI taka pAyA nahIM hai / isa kAraNa ve na to isa loka ke rahate haiM aura na hI paraloka ke hote haiM, kintu bIca meM hI kAmabhogoM meM grasta hokara kaSTa pAte haiN| sUtra - 645 maiM aisA kahatA hU~ ki pUrva Adi cAroM dizAoM meM nAnA prakAra ke manuSya nivAsa karate haiM, jaise ki koI Arya hote haiM, koI anArya hote haiM, yAvat koI kurUpa / unake pAsa kheta aura makAna Adi hote haiM, unake apane jana tathA janapada parigRhIta hote haiM, jaise ki kisI kA parigraha thor3A aura kisI kA adhika / inameM se koI puruSa pUrvokta kuloM meM janma lekara viSaya-bhogoM kI Asakti chor3akara bhikSAvRtti dhAraNa karane ke lie udyata hote haiM / kaI vidyamAna jJAtijana, ajJAtijana tathA upakaraNa ko chor3akara bhikSAvRtti dhAraNa karane ke lie samudyata hote haiM, athavA kaIM avidyamAna jJAtijana, ajJAtijana evaM upakaraNa kA tyAga karake bhikSAvRtti dhAraNa karane ke lie samudyata hote haiM / jo vidyamAna athavA avidyamAna jJAtijana, ajJAtijana evaM upakaraNa kA tyAga karake bhikSAcaryA ke lie samutthita hote haiM, ina donoM prakAra ke hI sAdhakoM ko pahale se hI yaha jJAta hotA hai ki isa loka meM puruSagaNa apane se bhinna vastuoM ko uddezya karake jhUThamUTha hI aisA mAnate haiM ki ye merI hai, mere upabhoga meM AeMgI, jaise ki yaha muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 65 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka kheta merA hai, yaha makAna merA hai, yaha cA~dI merI hai, yaha sonA merA hai, yaha dhana-dhAnya merA hai, yaha kA~se ke bartana mere haiM, yaha bahumUlya vastra yA loha Adi dhAtu merA hai, yaha pracura dhana yaha bahuta-sA kanaka, ye ratna, maNi, motI, zaMkhazilA, pravAla, raktaratna, padmarAga Adi uttamottama maNiyA~ aura paitrika nakada dhana, mere haiM, ye vINA, veNu Adi vAdya mere haiM, ye sundara aura rUpavAn padArtha mere haiM, ye sugandhita padArtha mere haiM, ye uttamottama svAdiSTa evaM sarasa khAdya padArtha mere haiM, ye komala-komala sparza vAle gadde, tozaka Adi padArtha mere haiM / ye pUrvokta padArtha-samUha mere kAmabhoga ke sAdhana haiM, maiM inakA yogakSema karane vAlA hU~, athavA upabhoga karane meM samartha huuN| vaha meghAvI sAdhaka svayaM pahale se hI yaha bhalIbhA~ti jAna le ki "isa saMsAra meM jaba mujhe koI rAga yA AtaMka utpanna hotA hai, jo ki mujhe iSTa nahIM hai, kAnta nahIM hai, priya nahIM hai, azubha hai, amanojJa hai, adhika pIr3AkArI hai, duHkharUpa hai, bhaya kA anta karane vAle mere dhanadhAnya Adi kAmabhogoM ! mere isa aniSTa, akAnta, azubha, amanojJa, atIva duHkhada, duHkharUpa yA asukharUpa roga, AtaMka Adi ko tuma bA~Ta kara le lo; kyoMki maiM isa pIr3A, roga yA AtaMka se bahuta duHkhI ho rahA hU~, maiM cintA yA zoka se vyAkula hU~, inake kAraNa maiM bahuta cintAgrasta hU~, maiM atyanta pIr3ita hU~, maiM bahuta hI vedanA pA rahA hU~, yA atisaMtapta hU~ | ataH tuma saba mujhe isa aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amanojJa, avamAnya, duHkharUpa yA asukharUpa mere kisI eka duHkha se yA rogAMtaka se mujhe mukta karA do / to ve padArtha ukta prArthanA sUna kara duHkhAdi se mukta karA de, aisA kabhI nahIM hotaa| isa saMsAra meM vAstava meM, kAmabhoga duHkha se pIr3ita usa vyakti kI rakSA karane yA zaraNa dene meM samartha nahIM hote / ina kAmabhogoM kA upabhoktA kisI samaya to pahale se hI svayaM ina kAmabhoga padArthoM ko chor3a detA hai, athavA kisI samaya puruSa ko kAmabhoga pahale hI chor3a dete haiM / isalie ye kAmabhoga mere se bhinna haiM, maiM inase bhinna hU~ | phira hama kyoM apane se bhinna ina kAmabhogoM meM mUrcchita-Asakta hoM / isa prakAra ina sabakA aisA svarUpa jAnakara hama ina kAmabhogoM kA parityAga kara deMge / buddhimAna sAdhaka jAna le, ye saba kAmabhogAdi padArtha bahiraMga haiM, merI AtmA se bhinna haiM / inase to mere nikaTatara ye jJAtijana haiM jaise ki ''yaha merI mAtA hai, mere pitA haiM, merA bhAI hai, merI bahana hai, merI patnI hai, mere putra haiM, merI putrI hai, ye mere dAsa haiM, yaha merA nAtI hai, merI putra-vadhU hai, merA mitra hai, ye mere pahale aura pIche ke svajana evaM paricita sambandhI hai| ye mere jJAtijana hai, aura maiM bhI inakA AtmIyajana huuN| buddhimAna sAdhaka ko svayaM pahale se hI samyak prakAra se jAna lenA cAhie ki isa loka meM mujhe kisI prakAra kA koI duHkha yA roga-AtaMka paidA hone para maiM apane jJAtijanoM se prArthanA karU~ ki he bhaya kA anta karane vAle jJAtijanoM ! mere isa aniSTa, apriya yAvat duHkharUpa yA asukharUpa duHkha yA rogAMtaka ko Apa loga barAbara bA~Ta le, tAki maiM isa duHkha se duHkhita, cintita yAvat atisaMtapta na hoUM | Apa saba mujhe isa a utpIr3aka duHkha yA rogAMtaka se mukta karA deM / isa para ve jJAtijana mere duHkha aura rogAMtaka ko bA~Ta kara le le, yA mujhe isa duHkha yA rogAMtaka se mukta karA de, aisA kadApi nahIM hotA / athavA bhaya se merI rakSA karane vAle una mere jJAtijanoM ko hI koI duHkha yA roga utpanna ho jAe, jo aniSTa, apriya yAvat asukhakara ho, to maiM una bhayatrAtA jJAtijanoM ke aniSTa, yAvat duHkha yA rogAMtaka ko bA~Ta kara le lU~, tAki ve mere jJAtijana duHkha na pAe yAvat ve atisaMtapta na hoM, tathA maiM unake kisI aniSTa yAvat duHkha yA rogAMtaka se mukta kara dUM, aisA bhI kadApi nahIM hotA / (kyoMki) dUsare ke duHkha ko dUsarA vyakti bA~Ta kara nahIM le sakatA / dUsare ke dvArA kRta karma kA phala dUsarA nahIM bhoga sakatA / pratyeka prANI akelA hI janmatA hai, akelA hI maratA hai, pratyeka vyakti akelA hI tyAga karatA hai, akelA hI upabhoga yA svIkAra karatA hai, pratyeka vyakti akelA hI jhaMjhA Adi kaSAyoM ko grahaNa karatA hai, akelA hI padArthoM kA parijJAna karatA hai, pratyeka vyakti akelA hI manana-cintana karatA hai, pratyeka vyakti akelA hI vidvAna hotA hai, pratyeka vyakti apane-apane sukha-duHkha kA vedana karatA hai / ataH pUrvokta prakAra se manuSya ke pahale chor3a detA hai / ataH 'jJAtijanasaMyoga mere se bhinna hai, maiM bhI jJAtijanasaMyoga se bhinna huuN|' taba phira apane se pRthak isa jJAtijanasaMyogameM kyoM Asakta hoM? yaha bhalIbhA~ti jAnakara aba hama jJAtisaMyoga kA parityAga kara deNge| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 66 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka parantu meghAvI sAdhaka ko yaha nizcita rUpa se jAna lenA cAhie ki jJAtijanasaMyoga to bAhya vastu hai hI, inase bhI nikaTatara sambandhI ye saba haiM, jina para prANI mamatva karatA hai, jaise ki-ye mere hAtha haiM, ye mere paira haiM, ye merI bA~heM haiM, ye merI jA~ haiM, yaha merA mastaka hai, yaha merA zIla hai, isI taraha merI Ayu, merA bala, merA varNa, merI camar3I, merI chAyA, mere kAna, mere netra, merI nAsikA, merI jihvA, merI sparzendriya, isa prakAra prANI 'merA merA' karatA hai / Ayu adhika hone para ye saba jIrNa-zIrNa ho jAte haiM / jaise ki Ayu se, bala se, varNa se, tvacA se, kAna se tathA sparzendriyaparyanta sabhI zarIra sambandhI padArthoM se kSINa-hIna ho jAtA hai / usakI sughaTita dRr3ha sandhiyA~ DhIlI ho jAtI hai, usake zarIra kI camar3I sikur3a kara nasoM ke jAla se veSTita ho jAtI hai / usake kAle keza sapheda ho jAte haiM, yaha jo AhAra se upacita audArika zarIra hai, vaha bhI kramazaH avadhi pUrNa hone para chor3a denA par3egA / yaha jAna kara bhikSAcaryA svIkAra karane hetu pravrajyA ke lie samudyata sAdhu loka ko donoM prakAra se jAna le, jaise ki-loka jIvarUpa hai aura ajIvarUpa hai, tathA trasarUpa hai aura sthAvararUpa hai| sUtra- 646 isa loka meM gRhastha Arambha aura parigraha se yukta hote haiM, kaIM zramaNa aura brAhmaNa bhI Arambha aura parigraha se yukta hote haiM, ve gRhastha tathA zramaNa aura brAhmaNa ina trasa aura sthAvara prANiyoM kA svayaM Arambha karate haiM, dUsare ke dvArA bhI Arambha karAte haiM aura Arambha karate hue anya vyakti ko acchA mAnate-anumodana karate haiM / isa jagata meM gRhastha tathA kaIM zramaNa evaM mAhana bhI Arambha aura parigraha se yukta hote haiM / ye gRhastha tathA zramaNa aura mAhana sacitta aura acitta donoM prakAra ke kAmabhogoM ko svayaM grahaNa karate haiM, dUsare se bhI grahaNa karAte haiM tathA grahaNa karate hue kA anumodana karate haiN| isa jagata meM gRhastha Arambha aura parigraha se yukta hote haiM, kaIM zramaNa aura brAhmaNa bhI Arambha parigraha se yukta hote haiM / maiM Arambha aura parigraha se rahita hU~ | jo gRhastha haiM, ve Arambha aura parigraha-sahita haiM hI, koI-koI zramaNa tathA mAhana bhI Arambha-parigraha meM lipta haiM / ataH Arambha-parigraha yukta pUrvokta gRhastha varga evaM zramaNa-mAhanoM ke Azraya se maiM brahmacarya kA AcaraNa karU~gA / (prazna-) Arambha-parigraha-sahita rahane vAle gRhasthavarga aura katipaya zramaNa-brAhmaNoM ke nizrAya meM hI jaba rahanA hai, taba phira inakA tyAga karane kA kyA kAraNa hai ? (uttara-) gRhastha jaise pahale Arambha-parigraha-sahita hote haiM, vaise pIche bhI hote haiM, evaM koI-koI zramaNa mAhana pravrajyA dhAraNa karane se pUrva Arambha-parigrahayukta hote haiM, bAda meM bhI lipta rahate haiM / ye loga sAvadha Arambha parigraha se nivRtta nahIM hai, ataH zuddha saMyama kA AcaraNa karane ke lie, zarIra TikAne ke lie inakA Azraya lenA anucita nahIM hai| Arambha-parigraha se yukta rahane vAle jo gRhastha haiM, tathA jo sArambha saparigraha zramaNa-mAhana haiM, ve ina donoM prakAra kI kriyAoM se yA rAga aura dveSa se athavA pahale aura pIche yA svataH aura parataH pApakarma karate rahate haiM / aisA jAnakara sAdhu Arambha aura parigraha athavA rAga aura dveSa donoM ke anta se inase adRzyamAna ho isa prakAra saMyama meM pravRtti kare / isalie maiM kahatA hU~-pUrva Adi dizAoM se AyA huA jo bhikSu Arambha-parigraha se rahita hai, vahI karma ke rahasya ko jAnatA hai, isa prakAra vaha karma bandhana se rahita hotA hai tathA vahI karmoM kA anta karane vAlA hotA hai, yaha zrI tIrthaMkaradeva ne kahA hai| sUtra - 647 sarvajJa bhagavAna tIrthaMkara deva ne SaTjIvanikAyoM ko karmabandha ke hetu batAe haiM / jaise ki-pRthvIkAya se lekara trasakAya taka / jaise koI vyakti mujhe DaMDe se, haDDI se, mukke se, Dhele yA paththara se, athavA ghar3e ke phUTe hue ThIkare Adi se mAratA hai, athavA cAbuka Adi se pITatA hai, athavA aMgulI dikhAkara dhamakAtA hai, yA DA~TatA hai, athavA tAr3ana karatA hai, yA satAtA hai, athavA kleza, udvigna, yA upadrava karatA hai, yA DarAtA hai, to mujhe duHkha hotA hai, yahA~ taka ki merA eka roma bhI ukhAr3atA hai to mujhe mArane jaisA duHkha aura bhaya kA anubhava hotA hai / isI taraha sabhI jIva, sabhI bhUta, samasta prANI aura sarva satva, DaMDe, mukke, haDDI, cAbuka yAvat udvigna kiye jAne se, yahA~ muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 67 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka taka ki eka roma mAtra ke ukhAr3e jAne se ve mRtyu kA-sA kaSTa evaM bhaya mahasUsa karate haiM / aisA jAnakara samasta prANa, bhUta, jIva aura satva ki hiMsA nahIM karanI cAhie, unheM balAt apanI AjJA kA pAlana nahIM karAnA cAhie, na unheM balAt pakar3akara yA dAsa-dAsI Adi ke rUpa meM kharIda kara rakhanA cAhie, na hI kisI prakAra kA saMtApa denA cAhie aura na unheM udvigna karanA caahie| isalie maiM kahatA hU~-bhUtakAla meM jo bhI arhanta ho cUke, vartamAna meM jo bhI tIrthaMkara haiM, tathA jo bhI bhaviSya meM hoMge; ve sabhI arhanta bhagavAna aisA hI upadeza dete haiM; aisA hI kahate haiM, aisA hI batAte haiM, aura aisI hI prarUpaNA karate haiM ki kisI bhI prANI, bhUta, jIva aura satva kI hiMsA nahIM karanI cAhie, na hI balAt unase AjJA pAlana karAnA cAhie, na unheM balAt dAsa-dAsI Adi ke rUpa meM pakar3akara yA kharIdakara rakhanA cAhie, na unheM paritApa denA cAhie aura na unheM udvigna karanA cAhie / yahI dharma dhruva hai, nitya hai, zAzvata hai / samasta loka ko kevala-jJAna ke prakAza meM jAnakara jIvoM ke kheda ko yA kSetra ko jAnane vAle zrI tIrthaMkaroM ne isa dharma kA pratipAdana kiyA hai| isa prakAra vaha bhikSu prANAtipAta se lekara parigraha-paryanta pA~coM AzravoM se virata ho, dA~toM ko sApha na kare, A~khoM meM aMjana na lagAe, vamana na kare, tathA apane vastroM yA AvAsasthAna ko sugandhita na kare aura dhUmrapAna na kre| vaha bhikSa sAvadha kriyAoM se rahita, jIvoM kA ahiMsaka, krodharahita, nirmAnI, amAyI, nirlobhI, upazAnta evaM parinivRtta hokara rhe| vaha apanI kriyA se ihaloka-paraloka meM kAma-bhogoM kI prApti kI AkAMkSA na kare, (jaise ki)-yaha jo jJAna maiMne jAnA-dekhA hai, sUnA hai athavA manana kiyA hai, evaM viziSTa rUpa se abhyasta kiyA hai, tathA yaha jo maine tapa, niyama, brahmacarya Adi cAritra kA samyak AcaraNa kiyA hai, evaM mokSayAtrA kA tathA zarIra-nirvAha ke lie alpa mAtrA meM zuddha AhAra grahaNarUpa dharma kA pAlana kiyA hai, ina saba sukAryoM ke phalasvarUpa yahA~ se zarIra chor3ane ke pazcAt paraloka meM maiM deva ho jAUM, samasta kAmabhoga mere adhIna ho jAeM, maiM aNimA Adi siddhiyoM se yukta ho jAUM, evaM saba duHkhoM tathA azubhakarmoM se rahita ho jAUM; kyoMki viziSTa tapazcaryA Adi ke hote hue bhI kabhI aNimAdi siddhi prApta ho jAtI hai, kabhI nahIM bhI hotii| jo bhikSu manojJa zabdoM, rUpoM, gandhoM, rasoM, evaM komala sparzoM se amUrcchita rahatA hai, tathA krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, saMyama meM arati, asaMyama meM rati, mAyAmRSA evaM mithyA-darzana rUpa zalya se virata rahatA hai| isa kAraNa se vaha bhikSa mahAna karmoM ke AdAna se rahita ho jAtA hai, vaha susaMyama meM udyata ho jAtA hai, tathA pApoM se virata ho jAtA hai| jo ye trasa aura sthAvara prANI haiM, unakA vaha bhikSu svayaM samArambha nahIM karatA, na vaha dUsaroM se samArambha karAtA hai, aura na hI samArambha karate hue vyakti kA anumodana karatA hai / isa kAraNa se vaha sAdhu mahAna karmoM ke AdAna se mukta ho jAtA hai, zuddha saMyama meM udyata rahatA hai tathA pApakarmoM se nivRtta ho jAtA hai / jo ye sacitta yA acitta kAmabhoga haiM, vaha bhikSu svayaM unakA parigraha nahIM karatA, na dUsaroM se parigraha karAtA hai, aura na hI unakA parigraha karane vAle vyakti kA anumodana karatA hai / isa kAraNa se vaha bhikSu mahAna karmoM ke AdAna se mukta ho jAtA hai yAvat pApakarmoM se virata ho jAtA hai| jo yaha sAmparAyika karma-bandha kiyA jAtA hai, use bhI vaha bhikSu svayaM nahIM karatA, na dUsaroM se karAtA hai, aura na hI sAmparAyika karma-bandhana karate hue vyakti kA anumodana karatA hai / isa kAraNa vaha bhikSu mahAna karmoM ke bandhana se mukta ho jAtA hai, vaha zuddha saMyama meM rata aura pApoM se virata rahatA hai / yadi vaha bhikSu yaha jAna jAe ki amuka zrAvaka ne kisI niSparigraha sAdharmika sAdhu ko dAna dene ke uddezya se prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kA Arambha karake AhAra banAyA hai, kharIdA hai, udhAra liyA hai, balAt chIna kara liyA hai, svAmI se pUche binA hI le liyA hai, sAdhu ke sammukha lAyA huA hai, sAdhu ke nimitta se banAyA huA hai, to aisA sadoSa AhAra vaha na le / kadAcit bhUla se aisA sadoSa AhAra le liyA ho to svayaM usakA sevana na kare, dUsare sAdhuoM ko bhI vaha AhAra na muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 68 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka khilAe, aura na aisA sadoSa AhAra-sevana karane vAle ko acchA samajhe / isa prakAra ke sadoSa AhAratyAga se vaha bhikSu mahAna karmoM ke bandhana se dUra rahatA hai yAvat pApakarmoM se virata rahatA hai| __ yadi sAdhu yaha jAna jAe ki gRhastha ne jinake lie AhAra banAyA hai ve sAdhu nahIM, apitu dUsare haiM; jaise ki gRhastha ne apane putroM ke lie athavA putriyoM, putravadhUoM ke lie, dhAya ke lie, jJAtijanoM ke lie, rAjanyoM, dAsa, dAsI, karmakara, karmakarI tathA atithi ke lie, yA kisI dUsare sthAna para bhejane ke lie yA rAtri meM khAne ke lie athavA prAtaH nAzte ke lie AhAra banAyA hai, athavA isa loka meM jo dUsare manuSya haiM, unako bhojana dene ke lie usane AhAra kA apane pAsa saMcaya kiyA hai; aisI sthiti meM sAdhu dUsare ke dvArA dUsaroM ke lie banAye hue tathA udgama, utpAda aura eSaNA doSa se rahita zuddha evaM agni Adi zastra dvArA pariNata hone se prAsuka bane hue evaM agni Adi zastroM dvArA nirjIva kiye hue ahiMsaka tathA eSaNA se prApta, tathA sAdhu ke veSamAtra se prApta, sAmudAyika bhikSA se prApta, gItArtha ke dvArA grAhya kAraNa se sAdhu ke lie grAhya pramANopeta, evaM gAr3I ko calAne ke lie sakI dhUrI meM diye jAne vAle tela tathA ghAva para lagAye gae lepa ke samAna kevala saMyamayAtrA ke nirvAhArtha grAhya AhAra kA bila meM praveza karate hae sA~pa ke samAna svAda liye binA hI sevana kare / jaise ki vaha bhikSu annakAla meM anna kA, pAnakAla meM pAna kA, vastrakAla meM vastra kA, makAna samaya meM makAna kA, zayanakAla meM zayyA kA grahaNa evaM sevana karatA hai| vaha bhikSu mAtrA evaM vidhi kA jJAtA hokara kisI dizA yA anudizA meM pahu~cakara, dharma kA vyAkhyAna kare, vibhAga karake pratipAdana kare, dharma ke phala kA kIrtana kare / sAdhu upasthita athavA anupasthita zrotAoM ko dharma kA pratipAdana kare / sAdhu ke lie virati, upazama, nirvANa, zauca, Arjava, mArdava, lAghava tathA samasta prANI, bhUta, jIva aura satva ke prati ahiMsA Adi dharmoM ke anurUpa viziSTa cintana karake dharmopadeza de / dharmopadeza karatA huA sAdhu anna ke lie, pAna ke lie, sundara vastra-prApti ke lie, sundara AvAsasthAna ke lie, viziSTa zayanIya padArthoM kI prApti ke lie dharmopadeza na kare, tathA dUsare vividha prakAra ke kAmabhogoM kI prApti ke lie dharma kathA na kare / prasannatA se dharmopadeza kare / karmoM kI nirjarA ke uddezya ke sivAya anya kisI bhI phalAkAMkSA se dharmopadeza na kare isa jagata meM usa bhikSu se dharma ko sUnakara, usa para vicAra karake samyak rUpa se utthita vIra puruSa hI isa Arhata dharma meM upasthita hote haiM / jo vIra sAdhaka usa bhikSu se dharma ko sUna-samajha kara samyak prakAra se munidharma kA ke lie udyata hote hae isa dharma meM dIkSita hote haiM, ve sarvopagata ho jAte haiM, ve sarvoparata ho jAte haiM, ve sarvopazAnta ho jAte haiM, evaM ve samasta karmakSaya karake parinirvANa ko prApta hote haiM / yaha maiM kahatA hU~ / isa prakAra vaha bhikSu dharmArthI dharma kA jJAtA aura niyAga ko prApta hotA hai / aisA bhikSu, jaisA ki pahale kahA gayA thA, pUrvokta puruSoM meM se pA~cavA puruSa hai / vaha zreSTha puNDarIka kamala ke samAna nirvANa ko prApta kara sake athavA usa zreSTha puNDarIka kamala ko (mati, zruta, avadhi evaM manaHparyAya jJAna taka hI prApta hone se) prApta na kara sake / isa prakAra kA bhikSu karma kA parijJAtA, saMga kA parijJAtA, tathA gRhavAsa kA parijJAtA ho jAtA hai / vaha upazAnta, samita, sahita evaM sadaiva yatanAzIla hotA hai / usa sAdhaka ko isa prakAra kahA jA sakatA hai, jaise ki-vaha zramaNa hai, yA mAhana hai, athavA vaha kSAnta, dAnta, gupta, mukta, tathA maharSi hai, athavA muni, kRtI tathA vidvAna hai, athavA bhikSu, rUkSa, tIrArthI caraNa-karaNa ke rahasya kA pAragAmI hai / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 69 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-2- kriyAsthAna sUtra-648 he AyuSmana ! maiMne sunA hai, una AyuSmana zramaNa bhagavAna mahAvIra ne isa prakAra kahA thA-nirgrantha pravacana meM 'kriyAsthAna' adhyayana hai, usakA artha yaha hai-isa loka meM sAmAnya rUpa se do sthAna batAye jAte haiM, eka dharma-sthAna aura dUsarA adharmasthAna, athavA eka upazAnta sthAna aura dUsarA anupazAnta sthAna / ina donoM sthAnoM meM se prathama adharmapakSa kA jo vibhaMga hai usakA artha isa prakAra hai-' isa loka meM pUrva Adi chahoM dizAoM meM anekavidha manuSya rahate haiM, jaise ki kaIM Arya hote haiM, kaIM anArya, athavA kaIM uccagotrIya hote haiM, kaIM nIcagotrIya athavA kaIM lambe kada ke aura kaIM Thigane (choTe) kada ke yA koI utkRSTa varNa ke aura kaIM nikRSTa varNa ke athavA kaIM surUpa aura kaIM kurUpa hote haiM / una Arya Adi manuSyoM meM yaha daNDa kA samAdAna dekhA jAtA hai, jaise ki-nArakoM meM, tiryaMcoM meM, manuSyoM meM aura devoM meM, athavA jo isI prakAra ke vijJa prANI haiM, ve sukha-duHkha kA vedana karate haiM, unameM avazya hI ye teraha prakAra ke kriyAsthAna hote haiM, aisA kahA hai / arthadaNDa, anarthadaNDa, hiMsA-daNDa, akasmAt daNDa, dRSTiviparyAsadaNDa, mRSApratyayika, adattAdAnapratyayika, adhyAtmapratyayika, mAnapratyayika, mitradveSapratyayika, mAyApratyayika, lobhapratyayika aura I-pratyayika / sUtra - 649 prathama daNDasamAdAna arthAt kriyAsthAna arthadaNDapratyayika kahalAtA hai / jaise ki koI puruSa apane lie, apane jJAtijanoM ke lie, apane ghara yA parivAra ke lie, mitrajanoM ke lie athavA nAga, bhUta aura yakSa Adi ke lie svayaM trasa aura sthAvara jIvoM ko daNDa detA hai; athavA dUsare se daNDa dilavAtA hai; athavA dUsarA daNDa de rahA ho, usakA anumodana karatA hai / aisI sthiti meM use usa sAvadhakriyA ke nimitta se pApakarma kA bandha hotA hai| sUtra - 650 isake pazcAt dUsarA daNDasamAdAnarUpa kriyAsthAna anarthadaNDa pratyayika kahalAtA hai| jaise koI puruSa aisA hotA hai, jo ina trasaprANiyoM ko na to apane zarIra kI arcA ke lie mAratA hai, na camar3e ke lie, na hI mA~sa ke lie aura na rakta ke lie mAratA hai / evaM hRdaya ke lie, pitta ke lie, carbI ke lie, piccha pUMcha, bAla, sIMga, viSANa, dA~ta, dAr3ha, nakha, nAr3I, haDDI aura haDDI kI majjA ke lie nahIM mAratA / tathA isane mujhe yA mere kisI sambandhI ko mArA hai, athavA mAra rahA hai yA mAregA isalie nahIM mAratA evaM putrapoSaNa, pazupoSaNa tathA apane ghara kI marammata evaM hiphAjata ke lie bhI nahIM mAratA, tathA zramaNa aura mAhana ke jIvana nirvAha ke lie, evaM unake yA apane zarIra yA prANoM para kiJcita upadrava na ho, ataH paritrANahetu bhI nahIM mAratA, apitu niSprayojana hI vaha mUrkha prANiyoM ko daNDa detA huA unheM mAratA hai, chedana karatA hai, bhedana karatA hai, aMgoM ko alaga-alaga karatA hai, A~kheM nIkAlatA hai, camar3I udher3atA hai, DarAtA-dhamakAtA hai, athavA paramAdhArmikavat pIr3A pahuMcAtA hai, tathA prANoM se rahita bhI kara detA hai / vaha sadviveka kA tyAga karake yA apanA ApA khokara tathA niSprayojana trasa prANiyoM ko utpIr3ita karane vAlA vaha mUr3ha prANiyoM ke sAtha vaira kA bhAgI bana jAtA hai| koI puruSa ye jo sthAvara prANI haiM, jaise ki ikkar3a, kaThina, jantuka, paraka, mayUraka, mustA, tRNa, kuza, aura palAla nAmaka vividha vanaspatiyA~ hotI haiM, unheM nirarthaka daNDa detA hai| vaha ina vanaspatiyoM ko putrAdi ke yA pazuoM ke poSaNArtha, yA gRharakSArtha, athavA zramaNa evaM mAhana ke poSaNArtha daNDa nahIM detA, na hI ye vanaspatiyA~ usake zarIra kI rakSA ke lie kucha kAma AtI haiM, tathApi vaha ajJa nirarthaka hI unakA hanana, chedana, bhedana, khaNDana, mardana, utpIr3ana karatA hai, unheM bhaya utpanna karatA hai, yA jIvana se rahita kara detA hai / viveka ko tilAMjalI dekara vaha mUr3ha vyartha hI prANiyoM ko daNDa detA hai aura una prANiyoM ke sAtha vaira kA bhAgI bana jAtA hai| jaise koI puruSa nadI ke kaccha para, draha para, yA kisI jalAzaya meM, athavA tRNarAzi para, tathA nadi Adi dvArA ghire hue sthAna meM, andhakArapUrNa sthAna meM athavA kisI gahana meM, vana meM yA ghora vana meM, parvata para yA parvata ke muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 70 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka kisI durgama sthAna meM tRNa yA ghAsa ko bichA-bichA kara athavA UMcA Dhera karake, svayaM usameM Aga lagAtA hai, athavA dUsare se Aga lagavAtA hai, athavA ina sthAnoM para Aga lagAte hue anya vyakti kA anumodana karatA hai, vaha puruSa niSprayojana prANiyoM ko daNDa detA hai / isa prakAra usa puruSa ko vyartha hI prANiyoM ke ghAta ke kAraNa sAvadha karma kA bandha hotA hai| sUtra - 651 isake pazcAt tIsarA kriyAsthAna hiMsAdaNDapratyayika kahalAtA hai / jaise ki-koI puruSa trasa aura sthAvara prANiyoM ko isalie svayaM daNDa detA hai ki isa jIva ne mujhe yA mere sambandhI ko tathA dUsare ko yA dUsare ke sambandhI ko mArA thA, mAra rahA hai yA mAregA athavA vaha dUsare se trasa aura sthAvara prANI ko vaha daNDa dilAtA hai, yA trasa aura sthAvara prANI ko daNDa dete hue dUsare puruSa kA anumodana karatA hai / aisA vyakti prANiyoM ko hiMsArUpa daNDa detA hai| usa vyakti ko hiMsApratyayika sAvadyakarma kA bandha hotA hai| sUtra-652 isake bAda cauthA kriyAsthAna akasmAd daNDapratyayika hai / jaise ki koI vyakti nadI ke taTa para athavA draha para yAvat kisI ghora durgama jaMgala meM jAkara mRga ko mArane kI pravRtti karatA hai, mRga ko mArane kA saMkalpa karatA hai, mRga kA hI dhyAna rakhatA hai, mRga kA vadha karane ke lie jala par3atA hai; 'yaha mRga hai| yoM jAnakara kisI eka mRga ko mArane ke lie vaha apane dhanuSa para bANa ko khIMca kara calAtA hai, kintu usa mRga ko mArane kA Azaya hone para bhI usakA bANa lakSya ko na laga kara tItara, baTera, cir3iyA~, lAvaka, kabUtara, bandara yA kapiMjala pakSI ko lagakara unheM bIMdha DAlatA hai| aisI sthiti meM vaha vyakti dUsare ke lie prayukta daNDa se dUsare kA ghAta karatA hai, vaha daNDa IcchA na hone para bhI akasmAta ho jAtA hai isalie ise akasmAddaNDa kriyAsthAna kahate haiN| jaise koI puruSa zAlI, vrIhi, kodrava, kaMgU, paraka aura rAla nAmaka dhAnyoM ko zodhana karatA huA kisI tRNa ko kATane ke lie zastra calAe, aura maiM zyAmAka, tRNa aura kumuda Adi ghAsa ko kATU' aisA Azaya hone para bhI zAlI, vrIhi, kodrava, kaMgU, paraka aura rAla ke paudhoM kA hI chedana kara baiThatA hai / isa prakAra anya vastu ko lakSya karake kiyA huA daNDa anya ko sparza karatA hai / yaha daNDa bhI ghAtaka puruSa kA abhiprAya na hone para bhI acAnaka ho jAne ke kAraNa akasmAddaNDa kahalAtA hai / isa prakAra akasmAt daNDa dene ke kAraNa usa ghAtaka puruSa ko sAvadyakarma kA bandha hotA hai| sUtra - 653 isake pazcAt pA~cavA kriyAsthAna dRSTiviparyAsa daNDapratyayika hai / jaise koI vyakti apane mAtA, pitA, bhAiyoM, bahanoM, strI, putroM, putriyoM yA putravadhUoM ke sAtha nivAsa karatA huA apane usa mitra ko zatru samajhakara mAra detA hai, isako dRSTiviparyAsadaNDa kahate haiM, kyoMki yaha daNDa dRSTibhramavaza hotA hai / jaise koI puruSa grAma, nagara, kheDa, kabbaDa, maNDapa, droNa-mukha, pattana, Azrama, sanniveza, nigama athavA rAjadhAnI para ghAta ke samaya kisI cora se bhinna ko cora samajhakara mAra DAle to vaha dRSTiviparyAsadaNDa kahalAtA hai| isa prakAra jo puruSa ahitaiSI yA daNDya ke bhrama se hitaiSI jana yA adaNDya prANI ko daNDa de baiThatA hai, use ukta dRSTiviparyAsa ke kAraNa sAvadyakarmabandha hotA hai| sUtra - 654 isake pazcAt chaThe kriyAsthAna mRSApratyayika haiM / jaise ki koI puruSa apane lie, jJAtivarga ke lie ghara ke lie athavA parivAra ke lie svayaM asatya bolatA hai, dUsare se asatya bulavAtA hai, tathA asatya bolate hue kA anumodana karatA hai| aisA karane ke kAraNa usa vyakti ko asatya pravRtti-nimittaka pApakarma kA bandha hotA hai| sUtra - 655 isake pazcAt sAtavA kriyAsthAna adattAdAnapratyayika hai / jaise koI vyakti apane lie, apanI jJAti ke lie muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 71 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isakapa Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka tathA apane parivAra ke lie adatta-svayaM grahaNa karatA hai, dUsare ko grahaNa karAtA hai aura adatta grahaNa karate hue anya vyakti kA anumodana karatA hai, to aisA karane vAlA usako adattAdAna-sambandhita sAvadha karma kA bandha hotA hai| sUtra - 656 isake bAda AThavA adhyAtmapratyayika kriyAsthAna hai / jaise koI aisA puruSa hai, kisI visaMvAda ke kAraNa, duHkha utpanna karane vAlA koI dUsarA nahIM hai phira bhI vaha svayameva hIna bhAvanAgrasta, dIna, duzcinta durmanaska, udAsa hokara mana meM asvastha saMkalpa karatA rahatA hai, cintA aura zoka ke sAgara meM DUbA rahatA hai, evaM hathelI para mu~ha rakha kara pRthvI para dRSTi kiye hue ArtadhyAna karatA rahatA hai / niHsandeha usake hRdaya meM saMcita cAra kAraNa haiM-krodha, mAna, mAyA aura lobha / vastutaH krodha, mAna, mAyA aura lobha AdhyAtmika bhAva haiM / usa prakAra adhyAtmabhAva ke kAraNa sAvadyakarma kA bandha hotA hai| sUtra-657 isake pazcAt nauvA kriyAsthAna mAnapratyayika hai| jaise koI vyakti jAtimada, kulamada, rUpamada, tapomada, zruta mada, lAbhamada, aizvaryamada evaM prajJApada, ina meM se kisI eka mada-sthAna se matta ho kara dUsare vyakti kI avahelanA karatA hai, nindA karatA hai, use jhir3akatA hai, yA dhRNA karatA hai, gardA karatA hai, dUsare ko nIcA dikhAtA hai, usakA apamAna karatA hai / yaha vyakti hIna haiM, maiM viziSTa jAti, kula, bala Adi guNoM se sampanna hU~, isa prakAra apane Apako utkRSTa mAnatA huA garva karatA hai / isa prakAra jAti Adi madoM se unmatta puruSa AyuSya pUrNa hone para zarIra ko chor3akara karmamAtra ko sAtha lekara vivazatApUrvaka paraloka prayANa karatA hai / vahA~ vaha eka garbha se dUsare garbha ko, eka janma se dUsare janma ko, eka maraNa se dUsare maraNa ko aura eka naraka se dUsare naraka ko prApta karatA hai / paraloka meM vaha caNDa, namratArahita capala aura atimAnI hotA hai / isa prakAra vaha vyakti ukta abhimAna kI kriyA ke kAraNa sAvadyakarmabandha karatA hai| sUtra-658 isake bAda dasavA~ kriyAsthAna mitradoSa pratyayika hai / jaise-koI puruSa mAtA, pitA, bhAiyoM, bahanoM, patnI, kanyAoM, putroM athavA putravadhUoM ke sAtha nivAsa karatA huA, inase koI choTA-sA bhI aparAdha ho jAne para svayaM bhArI daNDa detA hai. udAharaNArtha-sardI ke dinoM meM atyanta ThaMDe pAnI meM unheM ibotA hai; garmI ke dinoM meM unake zarIra para atyanta garma pAnI chIMTatA hai, Aga se unake zarIra ko jalA detA hai yA garma dAga detA hai, tathA jotra se, beMta se char3I se, camar3e se, latA se yA cAbuka se athavA kisI prakAra kI rassI se prahAra karake usake bagala kI camar3I udher3a detA hai, tathaiva DaMDe se, haDDI se, mukke se, Dhele se, ThIkare yA khappara se mAra-mAra kara usake zarIra ko DhIlA kara detA hai / aise puruSa ke ghara para rahane se usake sahavAsI parivArikajana duHkhI rahate haiM, aise puruSa ke paradeza pravAsa karane se ve sukhI rahate haiM / isa prakAra kA vyakti jo DaMDA bagala meM dabAe rakhatA hai, jarA se aparAdha para bhArI daNDa detA hai, hara bAta meM daNDa ko Age rakhatA hai, vaha isa loka meM to apanA ahita karatA hI hai paraloka meM bhI apanA ahita karatA hai / vaha pratikSaNa IrSyA se jalatA rahatA hai, bAta-bAta meM krodha karatA hai, dUsaroM kI pITha pIche nindA karatA hai, yA cugalI khAtA hai| isa prakAra ke vyakti ko hitaiSI vyaktiyoMko mahAdaNDa dene kI kriyA nimitta se pApakarma kA bandha hotA hai| sUtra - 659 gyArahavA~ kriyAsthAna hai, mAyApratyayika hai / aise vyakti, jo kisI ko patA na cala sake, aise gUDha AcAra vAle hote haiM, logoM ko aMdhere meM rakhakara kAyaceSTA yA kriyA karate haiM, tathA ullU ke paMkha ke samAna halake hote hue bhI apane Apako parvata ke samAna bar3A bhArI samajhate haiM, ve Aryya hote hue bhI anAryabhASAoM kA prayoga karate haiM, ve anya rUpa meM hote hue bhI svayaM ko anyathA mAnate haiM; ve dUsarI bAta pUchane para dUsarI bAta kA vyAkhyAna karane lagate haiM, dUsarI bAta kahane ke sthAna para dUsarI bAta kA varNana karane para utara jAte haiM / (udAharaNArtha-) jaise kisI muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 72 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka puruSa ke antara meM zalya gar3a gayA ho, vaha usa zalya ko svayaM nahIM nIkAlatA na kisI dUsare se nIkalavAtA hai, aura na usa zalya ko naSTa karavAtA hai, pratyuta niSprayojana hI use chipAtA hai, tathA usakI vedanA se aMdara hI aMdara pIr3ita hotA huA use sahatA rahatA hai, isI prakAra mAyI vyakti bhI mAyA karake usa mAyAzalya ko nindA ke bhaya se svayaM AlocanA nahIM karatA, na usakA atikramaNa karatA hai, na nindA karatA hai, na gardA karatA hai, na vaha usako prAyazcitta Adi upAyoM se tor3atA hai, aura na usakI zuddhi karatA hai, use punaH punaH na karane ke lie bhI udyata nahIM hotA, tathA usa pApakarma ke anurUpa yathAyogya tapazcaraNa ke rUpa meM prAyazcitta bhI svIkAra nahIM krtaa| prakAra mAyI isa loka meM prakhyAta ho jAtA hai, avizvasanIya ho jAtA hai; paraloka meM bhI punaH punaH janma-maraNa karatA rahatA hai / vaha dUsare kI nindA karatA hai, dUsare se dhRNA karatA hai, apanI prazaMsA karatA hai, nizcinta hokara bure kAryoM meM pravatta hotA hai, asata kAryoM se nivRtta nahIM hotA, prANiyoM ko daNDa de kara bhI use svIkAratA nahIM, chipAtA hai| aisA mAyAvI zubha lezyAoM ko aMgIkAra bhI nahIM karatA / aisA mAyI puruSa pUrvokta prakAra kI mAyA yukta kriyAoM ke kAraNa pApakarma kA bandha karatA hai| sUtra - 660 isake pazcAt bArahavA kriyAsthAna lobhapratyayika hai / vaha isa prakAra hai-ye jo vana meM nivAsa karane vAle haiM, jo kuTI banAkara rahate haiM, jo grAma ke nikaTa DerA DAla kara rahate haiM, kaIM ekAnta meM nivAsa karate haiM, athavA koI rahasyamayI gupta kriyA karate haiM / ye AraNyaka Adi na to sarvathA saMyata haiM aura na hI virata haiM, ve samasta prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kI hiMsA se svayaM virata nahIM haiM / ve svayaM kucha satya aura kucha mithyA vAkyoM kA prayoga karate haiM, jaise ki maiM mAre jAne yogya nahIM hU~, anya loga mAre jAne yogya haiM, maiM AjJA dene yogya nahIM hU~, kintu dUsare AjJA dene yogya haiM, maiM parigrahaNa yA nigraha karane yogya nahIM hU~, dUsare parigraha yA nigraha karane yogya haiM, maiM saMtApa dene yogya nahIM hU~, kintu anya jIva saMtApa dene yogya haiM, maiM udvigna karane yA jIvarahita karane yogya nahIM hU~, dUsare prANI udvigna, bhayabhIta yA jIvarahita karane yogya haiM / isa prakAra paramArtha se anabhijJa ve anyatIrthika striyoM aura zabdAdi kAmabhogoM meM Asakta, gRddha satata viSayabhogoM meM grasta, garhita evaM lIna rahate haiN| ve cAra, pA~ca, chaha yA dasa varSa taka thor3e yA adhika kAmabhogoM kA upabhoga karake mRtyu ke samaya mRtyu pA kara asuraloka meM kilbiSI asura ke rUpa meM utpanna hote haiM / usa AsurI yoni se vimukta hone para bakare kI taraha mUka, janmAndha evaM janma se mUka hote haiM / isa prakAra viSaya-lolupatA kI kriyA ke kAraNa lobhapratyayika pApakarma kA bandha hotA hai / ina pUrvokta bAraha kriyAsthAnoM ko muktigamana yogya zramaNa yA mAhana ko samyak prakAra se jAna lenA cAhie, aura tyAga karanA caahie| sUtra-661 pazcAt terahavA kriyAsthAna airyApathika hai / isa jagata meM yA Arhatapravacana meM jo vyakti apane AtmArtha ke lie upasthita evaM samasta parabhAvoM yA pApoM se saMvRtta hai tathA gharabAra Adi chor3akara anagAra ho gayA hai, jo IryAsamiti se yukta hai, jo bhASAsamiti se yukta hai, jo eSaNAsamiti kA pAlana karatA hai, jo pAtra, upakaraNa Adi ke grahaNa karane aura rakhane kI samiti se yukta hai, jo laghu nIti, bar3I nIti, thUka, kapha, nAka ke maila Adi ke pariSThApana kI samiti se yukta hai, jo manasamiti, vacanasamiti, kAyasamiti se yukta hai, jo manogupti, vacanagupti aura kAyagupti se gupta hai, jisakI indriyA~ gupta haiM, jisakA brahmacarya nau guptiyoM se gupta hai, jo sAdhaka upayoga sahita gamana karatA hai, upayogapUrvaka khar3A hotA hai, baiThatA hai, karavaTa badalatA hai, bhojana karatA hai, bolatA hai, vastra, pAtra, kambala, pAdapoMchana Adi ko grahaNa karatA hai aura upayogapUrvaka hI inheM rakhatA-uThAtA hai, yahA~ taka ki A~khoM kI palakeM bhI upayogasahita jhapakAtA hai| aise sAdhu meM vividha mAtrA vAlI sUkSma airyApathikI kriyA hotI hai, jise vaha karatA hai / usa airyApathikI kriyA kA prathama samaya meM bandha aura sparza hotA hai, dvitIya samaya meM usakA vedana hotA hai, tRtIya samaya meM usakI muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 73 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka nirjarA hotI hai / isa prakAra vaha IryApathikI kriyA kramaza: baddha, spRSTa, udIrita, vedita aura nirjINa hotI hai| phira AgAmI samaya meM vaha akarmatA ko prApta hotI hai| isa prakAra vItarAga puruSa ke pUrvokta IryApathika kriyA ke kAraNa asAvadha karma kA bandha hotA hai / isIlie isa terahave kriyAsthAna ko airyApathika kahA gayA hai / maiM kahatA hU~ ki bhUtakAla meM jitane tIrthaMkara hue haiM, vartamAna kAla meM jitane tIrthaMkara haiM, aura bhaviSya meM jitane bhI tIrthaMkara hoMge, una sabhI ne ina teraha kriyAsthAnoM kA kathana kiyA hai, karate haiM tathA kareMge, isI prakAra bhUtakAlIna tIrthaMkaroM ne inhIM kriyAsthAnoM kI prarUpaNA kI hai, vartamAna ra karate haiM tathA bhaviSyakAlika tIrthaMkara inhIM kI prarUpaNA kareMge / isI prakAra prAcIna tIrthaMkaroM ne isI terahave kriyAsthAna kA sevana kiyA hai, vartamAna tIrthaMkara bhI isI kA sevana karate haiM aura bhaviSya meM hone vAle tIrthaMkara bhI isI kA sevana kreNge| sUtra-662 isake pazcAt puruSavijaya athavA puruSavicaya ke vibhaMga kA pratipAdana karU~gA / isa manuSyakSetra meM yA pravacana meM nAnA prakAra kI prajJA, nAnA abhiprAya, nAnA prakAra ke zIla, vividha dRSTiyoM, aneka ruciyoM, nAnA prakAra ke Arambha tathA nAnA prakAra ke adhyavasAyoM se yukta manuSyoM dvArA anekavidha pApazAstroM kA adhyayana kiyA jAtA hai / ve isa prakAra haiM-bhauma, utpAta, svapna, antarikSa, aMga, svara, lakSaNa, vyaJjana, strIlakSaNa, puruSalakSaNa, hayalakSaNa, gajalakSaNa, golakSaNa, meSalakSaNa, kukkuTalakSaNa, tittiralakSaNa, vartakalakSaNa, lAvakalakSaNa, cakralakSaNa, chatralakSaNa, carmalakSaNa, daNDalakSaNa, asilakSaNa, maNilakSaNa, kAkinIlakSaNa, subhagAkara, durbhagAkara, garbhakarI, mohanakarI, AtharvaNI, pAkazAsana, dravyahoma, kSatriyavidyA, candracarita, sUryacarita, zukracarita, bRhaspaticarita, ulkApAta, digdAha, mRgacakra, vAyaMsaparimaNDala, pAsuvRSTi, kezavRSTi, mAMsavRSTi, rudhiravRSTi, vaitAlI, arddhavaitAlI, avasvApinI, tAlodghATinI, zvapAkI, zAbarIvidyA, drAvir3I vidyA, kAliMgI vidyA, gaurIvidyA, gAndhArI vidyA, avapatanI, utpatanI, jRmbhaNI, stambhanI, zleSaNI, AmayakaraNI, vizalyakaraNI, prakramaNI, antardhAnI aura AyAminI ityAdi aneka vidyAoM kA prayoga ve bhojana aura peya padArthoM ke lie, vastra ke lie, AvAsa-sthAna ke lie, zayyA kI prApti ke lie tathA anya nAnA prakAra ke kAmabhogoM kI prApti ke lie karate haiM / ve ina pratikUla vakra vidyAoM kA sevana karate haiM / vastutaH ve vipratipanna evaM anArya hI haiN| ve mRtyu kA samaya Ane para marakara Asurika kilbiSika sthAna meM utpanna hote haiM / vahA~ se Ayu pUrNa hote hI deha chUTane para ve punaH punaH aisI yoniyoM meM jAte haiM jahA~ ve bakare kI taraha mUka, yA janma se aMdhe, yA janma se hI gUMge hote haiN| sUtra - 663 koI pApI manuSya apane lie athavA apane jJAtijanoM ke lie athavA koI apanA ghara banAne ke lie yA apane parivAra ke bharaNa-poSaNa ke lie athavA apane nAyaka yA paricita jana tathA sahavAsI ke lie nimnokta pApakarma kA AcaraNa karane vAle banate haiM-anugAmika banakara, upacaraka banakara, prAtipathika banakara, sandhicchedaka banakara, granthicchedaka banakara, aurabhrika banakara, zaukarika banakara, vAgurika banakara, zAkunika banakara, mAtsyika banakara, gopAlaka banakara, goghAtaka banakara, zvapAlaka banakara yA zauvAntika banakara / (1) koI pApI puruSa usakA pIchA karane kI nIyata se sAtha meM calane kI anukUlatA samajhAkara usake pIche-pIche calatA hai aura avasara pAkara use mAratA hai, hAtha-paira Adi aMga kATa detA hai, aMga cUra cUra kara detA hai, viDambanA karatA hai, pIr3ita kara yA DarA-dhamakA kara athavA use jIvana se rahita karake (usakA dhana lUTa kara) apanA AhAra upArjana karatA hai / isa prakAra vaha mahAna (krUra) pApakarmoM ke kAraNa (mahApApI ke nAma se) apane Apako jagata meM prakhyAta kara detA hai| (2) koI pApI puruSa kisI dhanavAna kI anucaravRtti, sevakavRtti svIkAra karake usI ko mAra-pITa kara, muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 74 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka usakA chedana, bhedana evaM prahAra karake, usakI viDambanA aura hatyA karake usakA dhana haraNa kara apanA AhAra upArjana karatA hai / isa prakAra vaha mahApApI vyakti bar3e-bar3e pApakarma karake mahApApI ke rUpa meM apane Apako prakhyAta kara letA hai| (3) koI pApI jIva kisI dhanika pathika ko sAmane se Ate dekha usI patha para milatA hai, tathA prAtipathika bhAva dhAraNa karake pathikA kA mArga rokakara use mArapITa karake yAvata usakA dhana lUTakara apanA AhAraupArjana karatA hai / isa prakAra mahApApI ke nAma se prasiddha hotA hai| (4) koI pApI jIva seMdha DAlakara usa dhanika ke parivAra ko mAra-pITa kara, yAvat usake dhana ko cUrA kara apanI jIvikA calAtA hai / isa prakAra vaha svayaM ko mahApApI ke nAma se prasiddha karatA hai| (5) koI pApI vyakti dhanADhyoM ke dhana kI gA~Tha kATane kA dhaMdhA apanAkara dhanikoM kI gA~Tha kATatA rahatA hai / vaha mAratA-pITatA hai yAvat usakA dhana haraNa kara letA hai, aura isa taraha apanA jIvana-nirvAha karatA hai / isa prakAra svayaM ko mahApApI ke rUpa meM vikhyAta kara letA hai| (6) koI pApAtmA bher3oM kA caravAhA banakara bher3oM meM se kisI ko yA anya kisI bhI trasa prANI ko mArapITa kara yAvat apanI AjIvikA calAtA hai / isa prakAra svayaM ko mahApApI ke nAma se prasiddha kara letA hai| (7) koI pApakarmA jIva sUaroM ko pAlane kA yA kasAI kA dhaMdhA apanA kara bhaiMse, sUara yA dUsare trasa prANI ko mAra-pITa kara, yAvat apanI AjIvikA kA nirvAha karatA hai / isa prakAra kA mahAna pApa-karma karane ke kAraNa saMsAra meM vaha apane Apako mahApApI ke nAma se vikhyAta kara letA hai| (8) koI pApI jIva zikArI kA dhaMdhA apanAkara mRga yA anya kisI trasa prANI ko mAra-pITa kara, yAvat apanI AjIvikA upArjana karatA hai / isa prakAra svayaM ko mahApApI ke nAma se prasiddha kara letA hai| (9) koI pApAtmA baheliyA banakara pakSiyoM ko jAla meM pha~sAkara pakar3ane kA dhaMdhA svIkAra karake pakSI yA anya kisI trasa prANI ko mArakara yAvat apanI AjIvikA kamAtA hai / vaha svayaM ko mahApApI ke nAma se prakhyAta kara letA hai| (10) koI pApakarmajIvI machuA banakara machaliyoM ko jAla meM pha~sA kara pakar3ane kA dhaMdhA apanAkara machalI yA anya trasa jalajantuoM kA hanana karake yAvat apanI AjIvikA calAtA hai / ataH svayaM ko mahApApI ke nAma se prasiddha kara letA hai| (11) koI pApAtmA govaMzaghAtaka kA dhaMdhA apanA kara gAya, baila yA anya kisI bhI trasa prANI kA hanana, chedana karake yAvat apanI jIvikA kamAtA hai / apane ko mahApApI ke rUpa meM prasiddha kara letA hai| (12) koI vyakti gopAlana kA dhaMdhA svIkAra karake unhIM gAyoM yA unake bachar3oM ko Tole se pRthaka nikAla-nikAla kara bAra-bAra unheM mAratA-pITatA tathA bhUkhe rakhatA hai yAvat apanI rojI-roTI kamAtA hai / svayaM mahApApiyoM kI sUcI meM prasiddhi pA letA hai| (13) koI atyanta nIcakarma kartA vyakti kuttoM ko pakar3akara pAlane kA dhaMdhA apanA kara unameM se kisI kutte ko yA anya kisI trasa prANI ko marakara yAvat apanI AjIvikA kamAtA hai / svayaM ko mahApApI ke nAma se prasiddha kara letA hai| (14) koI pApAtmA zikArI kuttoM ko rakhakara zvapAka vRtti apanA kara grAma Adi ke antima sire para rahatA hai aura pAsa se gujarane vAle manuSya yA prANI para zikArI kutte chor3a kara unheM kaTavAtA hai, phar3avAtA hai, yahA~ ta taka ki jAna se maravAtA hai / vaha isa prakAra kA bhayaMkara pApakarma karane ke kAraNa mahApApI ke rUpa meM prasiddha ho jAtA hai| sUtra - 664 ___ (1) koI vyakti sabhA meM khar3A hokara pratijJA karatA hai-maiM isa prANI ko maaruuNgaa| tatpazcAt vaha tItara, muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 75 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka batakha, lAvaka, kabUtara, kapiMjala yA anya kisI trasajIva ko mAratA hai, chedana-bhedana karatA hai, yahA~ taka ki use prANarahita kara DAlatA hai / apane isa mahAna pApakarma ke kAraNa vaha svayaM ko mahApApI nAma se prakhyAta kara detA hai (2) koI puruSa kisI kAraNa se athavA sar3e gale, yA thor3A-sA halakI kisma kA anna Adi de dene se athavA kisI dUsare padArtha se abhISTa lAbha na hone se viruddha hokara usa gRhapati yA gRhapati ke putroM ke khalihAna meM rakhe zAlI, vrIhi, jau, gehU~ Adi dhAnyoM ko svayaM Aga lagAkara jalA detA athavA dUsare se Aga lagavA kara jalA detA hai, una ke dhAnya ko jalAne vAle acchA samajhatA hai / isa prakAra ke mahApApakarma ke kAraNa jagata meM vaha apane Apako mahApApI ke nAma se prasiddha kara detA hai| (3) koI puruSa apamAnAdi pratikUla zabdAdi kisI kAraNa se, athavA sar3e gale yA tuccha yA alpa annAdi ke dene se yA kisI dUsare padArtha se abhISTa lAbha na hone se usa gahastha yA usake patroM para kapita hokara unake UMToM, gAyoM-bailoM, ghor3oM, gadhoM ke jaMghA Adi aMgoM ko svayaM kATa detA hai, dUsaroM se unake aMga kaTavA detA hai, jo una gRhasthAdi ke pazuoM ke aMga kATatA hai, use acchA samajhatA hai / isa mahAna pApakarma ke kAraNa vaha jagata meM apane Apako mahApApI ke rUpa meM prasiddha kara detA hai| (4) koI puruSa kisI apamAnAdijanaka zabdAdi ke kAraNa se, athavA kisI gRhapati dvArA kharAba yA kama anna diye jAne athavA usase apanA iSTa svArtha-siddha na hone se usa para atyaMta bigar3akara usa gRhastha kI athavA usake putroM kI uSTrazAlA, gozAlA, azvazAlA athavA gardabhazAlA kA~ToM kI zAkhAoM se DhaMka kara svayaM usameM Aga lagA kara jalA detA hai, dUsaroM se lagavA detA hai yA jo unameM Aga lagavA kara jalA dene vAle ko acchA samajhatA hai isa mahApApa se svayaM ko mahApApI ke nAma se vikhyAta kara detA hai| (5) koI vyakti kisI bhI pratikUla zabdAdi ke kAraNa, athavA gRhapati dvArA kharAba, tuccha yA alpa anna Adi diye jAne se athavA usase apane kisI manoratha kI siddhi na hone se isa para kruddha hokara usase yA usake putroM ke kuNDala, maNi yA motI ko svayaM haraNa karatA hai, dUsaroM se haraNa karAtA hai, yA haraNa karane vAle ko acchA jAnatA hai / isa mahApApa ke kAraNa jagata meM mahApApI ke rUpa meM svayaM ko prasiddha kara detA hai| (6) koI puruSa zramaNoM yA mAhanoM ke kisI bhakta se sar3A-galA, tuccha yA ghaTiyA yA thor3A sA anna pAkara __ athavA madya kI haMDiyA~ na milane se yA kisI abhISTa svArtha siddha na hone se athavA kisI bhI pratikUla zabdAdi ke kAraNa una zramaNoM yA mAhanoM ke viruddha hokara unakA chatra, daNDa, upakaraNa, pAtra, lAThI, Asana, vastra, pardA, carma, carma-chedanaka yA carmakoza svayaM haraNa karatA hai, dUsare se haraNa karAtA hai, athavA haraNa karane vAle ko acchA jAnatA hai| isa mahApApa ke kAraNa svayaM ko mahApApI prasiddha kara detA hai| (7) koI-koI vyakti to jarA bhI vicAra nahIM karatA, jaise ki vaha akAraNa hI gRhapati yA unake putroM ke anna Adi ko svayameva Aga lagAkara bhasma kara detA hai, athavA vaha dUsare se bhasma karA detA hai, yA jo bhasma karatA hai use acchA samajhatA hai / isa mahApApakarma karane ke kAraNa jagata meM vaha mahApApI ke rUpa meM badanAma hotA hai| (8) koI-koI vyakti apane kRta duSkarmoM ke phala kA kiMcit bhI vicAra nahIM karatA, jaise ki-vaha akAraNa hI kisI gRhastha yA usake putroM ke UMTa, gAya, ghor3oM yA gadhoM ke jaMghAdi aMga svayaM kATa DAlatA hai, yA dUsare se kaTavAtA hai, athavA jo unake aMga kATatA hai usakI prazaMsA evaM anumodanA karatA hai| apanI isa pApavRtti ke kAraNa vaha mahApApI ke nAma se jagata meM pahacAnA jAtA hai| (9) koI vyakti aisA hotA hai, jo svakRtakoM ke pariNAma kA thor3A-sA vicAra nahIM karatA, jaise ki vaha kisI gRhastha yA unake putroM kI uSTrazAlA, gozAlA, ghur3asAla yA gardabhazAlA ko sahasA kaMTIlI jhAr3iyoM yA DAliyoM se DhaMka kara svayaM Aga lagAkara unheM bhasma kara DAlatA hai, athavA dUsare ko prerita karake bhasma karavA DAlatA hai, yA jo unakI ukta zAlAoM ko isa prakAra Aga lagAkara bhasma karatA hai, usako acchA samajhatA hai| (10) koI vyakti pApakarma karatA huA usake phala kA vicAra nahIM karatA / vaha akAraNa hI gRhapati yA muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 76 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka gRhapatiputroM ke kuNDala, maNi, yA motI Adi ko svayaM cUrA letA hai, yA dUsaroM se corI karavAtA hai, athavA jo corI karatA hai use acchA samajhatA hai| (11) koI vyakti svakRta duSkarmoM ke phala kA jarA bhI vicAra nahIM karatA / vaha akAraNa hI zramaNoM yA mAhanoM ke chatra, daNDa, kamaNDalu, bhaNDopakaraNoM se lekara carmachedanaka evaM carmakoza taka sAdhanoM kA svayaM apaharaNa kara letA hai, auroM se apaharaNa karavAtA hai aura jo apaharaNa karatA hai, use acchA samajhatA hai / isa kAraNa jagata meM svayaM ko mahApApI ke nAma se prasiddha kara detA hai| (12) aisA koI vyakti zramaNa aura mAhana ko dekhakara unake sAtha aneka prakAra ke pApamaya vyavahAra karatA hai aura usa mahAna pApakarma ke kAraNa usakI prasiddhi mahApApI ke rUpa meM ho jAtI hai| athavA vaha cuTakI bajAtA hai athavA kaThora vacana bolatA hai / bhikSAkAla meM bhI agara sAdhu usake yahA~ dUsare bhikSuoM ke pIche bhikSA ke lie praveza karatA hai, to bhI vaha sAdha ko svayaM AhArAdi nahIM detA, dasarA koI detA ho to use yaha kahakara bhikSA dene se roka detA hai-ye pAkhaNDI bojhA Dhote the yA nIca karma karate the, kuTumba ke yA bojhe ke bhAra se (ghabarAe hue) the / ve bar3e AlasI haiM, ye zUdra haiM, daridra haiM, (sukhalipsA se) ye zramaNa evaM pravrajita ho gae haiN| ve loga isa jIvana ko jo vastutaH dhigjIvana hai, ulaTe isakI prazaMsA karate haiM / ve sAdhudrohajIvI mUr3ha paraloka ke lie bhI kucha bhI sAdhana nahIM karate; ve duHkha pAte haiM, ve zoka pAte haiM, ve duHkha, zoka, pazcAttApa karate haiM, ve kleza pAte haiM, ve pIr3Avaza chAtI-mAthA kUTate haiM, santApa pAte haiM, ve duHkha, zoka, pazcAttApa, kleza, pIr3Avaza sira pITane Adi kI kriyA, saMtApa, vadha, bandhana Adi pariklezoM se nivRtta nahIM hote / ve mahArambha aura mahAsamArambha nAnA prakAra ke pApakarma janaka kukRtya karake uttamottama manuSya sambandhI bhogoM kA upabhoga karate haiN| jaise ki-vaha AhAra ke samaya AhAra kA, pIne ke samaya peya padArthoM kA, vastra paridhAna ke samaya vastroM kA, AvAsa ke samaya AvAsasthAna kA, zayana ke samaya zayanIya padArthoM kA upabhoga karate haiM / vaha prAtaHkAla, madhyAhna kAla aura sAyaMkAla snAna karate haiM phira deva-pUjA ke rUpa meM balikarma karate car3hAvA car3hAte haiM, devatA kI AratI karake maMgala ke lie svarNa, candana, dahIM, akSata aura darpaNa Adi mAMgalika padArthoM kA sparza karate haiM, phira prAyazcitta ke lie zAntikarma karate haiM / tatpazcAt sazIrSa snAna karake kaNTha meM mAlA dhAraNa karate haiM / vaha maNiyoM aura sone ko aMgoM meM pahanatA hai, sira para puSpamAlA se yukta mukuTa dhAraNa karatA hai / vaha zarIra se suDaula evaM hRSTapuSTa hotA hai / vaha kamara meM karadhanI tathA vakSaHsthala para phUloM kI mAlA pahanatA hai / bilakula nayA aura svaccha vastra pahanatA hai / candana kA lepa karatA hai / isa prakAra susajjita hokara atyanta UMce vizAla prAsAda meM jAtA hai / vahA~ vaha bahuta bar3e bhavya siMhAsana para baiThatA hai / vahA~ yuvatiyA~ use ghera letI haiM / vahA~ sArI rAtabhara dIpaka Adi kA prakAza jagamagAtA rahatA hai / phira vahA~ bar3e jora se nAca, gAna, vAdya, vINA, tala, tAla, truTita, mRdaMga tathA karatAla Adi kI dhvani lagatI hai / isa prakAra uttamottama manuSya sambandhI bhogoM kA upabhoga karatA huA vaha apanA jIvana vyatIta karatA hai / vaha vyakti jaba kisI eka naukara ko AjJA detA hai to cAra manuSya binA kahe hI vahA~ Akara sAmane khar3e ho jAte haiM, (aura hAtha jor3a kara pUchate haiM) he priya! kahie, hama ApakI kyA sevA kareM? kyA lAeM, kyA bheMTa kareM? kyA-kyA kArya Apako kyA hItakara hai, kyA iSTa hai? Apake mukha ko kauna-sI vasta svAdiSTa hai? batAi / usa puruSa ko isa prakAra sukhopabhogamagna dekhakara anArya yoM kahate haiM-yaha puruSa to sacamuca deva hai / yaha puruSa to devoM se bhI zreSTha hai / yaha to devoM kA-sA jIvana jI rahA hai / isake Azraya se anya loga bhI AnandapUrvaka jIte haiM / kintu isa prakAra usI vyakti ko dekhakara Arya puruSa kahate haiM-yaha puruSa to atyanta krUra karmoM meM pravRtta hai, atyanta dhUrta hai, apane zarIra kI yaha bahuta rakSA karatA hai, yaha dizAvartI naraka ke kRSNapakSI nArakoM meM utpanna hogA / yaha bhaviSya meM durlabhabodhi prANI hogaa| kaIM mUr3ha jIva mokSa ke lie udyata hokara bhI isako pAne ke lie lAlAyita ho jAte haiM / kaIM gRhastha bhI isa sthAna (jIvana) ko pAne kI lAlasA karate rahate haiM / kaIM atyanta viSayasukhAndha yA tRSNAndha manuSya bhI isa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 77 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sthAna ke lie tarasate haiM / yaha sthAna anArya hai, bilajJAna-rahita hai, paripUrNa sukha rahita hai, sunyAyatta se rahita hai, saMzuddhi-pavitratA se rahita hai, mAyAdi zalya ko kATane vAlA nahIM hai, yaha siddhi mArga nahIM hai, yaha mukti kA mArga nahIM hai, yaha nirvANa kA mArga nahIM hai, yaha niryANa kA mArga nahIM hai, yaha sarva duHkhoM kA nAzaka mArga nahIM hai / yaha ekAnta mithyA aura asAdhu sthAna hai / yahI adharmapakSa nAmaka prathama sthAna kA vikalpa hai, aisA kahA hai| sUtra - 665 isake pazcAt dvitIya sthAna dharmapakSa kA vikalpa isa prakAra kahA jAtA hai-isa manuSyaloka meM pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa dizAoM meM aneka prakAra ke manuSya rahate haiM, jaise ki-kaIM Arya hote haiM, kaIM anArya athavA kaIM uccagotrIya hote haiM, kaIM nIcagotrIya, kaIM vizAlakAya hote haiM, kaIM hrasvakAya, kaIM acche varNa ke hote haiM, kaI kharAba varNa ke athavA kaIM surUpa hote haiM, kaIM kurUpa / una manuSyoM ke kheta aura makAna parigraha hote haiM / yaha saba varNana 'pauNDarIka' ke prakaraNa ke samAna samajhanA / yaha sthAna Arya hai, kevalajJAna kI prApti kA kAraNa hai, (yahA~ se lekara) samasta duHkhoM kA nAza karane vAlA mArga hai (yAvat-) | yaha ekAnta samyak aura uttama sthAna hai| isa prakAra dharma-pakSa nAmaka dvitIya sthAna kA vicAra pratipAdita kiyA gayA hai| sUtra-666 isake pazcAt tIsare sthAna mizrapakSa kA vikalpa isa prakAra hai-jo ye AraNyaka hai, yaha jo grAma ke nikaTa jhoMpar3I yA kuTiyA banAkara rahate haiM, athavA kisI gupta kriyA kA anuSThAna karate haiM, yA ekAnta meM rahate haiM, yAvat phira vahA~ se deha chor3akara isa loka meM bakare kI taraha mUka ke rUpa meM yA janmAndha ke rUpa meM Ate haiM / yaha sthAna anArya hai, kevalajJAna-prApti se rahita hai, yahA~ taka ki yaha samasta duHkhoM se mukta karAne vAlA mArga nahIM hai| yaha sthAna ekAnta mithyA aura burA hai| isa prakAra yaha tIsare mizrasthAna kA vicAra (vibhaMga) kahA gayA hai| sUtra - 667 isake pazcAt prathama sthAna jo adharmapakSa hai, usakA vizleSaNapUrvaka vicAra kiyA jAtA hai-isa manuSyaloka meM pUrva Adi dizAoM meM kaIM manuSya aise hote haiM, jo gRhastha hote haiM, jinakI bar3I-bar3I icchAeM hotI haiM, jo mahArambhI evaM mahAparigrahI hote haiM / ve adhArmika, adharma kA anusaraNa karane yA adharma kI anujJA dene vAle, adharmiSTha, adharma kI carcA karane vAle, adharmaprAyaH jIvana jIne vAle, adharma ko hI dekhane vAle, adharma-kAryoM meM hI anurakta, adharmamaya zIla (svabhAva) aura AcAra vAle evaM adharma yukta dhaMdhoM se apanI jIvikA upArjana karate hue jIvana yApana karate haiM / ina (prANiyoM) ko mAro, aMga kATa DAlo, Tukar3e-Tukar3e kara do / ve prANiyoM kI camar3I udher3a dete haiM, prANiyoM ke khUna se unake hAtha raMge rahate haiM, ve atyanta caNDa, raudra aura kSudra hote haiM, ve pApa kRtya karane meM atyanta sAhasI hote haiM, ve prAyaH prANiyoM ko Upara uchAlakara zUla para car3hAte haiM, dUsaroM ko dhokhA dete haiM, mAyA karate haiM, bakavRtti se dUsaroM ko Thagate haiM, dambha karate haiM, ve taula-nApa meM kama dete haiM, ve dhokhA dene ke lie deza, veSa aura bhASA badala lete haiN| ve duHzIla, duSTa-vratI aura kaThinatA se prasanna kiye jA sakane vAle evaM durjana hote haiM / jo AjIvana saba prakAra kI hiMsAoM se virata nahIM hote yahA~ taka ki samasta asatya, corI, abrahmacarya aura parigraha se jIvanabhara nivRtta nahIM hote / jo krodha se lekara mithyAdarzana zalya taka aThAraha hI pApasthAnoM se jIvanabhara nivRtta nahIM hote / ve AjIvana samasta snAna, tailamardana, sugandhita padArthoM kA lagAnA, sugandhita candanAdi kA cUrNa lagAnA, vilepana karanA, manohara karNa zabda, manojJa rUpa, rasa, gandha aura sparza kA upabhoga karanA, puSpamAlA evaM alaMkAra dhAraNa karanA, ityAdi saba kA tyAga nahIM karate, jo samasta gAr3I, ratha, yAna, savArI, DolI, AkAza kI taraha adhara rakhI jAne vAlI savArI Adi vAhanoM tathA zayyA, Asana, vAhana, bhoga aura bhojana Adi ko vistRta karane kI vidhi ko jIvanabhara nahIM chor3ate, jo saba prakAra ke kraya-vikraya tathA mAzA, AdhA mAzA aura tolA Adi vyavahAroM se muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 78 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka jIvanabhara nivRtta nahIM hote, jo sonA, cA~dI, dhana, dhAnya, maNi, motI, zaMkha, zilA, pravAla Adi saba prakAra ke saMgraha se jIvanabhara nivRtta nahIM hote, jo saba prakAra ke khoTe-taule-nApa ko AjIvana nahIM choDate, jo saba prakAra ke Arambha-samArambhoM kA jIvanabhara tyAga nahIM karate / ve sabhI prakAra ke duSkRtyoM ko karane-karAne se jIvanabhara nivRtta nahIM hote, jo sabhI prakAra kI pacanapAcana Adi kriyAoM se AjIvana nivRtta nahIM hote, tathA jo jIvanabhara prANiyoM ko kUTane, pITane, dhamakAne, prahAra karane, vadha karane aura bA~dhane tathA unheM saba prakAra se kleza dene se nivRtta nahIM hote, ye tathA anya prakAra ke sAvadha karma haiM, jo bodhibIjanAzaka haiM tathA dUsare prANiyoM ko saMtApa dene vAle haiM, jinheM krUra karma karane vAle anArya karate haiM, una se jo jIvanabhara nivRtta nahIM hote| jaise ki koI atyanta krUra puruSa cAvala, masUra, tila, mUMga, uDada, nippAva kalatthI, caMvalA, parimaMthaka Adi akAraNa vyartha hI daNDa dete haiM / isI prakAra tathAkathita atyanta krara puruSa tItara, baTera, lAva kapiMjala, mRga, bhaiMse, sUara, grAha, goha, kachuA, sarIsRpa Adi prANiyoM ko aparAdha ke binA vyartha hI daNDa dete haiN| unakI jo bAhya parISad hotI hai, jaise dAsa, yA saMdezavAhaka athavA dUta, vetana yA dainika vetana para rakhA gayA naukara, baTAI para kAma karane vAlA anya kAmakAja karane vAlA evaM bhoga kI sAmagrI dene vAlA, ityAdi / ina logoM meM se kisI kA jarA-sA bhI aparAdha ho jAne para ye svayaM use bhArI daNDa dete haiM / jaise ki-isa puruSa ko daNDa do yA DaMDe se pITo, isakA sira mUMDa do, ise DAMTo, pITo, isakI bA~heM pIche ko bA~dha do, isake hAthapairoM meM hathakar3I aura ber3I DAla do, use hADIbandhana meM de do, ise kArAgAra meM baMda kara do, isake aMgoM ko sikor3akara maror3a do, isake hAtha, paira, kAna, sira aura mu~ha, nAka-oTha kATa DAlo, isake kaMdhe para mArakara Are se cIra DAlo, isake kaleje kA mA~sa nIkAla lo, isakI A~kheM nIkAla lo, isake dA~ta ukhAr3a do, isake aNDakoza ukhAr3a do, isakI jIbha khIMca lo, ise ulaTA laTakA do, ise Upara yA kueM meM laTakA do, ise jamIna para ghasITo, ise DUbo do, ise zUlI meM piro do, isake zUla cubho do, isake Tukar3e-Tukar3e kara do, isake aMgoM ko ghAyala karake usa para namaka chir3aka do, ise mRtyudaNDa de do, ise siMha kI pU~cha meM bA~dha do yA use baila kI pU~cha ke sAtha bA~dha do, ise dAvAgni meM jhauMkakara jalA do, isakA mA~sa kATa kara kauoM ko khilA do, isako bhojana-pAnI denA baMda kara do, ise mAra-pIsaTa kara jIvanabhara kaida meM rakho, ise inameM se kisI bhI prakAra se bUrI mauta maaro| ina krUra puruSoM kI jo Abhyantara parISada hotI hai, jaise ki-mAtA, pitA, bhAI, bahana, patnI, putra, putrI athavA putravadhU Adi / inameM se kisI kA jarA-sA bhI aparAdha hone para ve krUra puruSa use bhArI daNDa dete haiM / ve use zardI ke dinoM meM ThaMDe pAnI meM DAla dete haiM / jo-jo daNDa mitradveSapratyayika kriyAsthAna meM kahe gae haiM, ve sabhI daNDa ve inheM dete haiM / ve aisA karake svayaM apane paraloka kA ahita karate haiM / ve anta meM duHkha pAte haiM, zoka karate haiM, pazcAttApa karate haiM, pIr3ita hote haiM, saMtApa pAte haiM, ve duHkha, zoka, vilApa, pIr3A, saMtApa evaM vadha-baMdha Adi klezoM se nivRtta nahIM ho paate| isI prakAra ve adhArmika puruSa strIsambandhI tathA anya viSayabhogoM meM mUrcchita, gRddha, atyanta Asakta tathA tallIna hokara pUrvokta prakAra se cAra, pA~ca yA chaha yA adhika se adhika dasa varSa taka athavA alpa yA adhika samaya taka zabdAdi viSayabhogoM kA upabhoga karake prANiyoM ke sAtha vaira kA pu~ja bAMdha karake, bahuta-se krUrakarmoM kA saMcaya karake pApakarma ke bhAra se isa taraha daba jAte haiM, jaise koI loha kA golA yA paththara kA golA pAnI meM DAlane para pAnI ke tala kA atikramaNa karake bhAra ke kAraNa pRthvItala para baiTha jAtA hai, isI prakAra atikrUra puruSa atyadhika pApa se yukta purvakRta karmoM se atyanta bhArI, karmapaMka se ati malina, aneka prANiyoM ke sAtha baira bA~dhA huA, atyadhika avizvAsayogya, dambha se pUrNa, zaThatA yA vaMcanA meM pUrNa, deza, veSa evaM bhASA ko badalakara dhUrtatA karanemeM atinipuNa, jagatameM apayaza ke kAma karanevAlA, tathA trasaprANiyoM ke ghAtaka; bhogoM ke daladala meM pha~ra vaha puruSa AyuSya pUrNa hote hI marakara ratnaprabhAdi bhUmiyoMko lA~ghakara nIce ke narakatalameM jAkara sthita hotA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 79 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 668 ve naraka aMdara se gola aura bAhara se caukona hote haiM, tathA nIce ustare kI dhAra ke samAna tIkSNa hote haiM / unameM sadA ghora andhakAra rahatA hai / ve graha, candramA, sUrya, nakSatra aura jyotiSkamaNDala kI prabhA se rahita haiM / unakA bhUmitala bheda, carbI, mA~sa, rakta, aura mavAda kI paratoM se utpanna kIcar3a se lipta hai / ve naraka apavitra, sar3e hue mA~sa se yukta, atidurgandha pUrNa aura kAla haiM / ve sadhUma agni ke samAna varNa vAle, kaThora sparza vAle aura duHsahya haiM isa prakAra naraka bar3e azubha haiM aura unakI vedanAeM bhI bahuta azubha haiM / una narakoM meM rahane vAle nairayika na kabhI nidrA sukha prApta karate haiM, na unheM pracalAnidrA AtI hai, aura na unheM zruti, rati, dhRti evaM mati prApta hotI hai / ve nArakIya jIva vahA~ kaThora, vipula, pragAr3ha, karkaza, pracaNDa, durgamya, duHkhada, tIvra, duHsaha vedanA bhogate hue apanA samaya vyatIta karate haiN| sUtra-669 jaise koI vRkSa parvata ke agrabhAga meM utpanna ho, usakI jar3a kATa dI gaI ho, vaha Age se bhArI ho, vaha jidhara nIcA hotA hai, jidhara viSama hotA hai, jidhara durgama sthAna hotA hai, udhara hI giratA hai, isI prakAra gurukarmA pUrvokta pApiSTha puruSa eka garbha se dUsare garbha ko, eka janma se dUsare janma ko, eka maraNa se dUsare maraNa ko, eka naraka se dUsare naraka ko tathA eka duHkha se dUsare duHkha ko prApta karatA hai| vaha dakSiNagAmI nairayika, kRSNapAkSika tathA bhaviSya meM durlabha-bodhi hotA hai| ataH yaha adharmapakSIya prathama sthAna anArya hai, kevalajJAnarahita hai, yAvat samasta duHkhoM kA nAzaka mArga nahIM hai / yaha sthAna ekAnta mithyA evaM bUrA hai| sUtra-670 pazcAt dUsare dharmapakSa kA vivaraNa hai-isa manuSyaloka meM pUrva Adi dizAoM meM kaIM puruSa aise hote haiM, jo anArambha, aparigraha hote haiM, jo dhArmika hote haiM, dharmAnusAra pravRtti karate haiM yA dharma kI anujJA dete haiM, dharma ko hI apanA iSTa mAnate haiM, yA dharmapradhAna hote haiM, dharma kI hI carcA karate haiM, dharmamayajIvI, dharma ko hI dekhane vAle, dharma meM anurakta, dharmazIla tathA dharmacAraparAyaNa hote haiM, yahA~ taka ki ve dharma se hI apanI jIvikA upArjana karate hue jIvana yApana karate haiM, jo suzIla, suvratI, zIghrasuprasanna hone vAle aura uttama supuruSa hote haiM / jo samasta prANAtipAta se lekara mithyAdarzanazalya taka jIvanabhara virata rahate haiM / jo snAnAdi se AjIvana nivRtta rahate haiM, samasta gAr3I, ghor3A, ratha Adi vAhanoM se AjIvana virata rahate haiM, kraya-vikraya, pacana, pAcana sAvadyakarma karane-karAne, Arambha-samArambha Adi se AjIvana nivRtta rahate haiM, sarvaparigraha se nivRtta rahate haiM, yahA~ taka ki ve parapIr3AkArI samasta sAvadha anArya karmoM se yAvajjIvana virata rahate haiN| ve dhArmika puruSa anagAra bhAgyavAna hote haiM / ve IryAsamiti, yAvat uccAra-prasravaNa-khela-jalla-sidhANapariSThApanikA samiti, ina pA~ca samitiyoM se yukta hote haiM, tathA manaHsamiti, vacanasamiti, kAyasamiti, manogupti, vacanagupti aura kAyagupti se bhI yukta hote haiM / ve apanI AtmA ko pApoM se gupta rakhate haiM, apanI indriyoM ko viSayabhogoM se gupta rakhate haiM, aura brahmacarya kA pAlana nau guptiyoM sahita karate haiN| ve krodha, mAna, mAyA aura lobha se rahita hote haiM / ve zAnti tathA utkRSTa zAnti se yukta aura upazAnta hote haiM / ve samasta saMtApoM se rahita, AzravoM se rahita, bAhya-Abhyantara-parigraha se rahita hote haiM, ina mahAtmAoM ne saMsAra ke srota kA chedana kara diyA hai, ye karmamalake lepa se rahita hote haiM / ve jalake lepa se rahita kAMse kI pAtrI kI taraha karmajalake lepa se rahita hote haiN| jaise zaMkha kAlimA se rahita hotA hai, vaise hI ye mahAtmA rAgAdi ke kAluSya se rahita hote haiM / jaise jIva kI gati kahIM nahIM rukatI, vaise hI una mahAtmAoM kI gati kahIM nahIM rukatI / jaise gaganatala binA avalambana ke hI rahatA hai, vaise hI ye mahAtmA nirAvalambI rahate haiM / jaise vAyu ko koI roka nahIM sakatA, vaise hI, ye mahAtmA bhI dravya-kSetra-kAla-bhAva ke pratibandha se rahita hote haiM / zaradkAla ke svaccha pAnI kI taraha unakA hRdaya bhI zuddha aura muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 80 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka svaccha hotA hai / kamala kA pattA jaise jala ke lepa se rahita hotA hai, vaise hI ye bhI karma mala ke lepa se dUra rahate haiM, ve kachue kI taraha apanI indriyoM ko gupta-surakSita rakhate haiN| jaise AkAza meM pakSI svatantra vihArI hotA hai, vaise hI ve mahAtmA samasta mamatvabandhanoM se rahita hokara AdhyAtmika AkAza meM svatantravihArI hote haiM / jaise geMr3e kA eka hI sIMga hotA hai, vaise hI ve mahAtmA bhAva se rAga-dveSa rahita akele hI hote haiM / ve bhAraNDapakSI kI taraha apramatta hote haiN| jaise hAthI vRkSa ko ukhAr3ane meM samartha hotA hai, vaise hI ve muni kaSAyoM ko nirmUla karane meM zUravIra evaM dakSa hote haiN| jaise baila bhAravahana meM samartha hotA hai, vaise hI ve muni saMyama bhAravahana meM samartha hote haiM / jaise siMha dUsare pazuoM se dabatA nahIM, vaise hI ve mahAmuni parISahoM aura upasargoM se dabate nhiiN| jaise mandara parvata kampita nahIM hotA vaise hI ve mahAmani kaSToM, upasargoM aura bhayoM se nahIM kA~pate / ve samadra kI taraha gambhIra hote haiM, unakI prakRti candramA ke samAna saumya evaM zItala hotI hai; uttama jAti ke sone meM jaise mala nahIM lagatA, vaise hI una mahAtmAoM ke karmamala nahIM lagatA / ve pRthvI ke samAna sabhI sparza sahana karate haiN| acchI taraha homa kI huI agni ke samAna ve apane teja se jAjvalyamAna rahate haiM / una anagAra bhagavaMtoM ke lie kisI bhI jagaha pratibaMdha nahIM hotA / pratibaMdha cAra prakAra se hotA hai, jaise ki-aNDe se utpanna hone vAle haMsa, mora Adi pakSiyoM se, potaja, avagrahika tathA aupagrahika hotA hai / ve jisa-jisa dizA meM vicaraNa karanA cAhate haiM, usa-usa dizA meM apratibaddha, zucibhUta, apanI tyAgavRtti ke anurUpa aNu grantha se bhI dUra hokara saMyama evaM tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karate haiN| una anagAra bhagavaMtoM kI isa prakAra kI saMyama yAtrA ke nirvAhArtha yaha vRtti hotI hai, jaise ki-ve caturthabhakta, SaSThabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta, dvAdazabhakta, caturdazabhakta arddha mAsika bhakta, mAsika bhakta, dvimAsika, tapa, trimAsika tapa, cAturmAsika tapa, paMcamAsika tapa, evaM SANmAsika tapa, isake atirikta bhI koI koI nimnokta abhigrahoM ke dhAraka bhI hote haiM / jaise kaI utkSiptacaraka, nikSiptacaraka hote haiM, kaIM utkSipta aura nikSipta donoM prakAra kI caryA vAle hote haiM, koI anta, prAnta, rUkSa, sAmudAnika, saMsRSTa, asaMsRSTa AhAra lete haiM, koI jisa anna yA zAka Adi se cammaca yA hAtha bharA ho, usI hAtha yA cammaca se usI vastu ko lene kA abhigraha karate haiM, koI dekhe hue AhAra ko lene kA abhigraha karate haiM, koI pUchakara aura koI pache binA AhAra grahaNa karate haiM / koI tuccha aura koI atuccha bhikSA grahaNa karate haiM / koI ajJAta gharoM se AhAra lete haiM, koI AhAra ke binA glAna hone ra grahaNa karate haiN| koI dAtA ke nikaTa rakhA haA, kaI datti kI saMkhyA karake, koI parimita, aura koI zuddha AhAra kI gaveSaNA karake AhAra lete haiM, ve antAhArI, prAntAhArI hote haiM, kaI arasAhArI evaM kaI virasAhArI hote haiM, kaIM rUkhA-sUkhA AhAra karane vAle tathA kaIM tuccha AhAra karane vAle hote haiN| koI anta yA prAnta AhAra se hI apanA jIvana nirvAha karate haiN| koI purimaDDa tapa karate haiM, koI Ayambila tapazcaraNa karate haiM, koI nirvigaI tapa karate haiM, ve adhika mAtrA meM sarasa AhAra kA sevana nahIM karate, kaIM kAyotsarga meM sthita rahate haiM, kaIM pratimA dhAraNa karake kAyotsargastha rahate haiM, kaIM utkaTa Asana se baiThate haiM, kaIM Asanayukta bhUmi para hI baiThate haiM, kaIM vIrAsana lagAkara baiThate haiM, kaIM DaMDe kI taraha Ayata-lambe hokara leTate haiM, kaIM lagaMDazAyI hote haiM / kaIM bAhya prAvaraNa se rahita hokara rahate haiM, kaI kAyotsarga meM eka jagaha sthita hokara rahate haiM, kaIM zarIra ko nahIM khujalAte, ve thUka ko bhI bAhara nahIM pheMkate / ve sira ke keza, mUMcha, dAr3hI, roma aura nakha kI kA~TachA~Ta nahIM karate, tathA apane sAre zarIra kA parikarma nahIM karate / ve mahAtmA isa prakAra ugravihAra karate hue bahuta varSoM taka zramaNaparyAya kA pAlana karate haiM / rogAdi anekAneka bAdhAoM ke upasthita hone yA na hone para ve cirakAla taka AhAra kA tyAga karate haiM / ve aneka dinoM taka bhakta pratyAkhyAna karake use pUrNa karate haiM / anazana ko pUrNatayA siddha karake jisa prayojana se una mahAtmAoM dvArA nagnabhAva, muNDita bhAva, asnAna bhAva, adantadhAvana, chAte aura jUte kA upayoga na karanA, bhUmizayana, kASThaphalakazayana, kezaluMcana, brahmacarya-vAsa, bhikSArtha paragRha-praveza Adi kArya kiye jAte haiM, tathA jisake lie lAbha muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 81 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka aura alAbha mAna-apamAna, avahelanA, nindA, phaTakAra, tarjanA, mAra-pITa, dhamakiyA~ tathA UMcI-nIcI bAteM, evaM kAnoM ko apriya lagane vAle aneka kaTuvacana Adi bAIsa prakAra ke parISaha evaM upasarga samabhAva se sahe jAte haiM, usa uddezya kI ArAdhanA kara lete haiM / usa uddezya kI ArAdhanA karake antima zvAsocchvAsa meM ananta, anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNa, sampUrNa aura pratipUrNa kevalajJAna-kevaladarzana prApta kara lete haiM / kevalajJAna-kevaladarzana upArjita karane ke pazcAt ve siddha hote haiM, buddha hote haiM, sarva karmoM se mukta hote haiM; parinirvANa ko prApta kara lete haiM, aura samasta duHkhoM kA anta kara dete haiN| ra kA anta kara lete haiM / dUsare kaIM mahAtmA pUrvakarmoM ke zeSa raha jAne ke kAraNa mRtyu prApta karake kisI devaloka meM devarUpa meM utpanna hote haiM / jaise ki-mahAn Rddhi vAle, mahAdyuti vAle, mahAparAkramayukta, mahAyazasvI, mahAn balazAlI, mahAprabhAvazAlI aura mahAsukhadAyI jo devaloka hai, unameM ve devarUpa meM utpanna hote haiM, ve deva mahARddhi sampanna, mahAdyuti sampanna yAvat mahAsukha sampanna hote haiM / unake vakSaH sthala hAroM se suzobhita rahate haiM, unakI bhujAoM meM kar3e, bAjUbanda Adi AbhUSaNa pahane hote haiM, unake kapoloM para aMgada aura kuNDala laTakate rahate haiM / ve kAnoM meM karNaphUla dhAraNa kiye hote haiM / unake hAtha vicitra AbhUSaNoM se yukta rahate haiM | ve sira para vicitra mAlAoM se suzobhita mukuTa dhAraNa karate haiM / ve kalyANakArI tathA sugandhita uttama vastra pahanate haiM, tathA kalyANamayI zreSTha mAlA aura aMgalepana dhAraNa karate haiM / unakA zarIra prakAza se jagamagAtA rahatA hai / ve lambI vanamAlAoM ko dhAraNa karane vAle deva hote haiM / ve apane divyarUpa, divyavarNa, divyagandha, divyasparza, divyasaMhanana, divya saMsthAna tathA divyaRddhi, dyuti, prabhA, chAyA, arcA, teja aura lezyA se dasoM dizAoM ko Alokita karate hue, camakAte hue kalyANamayI gati aura sthiti vAle tathA bhaviSya meM bhadraka hone vAle devatA banate haiN| yaha (dvitIya) sthAna Arya hai, yAvat yaha samasta duHkhoM ko naSTa karane vAlA mArga hai / yaha sthAna ekAnta samyak aura bahuta acchA hai| sUtra - 671 __ isake pazcAt tRtIya sthAna, jo mizrapakSa hai, usakA vibhaMga isa prakAra hai-isa manuSyaloka meM pUrva Adi dizAoM meM kaIM manuSya hote haiM, jaise ki-ve alpa IcchA vAle, alpArambhI aura alpaparigrahI hote haiM / ve dharmAcaraNa karate haiM, dharma ke anusAra pravRtti karate haiM, yahA~ taka ki dharmapUrvaka apanI jIvikA calAte hue jIvanayApana karate haiM | ve suzIla, suvratI, sugamatA se prasanna ho jAne vAle aura sAdhu hote haiM / eka ora ve kisI prANAtipAta se jIvanabhara virata hote haiM tathA dUsarI ora kisI prANAtipAta se nivRtta nahIM hote, (isI prakAra mRSAvAda, Adi se) nivRtta aura kathaMcit anivRtta hote haiM / ye aura isI prakAra ke anya bodhinAzaka evaM anya prANiyoM ko paritApa dene vAle jo sAvadyakarma haiM unase nivRtta hote haiM, dUsarI ora katipaya karmoM se ve nivRtta nahIM hote| isa mizrasthAna ke adhikArI zramaNopAsaka hote haiM, jo jIva aura ajIva ke svarUpa ke jJAtA puNya-pApa ke rahasya ko upalabdha kiye hae, tathA Azrava, saMvara, vedanA, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, bandha evaM mokSa ke jJAna meM kuzala hote haiM / ve zrAvaka asahAya hone para bhI deva, asura, nAga, suparNa, yaza, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, garur3a, gandharva, mahoraga Adi devagaNoM aura ina ke dvArA dabAva DAle jAne para bhI nirgrantha pravacana kA ullaMghana nahIM karate / ve zrAvaka isa nirgrantha pravacana ke prati niHzaMkita, niSkAMkSita evaM nirvicikitsa hote haiM / ve sUtrArtha ke jJAtA, use samajhe hue aura guru se pUche hue hote haiM, sUtrArtha kA nizcaya kiye hue tathA bhalIbhA~ti adhigata kiye hote haiM / unakI haDDiyA~ aura rageM usake prati anurAga se raMjita hotI haiM / ve zrAvaka kahate haiM-'yaha nirgrantha pravacana hI sArthaka hai, paramArtha hai, zeSa saba anarthaka hai| ve sphaTika ke samAna svaccha aura nirmala hRdaya vAle hote haiM, unake ghara ke dvAra bhI khule rahate haiM; unheM rAjA ke antaHpura ke samAna dUsare ke ghara meM praveza aprItikara lagatA hai, ve zrAvaka caturdazI, aSTamI, pUrNimA Adi parvatithiyoM meM pratipUrNa pauSadhopavAsa kA samyak prakAra se pAlana karate hue tathA zramaNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 82 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka nirgranthoM ko prAsuka eSaNIya azana, pAna, khAdya, svAdya, vastra, pAtra, kambala, pAdapoMchana, auSadha, bhaiSajya, pITha, phalaka, zayyA-saMstAraka, tRNa Adi bhikSArUpa meM dekara bahuta lAbha lete hue, evaM yathAzakti yathAruci svIkRta kiye hue bahuta se zIlavrata, guNavrata, aNuvrata, tyAga, pratyAkhyAna, pauSadha aura upavAsa Adi tapaHkarmoM dvArA apanI AtmA ko bhAvita karate hue jIvana vyatIta karate haiN| ve isa prakAra ke AcaraNapUrvaka jIvana yApana karate hue bahuta varSoM taka zramaNopAsaka paryAya pAlana karate haiN| yoM zrAvakavratoM kI ArAdhanA karate hue rogAdi koI bAdhA utpanna hone para yA na hone para bhI bahuta lambe dinoM taka kA bhakta-pratyAkhyAna karate haiM / ve cirakAla taka kA bhakta pratyAkhyAna karake usa anazana-saMthAre ko pUrNa karake karate haiM / usa avamaraNa anazana ko siddha karake apane bhUtakAlIna pApoM kI AlocanA evaM pratikramaNa karake samAdhiprApta hokara mRtyu kA avasara Ane para mRtyu prApta karake kinhIM devalokoM meM se kisI eka meM devarUpa meM utpanna hote haiN| tadanusAra ve mahARddhi, mahAdyati, mahAbala, mahAyaza yAvata mahAsukha vAle devalokoM meM mahARddhi Adi se sampanna deva hote haiM / zeSa bAteM pUrvavat / yaha sthAna Arya, ekAnta samyak aura uttama hai / isa tRtIya sthAna kA svAmI avirati kI apekSA se bAla, virati kI apekSA se paNDita aura viratA-virati kI apekSA se bAlapaNDita kahalAtA hai| ina tInoM sthAnoM meM se samasta pApoM se avirata hone kA jo sthAna hai, vaha ArambhasthAna hai, anArya hai, yAvat samasta duHkhoM kA nAza na karane vAlA ekAnta mithyA aura bUrA hai| inameM se jo dUsarA sthAna hai, jisameM vyakti saba pApoM se virata hotA hai, vaha anArambha sthAna evaM Arya hai, yAvat samasta duHkhoM kA nAzaka hai, ekAnta samyak evaM uttama hai / tathA inameM se jo tIsarA sthAna hai, jisameM saba pApoM se kucha aMza meM viratI aura kucha aMza meM aviratI hotI hai, vaha Arambha-no Arambha sthAna hai / yaha sthAna bhI Arya hai, yahA~ taka ki sarva duHkhoM kA nAza karane vAlA, ekAnta samyak evaM uttama hai| sUtra-672 samyak vicAra karane para ye tInoM pakSa do hI sthAnoM meM samAviSTa ho jAte haiM jaise ki dharma meM aura adharma meM, upazAnta aura anupazAnta meM | pahale jo adharmasthAna kA vicAra pUrvokta prakAra se kiyA gayA hai, usameM ina 363 prAvAdukoM kA samAveza ho jAtA hai, yaha pUrvAcAryo na kahA hai| ve isa prakAra haiM-kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI / ve bhI parinirvANa' kA pratipAdana karate haiM; ve bhI mokSa kA nirUpaNa karate haiM; ve bhI apane zrAvakoM ko dharmopadeza karate haiM, ve bhI apane dharma ko sUnAte haiN| sUtra - 673 ve pUrvokta prAvAduka apane-apane dharma ke Adi-pravartaka haiM / nAnA prakAra kI buddhi, nAnA abhiprAya, vibhinna zIla, vividha dRSTi, nAnAruci, vividha Arambha aura vibhinna nizcaya rakhane vAle ve sabhI prAvAduka eka sthAna meM maMDalIbaddha hokara baiThe hoM, vahA~ koI puruSa Aga ke aMgAroM se bharI huI kisI pAtrI ko lohe kI saMDAsI se pakar3a kara lAe, aura nAnA prakAra kI prajJA, abhiprAya, zIla, dRSTi, ruci, Arambha aura nizcaya vAle, dharmoM ke Adi pravartaka una prAvAdukoM se kahe-'ajI ! nAnA prakAra kI buddhi Adi tathA vibhinna nizcaya vAle dharmoM ke Adipravartaka prAvAduko! Apa loga Aga ke aMgAroM se bharI haI pAtrI ko lekara thor3I-thor3I dera taka hAtha meM pakar3a rakheM, saMDAsI kI sahAyatA na leM, aura na hI Aga ko bujhAeM yA kama kare, apane sAdharmikoM kI vaiyAvRtya bhI na kIjie, na hI anya dharma vAloM kI vaiyAvRtya kIjie, kintu sarala aura mokSArAdhaka banakara kapaTa na karate hue apane hAtha psaarie|'' yoM kahakara vaha puruSa Aga ke aMgAroM se pUrI bharI huI usa pAtrI ko lohe kI saMDAsI se pakar3akara una prAvAdukoM ke hAtha para rakhe / usa samaya dharma ke Adi pravartaka tathA nAnA prajJA, zIla, adhyavasAya Adi se sampanna ve saba prAvAduka apane hAtha avazya hI haTA leNge| yaha dekhakara vaha puruSa una prAvAdukoM se isa prakAra kahe-'prAvAduko! Apa apane hAtha ko kyoM haTA rahe haiM ?' 'isIlie ki hAtha na jale !' (hama pUchate haiM-) hAtha jala jAne se kyA muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 83 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka hogA? yahI ki duHkha hogA / yadi duHkha ke bhaya se Apa hAtha haTA lete haiM to yahI bAta Apa sabake lie apane samAna mAnIe, yahI sabake lie pramANa mAnIe, yahI dharma kA sAra-sarvasva samajhIe / yahI bAta pratyeka ke lie tulya samajhIe, yahI yukti pratyeka ke lie pramANa mAnIe, aura isI ko pratyeka ke lie dharma kA sAra-sarvasva samajhIe / dharma ke prasaMga meM jo zramaNa aura mAhana aisA kahate haiM, yAvata aisI prarUpaNA karate haiM ki samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kA hanana karanA cAhie, una para AjJA calAnA cAhie, unheM dAsa-dAsI Adi ke rUpa meM rakhanA cAhie, unheM paritApa, kleza, upadravita karanA caahie| aisA karane vAle ve bhaviSya meM apane zarIra ko chedana -bhedana Adi pIr3AoM kA bhAgI banAte haiM / ve bhaviSya meM janma, maraNa, vivita yoniyoM meM utpatti, phira saMsAra meM punaH janma, garbhavAsa, aura sAMsArika prapaMca meM par3akara mahAkaSTa ke bhAgI hoMge / ve ghora daNDa ke bhAgI hoMge / ve bahuta hI maNDana, tarjana, tADana, khoDI bandhana ke, yahA~ taka ki ghole (pAnI meM Daboe) jAne ke bhAgI hoNge| tathA mAtA, pitA, bhAI, bhaginI, bhAryA, putra, putrI, putravadhU Adi maraNa duHkha ke bhAgI hoMge / ve daridrata sAtha nivAsa, priyaviyoga, tathA bahuta-se duHkhoM aura vaimanasyoM ke bhAgI hoNge| ve Adi-antarahita tathA dIrghakAlika caturgatika saMsAra rUpa ghora jaMgala meM bAra-bAra paribhramaNa karate rheNge| ve siddhi ko prApta nahIM hoMge, na hI bodha ko prApta hoMge, yAvat sarva duHkhoM kA anta nahIM kara sakeMge / jaise sAvadha anuSThAna karanevAle anyatIrthika siddhi nahIM prApta kara sakate, vaise hI sAvadhAnuSThAnakartA svayUthika bhI siddhi prApta nahIM kara sakate, ve bhI pUrvokta aneka duHkhoM ke bhAgI hote haiM / yaha kathana sabake lie tulya hai, yaha pratyakSa Adi pramANoMse siddha hai, yahI sArabhUta vicAra hai| yaha pratyeka prANI ke lie tulya hai, pratyeka ke lie yaha pramANa siddha hai, tathA pratyeka ke lie yahI sArabhUta vicAra hai| parantu dharma-vicAra ke prasaMga meM jo suvihita zramaNa evaM mAhana yaha kahate haiM ki-samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko nahIM mAranA cAhie, unheM apanI AjJA meM nahIM calAnA evaM unheM balAt dAsa-dAsI ke rUpa meM pakar3a kara gulAma nahIM banAnA cAhie, unheM DarAnA-dhamakAnA yA pIr3ita nahIM karanA cAhie, ve mahAtmA bhaviSya meM chedana-bhedana Adi kaSToM ko prApta nahIM kareMge, ve janma, jarA, maraNa, aneka yoniyoM meM janma-dhAraNa, saMsAra meM punaH punaH janma, garbhavAsa tathA saMsAra ke anekavidha prapaMca ke kAraNa nAnA duHkhoM ke bhAjana nahIM hoMge / tathA ve Adianta rahita, dIrghakAlika madhyarUpa caturgatika saMsArarUpI gora vana meM bAraMbAra bhramaNa nahIM kareMge / ve siddhi ko prApta kareMge, kevalajJAna-kevaladarzana prApta kara buddha aura mukta hoMge, tathA samasta duHkhoM kA sadA ke lie anta kreNge| sUtra-674 ina bAraha kriyAsthAnoM meM vartamAna jIva atIta meM siddha nahIM hue, buddha nahIM hue, mukta nahIM hue yAvat sarvaduHkhoM kA anta na kara sake, vartamAna meM bhI ve siddha, yAvat sarvaduHkhAntakArI nahIM hote aura na bhaviSya meM siddha yAvat sarvaduHkhAntakArI hoMge / parantu isa terahave kriyAsthAna meM vartamAna jIva atIta, vartamAna evaM bhaviSya meM siddha, buddha, mukta yAvat sarvAntakRta hue haiM, hote haiM aura hoMge / isa prakAra vaha AtmArthI, Atmahita tatpara, Atmagupta, AtmayogI, AtmabhAva meM parAkramI, AtmarakSaka, AtmAnukampaka, AtmA kA jagata se uddhAra karane vAlA uttama sAdhaka apanI AtmA ko samasta pApoM se nivRtta kre| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 84 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-3 - AhAraparijJA sUtra - 675 AyuSman ! maiMne sUnA hai, una bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ne kahA thA-isa nirgrantha-pravacana meM AhAraparijJA adhyayana hai, jisakA artha yaha hai-isa samagra loka meM pUrva Adi dizAoM tathA Urdhva Adi vidizAoM meM sarvatra cAra prakAra ke bIjakAya vAle jIva hote haiM, agrabIja, mUlabIja, parvabIja evaM skandhabIja / una bIjakAyika jIvoM meM jo jisa prakAra ke bIja se, jisa-jisa avakAza se utpanna hone kI yogyatA rakhate haiM, ve usa usa bIja se tathA usausa avakAza meM utpanna hote haiM / isa dRSTi se kaIM bIjakAyika jIva pRthvIyonika hote haiM, pRthvI para utpanna hote haiM, usI para sthita rahate haiM aura usI para unakA vikAsa hotA hai| isalie pRthvIyonika, pRthvI para utpanna hone vAle aura usI para sthita rahane va bar3hane vAle ve jIva karma ke vazIbhUta hokara tathA karma ke nidAna se AkarSita hokara vahIM vRddhigata hokara nAnA prakAra kI yoni vAlI pRthvIyoM para vRkSa rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva nAnA jAti kI yoniyoM vAlI pRthvIyoM ke sneha kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI zarIra apa-zarIra, tejaH zarIra, vAyu zarIra aura vanaspati-zarIra kA AhAra karate haiM / tathA ve pRthvI jIva nAnA-prakAra ke trasa aura sthAvara prANiyoM ke zarIra ko acitta kara dete haiM / ve Adi ke atyanta vidhvasta usa ko kucha prAsuka kucha paritApita kara dete haiM, ve ina ke pUrva-AhArita kiyA thA, use aba bhI tvacAsparza dvArA a karate haiM, tatpazcAta unheM svazarIra ke rUpa meM vipariNata karate haiN| aura ukta vipariNAmita zarIra ko sva svarUpa kara lete haiM / isa prakAra ve sarva dizAoM se AhAra karate haiM / una pRthvIyonika vRkSoM ke dUsare zarIra bhI aneka varNa, aneka gandha, nAnA rasa, nAnA sparza ke tathA nAnA saMsthAnoM se saMsthita evaM nAnA prakAra ke zArIrika pudgaloM se vikurvita hokara banate haiM / ve jIva karmoM ke udaya anusAra sthAvarayoni meM utpanna hote haiM, aisA tIrthaMkaroM ne kahA hai| sUtra-676 isake pazcAt zrItIrthaMkaradeva ne pahale batAyA hai, ki kaIM sattva vRkSa meM hI utpanna hote haiM, ataeva ve vRkSayonika hote haiM, vRkSa meM sthita rahakara vahIM vRddhi ko prApta hote haiM / vRkSayonika, vRkSa meM utpanna, usI meM sthiti aura vRddhi ko prApta karane vAle karmoM ke udaya ke kAraNa ve jIva karma se AkRSTa hokara pRthvIyonika vRkSoM meM vRkSarUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva una pRthvIyonika vRkSoM se unake sneha kA AhAra karate haiM, tathA ve jIva pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspati ke zarIra kA AhAra karate haiM / ve nAnA prakAra ke trasa aura sthAvara prANiyoM ke zarIra ko acitta kara DAlate haiM / ve parividhvasta kiye hue evaM pahale AhAra kiye hue, tathA tvacA dvArA AhAra kiye hue pRthvI Adi zarIroM ko vipariNAmita kara apane apane samAna svarUpa meM pariNata kara lete haiM / ve sarva dizAoM se AhAra lete haiN| una vRkSayonika vRkSoM ke nAnA varNa, gandha, rasa aura sparza vAle, aneka prakAra ke saMsthAnoM se yukta dUsare zarIra bhI hote haiM, jo aneka prakAra ke zArIrika pudgaloM se vikurvita hote haiM / ve jIva karma ke udaya ke anurUpa hI pRthvIyonika vRkSoM meM utpanna hote haiM, yaha zrItIrthaMkara deva ne kahA hai| sUtra - 677 isake pazcAt zrItIrthaMkaradeva ne vanaspatikAyika jIvoM kA anya bheda batAyA hai / isI vanaspatikAyavarga meM kaIM jIva vRkSayonika hote haiM, ve vRkSa meM utpanna hote haiM, vRkSa meM hI sthiti evaM vRddhi ko prApta hote haiM / vRkSayonika jIva karma ke vazIbhUta hokara karma ke hI kAraNa una vRkSoM meM Akara vRkSayonika jIvoM meM vRkSarUpa se utpanna hote haiN| ve jIva una vRkSayonika vRkSoM ke sneha ko AhAra karate haiM / isake atirikta ve jIva pRthvI, jala, teja, vAyu aura vanaspati ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / ve trasa aura sthAvara prANiyoM ke zarIra ko acitta kara dete haiM / parividhvasta kiye hue tathA pahale AhAra kiye hue aura pIche tvacA ke dvArA AhAra kiye hue pRthvI Adi ke zarIroM ko pacAkara apane rUpa meM milA lete haiM / una vRkSayonika vRkSoM ke nAnA varNa, gandha, rasa aura sparza vAle dUsare zarIra hote haiM / ve jIva karmodaya vaza vRkSayonika vRkSoM meM utpanna hote haiM, yaha tIrthaMkara deva ne kahA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 85 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 678 zrItIrthaMkaradeva ne vanaspatikAyika jIvoM ke aura bheda bhI batAe haiM / isa vanaspatikAyavarga meM kaIM jIva vRkSayonika hote haiM, ve vRkSa meM hI utpanna hote haiM, vRkSa meM hI sthita rahate haiM, vRkSa meM hI saMvarddhita hote rahate haiM / ve vRkSayonika jIva karmodayavaza vRkSoM meM Ate haiM aura vRkSayonika vRkSoM meM mUla, kanda, skandha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala evaM bIja ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva una vRkSayonika vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiM / isake atirikta ve jIva pRthvI, jala, teja, vAyu aura vanaspati ke zarIra kA AhAra karate haiM / ve jIva nAnA prakAra ke trasa aura sthAvara jIvoM ke zarIra ko acitta kara dete haiM / phira prAsuka hue unake zarIroM ko pacAkara apane samAna rUpa meM hai| una vRkSayonika mUla, kanda, skandha, tvacA, zAkhA, patra, puSpa, phala aura bIja rUpa jIvoM ke aura bhI zarIra hote haiM, jo nAnA varNa, gandha, rasa evaM sparza vAle tathA nAnA prakAra ke pudgaloM se bane hue hote haiM / ve jIva karmodayavaza hI vahA~ utpanna hote haiM, yaha zrItIrthaMkaradeva ne kahA hai| sUtra - 679 zrItIrthaMkaradeva ne vanaspatikAya ke anya bheda bhI batAe haiM / isa vanaspatikAya jagata meM kaIM vakSayonika jIva vRkSa meM hI utpanna hote haiM, vRkSa meM hI sthita rahate evaM bar3hate haiM / isa prakAra usI meM utpanna, sthita aura saMvardhita hone vAle ve vRkSayonika jIva karmodayavaza tathA karma ke kAraNa hI vRkSoM meM Akara una vRkSayonika vRkSoM meM 'adhyArUha' vanaspati ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva vRkSayonika vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI se lekara vanaspati taka ke zarIra kA bhI AhAra karate haiM / ve unheM acitta, prAsuka evaM pariNAmita karake apane svarUpa meM milA lete haiM / unake nAnA prakAra ke varNa, gandha, rasa aura sparza vAle tathA anekavidha racanA vAle evaM vividha pudgaloM se bane hue dUsare zarIra bhI hote haiM / ve adhyArUha vanaspati jIva svakarmodayavaza hI vahA~ usa rUpa meM utpanna hote haiM, aisA kahA hai| sUtra - 680 vanaspatikAyajagata meM adhyArUhayonika jIva adhyArUha meM hI utpanna hote haiM, usI meM sthita rahate evaM saMvarddhita hote haiM / ve jIva karmodaya ke kAraNa hI vRkSayonika adhyArUha vRkSoM meM adhyArUha ke rUpa meM utpanna hote haiM ve jIva una vRkSayonika adhyArUhoM ke sneha kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI se lekara vanaspatika ke zarIra kA AhAra karate haiM / ve trasa aura sthAvara jIvoM ke zarIra se rasa khIMca kara unheM acitta kara DAlate haiM, phira unake parividhvasta zarIra ko pacAkara apane rUpa meM pariNata kara lete haiM / una vanaspatiyoM ke aneka varNa, gandha, rasa aura sparza vAle, nAnA saMsthAna vAle, anekavidha pudgaloM se bane hue aura bhI zarIra hote haiM, ve jIva apane pUrvakRta karmoM se hI adhyArUhayonika adhyArUhoM meM utpanna hote haiM, aisA kahA hai / sUtra - 681 isa vanaspatikAyika jagata meM kaIM adhyArUhayonika prANI adhyArUha vRkSoM meM hI utpanna hote haiM, unhIM meM unakI sthiti aura saMvRddhi hotI hai / ve prANI tathAprakAra ke karmodayavaza vahA~ Ate haiM aura adhyArUhayonika vRkSoM meM adhyArUha rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva adhyArUhayonika adhyArUha vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiM / pRthvI, jala, teja, vAyu aura vanaspati ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / tathA ve trasa jIva aura sthAvara prANiyoM ke zarIra se rasa khIMca kara unheM acitta prAsuka evaM vipariNAmita karake apane svarUpa meM pariNata kara lete haiM / una adhyArUha-yonika adhyArUha vRkSoM ke nAnA varNa, gandha, rasa, sparza aura saMsthAnoM se yukta, vividha pudgaloM se racita dUsare zarIra bhI hote haiM / svakRtakarmodayavaza hI vahA~ utpanna hote haiM, aisA kahA hai| sUtra - 682 vanaspatikAyajagata meM kaIM jIva adhyArUhayonika hote haiM / ve adhyArUha vRkSoM meM utpanna hote haiM, tathA unhIM meM sthita rahate haiM aura bar3hate haiM / ve apane pUrvakRta karmoM se prerita hokara adhyArUha vRkSoM meM Ate haiM aura adhyArUha muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 86 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka yonika adhyArUha vRkSoM ke mUla, kanda, skandha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala evaM bIja ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva una adhyArUhayonika adhyArUha vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiM / ve pRthvI se lekara vanaspati taka ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / ve jIva trasa aura sthAvara jIvoM ke zarIra se rasa khIMcakara unheM acitta kara dete haiM / prAsuka hae usa zarIra ko ve vipariNAmita karake apane svarUpa meM pariNata kara lete haiM / una vRkSoM ke mUla se lekara bIja taka ke jIvoM ke nAnA varNa, gandha, rasa, sparza evaM saMsthAna se yukta, aneka prakAra ke pudgaloM se racita anya zarIra bhI hote haiM / ve sva-svakarmodayavaza hI inameM utpanna hote haiM, aisA kahA hai| sUtra - 683 vanaspatikAyika jagatameM kaIM prANI pRthvIyonika hote haiM, ve pRthvI se hI utpanna hote haiM, pRthvI meM hI sthita hokara usImeM saMvardhana pAte haiM / ve jIva svakarmodayavaza nAnA prakAra kI jAtivAlI pRthvIyoM para tRNarUpameM utpanna hote haiM / ve tRNa ke jIva una nAnA jAtivAlI pRthvI ke sneha kA AhAra karate haiM / ve pRthvI se lekara vanaspati taka ke zarIroM kA AhAra karate haiM / trasa-sthAvara jIvoM ke zarIroM ko acitta, prAsuka evaM svarUpameM pariNata karate haiM / ve jIva karma se prerita hokara hI pRthvIyonika taNa ke rUpa meM utpanna hote haiM, ityAdi saba varNana pUrvavat / aisA kahA hai| sUtra-684 isI prakAra kaIM (vanaspatikAyika) jIva pRthvIyonika tRNoMmeM tRNa rUpa se utpanna hote haiM, vahIM sthita rahate, evaM saMvRddha hote haiM / ve pRthvIyonika tRNoM ke zarIra kA AhAra karate haiM, ityAdi samasta varNana pUrvavat samajha lenaa| sUtra - 685 isI taraha kaIM (vanaspatikAyika) jIva tRNayonika tRNoM meM tRNarUpa meM utpanna hote haiM, vahIM sthita evaM saMvRddha hote haiM / ve jIva tRNayonika tRNoM ke zarIra kA hI AhAra grahaNa karate haiM / zeSa sArA varNana pUrvavat smjhnaa| isI prakAra kaIM (vanaspatikAyika) jIva tRNayonika tRNoM meM mUla, kanda, skandha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala evaM bIjarUpa meM utpanna hote haiM, vahIM sthita rahe evaM saMvRddha hote haiM / ve tRNayonika tRNoM kA AhAra karate haiM / ina jIvoM kA zeSa varNana pUrvavat / isI prakAra auSadhirUpa meM utpanna jIvoM ke bhI cAra AlApaka nAnAvidha pRthvIyonika pRthvIyoM meM auSadhi vividha annAdi kI pakI huI phasala ke rUpa meM, pRthvIyonika auSadhiyoM meM auSadhi ke rUpa meM, auSadhiyonika auSadhiyoM ke rUpa meM evaM auSadhiyonika auSadhiyoM meM (mUla se bIja taka ke rUpa meM) sArA varNana pUrvavat / isI prakAra haritarUpameM utpanna vanaspatikAyika jIvoM ke bhI cAra AlApaka (1) nAnAvidha pathvIyonika pRthvIyoM para haritarUpa meM, (2) pRthvIyonika harito meM haritarUpa meM, (3) harita yonika haritoM meM harita (adhyArUha) rUpameM,(4) haritayonika haritoM ke mUla se lekara bIja taka ke rUpa meM evaM unakA sArA varNana pUrvavat samajha lenaa| sUtra - 686 isa vanaspatikAya jagata meM kaIM jIva pRthvIyonika hote haiM, ve pRthvI se utpanna hote haiM, pRthvI para hI rahate haiM aura usI para hI vikasita hote haiM / ve pUrvokta pRthvIyonika vanaspatijIva sva-svakarmodayavaza karma ke kAraNa hI vahA~ Akara utpanna hote haiM / ve nAnA prakAra kI yoni vAlI pRthvIyoM para Aya, vAya, kAya, kUhaNa, kanduka, upehaNI, nirvahaNI, sachatraka, chatraka, vAsAnI evaM krUra nAmaka vanaspati ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva una nAnAvidha yoniyoM vAlI pRthvIyoM ke sneha kA AhAra karate haiM, tathA ve jIva pRthvIkAyika Adi chahoM kAya ke jIvoM ke zarIra kA AhAra karate haiN| pahale unase rasa khIMca kara ve unheM acitta-prAsuka kara dete haiM, phira unheM apane rUpa meM pariNata kara lete haiM / una pRthvIyonika Ayavanaspati se lekara krUravanaspati taka ke jIvoM ke vibhinna varNa, gandha, rasa, sparza AkAra-prakAra aura DhA~ce vAle tathA vividha pudgaloM se racita dUsare zarIra bhI hote haiM / ina jIvoM kA eka hI AlApaka hotA hai, zeSa tIna AlApaka nahIM hote| isa vanaspatikAyajagatameM kaIM udakayonika vanaspatiyA~ hotI haiM, jo jala meM hI utpanna hotI haiM, jala meM hI muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 87 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka rahatI aura usImeM bar3hatI haiM / ve udakayonika vanaspati jIva pUrvakRta karmodayavaza-karmoM ke kAraNa hI unameM Ate haiM aura nAnA prakAra kI yoniyoM vAle udakoM meM vRkSarUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva nAnA prakAra ke jAti vAle phaloM ke sneha kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI, jala, teja, vAyu aura vanaspatikAya ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / una jalayonika vRkSoM ke vibhinna varNa, gandha, rasa, sparza evaM saMsthAna vAle tathA vividha pudgaloM se racita dUsare zarIra bhI hote haiM / ve jIva svakarmodayavaza hI jalayonika vRkSoM meM utpanna hote haiM / pRthvIyonika vRkSa ke cAra bhedoM ke samAna hI yahA~ jalayonika vRkSoM ke bhI cAra bhedoM ke bhI pratyeka ke cAra-cAra AlApaka kahane caahie| isa vanaspatikAyajagata meM kaI jIva udakayonika hote haiM, jo jalameM utpanna hote haiM, vahIM rahate aura vahIM saMvRddhi pAte haiM / ve jIva apane pUrvakRta karmoM ke kAraNa hI tathArUpa vanaspatikAya meM Ate haiM aura vahA~ ve aneka prakAra kI yoni ke udakoM meM udaka, avaka, panaka, zaivAla, kalambaka, haDa, kaseruka, kacchabhANitaka, utpala, padma, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra, kalhAra, kokanada, aravinda, tAmarasa, bhisa, maNAla, puSkara, puSkarAkSibhaga ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva nAnA jAti vAle jaloM ke sneha kA AhAra karate haiM, tathA pRthvIkAya Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / una jalayonika vanaspatiyoM ke vibhinna varNa, gandha, rasa, sparza, saMsthAna se yukta evaM nAnAvidha pudgaloM se racita dUsare zarIra bhI hote haiM / ve sabhI jIva svakutakarmAnusAra hI ina jIvoM meM utpanna hote haiM, aisA kahA hai| isameM kevala eka hI AlApaka hotA hai| sUtra-687 isa vanaspatikAyika jagata meM kaIM jIva-pRthvIyonika vRkSoM meM, kaIM vRkSayonika vRkSoM meM, kaIM vRkSayonika mUla se lekara bIjaparyanta avayavoM meM, kaIM vRkSayonika adhyArUha vRkSoM meM, kaIM adhyArUha yonika adhyArUhoM meM, kaIM adhyArUhayonika mUla se lekara bIjaparyanta avayavoM meM, kaIM pRthvIyonika tRNoM meM, kaIM tRNayonika tRNoM meM, kaI tRNayonika mUla se lekara bIjaparyanta avayavoM meM, isI taraha auSadhi aura haritoM ke sambandha meM tIna-tIna AlApaka kahe gae haiM, kaIM pRthvIyonika Aya, kAya se lekara kUTa taka ke vanaspatikAyika avayavoM meM, kaIM udakayonika vRkSoM meM, vRkSayonika vRkSoM meM, tathA vRkSayonika mUla se lekara bIja taka ke avayavoM meM, isI taraha adhyArUhoM, tRNoM, auSadhiyoM aura haritoM meM (pUrvoktavata tIna-tIna AlApaka haiM) tathA kaIM udakayonika udaka, avaka se lekara puSkarAkSibhagoM meM trasa-prANI ke rUpa meM utpanna hote haiN| ve jIva una pRthvIyonika vRkSoM ke, jalayonika vRkSoM ke, adhyArUhayonika vRkSoM ke, evaM taNayonika, auSadhiyonika, hAritayonika vRkSoM ke tathA vRkSa, adhyArUha, tRNa, auSadhi, harita, evaM mUla se lekara bIja taka ke, tathA Aya, kAya se lekara kUTa vanaspati taka ke evaM udaka avaka se lekara puSkarAkSibhaga vanaspati taka ke sneha kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / una vRkSayonika, adhyArUhayonika, tRNayonika, auSadhiyonika, haritayonika, mUlayonika, kandayonika se lekara bIjayonika paryanta tathA Aya, kAya se lekara kUTayonikaparyanta, evaM avaka avakayoni se lekara puSkarAkSibhagayonikaparyanta trasajIvoM ke nAnA varNa, gandha, rasa, sparza evaM saMsthAna se yukta tathA vividha pudgaloM se racita dUsare zarIra bhI hote haiM / ye sabhI jIva svasvakarmAnusAra hI amuka-amuka rUpa meM amuka yoni meM utpanna hote haiM / aisA tIrthaMkaradeva ne kahA hai| sUtra - 688 isake pazcAt zrItIrthaMkaradeva ne manuSyoM kA svarUpa batalAyA hai / jaise ki-kaIM manuSya karmabhUmi meM utpanna hote haiM, kaIM akarmabhUmi meM aura kaIM antarvIpoM meM utpanna hote haiM / koI Arya hai, koI mleccha / una jIvoM kI utpatti apane apane bIja aura apane-apane avakAza ke anusAra hotI hai / isa utpatti ke kAraNarUpa pUrvakarmanirmita yoni meM strI puruSa kA maithunahetuka saMyoga utpanna hotA hai / donoM ke sneha kA AhAra karate haiM, tatpazcAt ve jIva vahA~ strI-rUpa meM, puruSarUpa meM aura napuMsakarUpa meM utpanna hote haiM / sarvaprathama ve jIva mAtA ke raja aura pitA ke vIrya kA, jo paraspara mile hue kaluSa aura dhRNita hote haiM, oja-AhAra karate haiM / usake pazcAt muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 88 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka mAtA, jina aneka prakAra kI sarasa vastuoM kA AhAra karatI hai, ve jIva usake ekadeza kA oja AhAra karate haiM kramazaH vRddhi evaM paripAka ko prApta ve jIva mAtA ke zarIra se nIkalate hae koI strIrUpa meM, koI puruSarUpa meM aura koI napuMsakarUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva bAlaka hokara mAtA ke dUdha aura ghI kA AhAra karate haiM / kramazaH bar3e ho kara ve jIva cAvala, kulmASa evaM trasa-sthAvara prANiyoM kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI, jala, teja, vAyu aura vanaspati ke zarIra kA AhAra karate haiM / phira ve unake zarIra ko acitta karake unheM apane rUpa meM pariNata kara lete haiM / una karmabhUmija, akarmabhUmija, antarvIpaja, Arya aura mleccha Adi anekavidha manuSyoM ke zarIra nAnAvarNa, gandha, rasa aura sparza evaM saMsthAna vAle nAnA pudgaloM se racita hote haiM / aisA kahA hai| sUtra-689 isake pazcAt tIrthaMkaradeva ne paMcendriyatiryaMcayonika jalacaroM kA varNana kiyA hai, jaise ki-matsyoM se lekara suMsumAra taka ke jIva paMcendriyajalacara tiryaMca haiM / ve jIva apane-apane bIja aura avakAza ke anusAra strI aura puruSa kA saMyoga hone para sva-svakarmAnusAra pUrvokta prakAra ke garbhameM utpanna hote haiM / phira ve jIva garbhameM mAtA ke AhAra ke ekadeza ko oja-AhArarUpameM grahaNa karate haiM / isa prakAra ve kramazaH vRddhiprApta hokara garbha ke paripakva hone para mAtA kI kAyA se bAhara nIkalakara koI aNDe ke rUpameM hote haiM, koI pota ke rUpameM hote haiN| jaba vaha aNDA phUTatA hai to koI strI rUpameM, koI puruSa rUpameM aura koI napuMsaka rUpameM utpanna hote haiM / ve jalacara jIva bAlyAvasthA Ane para jala ke sneha kA AhAra karate haiM / kramazaH bar3e hone para vanaspati-kAya tathA trasa-sthAvara prANiyoM kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI Adi zarIroM kA bhI AhAra karate haiM, evaM unheM pacAkara kramazaH apane rUpa meM pariNata kara lete haiM / una jalacara paMcendriyatiryaMca jIvoM ke dUsare bhI nAnA varNa, gandha, rasa aura sparza vAle, nAnA AkRti evaM avayava racanA vAle tathA nAnA pudgaloM se racita aneka zarIra hote haiM, aisA tIrthaMkaroM ne kahA hai| isake pazcAt zrItIrthaMkaradeva ne sthalacara catuSpada tiryaMcapaMcendriya ke sambandha meM batAyA hai, jaise ki-koI sthalacara caupAye pazu eka khura vAle, kaIM do khura vAle, kaIM gaNDIpada aura kaIM nakhayukta pada vAle hote haiM / ve jIva apane-apane bIja aura avakAza ke anusAra utpanna hote haiM / strI-puruSa kA karmAnusAra paraspara saMyoga hone para ve jIva catuSpada sthalacarajAti ke garbha meM Ate haiM / ve mAtA aura pitA donoM ke sneha kA pahale AhAra karate haiM / usa garbha meM ve jIva strI, puruSa yA napuMsaka ke rUpa meM hote haiM / ve jIva mAtA ke oja aura pitA ke zukra kA AhAra karate haiM / zeSa saba bAteM pUrvavat / inameM koI strI ke rUpa meM, kabhI nara ke rUpa meM aura koI napuMsaka ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva bAlyAvasthA meM mAtA ke dUdha aura dhRta kA AhAra karate haiM / bar3e hokara ve vanaspatikAya kA tathA dUsare trasa-sthAvara prANiyoM kA AhAra karate haiM / ve prANI pRthvI Adike zarIra kA bhI AhAra karate haiM / phira ve AhAra kiye hue padArthoMko pacAkara apane zarIra ke rUpameM pariNata karate haiM / una sthalacara paMcendriya tiryaMcayonika catuSpada jIvoM ke vividha varNa, gandha, rasa, sparza, AkAra evaM racanA vAle dUsare aneka zarIra bhI hote haiM, aisA kahA hai isake pazcAt zrItIrthaMkaradeva ne uraparisarpa, sthalacara, paMcendriya, tiryaMcayonika jIvoM kA varNana kiyA hai / jaise ki sarpa, ajagara, AzAlika aura mahoraga Adi ura:parisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMcayonika jIva haiM / ve jIva apane-apane utpattiyogya bIja aura avakAza ke dvArA hI utpanna hote haiM / ina prANiyoM meM bhI strI aura puruSa kA paraspara maithuna nAmaka saMyoga hotA hai, usa saMyoga ke hone para karmaprerita prANI apane-apane karmAnusAra apanIapanI niyata yoni meM utpanna hote haiM / zeSa bAteM pUrvavat / unameM se kaIM aMDA dete haiM, kaIM baccA utpanna karate haiM / usa aMDe ke phUTa jAne para usameM se kabhI strI hotI hai, kabhI nara paidA hotA hai aura kabhI napuMsaka hotA hai / ve bIja bAlyA-vasthA meM vAyukAya kA AhAra karate haiM / kramazaH bar3e hone para ve vanaspatikAya tathA anya trasa-sthAvara prANiyoM kA AhAra karate haiM / isake atirikta ve jIva pRthvI ke zarIra se lekara vanaspati ke zarIra kA bhI AhAra karate haiM, phira unheM pacAkara apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara lete haiM / una ura:parisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMcoM ke aneka varNa, gandha, rasa, sparza, AkRti evaM saMsthAna vAle anya aneka zarIra bhI hote haiM, aisA kahA hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 89 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka isake pazcAt bhujaparisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMcayonika jIvoM ke viSaya meM zrI tIrthaMkara bhagavAna ne kahA hai / jaise ki-goha, nevalA, seha, saraTa, sallaka, saratha, khora, gRhakokilA, viSambharA, mUSaka, maMgusa, padalAtika, viDAlika, jodha aura cAtuSpada Adi bhujaparisarpa haiM / una jIvoM kI utpatti bhI apane-apane bIja aura avakAza ke anusAra hotI hai / uraHparisarpa jIvoM ke samAna ye jIva bhI strI-puruSa saMyoga se utpanna hote haiM / zeSa saba bAteM pUrvavat / ye jIva bhI apane kiye hue AhAra ko pacAkara apane zarIra meM pariNata kara lete haiM / goha se lekara cAtuSpada taka una aneka jAti vAle bhujaparisarpa sthalacara tiryaMcapaMcendriya jIvoM ke nAnA varNAdi ko lekara aneka zarIra hote haiM, aisA kahA hai| isake pazcAt zrItIrthaMkaradeva ne AkAzacArI paMcendriya tiryaMcoM ke viSaya meM kahA hai| jaise ki-carmapakSI, lomapakSI, samudgapakSI tathA vitatapakSI Adi khecara tiryaMca paMcendriya hote haiM / una prANiyoM kI utpatti bhI utpatti ke yogya bIja aura avakAza ke anusAra hotI hai aura strI-puruSa ke saMyoga se inakI utpatti hotI hai / zeSa bAteM ura:parisarpa ke samAna jAnanA / ve prANI garbha se nIkalakara bAlyAvasthA prApta hone para mAtA ke zarIra ke sneha kA AhAra karate haiM / phira kramaza: bar3e hokara vanaspatikAya tathA trasa-sthAvara prANiyoM kA AhAra karate haiN| ve jIva pRthvI Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM aura unheM pacAkara apane zarIra rUpa meM pariNata kara lete haiM / ina AkAzacArI paMcendriya tiryaMca jIvoM ke aura bhI aneka prakAra ke varNa, gandha, rasa, sparza, AkAra evaM avayavaracanA vAle zarIra hote haiM, aisA kahA hai| sUtra-690 isake pazcAt zrI tIrthaMkaradeva ne nirUpaNa kiyA hai ki isa jagata meM kaIM prANI nAnA prakAra kI yoniyoM meM utpanna hote haiM / ve aneka prakAra kI yoniyoM meM sthita rahate haiM, saMvarddhana pAte haiM / ve jIva apane pUrvakRta karmAnusAra una karmoM ke hI prabhAva se vividha yoniyoM meM Akara utpanna hote haiM / ve prANI aneka prakAra ke trasa sthAvara-pudgaloM ke sacitta yA acitta zarIroM meM unake Azrita hokara rahate haiM / ve jIva anekavidha trasa-sthAvara prANiyoM ke sneha kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvI se lekara vanaspati taka ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / una trasa-sthAvara yoniyoM se utpanna, aura unhI ke Azrita rahane vAle prANiyoM ke vibhinna varNa, gandha, rasa aura sparza vAle, vividha saMsthAna vAle aura bhI aneka prakAra ke zarIra hote haiM, aisA kahA hai / isI prakAra viSThA aura mUtra Adi meM kurUpa vikalendriya prANI utpanna hote haiM aura gAya bhaiMsa Adi ke zarIra meM carmakITa utpanna hote haiN| isake pazcAta zrItIrthaMkaradeva ne anyAnya prANiyoM ke AhArAdi kA pratipAdana kiyA hai / isa jagata meM nAnAvidha yoniyoM meM utpanna hokara karma se prerita vAyuyonika jIva apkAya meM Ate haiM / ve prANI vahA~ apkAya meM Akara aneka prakAra ke trasa aura sthAvara prANiyoM ke sacitta tathA acitta zarIra meM apkAyarUpa meM utpanna hote haiM / vaha apkAya vAyu se banA huA yA vAyu se saMgraha kiyA huA athavA vAyu ke dvArA dhAraNa kiyA huA hotA hai / ataH vaha Upara kA vAyu ho to Upara, nIce kA vAyu ho to nIce aura tIrachA vAyu ho to tIrachA jAtA hai / usa apkAya ke kucha nAma ye haiM-osa, hima, mihikA, olA, haratanu aura zuddha jala | ve jIva aneka prakAra ke trasa aura sthAvara prANiyoMke sneha kA AhAra karate haiM / ve jIva pRthvIAdike zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / tathA pUrvabhukta trasa sthAvarIya AhAra ko pacAkara apane rUpameM pariNata kara lete haiM / una trasa-sthAvarayoni samutpanna jalakAyika jIvoM ke aneka varNa, gandha, rasa, sparza, saMsthAna, AkAra-prAkAra Adi ke aura bhI aneka zarIra hote haiM, aisA tIrthaMkaroM ne kahA hai| isa jagata meM kitane hI prANI jala se utpanna hote haiM, jala meM hI rahate haiM aura jala meM hI bar3hate haiM / ve apane pUrvakRtakarma ke prabhAva se jala meM jalarUpa se utpanna hote haiM / ve jIva una trasa-sthAvara yoniko jaloM ke sneha kA AhAra karate haiN| ve pRthvI Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM tathA unheM pacAkara apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara lete haiM / usa trasa-sthAvarayonika udakoM ke aneka varNAdi vAle dUsare zarIra bhI hote haiM, aisA kahA hai| isa jagata meM kitane hI jIva udakayonika udakoM meM apane pUrvakRta karmoM ke vazIbhUta hokara Ate haiM / tathA muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 90 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka udakayonika udakajIvoM meM udakarUpa meM janma lete haiM / ve jIva una udakayonika udakoM ke sneha kA AhAra karate haiN| ve pRthvI Adi zarIroM kA bhI AhAra grahaNa karate haiM aura unheM apane svarUpa meM pariNata kara lete haiN| una udakayonika udakoM ke aneka varNa-gandha-rasa-sparza evaM saMsthAna vAle aura bhI zarIra hote haiM, aisA prarUpita hai| isa saMsAra meM apane pUrvakRta karmoM ke udaya se udakayonika udakoM meM Akara unameM trasa prANI ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva una udakayoni vAle udakoM ke sneha kA AhAra karate haiM / ve pRthvI Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / una udakayonika trasaprANiyoM ke nAnA varNa, gandha, rasa, sparza aura saMsthAna kI apekSA se anya aneka zarIra bhI hote haiM, aisA batAyA hai| sUtra - 691 isa saMsAra meM kitane hI jIva pUrvajanma meM nAnAvidha yoniyoM meM utpanna hokara vahA~ kiye hue karmodayavazAt nAnA prakAra ke trasasthAvara prANiyoM ke sacitta tathA acitta zarIra meM agnikAya ke rUpa meM utpanna hote haiM / ve jIva una vibhinna prakAra ke trasa-sthAvara prANiyoM ke sneha kA AhAra karate haiM / pRthvI Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM | una trasa-sthAvarayonika agnikAyoM ke dUsare bhI zarIra batAe gae haiM, jo nAnA varNa, gandha, rasa, sparza aura saMsthAna Adi ke hote haiM / zeSa tIna AlApaka udaka ke AlApakoM ke samAna samajhanA / sUtra-692 isa saMsAra meM kitane hI jIva pUrvajanma meM nAnA prakAra kI yoniyoM meM Akara vahA~ kiye hue apane karma ke prabhAva se trasa aura sthAvara prANiyoM ke sacitta yA acitta zarIroM meM vAyukAya ke rUpa meM utpanna hote haiM / vAyukAya ke sambandha meM zeSa bAteM tathA cAra AlApaka agnikAya samAna samajhanA / sUtra - 693-697 isa saMsAra meM kitane hI jIva nAnA prakAra kI yoniyoM meM utpanna hokara unameM apane kiye hae karma ke prabhAva se pRthvIkAya meM Akara aneka prakAra ke trasa-sthAvara prANiyoM ke sacitta yA acitta zarIroM meM pRthvI, zarkarA yA bAlU ke rUpa meM utpanna hote haiM / isa viSaya meM nimna gAthAoM ke anusAra jAnanA:-- pRthvI, zarkarA, bAlU, paththara, zilA, namaka, lohA, rAMgA, tAMbA, cA~dI, zIzA, sonA aura vajra / tathA har3atAla, hIMgalU, manasila, sAsaka, aMjana, pravAla, abhrapaTala, abhrabAlukA, ye saba pRthvIkAya ke bheda haiM gomedaka ratna, rucakataratna, aMkaratna, sphaTikaratna, lohitAkSaratna, marakataratna, masAragalla, bhujaparimoca-karatna tathA indranIlamaNi / candana, geruka, haMsagarbha, pulaka, saugandhika, candraprabha, vaiDUrya, jalakAnta evaM sUryakAMta ye maNiyoM ke bheda haiM / sUtra-698 ina gAthAoM meM ukta jo maNi, ratna Adi kahe gae haiM, una meM ve jIva utpanna hote haiM / ve jIva aneka prakAra ke trasa-sthAvara prANiyoM ke sneha kA AhAra karate haiM / pRthvI Adi zarIroM kA bhI AhAra karate haiM / una trasa aura sthAvaroM se utpanna prANiyoM ke dUsare zarIra bhI nAnA varNa, gandha, rasa, sparza, saMsthAna Adi kI apekSA se batAe gae haiN| zeSa tIna AlApaka jalakAyika jIva ke AlApakoM ke samAna hI samajhanA / sUtra - 699 samasta prANI, sarva bhUta, sarva sattva aura sarva jIva nAnA prakAra kI yoniyoM meM utpanna hote haiM, vahIM ve sthita rahate haiM, vahIM vRddhi pAte haiM / ve zarIra se hI utpanna hote haiM, zarIra meM hI rahate haiM, tathA zarIra meM hI bar3hate haiM, evaM ve zarIra kA hI AhAra karate haiM / ve apane-apane karma kA anusaraNa karate haiM, karma hI usa-usa yoni meM unakI utpatti kA pradhAna kAraNa hai| unakI gati aura sthiti bhI karma anusAra hotI hai| ve karma ke hI prabhAva se sadaiva bhinna-bhinna avasthAoM ko prApta karate hue duHkha ke bhAgI hote haiM / he ziSyo ! aisA hI jAno, aura isa prakAra jAnakara sadA AhAragupta, jJAna-darzana-cAritrasahita, samitiyukta evaM saMyamapAlanameM sadA yatnazIla bno| aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-3 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 91 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-4 - pratyAkhyAnakriyA sUtra-700 AyuSman ! una tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI ne aisA kahA thA, isa nirgrantha pravacana meM pratyAkhyAnakriyA adhyayana hai / usakA yaha artha batAyA hai ki AtmA apratyAkhyAnI bhI hotA hai; AtmA akriyAkuzala bhI hotA hai; AtmA mithyAtva meM saMsthita bhI hotA hai; AtmA ekAntarUpa se dUsare prANiyoM ko daNDa dene vAlA bhI hotA hai; AtmA ekAnta bAla bhI hotA hai; AtmA ekAntarUpa se suSupta bhI hotA hai; AtmA apane mana, vacana, kAyA aura vAkya para vicAra na karane vAlA bhI hotA hai| aura AtmA apane pApakarmoM kA pratihata evaM pratyAkhyAna nahIM krtaa| jIva ko bhagavAna ne asaMyata, avirata, pApakarma kA ghAta aura pratyAkhyAna na kiyA haA, kriyAsahita, saMvarasahita, prANiyoM ko ekAnta daNDa dene vAlA, ekAnta bAla, ekAntasupta kahA hai / mana, vacana, kAyA aura vAkya ke vicAra se rahita vaha ajJAnI, cAhe svapna bhI na dekhatA ho to bhI vaha pApakarma karatA hai| sUtra-701 isa viSaya meM preraka ne prarUpaka se isa prakAra kahA-pApayukta mana na hone para, pApayukta vacana na hone para, tathA pApayukta kAyA na hone para jo prANiyoM kI hiMsA nahIM karatA, jo amanaska hai, jisakA mana, vacana, zarIra aura vAkya hiMsAdi pApakarma ke vicAra se rahita hai, jo pApakarma karane kA svapna bhI nahIM dekhatA aise jIva ke pApakarma kA bandha nahIM hotA / kisa kAraNa se use pApakarma kA bandha nahIM hotA ? preraka isa prakAra kahatA hai-kisI kA mana pApayukta hone para hI mAnasika pApakarma kiyA jAtA hai, tathA pApayukta vacana hone para hI vAcika pApakarma kiyA jAtA hai, evaM pApayukta zarIra hone para hI kAyika pApakarma kiyA jAtA hai / jo prANI hiMsA karatA hai, hiMsAyukta manovyApAra se yukta hai, jo jAnabUjha kara mana, vacana, kAyA aura vAkya kA prayoga karatA hai, jo spaSTa vijJAnayukta bhI hai / isa prakAra ke guNoM se yukta jIva pApakarma karatA hai / punaH preraka kahatA hai-'isa viSaya meM jo loga aisA kahate haiM ki mana pApayukta na ho, vacana bhI pApayukta na ho, tathA zarIra bhI pApayukta na ho, kisI prANI kA ghAta na karatA ho, amanaska ho, mana, vacana, kAyA aura vAkya ke dvArA bhI vicAra se rahita ho, svapna meM bhI (pApa) na dekhatA ho, to bhI (vaha) pApakarma karatA hai| jo isa prakAra kahate haiM, ve mithyA kahate haiN| isa sambandha meM prajJApaka ne preraka se kahA-jo maiMne pahale kahA thA ki mana pApayukta na ho, vacana bhI pApayukta na ho, tathA kAyA bhI pApayukta na ho, vaha kisI prANI kI hiMsA bhI na karatA ho, manovikala ho, cAhe vaha mana, vacana, kAyA aura vAkya kA samajha-bujhakara prayoga na karatA ho, aura vaisA (pApakArI) svapna bhI na dekhatA ho, aisA jIva bhI pApakarma karatA hai, vahI satya hai / aise kathana ke pIche kAraNa kyA hai ? AcArya ne kahA-isa viSaya meM zrI tIrthaMkara bhagavAna ne SaTjIvanikAya karmabandha ke hetu ke rUpa meM batAe haiM / ina chaha prakAra ke jIvanikAya ke jIvoM kI hiMsA se utpanna pApa ko jisa AtmA ne naSTa nahIM kiyA, tathA bhAvI pApa ko pratyAkhyAna dvArA rokA nahIM, balki sadaiva niSThuratApUrvaka prANiyoM kI ghAta meM citta lagAe rakhatA hai, aura unheM daNDa detA hai tathA prANAtipAta se lekara parigraha-paryanta tathA krodha se lekara mithyAdarzanazalya taka ke pApasthAnoM se nivRtta nahIM hotA hai| AcArya punaH kahate haiM isake viSaya meM bhagavAna mahAvIra ne vadhaka kA dRSTAnta batAyA hai-koI hatyArA ho, vaha gRhapati kI athavA gRhapati ke putra kI athavA rAjA kI yA rAjapuruSa kI hatyA karanA cAhatA hai| aba pAkara maiM ghara meM praveza karU~gA aura avasara pAte hI prahAra karake hatyA kara dUMgA / isa prakAra vaha hatyArA dina ko yA rAta ko, sote yA jAgate pratikSaNa isI udher3abuna meM rahatA hai, jo una sabakA amitra bhUta hai, una sabase mithyA vyavahAra karane meM juTA huA hai, jo cittarUpI daNDa meM sadaiva vividha prakAra se niSThuratApUrvaka ghAta kA duSTa vicAra rakhatA hai, kyA aisA vyakti una pUrvokta vyaktiyoM kA hatyArA kahA jA sakatA hai, yA nahIM ? AcAryazrI ke dvArA isa prakAra kahe jAne para preraka samabhAva ke sAtha kahatA hai-''hA~, pUjyavara ! aisA puruSa hatyArA hI hai|'' AcArya na kahA-jaise usa gRhapati yA gRhapati ke putra ko athavA rAjA yA rAjapuruSa ko mAranA cAhane muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 92 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka vAlA vaha vadhaka puruSa socatA hai ki maiM avasara pAkara isake makAna meM praveza karU~gA aura maukA milate hI isa para prahAra kara vadha kara dUMgA; aise kuvicAra se vaha dina-rAta, sote-jAgate haradama ghAta lagAye rahatA hai, sadA unakA zatru banA rahatA hai, mithyA kukRtya karane para tulA huA hai, vibhinna prakAra se unake ghAta ke lie nitya zaThatApUrvaka duSTacitta meM lahara calatI rahatI hai, isI taraha bAla jIva bhI samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kA dina-rAta, sote yA jAgate sadA vairI banA rahatA hai, mithyAbuddhi se grasta rahatA hai, una jIvoM ko nitya nirantara zaThatApUrvaka hanana karane kI bAta citta meM jamAe rakhatA hai, kyoMki vaha prANAtipAta se lekara mithyAdarzanazalya taka aThAraha hI pApasthAnoM meM otaprota rahatA hai / isIlie bhagavAna ne aise jIva ke lie kahA hai ki vaha asaMyata, avirata, pApakarmoM kA nAza evaM pratyAkhyAna na karane vAlA, pApakriyA se yukta, saMvararahita, ekAntarUpa se prANiyoM ko daNDa dene vAla, sarvathA bAla evaM sarvathA supta bhI hotA hai / vaha ajJAnI jIva cAhe mana, vacana, kAyA aura vAkya kA vicArapUrvaka (pApakarma meM) prayoga na karatA ho, bhale hI vaha svapna bhI na dekhatA ho, to bhI vaha (apratyAkhyAnI hone ke kAraNa) pApakarma kA bandha karatA rahatA hai| jaise vadha kA vicAra karane vAlA ghAtaka puruSa usa gRhapati yA gRhapatiputra kI athavA rAjA yA rAjapuruSa kI pratyeka kI alaga halaga hatyA karane kA durvicAra citta meM liye hue aharniza, sote yA jAgate usI dhuna meM rahatA hai, vaha unakA zatru-sA banA rahatA hai, usake dimAga meM dhokhe dene ke duSTa vicAra ghara kiye rahate haiM, vaha sadaiva unakI hatyA karane kI dhuna meM rahatA hai, zaThatApUrvaka prANI-daNDa ke puSTa vicAra hI citta meM kiyA karatA hai, isI taraha samasta prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke, pratyeka ke prati citta meM nirantara hiMsA ke bhAva rakhane vAlA aura prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka ke pApasthAnoM se avirata, ajJAnI jIva dina-rAta, sote yA jAgate sadaiva una prANiyoM kA zatru-sA banA rahatA hai, unheM dhokhe se mArane kA duSTa vicAra karatA hai, evaM nitya una jIvoM ke zaThatApUrvaka ghAta kI bAta citta meM ghoTatA rahatA hai / spaSTa hai ki aise ajJAnI jIva jaba taka pratyAkhyAna nahIM karate, taba taka ve pApakarma se jarA bhI virata nahIM hote, isalie pApakarma kA bandha hotA rahatA hai| sUtra - 702 preraka ne eka pratiprazna uThAyA-isa jagata meM bahuta-se aise prANI, bhUta, jIva aura sattva haiM, unake zarIra ke pramANa ko na kabhI dekhA hai, na hI sUnA hai, ve prANI na to apane abhimata haiM, aura na ve jJAta haiM / isa kAraNa aise samasta prANiyoM meM se pratyeka prANI ke prati hiMsAmaya citta rakhate hue dina-rAta, sote yA jAgate unakA amitra (banA rahanA, tathA unake sAtha mithyA vyavahAra karane meM saMlagna rahanA, evaM sadA unake prati zaThatApUrNa hiMsAmaya citta rakhanA sambhava nahIM hai, isI taraha prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka ke pApoM meM aise prANiyoM kA lipta rahanA bhI sambhava nahIM hai| sUtra - 703 ___ AcArya ne kahA-isa viSaya meM bhagavAna mahAvIra svAmI ne do dRSTAnta kahe haiM, eka saMjJidRSTAnta aura dUsarA asaMjJidRSTAnta / (prazna-) yaha saMjJI kA dRSTAnta kyA hai ? (uttara-) saMjJI kA dRSTAnta isa prakAra hai-jo ye pratyakSa dRSTigocara saMjJI paMcendriya paryAptaka jIva haiM, inameM pRthvIkAya se lekara trasakAya taka SaDjIvanikAya ke jIvoM meM se yadi koI puruSa pRthvIkAya se hI apanA AhArAdi kRtya karatA hai, karAtA hai, to usake mana meM aisA vicAra hotA hai ki maiM pRthvIkAya se apanA kArya karatA bhI hU~ aura karAtA bhI hU~, use usa samaya aisA vicAra nahIM hotA ki vaha isa yA isa (amuka) pRthvI (kAya) se hI kArya karatA hai, karAtA hai, sampUrNa pRthvI se nahIM / vaha pRthvIkAya se hI kArya karatA hai aura karAtA hai / isalie vaha vyakti pRthvIkAya kA asaMyamI, usase avirata, tathA usakI hiMsA kA pratighAta aura pratyAkhyAna kiyA huA nahIM hai / isI prakAra trasakAya taka ke jIvoM ke viSaya meM kahanA caahie| yadi koI vyakti chaha kAyA ke jIvoM se kArya karatA hai, karAtA bhI hai, to vaha yahI vicAra karatA hai ki maiM chaha kAyA ke jIvoM se kArya karatA hU~, karAtA bhI hU~ / usa vyakti ko aisA vicAra nahIM hotA ki vaha amuka-amuka jIvoM se hI muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 93 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka kArya karatA aura karAtA hai, kyoMki vaha sAmAnyarUpa se una chahoM jIvanikAyoM se kArya karatA hai aura karAtA bhI hai isa kAraNa vaha prANI una chahoM jIvanikAyoM ke jIvoM kI hiMsA se asaMyata, avirata hai, aura unakI hiMsA Adi se janita pApakarmoM kA pratighAta aura pratyAkhyAna kiyA huA nahIM hai / isa kAraNa vaha prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka ke sabhI pApoM kA sevana karatA hai / tIrthaMkara bhagavAna ne aise prANI ko asaMyata, avirata, pApakarmoM kA nAza tathA pratyAkhyAna se nirodha na karane vAlA kahA hai| cAhe vaha prANI svapna bhI na dekhatA ho, to bhI vaha pApakarma karatA hai| (prazna-) 'vaha asaMjJIdaSTAnta kyA hai?' (uttara-) asaMjJI kA daSTAnta isa prakAra hai-'pathvIkAyika jIvoM se lekara vanaspatikAyika jIvoM taka pA~ca sthAvara evaM chaThe jo trasasaMjJaka amanaska jIva haiM, ve asaMjJI haiM, jinameM na tarka hai, na saMjJA hai, na prajJA hai, na mana hai, na vANI hai aura jo na to svayaM kara sakate haiM aura na hI dUsare se karA sakate haiM, aura na karate hue ko acchA samajha sakate haiM; tathApi ve ajJAnI prANI bhI samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke dina-rAta sote yA jAgate hara samaya zatru-se bane rahate haiM, unheM dhokhA dene meM tatpara rahate haiM, unake prati sadaiva hiMsAtmaka cittavRtti rakhate haiM, isI kAraNa ve prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka aThAraha hI pApasthAnoM meM sadA lipta rahate haiM / isa prakAra yadyapi asaMjJI jIvoM ke mana nahIM hotA, aura na hI vANI hotI hai, tathApi ve samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko duHkha dene, zoka utpanna karane, vilApa karAne, rulAne, pIr3A dene, vadha karane, tathA paritApa dene athavA unheM eka hI sAtha duHkha, zoka, vilApa, rudana, pIr3ana, saMtApa, vadha-bandhana, parikleza Adi karane se virata nahIM hote, apitu pApakarma meM sadA rata rahate haiM / isa prakAra ve prANI asaMjJI hote hue bhI aharniza prANAtipAta meM mRSAvAda Adi se lekara parigraha taka meM tathA mithyAdarzana zalya taka ke samasta pApasthAnoM meM pravRtta kahe jAte haiN| sabhI yoniyoM ke prANI nizcita rUpa se saMjJI hokara asaMjJI ho jAte haiM, tathA asaMjJI hokara saMjJI ho jAte haiN| ve saMjJI yA asaMjJI hokara yahA~ pApakarmoM ko apane se alaga na karake, tathA unheM na jhAr3akara unakA uccheda na karake tathA unake lie pazcAttApa na karake ve saMjJI ke zarIra se saMjJI ke zarIra meM Ate haiM, athavA saMjJI ke zarIra se asaMjJI ke zarIra meM saMkramaNa karate haiM, athavA asaMjJIkAya se saMjJIkAya meM saMkramaNa karate haiM athavA asaMjJI kI kAyA se asaMjJI kI kAyA meM Ate haiM / jo ye saMjJI athavA asaMjJI prANI hote haiM, ve saba mithyAcArI aura sadaiva zaThatApUrNa hiMsAtmaka cittavRtti dhAraNa karate haiM / ataeva ve prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka pApasthAnoM kA sevana karane vAle haiM / isI kAraNa se hI bhagavAna mahAvIra ne inheM asaMyata, avirata, pApoM ka pratyAkhyAna na karane vAle, azubhakriyAyukta, saMvararahita, ekAnta hiMsaka, ekAnta bAla aura ekAnta supta kahA hai| vaha ajJAnI jIva bhale hI mana, vacana, kAyA aura vAkya kA prayoga vicArapUrvaka na karatA ho, tathA (hiMsA kA) svapna bhI na dekhatA ho, phira bhI pApakarma (kA bandha) karatA rahatA hai| sUtra - 704 (preraka ne punaH kahA) manuSya kyA karatA huA, kyA karAtA huA tathA kaise saMyata, virata tathA pApakarma kA pratighAta aura pratyAkhyAna karane vAlA hotA hai ? AcArya ne kahA-isa viSaya meM tIrthaMkara bhagavAna ne SaD jIvanikAyoM ko (saMyama anuSThAna kA) kAraNa batAyA hai| ve chaha prANIsamUha isa prakAra haiM-pRthvIkAya se lekara trasakAya taka ke jIva / jaise ki kisI vyakti dvArA DaMDe se, haDDiyoM se, mukkoM se, Dhele se yA ThIkare se maiM tAr3ana kiyA jAUM yA pIr3ita kiya jAUM, yahA~ taka ki merA kevala eka roma ukhAr3A jAe to maiM hiMsAjani duHkha, bhaya aura asAtA kA anubhava karatA hU~, isI taraha jAnanA cAhie ki samasta prANI yAvat sabhI sattva DaMDe Adi se lekara ThIkare taka se mAre jAne para evaM pIr3ita kiye jAne para, yahA~ taka ki eka roma bhI ukhAr3e jAne para hiMsAjanita duHkha aura bhaya kA anubhava karate haiM / aisA jAnakara samasta prANiyoM yAvat sabhI sattvoM ko nahIM mAranA cAhie, yahA~ taka ki unheM pIr3ita nahIM karanA cAhie / yaha dharma hI dhruva hai, nitya hai, zAzvata hai, tathA loka ke svabhAva ko samyaka jAnakara khedajJa yA kSetrajJa tIrthaMkaradevoM dvArA pratipAdita hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 94 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka yaha jAnakara sAdhu prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka aThAraha hI pApasthAnoM se virata hotA hai| vaha sAdhu dA~ta sApha karane vAle kASTha Adi se dA~ta sApha na kare; tathA netroM meM aMjana na lagAe, na davA lekara vamana kare, aura na hI dhUpa ke dvArA apane vastroM yA kezoM ko suvAsita kare / vaha sAdhu sAvadhakriyArahita, hiMsArahita, krodha mAna, mayA aura lobha se rahita, upazAnta evaM pApa se nivRtta hokara rahe / aise tyAgI pratyAkhyAnI sAdhu ko tIrthaMkara bhagavAna ne saMyata, virata, pApakarmoM kA pratighAtaka, evaM pratyAkhyAnakartA, akriya, saMvRta aura ekAnta paNDita kahA hai / (jo bhagavAna ne kahA hai) vahI maiM kahatA huuN| adhyayana-4 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda' muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 95 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-5- AcArazruta sUtra-705 AzuprajJa sAdhaka isa adhyayana ke vAkya tathA brahmacarya ko dhAraNa karake isa dharma meM anAcAra kA AcaraNa kadApi na kre| sUtra - 706 'yaha loka anAdi aura ananta hai, yaha jAnakara vivekI puruSa yaha loka ekAnta nitya athavA ekAnta anitya, isa prakAra kI dRSTi, ekAnta (buddhi) na rakhe / sUtra - 707 ina donoM (ekAnta nitya aura ekAnta anitya) pakSoM se vyavahAra cala nahIM sktaa| ataH ina donoM ekAnta pakSoM ke Azraya ko anAcAra jAnanA caahie| sUtra-708 prazAstA bhAvoccheda kara leMge / athavA sabhI jIva paraspara visadRza haiM, baddha raheMge, zAzvata raheMge, ityAdi ekAnta vacana nahIM bolane caahie| sUtra - 709 kyoMki ina donoM pakSoM se (zAstrIya yA laukika) vyavahAra nahIM hotA / ataH ina donoM ekAntapakSoM ke grahaNa ko anAcAra samajhanA caahie| sUtra - 710 jo kSudra prANI hai, athavA jo mahAkAya prANI hai, ina donoM prANiyoM ke sAtha samAna hI vaira hotA hai, athavA nahIM hotA; aisA nahIM kahanA caahie| sUtra - 711 kyoMki ina donoM ('samAna vaira hotA hai yA nahIM hotA') ekAntamaya vacanoM se vyavahAra nahIM hotA / ataH ina donoM ekAntavacanoM ko anAcAra jAnanA caahie| sUtra - 712 AdhAkarma doSayukta AhArAdi kA jo sAdhu upabhoga karate haiM, ve dono paraspara apane karma se upalipta hote haiM, athavA upalipta nahIM hote, aisA jAnanA caahie| sUtra - 713 ina donoM ekAnta mAnyatAoM se vyavahAra nahIM calatA hai, isalie ina donoM ekAnta mantavyoM kA Azraya lenA anAcAra samajhanA caahie| sUtra - 714 yaha jo audArika, AhAraka, kArmaNa, vaikriya evaM taijasa zarIra haiM, ye pA~coM zarIra ekAntataH bhinna nahIM haiM, athavA sarvathA bhinna-bhinna nahIM haiM, tathA saba padArthoM meM saba padArthoM kI zakti vidyamAna hai, athavA nahIM hI hai; aisA ekAntakathana bhI nahIM karanA caahie| sUtra - 715 kyoMki ina donoM prakAra ke ekAnta vicAroM se vyavahAra nahIM hotA / ataH ina donoM ekAntamaya vicAroM kA prarUpaNa karanA anAcAra samajhanA caahie| sUtra-716 loka nahIM hai yA aloka nahIM hai aisI saMjJA nahIM rakhanI cAhie apitu loka hai aura aloka hai, aisI saMjJA rakhanI caahie| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 96 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 717 jIva aura ajIva padArtha nahIM haiM, aisI saMjJA nahIM rakhanI cAhie, apitu jIva aura ajIva padArtha haiM, aisI saMjJA rakhanI caahie| sUtra - 718 dharma-adharma nahIM hai, aisI mAnyatA nahIM rakhanI cAhie, kintu dharma bhI hai aura adharma bhI hai aisI mAnyatA rakhanI caahie| sUtra - 719 bandha aura mokSa nahIM hai, yaha nahIM mAnanA cAhie, apitu bandha hai aura mokSa bhI hai, yaha zraddhA rakhanI caahie| sUtra - 720 puNya aura pApa nahIM hai, aisI buddhi rakhanA ucita nahIM, apitu puNya bhI hai aura pApa bhI hai, aisI buddhi rakhanI caahie| sUtra - 721 Azrava aura saMvara nahIM hai, aisI zraddhA nahIM rakhanI cAhie, apitu Azrava bhI hai, saMvara bhI hai, aisI zraddhA rakhanI caahie| sUtra - 722 vedanA aura nirjarA nahIM hai, aisI mAnyatA rakhanA ThIka nahIM hai, kintu vedanA aura nirjarA hai, yaha mAnyatA rakhanI caahie| sUtra-723 kriyA aura akriyA nahIM hai, aisI saMjJA nahIM rakhanI cAhie, apitu kriyA bhI hai, akriyA bhI hai, aisI mAnyatA rakhanI caahie| sUtra - 724 krodha aura mAna nahIM hai, aisI mAnyatA nahIM rakhanI cAhie, apitu krodha bhI hai, aura mAna bhI hai, aisI mAnyatA rakhanI caahie| sUtra - 725 mAyA aura lobha nahIM hai, isa prakAra kI mAnyatA nahIM rakhanI cAhie, kintu mAyA hai aura lobha bhI hai, aisI mAnyatA rakhanI caahie| sUtra - 726 rAga aura dveSa nahIM hai, aisI vicAraNA nahIM rakhanI cAhie, kintu rAga aura dveSa haiM, aisI vicAraNA rakhanI caahie| sUtra - 727 cAra gati vAlA saMsAra nahIM hai, aisI zraddhA nahIM rakhanI cAhie, apitu cAturgati saMsAra hai, aisI zraddhA rakhanI caahie| sUtra-728 devI aura deva nahIM hai, aisI mAnyatA nahIM rakhanI cAhie, apitu deva-devI hai, aisI mAnyatA rakhanI caahie| sUtra - 729 siddhi yA asiddhi nahIM hai, aisI buddhi nahIM rakhanI cAhie, apitu siddhi bhI hai aura asiddhi bhI hai, aisI buddhi rakhanI caahie| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 97 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-730 siddhi jIva kA nija sthAna nahIM hai, aisI khoTI mAnyatA nahIM rakhanI cAhie, pratyuta siddhi jIva kA nijasthAna hai, aisA siddhAnta mAnanA cAhie / sUtra - 731 sAdhu nahIM hai aura asAdhu nahIM hai, aisI mAnyatA nahIM rakhanI cAhie, pratyuta sAdhu aura asAdhu donoM haiM, aisI zraddhA rakhanI caahie| sUtra - 732 koI bhI kalyANavAna aura pApI nahIM hai, aisA nahIM samajhanA cAhie, apitu kalyANavAna evaM pApAtmA donoM haiM, aisI zraddhA rakhanI caahie| sUtra - 733 yaha vyakti ekAnta kalyANavAna hai, aura yaha ekAnta pApI hai, aisA vyavahAra nahIM hotA, (tathApi) bAlapaNDita zramaNa karmabandhana nahIM jAnate / sUtra-734 jagata ke azeSa padArtha akSaya haiM, athavA ekAnta anitya haiM, tathA sArA jagata ekAntarUpa se duHkhamaya hai, evaM amuka prANI vadhya haiM, amuka avadhya haiM, aisA vacana bhI sAdhu ko (mu~ha se) nahIM nIkAlanA caahie| sUtra - 735 sAdhutApUrvaka jIne vAle, samyak AcAravaMta nirdoSa bhikSAjIvI sAdhu dRSTigocara hote haiM, isalie aisI dRSTi nahIM rakhanI cAhie ki sAdhugaNa kapaTa se jIvikA karate haiN| sUtra-736 meghAvI sAdhu ko aisA kathana nahIM karanA cAhie ki dAna kA pratilAbha amuka se hotA hai, amuka se nahIM hotA, athavA tumheM Aja bhikSAlAbha hogA yA nahIM ? kintu jisase zAnti kI vRddhi hotI hai, aisA vacana kahanA caahie| sUtra - 737 isa prakAra isa adhyayana meM jina bhagavAna dvArA upadiSTa yA upalabdha sthAnoM ke dvArA apane Apako saMyama meM sthApita karatA huA sAdhu mokSa prApta hone taka (paMcAcAra pAlana meM) pragati kre| - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 98 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-6 - ArdrakIya sUtra - 738, 739 (gozAlaka ne kahA-) he Ardraka ! mahAvIra svAmI ne pahale jo AcaraNa kiyA thA, use sUno / pahale ve ekAnta vicaraNa karate the aura tapasvI the| aba ve aneka bhikSuoM ko sAtha rakha kara pRthak-pRthak vistAra se dharmopadeza dete haiM / ..... usa asthira mahAvIra ne yaha to apanI AjIvikA banA lI hai / vaha jo sabhA meM jAkara aneka bhikSugaNa ke bIca bahuta-se logoM ke hita ke lie dharmopadeza dete haiM, unakA vartamAna vyavahAra unake pUrva vyavahAra se mela nahIM khaataa| sUtra - 740 isa prakAra yA to mahAvIrasvAmI kA pahalA vyavahAra ekAnta vicaraNa hI acchA ho sakatA hai, athavA isa samaya kA aneka logoM ke sAtha rahane kA vyavahAra hI acchA ho sakatA hai / kintu paraspara viruddha donoM AcaraNa acche nahIM ho sakate, kyoMki donoM meM paraspara virodha hai / (gozAlaka ke AkSepa kA Ardrakamuni ne isa prakAra samAdhAna kiyA-) zramaNa bhagavAna mahAvIra pUrvakAla meM, vartamAna kAla meM aura bhaviSyat kAla meM (sadaiva) ekAnta kA hI anubhava karate haiM / ataH unake AcaraNa meM paraspara mela hai| sUtra-741 bAraha prakAra kI tapaHsAdhanA dvArA Atmazuddhi ke lie zrama karane vAle (zramaNa) evaM jIvoM ko mata mAro' / upadeza dene vAle bha0 mahAvIra svAmI samagra loka ko yathAvasthita jAnakara trasa-sthAvara jIvoM ke kSema ke lie hajAroM logoM ke bIca meM dharmopadeza karate hae bhI ekAntavAsa kI sAdhanA kara lete haiN| kyoMki unakI cittavRtti usI prakAra kI banI rahatI hai| sUtra - 742 zruta-cAritrarUpa dharma kA upadeza karanevAle bhagavAna mahAvIra ko koI doSa nahIM hotA, kyoMki kSAnta, dAnta aura jitendriya tathA bhASAdoSoM ko varjita karanevAle bhagavAna mahAvIra dvArA bhASA kA sevana kiyA jAnA guNakara hai sUtra -743 karmoM se sarvathA rahita hue zramaNa bhagavAna mahAvIra zramaNoM ke lie paMca mahAvrata tathA (zrAvakoM ke lie) pA~ca aNuvrata evaM pA~ca AzravoM aura saMvaroM kA upadeza dete haiM / tathA zramaNatva ke pAlanArtha ve virati kA upadeza karate haiM, yaha maiM kahatA huuN| sUtra - 744 (gozAlaka ne Ardraka muni se kahA-) koI zItala jala, bIjakAya, AdhAkarma tathA striyoM kA sevana bhale hI karatA ho, parantu jo ekAnta vicaraNa karane vAlA tapasvI sAdhaka hai, use hamAre dharma meM pApa nahIM lgtaa| sUtra - 745 (Ardraka muni ne prativAda kiyA-) sacitta jala, bIjakAya, AdhAkarma tathA striyA~, inakA sevana karane vAlA gRhastha hotA hai, zramaNa nahIM ho sktaa| sUtra - 746 bIjakAya, sacitta jala evaM striyoM kA sevana karane vAle puruSa bhI zramaNa hoM to gahastha bhI zramaNa kyoM nahIM mAne jAeMge ? ve bhI pUrvokta viSayoM kA sevana karate haiM / sUtra - 747 (ataH) jo bhikSu hokara bhI sacitta, bIjakAya, (sacitta) jala evaM AdhAkarma doSayukta AhArAdi kA upabhoga karate haiM, ve kevala jIvikA ke lie bhikSAvRtti karate haiM / ve apane jJAtijanoM kA saMyoga chor3akara bhI apanI kAyA ke hI poSaka haiM, ve apane karmoM kA yA janma-maraNa rUpa saMsAra kA anta karane vAle nahIM haiN| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 99 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-748 (gozAlaka ne punaH kahA-) he Ardraka ! isa vacana ko kahakara tuma samasta prAvAdukoM kI nindA karate ho / prAvAdukagaNa apane-apane dharma-siddhAntoM kI pRthak-pRthak vyAkhyA karate hue apanI-apanI dRSTi prakaTa karate haiM / sUtra - 749-751 (Ardraka muni gozAlaka se kahate haiM-) ve zramaNa aura brAhmaNa eka-dUsare kI nindA karate hue apane-apane dharma kI prazaMsA karate haiM / apane dharmameM kathita anuSThAna se hI puNya dharma yA mokSa honA kahate haiM, dUsare dharmameM kathita kriyA ke anuSThAna se nahIM / hama unakI dRSTi kI nindA karate haiM, kisI vyakti vizeSa kI nhiiN| hama kisI ke rUpa, veSa Adi kI nindA nahIM karate, apita hama apanI daSTi se panIta mArga ko abhivyakta karate haiM / yaha mArga anuttara hai, aura Arya satpuruSoM ne ise hI nirdoSa kahA hai| UrdhvadizA adhodizA evaM tiryak dizAoM meM jo jo trasa yA sthAvara prANI haiM, una prANIyoM kI hiMsA se dhaNA karanevAle saMyamI puruSa isa lokameM kisI kI nindA nahIM karate / sUtra-752,753 (gozAlaka ne Ardrakamuni se kahA-) tumhAre zramaNa (mahAvIra) atyanta bhIru haiM, isIlie pathikAgAroM meM tathA ArAmagRhoM meM nivAsa nahIM karate, ukta sthAnoM meM bahuta-se manuSya Thaharate haiM, jinameM koI kama yA koI adhika vAcAla hotA hai, koI maunI hote haiM / kaIM meghAvI, kaIM zikSA prApta, kaIM buddhimAna autpAttikI Adi buddhiyoM se sampanna tathA kaIM sUtroM aura arthoM ke pUrNarUpa se nizcayajJa hote haiM / ataH dUsare anagAra mujha se koI prazna na pUcha baiThe, isa prakAra kI AzaMkA karate hae ve vahA~ nahIM jaate| sUtra-754,755 (Ardraka muni ne kahA) bhagavAna mahAvIra akAmakArI nahIM hai aura na hI ve bAlakoM kI taraha kAryakArI haiN| ve rAjabhaya se bhI dharmopadeza nahIM karate, phira anya bhaya se karane kI to bAta hI kahA~ ? bhagavAna prazna kA uttara dete haiM aura nahIM bhI dete / ve isa jagata meM Arya logoM ke lie tathA apane tIrthaMkara nAmakarma ke kSaya ke lie dharmopadeza karate haiM / sarvajJa bhagavAna mahAvIra vahA~ jAkara athavA na jAkara samabhAva se dharmopadeza karate haiM / parantu anAryaloga darzana bhraSTa hote haiM, isalie unake pAsa nahIM jAte / sUtra - 756 (gozAlaka ne kahA-) jaise lAbhArthI vaNika kraya-vikraya se Aya ke hetu saMga karatA hai, yahI upamA zramaNa ke lie hai; ye hI vitarka merI buddhi meM uThate haiM / sUtra - 757,758 (Ardraka muni ne kahA) bhagavAna mahAvIra navIna karma (bandha) nahIM karate, apitu ve purAne karmoM kA kSaya karate haiM / (kyoMki) ve svayaM yaha kahate haiM ki prANI kubuddhi kA tyAga karake hI mokSa ko prApta karatA hai / isI dRSTi se ise brahma-pada kahA gayA hai / usI mokSa ke lAbhArthI bhagavAna mahAvIra haiM, aisA maiM kahatA huuN| (ora he gozAlaka !) vaNik prANIsamUha kA Arambha karate haiM, tathA parigraha para mamatva bhI rakhate haiM, evaM ve jJAtijanoM ke sAtha mamatvayukta saMyoga nahIM chor3ate hue, Aya ke hetu dUsaroM se bhI saMga karate haiM / sUtra - 759,760 vaNik dhana ke anveSaka aura maithuna meM gAr3ha Asakta hote haiM, tathA ve bhojana kI prApti ke lie idhara-udhara jAte rahate haiM / ataH hama to aise vaNikoM ko kAma-bhogoM meM atyadhika Asakta, prema ke rasa meM gaddha aura anArya kahate haiM / vaNik Arambha aura parigraha kA vyutsarga nahIM karate, unhIM meM nirantara baMdhe hue rahate haiM aura AtmA ko daNDa dete rahate haiM / unakA vaha udaya, jisase Apa udaya batA rahe haiM, vastutaH udaya nahIM hai balki vaha cAturgatika ananta saMsAra yA duHkha ke lie hotA hai / vaha udaya hai hI nahIM, hotA bhI nhiiN| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 100 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 761 pUrvokta sAvadya anuSThAna se vaNik kA jo udaya hotA hai vaha na to ekAntika hai aura na Atyantika / vidvAna loga kahate haiM ki jo udaya ina donoM guNoM se rahita hai, usameM koI guNa nahIM hai / kintu bhagavAna mahAvIra ko jo udaya prApta hai, vaha Adi aura ananta hai / trAtA evaM jJAtavaMzIya yA samasta vastujAta ke jJAtA bhagavAna mahAvIra isI udaya kA dUsaroM ko upadeza karate haiM, yA isakI prazaMsA karate haiM / sUtra-762 bhagavAna prANIyoM kI hiMsA se sarvathA rahita haiM, tathA samasta prANIyoM para anukampA karate haiM / ve dharma meM sadaiva sthita haiM / aise karmaviveka ke kAraNabhUta vItarAga ko, Apa jaise AtmA ko daNDa dene vAle hI vaNik sadRza kahate haiN| yaha Apake ajJAna ke anarUpa hI hai| sUtra - 763 (zAkyabhikSu Ardraka muni se kahane lage-) koI vyakti khalo ke piNDa ko yaha puruSa hai' yoM mAnakara zUla se bIMdhakara pakAe athavA tumbe ko kumAra mAna kara pakAe to hamAre mata meM vaha prANIvadha ke pApa se lipta hotA hai| sUtra-764 athavA vaha mleccha manuSya ko khalI samajhakara use zUla meM bIMdha kara, athavA kumAra ko tumbA samajhakara pakAe to vaha prANIvadha ke pApa se lipta nahIM hotaa| sUtra-765 koI puruSa manuSya ko yA bAlaka ko khalI kA piNDa mAnakara use zUla meM bIMdhakara Aga meM pakAe to vaha pavitra hai, buddhoM ke pAraNe ke yogya hai| sUtra-766 jo puruSa do hajAra snAtaka bhikSuoM ko pratidina bhojana karAtA hai, vaha mahAna puNyarAzi kA upArjana karake mahAparAkramI Aropya nAmaka deva hotA hai| sUtra - 767, 768 (Ardraka munine bauddha bhikSuoM ko kahA) Apake isa siddhAnta saMyamiyoM ke lie ayogyarUpa haiM / prANIyoM kA ghAta karane para pApa nahIM hotA, jo aisA kahate, sUnate yA mAna lete haiM; vaha abodhilAbha kA kAraNa hai aura bUrA hai 'UMcI, nIcI aura tIrachI dizAoMmeM trasa aura sthAvara jIvoM ke astitva kA liMga jAnakara jIvahiMsA kI AzaMkA se vivekI puruSa hiMsA se dhRNA karatA huA vicAra kara bole yA kArya kare to use pApa-doSa kaise ho sakatA hai ? sUtra - 769 jo puruSa khalI ke piNDa meM puruSabuddhi athavA puruSa meM khalI ke piNDa kI buddhi rakhatA hai, vaha anArya hai| khalI ke piNDa meM puruSa kI buddhi kaise sambhava hai ? ataH Apake dvArA kahI huI yaha vANI bhI asatya hai / sUtra - 770 jisa vacana ke prayoga se jIva pApakarma kA upArjana kare, aisA vacana kadApi nahIM bolanA cAhie / (pravrajitoM ke lie) yaha vacana guNoM kA sthAna nahIM hai / ataH dIkSita vyakti aisA niHsAra vacana nahIM bolatA / sUtra - 771 tumane hI padArthoM ko upalabdha kara liyA hai / jIvoM ke karmaphala kA acchI taraha cintana kiyA hai| tumhArA hI yaza pUrva samudra se pazcima samudra taka phaila gayA hai / tumane hI karatalameM padArtha samAna isa jagata ko dekha liyA hai sUtra - 772 sAdhu jIvoM kI pIr3A kA samyak cintana karake AhAra grahaNa karane kI vidhi se zuddha AhAra svIkAra karate haiM; ve kapaTa se jIvikA karane vAle banakara mAyAmaya vacana nahIM bolate / saMyamI puruSoM kA yahI dharma hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 101 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-773 jo vyakti pratidina do hajAra snAtaka bhikSuoM ko (pUrvokta mAMsapiNDa kA) bhojana karAtA hai, vaha asaMyamI rakta se raMge hAtha vAlA puruSa isI loka meM nindApAtra hotA hai| sUtra - 774 Apake mata meM buddhAnuyAyI jana eka bar3e sthUla bher3e ko mArakara use bauddha bhikSuoM ke bhojana ke uddezya se kalpita kara usako namaka aura tela ke sAtha pakAte haiM, phira pippalI Adi dravyoM se baghAra kara taiyAra karate haiN| sUtra - 775 anAryoM ke-se svabhAva vAle anArya, evaM rasoM meM gRddha ve ajJAnI bauddhabhikSu kahate haiM ki bahuta-sA mA~sa khAte hue bhI hama loga pApakarma se lipta nahIM hote| sUtra-776 jo loga isa prakAra ke mA~sa kA sevana karate haiM, ve tattva ko nahIM jAnate hue pApa kA sevana karate haiM / jo puruSa kuzala haiM, ve aise mA~sa khAne kI IcchA bhI nahIM karate / mA~sa bhakSaNa meM doSa na hone kA kathana bhI mithyA hai| sUtra - 777 samasta jIvoM kI dayA ke lie, sAvadyadoSa se dUra rahane vAle tathA sAvadha kI AzaMkA karane vAle, jJAtaputrIya RSigama uddiSTa bhakta kA tyAga karate haiN| sUtra - 778 prANIyoM ke upamardana ko AzaMkA se, sAvadha anuSThAna se virakta rahane vAle nirgrantha zramaNa samasta prANIyoM ko daNDa dene kA tyAga karate haiM, isalie ve (doSayukta) AhArAdi kA upabhoga nahIM karate / saMyamI sAdhakoM kA yahI paramparAgata dharma hai| sUtra - 779 isa nirgranthadharma meM isa samAdhi meM samyaka prakAra se sthita hokara mAyArahita hokara isa nirgrantha dharma meM jo vicaraNa karatA hai, vaha prabuddha muni zIla aura guNoM se yukta hokara atyanta pUjA-prazaMsA prApta karatA hai| sUtra - 780 brAhmaNagaNa kahane lage-(he Ardraka !) jo prati-dina do hajAra snAtaka brAhmaNoM ko bhojana karAtA hai, vaha mahAna puNyapuJja upArjita karake deva hotA hai, yaha veda kA kathana hai| sUtra-781 (AIka ne kahA-) kSatriya Adi kuloM meM bhojana ke lie ghUmane vAle do hajAra snAtaka brAhmaNoM ko jo pratidina bhojana karAtA hai, vaha vyakti mAMsalolupa prANIyoM se vyApta naraka meM jAkara nivAsa karatA hai, jahA~ vaha tIvratama tApa bhogatA hai| sUtra - 782 dayApradhAna dharma kI nindA aura hiMsApradhAna dharma kI prazaMsA karane vAlA jo nRpa eka bhI kuzIla brAhmaNa ko bhojana karAtA hai, vaha andhakArayukta naraka meM jAtA hai, phira devoM meM jAne kI to bAta hI kyA hai ? sUtra - 783 (sAMkhyamatavAdI ekadaNDIgaNa Ardrakamuni se kahane lage-) Apa aura hama donoM hI dharma meM samyak prakAra se utthita haiM / tInoM kAloM meM dharma meM bhalIbhA~ti sthita haiM / (hama donoM ke mata meM) AcArazIla puruSa ko hI jJAnI kahA gayA hai / Apake aura hamAre darzana meM saMsAra' ke svarUpa meM koI vizeSa antara nahIM hai| sUtra-784 yaha puruSa (jIvAtmA) avyaktarUpa (mana aura indriyoM se agocara) hai, tathA yaha sarvalokavyApI sanAtana muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 102 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka akSaya evaM avyaya hai / yaha jIvAtmA samasta bhUtoM meM sampUrNa rUpa se usI taraha rahatA hai, jisa taraha candramA samasta tArAgaNa ke sAtha sampUrNa rUpa se rahatA hai / sUtra - 785 (Ardraka muni kahate haiM-) isa prakAra (AtmA ko ekAnta nitya evaM sarvavyApaka) mAnane para saMgati nahIM ho sakatI aura jIva kA saMsaraNa bhI siddha nahIM ho sakatA / aura na brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura preSya rUpa bheda hI siddha ho sakate haiM / tathA kITa, pakSI, sarIsRpa ityAdi yoniyoM kI vividhatA bhI siddha nahIM ho sakatI / isI prakAra manuSya, devaloka ke deva Adi saba gatiyA~ bhI siddha nahIM hoNgii| sUtra - 786 isa loka ko kevalajJAna ke dvArA na jAnakara anabhijJa jo vyakti dharma kA upadeza karate haiM, ve svayaM naSTa jIva apane Apa kA aura dUsare ko bhI apAra tathA bhayaMkara saMsAra meM nAza kara dete haiN| sUtra-787 parantu jo vyakti samAdhiyukta hai, ve pUrNa kevalajJAna dvArA isa loka ko vividha prakAra se yathAvasthita rUpa se jAna pAte haiM, samasta dharma kA pratipAdana karate haiM / svayaM saMsArasAgara se pAra hue puruSa dUsaroM ko bhI saMsAra sAgara se pAra karate haiN| sUtra - 788 isa loka meM jo vyakti nindanIya sthAna kA sevana karate haiM, aura jo sAdhaka uttama AcaraNoM se yukta haiM, una donoM ke anuSThAnoM ko asarvajJa vyakti apanI buddhi se eka samAna batalAte haiM / athavA he AyuSman ! ve viparItaprarUpaNA karate haiN| sUtra-789 anta meM hastitApasa AIkamuni se kahate haiM-hama loga zeSa jIvoM kI dayA ke lie varSa meM eka bar3e hAthI ko bANa se mArakara varSabhara usake mA~sa se apanA jIvanayApana karate haiN| sUtra - 790 (Ardrakamuni kahate haiM-) jo varSabhara meM bhI eka prANI ko mAre, ve bhI doSoM se nivRtta nahIM hai / kyoMki zeSa jIvoM ke vadha meM pravRtta na hone ke kAraNa thor3e-se jIvoM ko hanana karane vAle gRhastha bhI doSarahita kyoM nahIM mAne jAeMge? sUtra-791 jo puruSa zramaNoM ke vrata meM sthita hokara varSabhara meM eka-eka prANI ko mAratA hai, usa puruSa ko anArya kahA gayA hai / aise puruSa kevalajJAnI nahIM ho pAte / sUtra - 792 tattvadarzI bhagavAna kI AjJA se isa samAdhiyukta dharma ko aMgIkAra karake tathA samyak prakAra se susthita hokara tInoM karaNoM se virakti rakhatA haA sAdhaka AtmA kA trAtA banatA hai / ataH mahAdustara samudra kI taraha saMsArasamudra ko pAra karane ke lie AdAnarUpa dharma kA nirUpaNa evaM grahaNa karanA caahie| aisA maiM kahatA hU~ adhyayana-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 103 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-7- nAlaMdIya sUtra - 793 dharmopadeSTA tIrthaMkara mahAvIra ke usa kAla meM tathA usa samaya meM rAjagRha nAmakA nagara thA / vaha Rddha, stimita tathA samRddha thA, yAvat bahuta hI sundara thA / usa rAjagRha nagara ke bAhara uttarapUrva dizAbhAga meM nAlandA nAmakI bAhirikA-upanagarI thI / vaha aneka-saikar3oM bhavanoM se suzobhita thI, yAvat pratirUpa thii| sUtra - 794 usa nAlandA nAmaka bAhirikA meM lepa nAmaka eka gAthApati rahatA thA, vaha bar3A hI dhanADhya, dIpta aura prasiddha thA / vaha vistIrNa vipula bhavanoM, zayana, Asana, yAna evaM vAhanoM se paripUrNa thA / usake pAsa pracura dhana sampatti va bahuta-sA sonA evaM cA~dI thI / vaha dhanArjana ke upAyoM kA jJAtA aura aneka prayogoM meM kuzala thA / usake yahA~ se bahuta-sA AhAra-pAnI logoM ko vitarita kiyA jAtA thA / vaha bahuta-se dAsiyoM, dAsoM, gAyoM, bhaiMsoM aura bheDa-bakariyoM kA svAmI thA / tathA aneka logoM se bhI parAbhava nahIM pAtA thaa| vaha lepa nAmaka gAthApati zramaNopAsaka bhI thA / vaha jIva ajIva kA jJAtA thA / Azrava-saMvara, vedanA, nirjarA, adhikaraNa, bandha aura mokSa ke tattvajJAna meM kuzala thA / vaha devagaNoM se sahAyatA nahIM letA thA, na hI devagaNa use dharma se vicalita karane meM samartha the / vaha lepa zramaNopAsaka thA, anya darzanoM kI AkAMkSA yA dharmAcaraNa kI phalAkAMkSA se dUra thA, use dharmAcaraNa ke phala meM koI sandeha na thA, athavA guNI puruSoM kI nindAjugupsA se dUra rahatA thA / vaha labdhArtha thA, vaha gRhItArtha thA, vaha pRSTArtha thA, ataeva vaha vinizcitArtha thA / vaha abhigRhItArtha thA / dharma yA nirgranthapravacana ke anurAga meM usakI haDDiyA~ aura naseM (rageM) raMgI huI thiiN| yaha nirgranthapravacana hI satya hai, yahI paramArtha hai, isake atirikta zeSa sabhI (darzana) anartharUpa haiM / usakA sphaTikasama nirmala yaza cAroM ora phailA huA thA / usake ghara kA mukhya dvAra yAcakoM ke lie khulA rahatA thA / rAjAoM ke antaHpura meM bhI usakA praveza niSiddha nahIM thA itanA vaha vizvasta thaa| vaha caturdazI, aSTamI, amAvAsyA aura pUrNimA ke dina pratipUrNa poSadha kA samyak prakAra se pAlana karatA huA zrAvakadharma kA AcaraNa karatA thA / vaha zramaNoM ko tathAvidha zAstrokta 42 doSoM se rahita nirdoSa eSaNIya azana-pAna-khAdya-svAdyarUpa caturvidha ke dAna se pratilAbhita karatA huA, bahuta se zIla, guNavrata tathA hiMsAdI se viramaNarUpa aNuvrata, tapazcaraNa, tyAga, niyama, pratyAkhyAna evaM poSadhopavAsa Adi se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA dharmAcaraNa meM rata rahatA thaa| sUtra - 795 usa lepa gAthApati kI vahIM zeSadravyA nAma kI eka udaka zAlA thI, jo rAjagRha kI bAhirikA nAlandA ke bAhara uttarapUrva-dizA meM sthita thI / vaha udakazAlA aneka prakAra ke saikar3oM khaMbho para TikI huI, manorama evaM atIva sandara thI / usa zeSadravyA nAmaka udakazAlA ke IzAnakoNa meM hastiyAma nAmakA eka vanakhaNDa thA / vaha vanakhaNDa kRSNavarNa-sA thA / (zeSa varNana aupapAtika-sUtrAnusAra jAnanA / ) sUtra - 796 usI vanakhaNDa ke gRhapraveza meM bhagavAna gautama gaNadhara ne nivAsa kiyA / (eka dina) bhagavAna gautama usa vanakhaNDa ke adhobhAga meM sthita ArAma meM virAjamAna the / isI avasara meM medAryagotrIya evaM bhagavAna pArzvanAtha svAmI kA ziSya-saMtAna nirgrantha udaka peDhAlaputra jahA~ bhagavAna gautama virAjamAna the, vahA~ unake samIpa Ae / unhoMne bhagavAna gautamasvAmI ke pAsa Akara savinaya yoM kahA-''AyuSman gautama ! mujhe Apase koI prazna pUchanA hai, Apane jaisA sUnA hai, yA nizcita kiyA hai, vaisA mujhe vizeSavAda sahita kheN|' isa prakAra vinamra bhASA meM pUche jAne para bhagavAna gautama ne udaka peDhAlaputra se yoM kahA-he AyuSman ! ApakA prazna sUnakara aura usake guNa-doSa kA samyak vicAra karake yadi maiM jAna jAUMgA to uttara duuNgaa| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 104 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-797 sadvacanapUrvaka udaka peDhAlaputra ne bhagavAna gautama svAmI se kahA-''AyuSman gautama ! kumAraputra nAmake zramaNa nirgrantha haiM, jo Apake pravacana kA upadeza karate haiM / jaba koI gRhastha zramaNopAsaka unake samIpa pratyAkhyAna grahaNa karane ke lie pahuMcatA hai to ve use isa prakAra pratyAkhyAna karAte haiM-'rAjA Adi ke abhiyoga ke sivAya gAthApati trasa jIvoM ko daNDa dene kA tyAga hai| parantu jo loga isa prakAra se pratyAkhyAna karate haiM, unakA pratyAkhyAna duSpratyAkhyAna ho jAtA hai, tathA isa rIti se jo pratyAkhyAna karAte haiM, ve bhI duSpratyAkhyAna karate haiM; kyoMki isa prakAra se dUsare ko pratyAkhyAna karAne vAle sAdhaka apanI pratijJA kA ullaMghana karate haiM / pratijJAbhaMga kisa kAraNa se ho jAtA hai ? (vaha bhI sUna le;) sabhI prANI saMsaraNazIla haiM / jo sthAvara prANI haiM, ve bhaviSya meM trasarUpa meM utpanna ho jAte haiM, tathA jo trasaprANI haiM, ve bhI sthAvararUpa meM utpanna ho jAte haiM / (ataH) trasaprANI jaba sthAvarakAya meM utpanna hote haiM, taba trasakAya ke jIvoM ko daNDa na dene kI pratijJA kiye una puruSoM dvArA (sthAvarakAya meM utpanna hone se) ve jIva ghAta karane ke yogya ho jAte haiN| sUtra - 798 kintu jo (gRhastha zramaNopAsaka) isa prakAra pratyAkhyAna karate haiM, unakA vaha pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai; tathA isa prakAra se jo dUsare ko pratyAkhyAna karAte haiM, ve bhI apanI pratijJA kA atikramaNa nahIM karate / vaha pratyAkhyAna isa prakAra hai- rAjA Adi ke abhiyoga ko chor3akara vartamAna meM trasabhUta prANIyoM ko daNDa dene kA tyAga hai| isI taraha trasa' pada ke bAda 'bhUta' pada lagA dene se aise bhASAparAkrama ke vidyamAna hone para bhI jo loga krodha yA lobha ke vaza hokara dUsare ko pratyAkhyAna karAte haiM, ve apanI pratijJA bhaMga karate haiM; aisA merA vicAra hai / kyA hamArA yaha upadeza nyAya-saMgata nahIM hai ? AyuSmAna gautama ! kyA Apako bhI hamArA yaha mantavya rucikara lagatA hai? sUtra-799 bhagavAna gautama ne udaka per3hAlaputra nirgrantha se sadbhAvayukta vacana, yA vAda sahita isa prakAra kahA'AyuSman udaka ! hameM ApakA isa prakAra kA yaha mantavya acchA nahIM lagatA / jo zramaNa yA mAhana isa prakAra kahate haiM, upadeza dete haiM yA prarUpaNA karate haiM, ve zramaNa yA nirgrantha yathArtha bhASA nahIM bolate, apitu ve anutApinI bhASA bolate haiM / ve loga zramaNoM aura zramaNopAsakoM para mithyA doSAropaNa karate haiM, tathA jo prANIyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke viSaya meM saMyama karate-karAte haiM, una para bhI ve doSAropaNa karate haiM / kisa kAraNa se ? (sUnie), samasta prANI parivartanazIla hote haiM / trasa prANI sthAvara ke rUpa meM Ate haiM, isI prakAra sthAvara jIva bhI trasa ke rUpa meM Ate haiM / ataH jaba ve trasakAya meM utpanna hote haiM, taba ve trasajIvaghAta-pratyAkhyAnI puruSoM dvArA hanana karane yogya nahIM hote| sUtra - 800 udaka per3hAlaputra ne sadbhAvayukta vacanapUrvaka bhagavAna gautama se isa prakAra kahA-'AyuSman gautama ! ve prANI kauna-se haiM, jinheM Apa trasa kahate haiM ? Apa trasa prANI ko hI trasa kahate haiM, yA kisI dUsare ko ?' bhagavAna gautama ne bhI sadvacanapUrvaka udaka peDhAlaputra se kahA-''AyuSman udaka ! jina prANIyoM ko Apa trasabhUta kahate haiM, unhIM ko hama trasaprANI kahate haiM aura hama jinheM trasaprANI kahate haiM, unhIM ko Apa trasabhUta kahate haiM / ye donoM hI zabda ekArthaka haiM / phira kyA kAraNa hai ki Apa AyuSmAna trasaprANI ko 'trasabhUta' kahanA yuktiyukta samajhate haiM, aura trasaprANI ko 'trasa' kahanA yuktisaMgata nahIM samajhate; jabaki donoM samAnArthaka haiM / aisA karake Apa eka pakSa kI nindA karate haiM aura eka pakSa kA abhinandana karate haiM / ataH ApakA yaha bheda nyAyasaMgata nahIM hai| Age bhagavAna gautamasvAmI ne udaka peDhAlaputra se kahA-AyuSman udaka ! jagata meM kaIM manuSya aise hote haiM, jo sAdhu ke nikaTa Akara unase pahale hI isa prakAra kahate haiM-'bhagavan ! hama muNDita hokara arthAt-samasta muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 105 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka prANiyoM ko na mArane kI pratijJA lekara gRhatyAga karake AgAra dharma se anagAradharma meM pravrajita hone meM sabhI samartha nahIM haiM, kintu hama kramazaH sAdhutva kA aMgIkAra kareMge, arthAt-pahale hama sthUla prANiyoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kareMge, usake pazcAt sUkSma prANAtipAta kA tyAga kareMge / tadanusAra ve manameM aisA hI nizcaya karate haiM aura aisA hI vicAra prastuta karate haiM / tadanantara ve rAjA Adi ke abhiyoga kA AgAra rakhakara gRhapati-cora-vimokSaNanyAya se trasa prANiyoM ko daNDa dene kA tyAga karate haiM / vaha (trasa-prANivadha kA) tyAga bhI una (zramaNopAsakoM) ke lie acchA hI hotA hai| sUtra -801 trasa jIva bhI trasa sambhArakRta karma ke kAraNa trasa kahalAte haiM / aura ve trasanAmakarma ke kAraNa hI trasanAma dhAraNa karate haiN| aura jaba unakI trasa kI Aya parIkSiNa ho jAtI hai tathA trasakAya meM sthitirUpa karma bhI kSINa ho jAtA hai, taba ve usa AyuSya ko chor3a dete haiM; aura trasa kA AyuSya choDakara ve sthAvaratva ko prApta karate haiM / sthAvara jIva bhI sthAvarasambhArakRta karma ke kAraNa sthAvara kahalAte haiM; aura ve sthAvaranAmakarma ke kAraNa hI sthAvara nAma dhAraNa karate haiM aura jaba unakI sthAvara kI Ayu parikSINa ho jAtI hai, tathA sthAvarakAya meM unakI sthiti kI avadhi pUrNa ho jAtI hai, taba ve usa AyuSya ko chor3a dete haiM / vahA~ se usa Ayu ko chor3akara punaH ve trasabhAva ko prApta karate haiM / ve jIva prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM, ve mahAkAya bhI hote haiM aura cirakAla taka sthitivAle bhii| sUtra - 802 (punaH) udaka peDhAlaputra ne vAdapUrvaka bhagavAna gautama svAmI se isa prakAra kahA-AyuSman gautama ! (merI samajha meM) jIva kI koI bhI paryAya aisI nahIM hai jise daNDa na dekara zrAvaka apane eka bhI prANI ke prANAtipAta se viratirUpa pratyAkhyAna ko saphala kara sake ! usakA kAraNa kyA hai ? (sUnie) samasta prANI parivartanazIla haiM, (isa kAraNa) kabhI sthAvara prANI bhI trasarUpa meM utpanna ho jAte haiM aura kabhI trasaprANI sthAvara rUpa meM utpanna ho jAte haiN| (aisI sthiti meM) ve sabake saba sthAvarakAya ko chor3akara trasakAya meM utpanna ho jAte haiM, aura kabhI trasakAya ko chor3akara sthAvarakAya meM utpanna hote haiM / ataH sthAvarakAya meM utpanna hue sabhI jIva una (trasakAyajIvavadha-tyAgI) zrAvakoM ke lie ghAta ke yogya ho jAte haiN| bhagavAna gautama ne udaka peDhAlaputra se yuktipUrvaka kahA-AyuSmana udaka ! hamAre vaktavya ke anusAra to yaha prazna hI nahIM uThatA Apake vaktavya ke anusAra (yaha prazna uTha sakatA hai), parantu Apake siddhAntAnusAra thor3I dera ke lie mAna le ki sabhI sthAvara eka hI kAla meM trasa ho jAeMge taba bhI vaha (eka) paryAya (trasarUpa) avazya hai, jisake rahate (trasaghAtatyAgI) zramaNopAsaka sabhI prANI, bhUta, jIva aura sattvoM ke ghAta kA tyAga saphala hotA hai| isakA kAraNa kyA hai ? (sUnie), prANIgaNa parivartanazIla hai, isalie trasa prANI jaise sthAvara ke rUpa utpanna ho jAte haiM, vaise hI sthAvara prANI bhI trasa ke rUpa utpanna ho jAte haiN| ataH jaba ve saba trasakAya meM utpanna hote haiM, taba vaha sthAna (samasta trasakAyIya prANIvarga) zrAvakoM ke ghAtayogya nahIM hotA / ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM / ve vizAlakAya bhI hote haiM aura cirakAla taka kI sthiti vAle bhI / ve prANI bahuta haiM, jinameM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna saphala supratyAkhyAna hotA hai| tathA (Apake mantavyAnusAra usa samaya) ve prANI (sthAvara) hote hI nahIM jinake lie zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nahIM hotA / isa prakAra vaha zrAvaka mahAna trasakAya ke ghAta se upazAnta, (sva-pratyAkhyAna meM) upasthita tathA (sthUlahiMsA se) prativirata hotA hai| ___ aisI sthiti meM Apa yA dUsare loga, jo yaha kahate haiM ki (jIvoM kA) eka bhI paryAya nahIM hai, jisako lekara zramaNopAsaka kA eka bhI prANI ke prANAtipAta se viratirUpa pratyAkhyAna yathArtha evaM saphala ho sake / ataH ApakA yaha kathana nyAyasaMgata nahIM hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 106 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra-803 bhagavAna gautama kahate haiM ki mujhe nirgranthoM se pUchanA hai-AyuSman nirgranthoM ! isa jagata meM kaIM manuSya aise hote haiM; ve isa prakAra vacanabaddha hote haiM ki ye jo muNDita ho kara, gRha tyAga kara anagAra dharma meM pravrajita haiM, inako AmaraNAnta daNDa dene kA maiM tyAga karatA hU~; parantu jo ye loga gRhavAsa karate haiM, unako maraNaparyanta daNDa dene kA tyAga maiM nahIM karatA / aba maiM pUchatA hU~ ki pravrajita zramaNoM meM se koI zramaNa cAra, pA~ca, chaha yA dasa varSa taka thor3e yA bahuta-se dezoM meM vicaraNa karake kyA punaH gRhavAsa kara sakate haiM ? nirgrantha-hA~, ve punaH gRhastha bana bhagavAna gautama-zramaNoM ke ghAta kA tyAga karane vAle usa pratyAkhyAnI vyakti kA pratyAkhyAna kyA usa gRhastha bane hue vyakti kA vadha karane se bhaMga ho jAtA hai ? nirgrantha-nahIM, yaha bAta sambhava (zakya) nahIM hai / zrI gautamasvAmI-isI taraha zramaNopAsaka ne trasa prANIyoM ko daNDa dene (vadha karane) kA tyAga kiyA hai, sthAvara prANiyoM ko daNDa dene kA tyAga nahIM kiyA / isalie sthAvarakAya meM vartamAna (sthAvarakAya ko prApta bhUtapUrva trasa) kA vadha karane se bhI usakA pratyAkhyana bhaMga nahIM hotA / nirgranthoM ! ise isI taraha samajho, ise isI taraha samajhanA caahie| bhagavAna zrI gautamasvAmI ne Age kahA ki nirgranthoM se pUchanA cAhie ki AyuSmana nirgrantho ! isa loka meM gRhapati yA gRhapatiputra usa prakAra ke uttama kuloM meM janma lekara dharmazravaNa ke lie sAdhuoM ke pAsa A sakate haiM ? nirgrantha-hA~, ve A sakate haiM | zrI gautamasvAmI-kyA una uttamakulotpanna puruSoM ko dharma kA upadeza karanA cAhie? nirgrantha-hA~, unheM dharmopadeza kiyA jAnA caahie| zrI gautamasvAmI-kyA ve usa dharma ko sUnakara, usa para vicAra karake aisA kaha sakate haiM ki yaha nirgrantha pravacana hI satya hai, anuttara hai, kevalajJAna ko prApta karAne vAlA hai, paripUrNa hai, samyak prakAra se zuddha hai, nyAyayukta hai, mAyA-nidAna-mithyA-darzanarUpa zalya ko kATane vAlA hai, siddhi kA mArga hai, muktimArga hai, niryANa mArga hai, nirvANa mArga hai, avitatha hai, sandeharahita hai, samasta duHkhoM ko naSTa karane kA mArga hai; isa dharma meM sthita hokara aneka jIva siddha hote haiM, buddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvANa ko prApta hote haiM, tathA samasta duHkhoM kA anta karate haiM / ataH hama dharma kI AjJA ke anusAra, isake dvArA vihita mArgAnusAra caleMge, sthita hoMge, baiTheMge, karavaTa badaleMge, bhojana kareMge, tathA uTheMge / usake vidhAnAnusAra gharabAra Adi kA tyAga kara saMyamapAlana ke lie abhyudyata hoMge, tathA samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kI rakSA ke lie saMyama dhAraNa kareMge / kyA ve isa prakAra kaha sakate haiM ? nirgrantha-hA~, ve aisA kaha sakate haiN| zrI gautamasvAmI-kyA isa prakAra ke vicAra vAle ve puruSa pravrajita karane yogya haiM ? nirgrantha-hA~, ve pravrajita karane yogya haiM / zrI gautamasvAmI-kyA isa prakAra ke vicAra vAle ve vyakti muNDita karane yogya haiM ? nirgrantha-hA~, ve muNDita kiye jAne yogya haiM / zrI gautamasvAmI-kyA ve vaise vicAra vAle puruSa zikSA dene yogya haiM ? nirgrantha-hA~, ve zikSA dene yogya haiM / zrI gautamasvAmI-kyA vaise vicAra vAle sAdhaka mahAvratAropaNa karane yogya haiM ? nirgrantha-hA~, ve upasthApana yogya haiN| zrI gautamasvAmI-kyA pravrajita hokara unhoMne samasta prANiyoM, tathA sarvasattvoM ko daNDa denA choDa diyA ? nirgrantha-hA~, unhoMne sarva prANiyoM kI hiMsA choDa dii| sUtra - 804 bhagavAna zrI gautamasvAmI ne (punaH) kahA-mujhe nirgranthoM se pUchanA hai-AyuSman nirgrantho ! isa loka meM parivrAjaka athavA parivrAjikAeM kinhIM dUsare tIrthasthAnoM se calakara dharmazravaNa ke lie kyA nirgrantha sAdhuoM ke pAsa A sakatI haiM ? nirgrantha-hA~, A sakatI haiN| zrI gautamasvAmI-kyA una vyaktiyoM ko dharmopadeza denA cAhie ? nirgrantha-hA~, unheM dharmopadeza denA cAhie / zrI gautamasvAmI-dharmopadeza sUnakara yadi unheM vairAgya ho jAe to kyA ve pravrajita karane, muNDita karane, zikSA dene yA mahAvratArohaNa karane ke yogya haiM ? nirgrantha-hA~, ve pravrajita yAvat mahAvratAropaNa karane yogya haiN| __ zrI gautamasvAmI-kyA dIkSA grahaNa kiye hue tathAprakAra ke vyaktiyoM ke sAtha sAdhu ko sAmbhogika (paraspara muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 107 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka vandanA, Asana pradAna, abhyutthAna, AhArAdi kA AdAna-pradAna ityAdi) vyavahAra karane yogya hai ? nirgrantha-hA~, karane yogya hai| zrI gautamasvAmI-ve dIkSApAlana karate hue cAra, pA~ca, chaha yA dasa varSa taka thor3e yA adhika dezoM meM bhramaNa karake kyA punaH gRhavAsa meM jA sakate haiM ? nirgrantha-hA~, ve jA sakate haiM / zrI gautamasvAmI-sAdhutva chor3akara gRhasthaparyAya meM Aye hue vaise vyaktiyoM ke sAtha sAdhu ko sAMbhogika vyavahAra rakhanA yogya hai ? nirgrantha-nahIM, aba unake sAtha vaisA vyavahAra nahIM rakhA jA sktaa| zrI gautamasvAmI-AyuSman nirgrantho ! vaha jIva to vahI hai, jisake sAtha dIkSAgrahaNa karane se pUrva sAdhu ko sAMbhogika vyavahAra karanA ucita nahIM hotA, aura yaha vahI jIva hai, jisake sAtha dIkSA grahaNa karane ke pazcAt sAdhu ko sAMbhogika vyavahAra karanA ucita hotA hai, tathA yaha vahI jIva hai, jisane aba sAdhutva kA pAlana karanA chor3a diyA hai, taba usake sAtha sAdhu ko sAMbhogika vyavahAra rakhanA yogya nahIM hai / yaha jIva pahale gRhastha thA, taba azramaNa thA, bAda meM zramaNa ho gayA, aura isa samaya punaH azramaNa hai / azramaNa ke sAtha zramaNa nirgranthoM ko sAMbhogika vyavahAra rakhanA kalpanIya nahIM hotA / nirgrantho ! isI taraha ise (yathArtha) jAno, aura isI taraha ise jAnanA caahie| bhagavAna zrI gautamasvAmI ne kahA-kaIM zramaNopAsaka bar3e zAnta hote haiM / ve sAdhu ke sAnnidhya meM Akara sarva prathama yaha kahate haiM-hama muNDita hokara gRhavAsa kA tyAga kara anagAradharma meM pravrajita hone meM samartha nahIM haiM / hama to caturdazI, aSTamI aura pUrNamAsI ke dina paripUrNa pauSadhavrata kA samyak anupAlana kareMge tathA hama sthUla prANAtipAta, sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUlamaithuna, evaM sthUla parigraha kA pratyAkhyAna kareMge / hama apanI IcchA kA parimANa kareMge / hama ye pratyAkhyAna do karaNa evaM tIna yoga se kareMge / (hama jaba pauSadhavrata meM hoMge, taba apane kauTumbika janoM se pahale kaheMge-) mere lie kucha bhI (Arambha) na karanA aura na hI karAnA / tathA usa pauSadha meM anumati kA bhI pratyAkhyAna kreNge| pauSadhasthita ve zramaNopAsaka binA khAe-pIe tathA binA snAna kiye evaM brahmacarya-pauSadha yA vyApAratyAgapauSadha karake darbha ke saMstAraka sthita (aisI sthiti meM samyak prakAra se pauSadha kA pAlana karate hue) yadi mRtyu ko prApta ho jAe to unake maraNa ke viSaya meM kyA kahanA hogA? yahI kahanA hogA ki ve acchI taraha se kAladharma ko prApta hue / devaloka meM utpatti hone se ve trasa hI hote haiM / ve (prANadhAraNa karane ke kAraNa) prANI bhI (trasanAmakarma kA udaya hone se) trasa bhI kahalAte haiM, (eka lAkha yojana taka ke zarIra kI vikriyA kara sakane ke kAraNa) ve mahAkAya bhI hote haiM tathA (saiMtIsa sAgaropama kI utkRSTa sthiti hone se) ve cirasthitika bhI hote haiM / ve prANI saMkhyA meM bahata adhika haiM, jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai| ve prANI thor3e haiM, jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nahIM hotA / isa prakAra vaha zramaNopAsaka mahAna trasakAyihiMsA se nivRtta haiM / phira bhI Apa usake pratyAkhyAna ko nirviSaya kahate haiM / ataH ApakA yaha darzana nyAyasaMgata nahIM hai| (phira) bhagavAna gautama svAmI ne (udaka nirgrantha se) kahA-kaIM zramaNopAsaka aise bhI hote haiM, jo pahale se isa prakAra kahate haiM ki hama muNDita hokara gahasthAvAsa ko choDakara anagAra dharma meM pravrajita hone meM abhI samartha nahIM haiM, aura na hI hama caturdazI, aSTamI, amAvAsyA aura pUrNimA, ina parvatithiyoM meM pratipUrNa pauSadhavrata kA pAlana karane meM samartha haiM / hama to antima samaya meM apazcima-mAraNAntika saMlekhanA ke sevana se karmakSaya karane kI ArAdhanA karate hue AhAra-pAnI kA sarvathA pratyAkhyAna karake dIrghakAla taka jIne kI yA zIghra hI marane kI AkAMkSA na karate hue vicaraNa kareMge / usa samaya hama tIna karaNa aura tIna yoga se samasta prANAtipAta, samasta mRSAvAda, samasta adattAdAna, samasta maithuna aura sarvaparigraha kA pratyAkhyAna kareMge / hamAre lie kucha bhI Arambha mata karanA, aura na hI karAnA / usa saMlekhanAvrata meM hama anumodana kA bhI pratyAkhyAna kareMge / isa prakAra saMlekhanAvrata meM sthita sAdhaka binA khAe-pIe, binA snAnAdi kie, palaMga Adi Asana se utarakara samyak prakAra se saMlekhanA muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 108 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka kI ArAdhanA karate hue kAladharma ko prApta ho jAeM to unake maraNa ke viSaya meM kyA kahanA hogA? yahI kahanA hogA ki unhoMne acchI bhAvanAoM meM mRtyu pAI hai| ve prANI bhI kahalAte haiM, ve trasa bhI kahalAte haiM, ve mahAkAya aura cira sthiti vAle bhI hote haiM, inakI saMkhyA bhI bahuta hai, jinakI hiMsA kA pratyAkhyAna zramaNopAsaka karatA hai, kintu ve prANI alpatara haiM, jinakI hiMsA kA pratyAkhyAna vaha nahIM karatA hai / aisI sthiti meM zramaNopAsaka mahAna trasakAyika hiMsA se nivRtta hai, phira bhI Apa usake pratyAkhyAna ko nirviSaya batalAte haiM / ataH ApakA yaha mantavya nyAyasaMgata nahIM hai| bhagavAna zrI gautamagaNadhara ne panaH kahA-isa saMsAra meM kaI manaSya aise hote haiM, jo baDI-baDI IcchAoM se yakta hote haiM. tathA mahArambhI, mahAparigrahI evaM adhArmika hote haiM / yahA~ taka ki ve baDI kaThinatA se prasanna kiye jA sakate haiN| ve jIvanabhara adharmAnasArI, adharmasevI, atihiMsaka, adharmaniSTha yAvata samasta parigrahoM se anivatta hote haiM / zramaNopAsaka ne ina prANiyoM ko daNDa dene kA pratyAkhyAna vratagrahaNa ke samaya se lekara mRtyuparyanta kiyA hai / ve adhArmika mRtyu kA samaya Ane para apanI Ayu kA tyAga kara dete haiM, aura apane pApakarma apane sAtha le jA kara durgatigAmI hote haiM / ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM, tathA ve mahAkAya aura cirasthitika bhI kahalAte haiM / aise trasaprANI saMkhyA meM bahuta adhika haiM, jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai, ve prANI alpatara haiM, jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nahIM hotA / una prANiyoM ko mArane kA pratyAkhyAna zramaNopAsaka vratagrahaNa samaya se lekara maraNa-paryanta karatA hai / isa prakAra se zramaNopAsaka una mahatI trasaprANihiMsA se virata hai, phira bhI Apa zrAvaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya batalAte haiM / ApakA yaha mantavya nyAya yukta nahIM hai| bhagavAna zrI gautama Age kahane lage-isa vizva meM aise bhI zAntipradhAna manuSya hote haiM, jo Arambha evaM parigraha se sarvathA rahita haiM, dhArmika haiM, dharma kA anusaraNa karate haiM yA dharmAcaraNa karane kI anujJA dete haiM / ve saba prakAra ke prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha se tIna karaNa; tIna yoga se jIvanaparyanta virata rahate haiM / una prANiyoM ko daNDa dene kA zramaNopAsaka ne vratagrahaNa karane ke dina se lekara maraNaparyanta pratyAkhyAna kiyA hai / ve kAla kA avasara Ane para apanI Ayu kA tyAga karate haiM, phira ve apane puNya karmoM ko sAtha lekara svarga adi sugati ko prApta karate haiM, ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM, aura mahAkAya tathA cirasthitika bhI hote haiM / (unheM bhI zramaNopAsaka daNDa nahIM detA) ataH ApakA yaha kathana nyAyasaMgata nahIM hai ki trasa ke sarvathA abhAva ke kAraNa zramaNopAsaka kA ukta vrata-pratyAkhyAna nirviSaya ho jAtA hai| bhagavAna zrI gautamasvAmI ne kahA-isa jagata meM aise bhI mAnava haiM, jo alpa IcchA vAle, alpa Arambha aura parigraha vAle, dhArmika aura dharmAnusArI athavA dharmAcaraNa kI anujJA dene vAle hote haiM, ve dharma se hI apanI jIvikA calAte haiM, dharmAcaraNa hI unakA vrata hotA hai, ve dharma ko hI apanA iSTa mAnate haiM, dharma karake prasannatA anubhava karate haiM, ve prANAtipAta se lekara parigraha taka, eka deza se virata hote haiM aura eka deza se virata nahIM hote, ina aNuvratI zramaNopAsakoM ko daNDa dene kA pratyAkhyAna zramaNopAsaka ne vratagrahaNa karane ke dina se maraNaparyanta kiyA hotA hai| ve kAla kA avasara Ane para apanI Ayu ko chor3ate haiM aura apane puNyakarmoM ko sAtha lekara sadgati ko prApta karate haiM / ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa aura mahAkAya bhI kahalAte haiM, tathA cirasthitika bhI hote haiM / ataH zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna trasajIvoM kI itanI adhika saMkhyA hone se nirviSaya nahIM hai, Apake dvArA zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya batAnA nyAyasaMgata nahIM hai| bhagavAna zrI gautama ne phira kahA-isa vizva meM kaIM manuSya aise bhI hote haiM, jo AraNyaka hote haiM, Avasathika hote haiM, grAma meM jAkara kisI ke nimaMtraNa se bhojana karate haiM, koI kisI gupta rahasya ke jJAtA hote haiM, athavA kisI ekAnta sthAna meM rahakara sAdhanA karate haiM / zramaNopAsaka aise AraNyaka Adi ko daNDa dene kA tyAga, vratagrahaNa karane ke dina se lekara maraNaparyanta karatA hai / ve na to saMyamI hote haiM aura na hI samasta sAvadha karmoM se muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 109 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka nivRtta / ve prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kI hiMsA se virata nahIM hote / ve apane mana se kalpanA karake logoM ko saccI-jhUThI bAta isa prakAra kahate haiM-mujhe nahIM mAranA cAhie, dUsaroM ko mAranA cAhie; hameM AjJA nahIM denI cAhie, parantu dUsare prANiyoM ko AjJA denI cAhie; hameM dAsa Adi banAkara nahIM rakhanA cAhie, dUsaroM ko rakhanA cAhie, ityaadi| isa prakAra kA upadeza dene vAle ye loga mRtyu kA avasara Ane para mRtyu prApta karake kisI asurasaMjJakanikAya meM kilbiSI deva ke rUpa meM utpanna hote haiM / athavA ve yahA~ se zarIra chor3akara yA to bakare kI taraha mUka rUpa meM utpanna hote haiM, yA ve tAmasa jIva ke rUpa meM narakagati meM utpanna hote haiM / ataH ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI, ve mahAkAya bhI hote haiM aura cirasthiti vAle bhI / ve saMkhyA meM bhI bahuta hote haiM / isalie zramaNopAsaka kA trasajIva ko na mArane kA pratyAkhyAna nirviSaya hai, ApakA yaha kathana nyAyayukta nahIM hai| bhagavAna zrI gautama ne kahA-isa saMsAra meM bahata-se prANI dIrghAyu hote haiM, jinake viSaya meM zramaNopAsaka vratagrahaNa karane ke dina se lekara maraNaparyanta daNDa kA pratyAkhyAna karA hai / ina prANiyoM kI mRtyu pahale hI ho jAtI hai, aura ve yahA~ se marakara paraloka meM jAte haiM / ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI; evaM ve mahAkAya aura cirasthitika hote haiM / ve prANI saMkhyA meM bhI bahuta hote haiM, isalie zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna ina prANiyoM kI apekSA se supratyAkhyAna hotA hai| isalie zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAyocita nahIM hai| bhagavAna zrI gautamasvAmI ne kahA-isa jagata meM bahuta-se prANI samAyuSka hote haiM, jinako daNDa dene kA tyAga zramaNopAsaka ne vratagrahaNa karane ke dina se lekara mRtyuparyanta kiyA hai / ve prANI svayameva mRtyu ko prApta ho jAte haiM / marakara ve paraloka meM jAte haiM / ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM aura ve mahAkAya bhI hote haiM aura samAyuSka bhI / ye prANI saMkhyAmeM bahuta hote haiM, ina prANiyoM ke viSayameM zramaNopAsaka kA ahiMsA-viSayaka pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai / ataH zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSayaka batAnA nyAyasaMgata nahIM hai| gautamasvAmIne kahA-kaIM prANI alpAyu hote haiN| zramaNopAsaka vratagrahaNa karane ke dina se lekara mRtyuparyanta jinako daNDa dene kA tyAga karatA hai / ve pahale hI mRtyu ko prApta kara lete haiM / marakara ve paraloka meM jAte haiM / ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM, mahAkAya bhI hote haiM aura alpAyu bhI / jina prANiyoM ke viSaya meM zramaNopAsaka ahiMsAviSayaka pratyAkhyAna karatA hai, ve saMkhyA meM bahuta haiM, jina prANiyoM ke viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nahIM hotA, ve saMkhyA meM alpa haiM / isa prakAra zramaNopAsaka mahAna trasakAya kI hiMsA se nivRtta haiM, phira bhI Apa loka usake pratyAkhyAna ko nirviSaya batAte haiM, ataH ApakA yaha mantavya nyAyasaMgata nahIM hai| bhagavAna gautamasvAmI ne kahA-kaIM zramaNopAsaka aise hote haiM, jo isa prakAra pratijJAbaddha hote haiM-hama muNDita hokara gharabAra chor3akara anagAra dharma meM pravrajita hone meM samartha nahIM hai, na hama caturdazI, aSTamI, amAvAsyA aura pUrNimA ke dina pratipUrNa pauSadhavrata kA vidhi anusAra pAlana karane meM samartha haiM, aura na hI hama antima samaya meM apazcimamAraNAntika saMlekhanA kI ArAdhanA karate hue vicaraNa karane meM samartha haiM / hama to sAmAyika evaM dezAvakAzika vratoM ko grahaNa kareMge, hama pratidina prAtaHkAla pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa dizA meM gamanAgamana kI maryAdA karake yA dezAvakAzika maryAdAoM ko svIkAra karake usa maryAdA se bAhara ke sarva prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko daNDa denA chor3a deMge / isa prakAra hama samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke kSemaMkara hoNge| sUtra - 805 (1) aisI sthiti meM (zramaNopAsaka ke vratagrahaNa ke samaya) svIkRta maryAdA ke (andara) rahane vAle jo trasa prANI haiM, jinakA usane apane vratagrahaNa ke samaya se lekara mRtyuparyanta daNDa dene kA pratyAkhyAna kiyA hai, ve prANI apanI Ayu ko chor3akara zramaNopAsaka dvArA gRhIta maryAdA ke antara kSetroM meM utpanna hote haiM, taba bhI zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna unameM supratyAkhyAna hotA hai / ve zrAvaka kI dizAmaryAdA se andara ke kSetra meM pahale bhI trasa the, bAda ke andara ke kSetra meM trasarUpa meM utpanna hote haiM isalie ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiN| aisI sthiti meM zramaNopAsaka ke pUrvokta pratyAkhyAna ko nirviSaya batAnA kathamapi nyAyayukta nahIM hai| muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 110 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka (2) zramaNopAsaka dvArA gRhIta maryAdA ke andara ke pradeza meM rahane vAle jo trasa prANI haiM, jinako daNDa denA zramaNopAsaka ne vratagrahaNa karane ke samaya se lekara maraNaparyanta chor3a diyA hai; ve jaba Ayu ko chor3a dete haiM aura punaH zrAvaka dvArA gRhIta usI maryAdA ke andara vAle pradeza meM sthAvara prANiyoM meM utpanna hote haiM; jinako zramaNopAsaka ne arthadaNDa kA tyAga nahIM kiyA hai, kintu unheM anartha daNDa karane kA tyAga kiyA hai / ataH unako zramaNopAsaka arthavaza daNDa detA hai, anartha daNDa nahIM detA / ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM / ve cirasthitika bhI hote haiM / ataH zrAvaka kA trasaprANiyoM kI hiMsA kA aura sthAvaraprANiyoM kI nirarthaka hiMsA kA pratyAkhyAna saviSaya evaM sArthaka hote hue bhI use nirviSaya batAnA nyAyocita nahIM hai| (3) (zramaNopAsaka dvArA gahIta maryAdA ke andara ke pradeza meM jo trasa prANI haiM, jinako zramaNopAsaka ne vratagrahaNa ke samaya se lekara maraNaparyanta daNDa dene kA tyAga kiyA hai; ve mRtyu kA samaya Ane para apanI Ayu ko chor3a dete haiM, vahA~ se deha chor3akara ve nirdhArita maryAdA ke bAhara ke pradeza meM, jo trasa aura sthAvara prANI haiM, unake utpanna hote haiM, jinameM se trasa prANiyoM ko to zramaNopAsaka ne vratagrahaNa ke samaya se lekara AmaraNAnta daNDa dene kA aura sthAvara prANiyoM ko nirarthaka daNDa dene kA tyAga kiyA hotA hai / ataH una prANiyoM ke sambandha meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai / ve prANI bhI kahalAte haiM yAvata cirakAla kI sthiti vAle bhI hote haiM / ataH zrAvakoM ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAyapUrNa nahIM hai| (4) (zramaNopAsaka dvArA nirdhArita bhUmi ke) andara vAle pradeza meM jo sthAvara prANI haiM, zramaNopAsaka ne jinako prayojanavaza daNDa dene kA tyAga nahIM kiyA hai, kintu binA prayojana ke daNDa dene kA tyAga kiyA hai; ve sthAvara prANI vahA~ se apanI Ayu ko chor3a dete haiM, Ayu chor3akara zramaNopAsaka dvArA svIkRta maryAdA ke andara ke pradeza meM jo trasa prANI haiM, unameM utpanna hote haiM / taba una prANiyoM ke viSaya meM kiyA huA zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai / ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI; yAvat cirasthitika bhI hote haiM / ataH trasa yA sthAvara prANiyoM kA abhAva mAnakara zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya batAnA nyAyasaMgata nahIM hai| / (5) zrAvaka dvArA svIkRta maryAdA ke andara ke kSetra meM jo sthAvara prANI haiM, jinako sArthaka daNDa dene kA tyAga zramaNopAsaka nahIM karatA apitu vaha unheM nirarthaka daNDa dene kA tyAga karatA hai / ve prANI AyuSya pUrNa hone para usa zarIra ko chor3a dete haiM, usa zarIra ko chor3akara zramaNopAsaka dvArA gRhIta maryAdita bhUmi ke andara hI jo sthAvara prANI haiM, jinako zramaNopAsaka ne sArthaka daNDa denA nahIM chor3A hai, kintu nirarthaka daNDa dene kA tyAga kiyA hai, unameM utpanna hotA hai / ataH ina prANiyoM ke sambandha meM kiyA huA zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai / ve prANI bhI haiM, yahA~ taka ki cirakAla kI sthiti vAle bhI haiM / ataH zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAyayukta nahIM hai| (6) zrAvaka dvArA svIkRta maryAdAbhUmi ke andara jo sthAvara prANI haiM, zramaNopAsaka ne jinakI sArthaka hiMsA kA tyAga nahIM kiyA, kintu nirarthaka hiMsA kA tyAga kiyA hai, ve sthAvara prANI vahA~ se AyuSyakSaya hone para zarIra chor3akara zrAvaka dvArA nirdhArita maryAdAbhUmi ke bAhara jo trasa aura sthAvara prANI haiM; jinako daNDa dene kA zramaNo-pAsaka ne vratagrahaNa ke samaya se maraNa taka tyAga kiyA huA hai, unameM utpanna hote haiM / ataH unake sambandha meM kiyA huA zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai / ve prANI bhI kahalAte haiM, yahA~ taka ki cirakAla kI sthiti vAle bhI hote haiM / ataH zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya batAnA nyAyayukta nahIM hai| (7) zramaNopAsaka dvArA nirdhArita maryAdAbhUmi se bAhara jo trasa-sthAvara prANI haiM, jinako vratagrahaNa-samaya se mRtyuparyanta zramaNopAsaka ne daNDa dene kA tyAga kara diyA hai; ve prANI AyukSINa hote hI zarIra chor3a dete haiM, ve zramaNopAsaka dvArA svIkRta maryAdAbhUmi ke andara jo trasa prANI haiM, jinako daNDa dene kA zramaNopAsaka ne vratArambha se lekara Ayuparyanta tyAga kiyA huA hai, unameM utpanna hote haiM / ina prANiyoM ke sambandha meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai| kyoMki ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI tathA mahAkAya bhI evaM cirasthitika bhI hote muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 111 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka haiN| ataH Apake dvArA zramaNopAsaka ke ukta pratyAkhyAna para nirviSayatA kA AkSepa nyAyasaMgata nahIM hai| (8) zramaNopAsaka dvArA maryAdita kSetra ke bAhara jo trasa aura sthAvara prANI haiM, jinako daNDa dene kA zramaNopAsaka ne vratagrahaNa kAla se lekara mRtyuparyanta tyAga kiyA hai; ve prANI vahA~ se AyuSya pUrNa hone para zrAvaka dvArA nirdhArita maryAdita bhUmi ke andara jo sthAvara prANI haiM, jinako zramaNopAsaka ne prayojanavaza daNDa dene kA tyAga nahIM kiyA hai, kintu niSprayojana daNDa dene kA tyAga kiyA hai, unameM utpanna hote haiM / ataH una prANiyoM ke sambandha meM zramaNopAsaka dvArA kiyA huA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hai / ve prANI bhI haiM, yAvat dIrghAyu bhI hote haiN| phira bhI Apake dvArA zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAyapUrNa nahIM hai| (9) zrAvaka dvArA nirdhArita maryAdAbhUmi ke bAhara trasa-sthAvara prANI haiM, jinako daNDa dene kA zramaNopAsaka ne vratagrahaNArambha se lekara maraNaparyanta tyAga kara rakhA hai; ve prANI AyaSyakSaya hone para zarIra choDa dete haiM / ve usI zramaNopAsaka dvArA nirdhArita bhami ke bAhara hI jo trasa-sthAvara prANI haiM, jinako daNDa dene kA zramaNopAsaka ne vratagrahaNa se mRtyuparyanta tyAga kiyA huA hai, unhIM meM punaH utpanna hote haiM / ataH zramaNopAsaka dvArA kiyA gayA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hai / ve prANI bhI kahalAte haiM, yAvat cirakAla taka sthiti vAle bhI haiM / aisI sthiti meM ApakA yaha kathana nyAyayukta nahIM ki zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai| (anta meM) bhagavAna gautama ne kahA-bhUtakAla meM aisA kadApi nahIM haA, na vartamAna meM aisA hotA hai aura na hI bhaviSya meM aisA hogA ki trasa-prANI sarvathA ucchinna ho jAeMge, aura saba ke saba prANI sthAvara ho jAeMge, athavA sthAvara prANI sarvathA ucchinna ho jAeMge aura ve saba ke saba prANI trasa ho jAeMge / trasa aura sthAvara prANiyoM ko sarvathA uccheda na hone para bhI ApakA yaha kathana ki koI aisA paryAya nahIM hai, jisako lekara zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna ho, yAvat ApakA yaha mantavya nyAyasaMgata nahIM hai| sUtra-806 bhagavAna gautama svAmI ne unase kahA-'AyuSman udaka ! jo vyakti zramaNa athavA mAhana kI nindA karatA hai vaha sAdhuoM ke prati maitrI rakhatA huA bhI, jJAna, darzana evaM cAritra ko prApta karake bhI, hiMsAdi pApoM tathA tajjanita pApakarmoM ko na karane ke lie udyata vaha apane paraloka ke vighAta ke lie udyata hai / jo vyakti zramaNa yA mAhana kI nindA nahIM karatA kintu unake sAtha apanI parama maitrI mAnatA hai tathA jJAna prApta karake, darzana prApta kara evaM cAritra pAkara pApakarmoM ko na karane ke lie udyata hai, vaha nizcaya hI apane paraloka kI vizuddhi ke lie udyata hai| pazcAta udaka peDhAlapatra nirgrantha bhagavAna gautama svAmI ko Adara diye binA hI jisa dizA se Ae the, usI dizA meM jAne ke lie tatpara ho ge| bhagavAna gautamasvAmI ne kahA-"AyuSman udaka ! (zreSTha ziSTa puruSoM kA paramparAgata AcAra yaha rahA ki) jo vyakti tathAbhUta zramaNa yA mAhana se eka bhI Arya, dhArmika suvacana sUnakara use hRdayaMgama karatA hai aura apanI sUkSma prajJA se usakA bhalIbhA~ti nirIkSaNa-parIkSaNa karake (yaha nizcita kara letA hai) ki 'mujhe isa paramahitaiSI puruSa ne sarvottama yoga-kSema rUpa pada upalabdha karAyA hai. taba vaha upakata vyakti bhI usa (upakArI tathA yogakSemapada ke upadezaka)kA Adara karatA hai, use apanA upakArI mAnatA hai, use vandana-namaskAra karatA hai, usakA satkArasammAna karatA hai, yahA~ taka ki use kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa, caityarUpa mAnakara usakI paryapAsanA karatA hai tatpazcAt udaka nirgrantha ne bhagavAna gautama se kahA-'bhagavan ! maiMne ye (Apa dvArA nirUpita paramakalyANakara yogakSemarUpa) pada pahale kabhI nahIM jAne the, na hI sUne the, na hI inheM samajhe the / maiMne hRdayaMgama nahIM kiye, na inheM kabhI dekhe sUne the, ina padoM ko maiMne smaraNa nahIM kiyA thA, ye pada mere lie abhI taka ajJAta the, inakI vyAkhyA maiMne nahIM sUnI thI, ye pada mere lie gUr3ha the, ye pada ni:saMzaya rUpa se mere dvArA jJAta yA nirdhArita na the, na hI guru: uddhata the, na hI ina padoM ke artha kI dhAraNA kisI se kI thI / ina padoM meM nihita artha para maiMne pratIti nahIM kI aura ruci nahIM kI / bhante ! ina padoM ko maiMne aba jAnA hai, abhI Apase sUnA hai, abhI samajhA hai, muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 112 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka yahA~ taka ki maiMne ina padoM meM nihita artha kI dhAraNA kI hai yA tathya nirdhArita kiyA hai; ataeva aba maiM ina (padoM meM nihita) arthoM meM zraddhA karatA hU~, pratIti karatA hU~, ruci karatA hU~ / yaha bAta vaisI hI hai, jaisI Apa kahate haiN|'' tadanantara zrI bhagavAna gautama udaka peDhAlaputra se isa prakAra kahane lage-Arya udaka ! jaisA hama kahate haiM, (vaha sarvajJavacana hai ataH) usa para pUrNa zraddhA rakho / Arya ! usa para pratIti rakho, Arya ! vaisI hI ruci karo / Arya! maiMne jaisA tumheM kahA hai, vaha vaisA hI (satya-tathya rUpa) hai / tatpazcAt udakanirgrantha ne bhagavAna gautamasvAmI se kahA"bhante ! aba to yahI IcchA hotI hai ki maiM Apake samakSa cAturyAma dharma kA tyAga karake pratikramaNasahita paMca mahAvratarUpa dharma Apake samakSa svIkAra karake vicaraNa karU~ / ' isake bAda bhagavAna gautama udaka peDhAlaputra ko lekara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna the, vahA~ pahu~ce / bhagavAna ke pAsa pahu~cate hI unase prabhAvita udaka nirgrantha ne svecchA se jIvana parivartana karane hetu zramaNa bhagavAna mahAvIra kI tIna bAra pradakSiNA kI, aisA karake phira vandanA kI, namaskAra kiyA, vandana-namaskAra ke pazcAta isa prakAra kahA-'bhagavana ! maiM Apake samakSa cAturyAmarUpa dharma kA tyAga kara pratikramaNasahita paMcamahAvrata vAle dharma ko svIkAra karake vicaraNa karanA cAhatA huuN|'' isa para bhagavAna mahAvIra ne kahA ''devAnupriya udaka ! tumheM jaisA sukha ho, vaisA karo, parantu aise zubhakArya meM pratibandha na kro|' tabhI udaka ne cAturyAma dharma se zramaNa bhagavAna mahAvIra se sapratikramaNa paMcamahAvratarUpa dharma kA aMgIkAra kiyA aura vicaraNa karane lgaa| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa [zrutaskandha 2 hindI anuvAda pUrNa] AgamasUtra-2 'sUtrakRt' aMgasUtra- 2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (sUtrakRta) AgamasUtra-hinda-anuvAda' muni dIparatnasAgara kRt / (sUtrakRta)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 113 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 2, aMgasUtra-2, 'sUtrakRt' zrutaskandha/adhyayana/uddeza/sUtrAMka namo namo nimmaladasaNassa pUjyapAd zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: sUtrakRt AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka] Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] 24 211892:- (1) (2) deepratnasagar.in bheTa bheDresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhonA 09825967397 muni dIparatnasAgara kRt - (sUtrakRt) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 114