________________
વસ્તુપાલનું વિદ્યા મંડળ
)
બતાવ્યાં. આથી રાણાને તેમજ વસ્તુપાલને દુઃખ થયું અને સોમેશ્વર તો શરમનો માર્યો જડ જેવો થઈ ગયે.
પછી સોમેશ્વરે વસ્તુપાલને ઘેર જઈને કહ્યું કે, “હે મંત્રી ! એ કાવ્યો મારાં જ છે. તમે મારી શક્તિ જાણે છે. હરિહરે, આ રીતે મારી વિડબના કરી છે.” પછી વસ્તુપાલ સોમેશ્વરને સાથે લઈને હરિહરની પાસે ગયો. હરિહરે સોમેશ્વરને આલિંગન આપ્યું અને સત્કાર કર્યો. સોમેશ્વરે તેને કહ્યું કે, “ હે પંડિત ! કાવ્યચેરીના કલંકમાંથી તું મને મુક્ત કર.” હરિહરે પ્રસન્નતાપૂર્વક તેમ કરવાનું સ્વીકાર્યું. બીજે દિવસે સભા મળતાં હરિહરે કહ્યું કે, “પરમેશ્વરી ભારતી જય પામે છે, જેના પ્રસાદથી મને આવી શક્તિ પ્રાપ્ત થઈ છે.” વસ્તુપાલે પૂછયું: “કેવી ?” હરિ હરે ઉત્તર આપ્યો કે, “કાવેરી નદીને તીરે સારસ્વત મંત્ર સાધીને મેં સરસ્વતીને પ્રસન્ન કરી હતી. દેવીના વરદાનથી કોઈ પણ ૧૦૮ પદ્યોની અવધારણા માટે હું સમર્થ છું, જેમકે સોમેશ્વરનાં ૧૦૮ કાવ્યો.” પછી બીજા ૧૦૮ છેદ કહેવડાવીને હરિહરે તે સર્વ બેલી બતાવ્યા અને એ રીતે સર્વને પ્રતીતિ કરાવી. રાણાએ પૂછયું કે, “તો પછી તમે સોમેશ્વરને શા માટે દૂષિત કર્યા ? ” હરિહરે કહ્યું કે,
તેમણે મારી અવજ્ઞા કરી હતી, તેનું જ મેં ફળ આપ્યું છે.” પણ રાણાએ કહ્યું, “સરસ્વતીપુત્રોમાં પરસ્પર સ્નેહ હોય એ ગ્ય છે.” એમ કહીને તે બન્ને વચ્ચે તેણે મૈત્રી કરાવી. સોમેશ્વરે કીર્તિકૌમુદીમાં હરિહરની જે પ્રશંસા કરી છે તથા સુરત્સવના અંતિમ સર્ગમાં જણાવ્યા પ્રમાણે હરિહર પણ સોમેશ્વરની કાવ્યરચનાને જે રીતે બિરદાવતો હતો તે જોતાં પાછળથી તેમની મિત્રી ગાઢ બની હોય એમ જણાય છે. .
વરધવલની રાજસભામાં કાવ્યગોષ્ટિ થતી તેમાં હરિહર નૈષધના કે બોલતો. નૈષધ કાવ્ય એ સમયે ગુજરાતમાં જાણતું થયું નહોતું, તેથી એ નવા કાવ્યના કવિત્વપૂર્ણ ગ્લૅક સાંભળીને
