________________
ગુજરાતમાં નૈષધીયચરિત તા પ્રચાર
C૪૩
ઉપલબ્ધ નથી. ચંડુપતિ વૈશ્વિક કમ કાંઢના નિષ્ણાત હતા અને સંસ્કૃત કાવ્યાના તે એકમાત્ર ટીકાકાર એવા છે, જે વારંવાર શ્રૌતસૂત્રાના હવાલા આપે છે. તેણે સેામસત્રા તથા દ્વાદશાહ અને અગ્નિચયન યજ્ઞા કર્યાં હતા. વાજપેય યજ્ઞ તથા બૃહસ્પતિસવ કરીને તેણે અનુક્રમે ‘સમ્રાટ્ર’ અને ‘સ્થપતિ’ની પદવી ધારણ કરી હતી.૧૭ આ ઉલ્લેખા બતાવે છે કે ચડુ પડિત ભારે સમૃદ્ધિશાળી હોવા જોઈએ. ખીજું એ પણ જાણુવા મળે છે કે વિક્રમના ચૌદમા સકામાં ગુજરાતમાં વૈશ્વિક યજ્ઞા થતા હતા. ચ ુ પડિત પેાતાના પુરાગામી વિદ્યાધરની ટીકાના નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ કર્યો છે-
टीकां यद्यपि सोपपत्तिरचनां विद्याधरो निर्ममे
श्रीहर्षस्य तथापि न स्यजति सा गम्भीरतां भारती । दिकूलकयां गतैर्जलधरद्गृह्यमाणं मुहुः पारावारमपारमम्बु किमिह स्याज्जानुदध्नं कवित् ॥
નૈષધ' ઉપર તેા શુ પણ બીજા કોઈ પણ સંસ્કૃત કાવ્ય ઉપર ચ ુ પૉંડિતના જેટલી વિદ્વત્તાપણું ટીકા બીજી એક પશુ લખાઇ નથી. નૈષધ જેવા પાંડિત્યપૂર્ણ કાવ્યના વિવેચક્રે પાતાની ટીકામાં આપણી પરપરાગત વિદ્યાના પ્રત્યેક ક્ષેત્રના ગ્રન્થામાંથી સવિસ્તર અવતરણા આપ્યાં છે અથવા પ્રસ્તુત ઉલ્લેખા કર્યાં છે; એટલુ જ નહીં પણ તે તે સ્થળે તેણે જે મૂલગામી વિવેચન કર્યું છે તે બતાવે છે કે ચડુ પંડિત ન્યાય, વ્યાકરણ અને સાહિત્યને પ્રાં પતિ હતેા.
"
ચ ુ પંડિતની ટીકામાં દાર્શનિક ગ્રન્થામાં પ્રશસ્તપાદભાષ્ય, શ્રીધરની ન્યાયકન્જલી', કુમારિલનું ક્ષ્ાકવાતિ', ભાસનના ‘ન્યાયસાર,’ આનòધિકૃત ન્યાયમકરંદ', તથા ‘સાંખ્યકારિકા’ અને મીમાંસાત્રાના - ઉલ્લેખા છે. વૈદિક સાહિત્યમાં બૃહદ્દેવતા', યાકનુ ‘નિરુકત' તથા તે
૧૭, બાવીસમા સગની ટીકાને અંતે
यो वाजपेयजनेन बभूव सम्राट् कृत्वा बृहस्पतिसवं स्थपतित्वमाप ।
यो द्वादशाइय(ज)नेऽग्निचिदप्यभूत् सः श्रीचण्डु पण्डित इमां विततान टीकाम् ॥
