________________
ગુજરાતમાં “Pષધીયચરિત અને પ્રચાર કઠિન કાવ્યની સર્વપ્રથમ ટીકા હોવાનું માન ખાટી જાય છે. સાહિત્યવિદ્યાધરીની હાથપ્રતો ઉપરથી જણાય છે કે વિદ્યાધર એ રામચન્દ્ર નામે વૈદ્યનો પુત્ર હતા અને તેની માતાનું નામ સીતા હતું. સં. ૧૩૫૩ માં નિષધ ઉપર ટીકા લખનાર ચંડ પંડિત વિલાધરની ટીકાને ઉલેખ કરે છે એટલું જ નહીં પણ વિદ્યાધરની ટીકા અનુસારનાં પાઠાન્તરો પણ કેટલેક સ્થળ નેંધે છે, એટલે વિદ્યાધર સં. ૧૩૫૩ પૂર્વે થઈ ગયા છે એ તે નિશ્ચિત છે. આપણે આગળ જોયું તેમ, વિદ્યાધર પિતાની ટીકામાં વસલદેવ વાઘેલાના ભારતી–ભાંડાગારમાંના ઔષધીયચરિત’ ના પ્રતીકના પાઠને અનુસર્યો છે, એટલે તે વિસલદેવનો સમકાલીન હોય એ સંભવિત છે. ટીકાની હાથપ્રતમાં વીસલદેવને “મહારાજાધિરાજ” કહ્યો છે. હવે, વીસલદેવ ધોળકાને રાણે મટીને સં. ૧૩૦૦ માં પાટણનો મહારાજાધિરાજ થયે. તેને રાજત્વકાળ સં ૧૩૦૦થી ૧૩૧૮ સુધીનો છે, એટલે ઉપરનું અનુમાન જે સાચું હોય તો “સાહિત્યવિદ્યાધરી” વિકમના ચૌદમા સૈકાના પૂર્વાર્ધમાં રચાયેલી છે, એમ નિશ્ચિત થાય.
“સાહિત્યવિલાધરી' જો કે ચંડુ પંડિતની ટીકા જેવી પાંડિત્યપ્રવણ નથી, પણ નૈષધની તે પહેલી જ ટીકા હાઈ પાછળના ટીકાકારોએ તેને સારો ઉપયોગ કર્યો છે. તે કાળના ગુજરાતમાં સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓમાં કાત– વ્યાકરણનું પરિશીલન વ્યાપક હતું, અને વિદ્યાધરે પણ કાત–નો હવાલે આપે છે. ૨-૪૦ ની ટીકામાં તેણે કુન્તકના વક્રોક્તિછવિત’નો તથા ૨૧–૧૨૬ તથા ૧૨૮ ની ટીકામાં “સંગીતચૂડામણિ તથા “સંગીતસાગર' એ બે સંગીતને લગતા અન્યને ઉલ્લેખ કર્યો છે. ૨–૨૪ ની ટીકામાં “પ્રતાપમાડ માંથી અવતરણ આપ્યું છે.
ચંડ પંડિત-ચંડ પંડિત પિતાની ટીકા સં. ૧૩૫૩ લખી છે એમ ટીકાના અંતમાં તેણે કરેલી નોંધ ઉપરથી જણાય છે. ચંડું પંડિત પિતાને વિષે ઠીક ઠીક માહિતી તેમાં આપે છે. તે ધોળકાને
