________________
AL
વસ્તુપાલનું વિદ્યામડળ અને બીજા લેખે
મૂલ્યવાન પાષાક આપી તેને વિદાય કર્યાં. પૂનરે પાંચ પત્થર પાછળથી માકલી આપ્યા, જે શત્રુ ંજયાદિ તીમાં વપરાયા.”ક
પ્રથમ વિચાર એ કરવાના છે કે રાજશેખરે વણુ વેલી આ ઘટનાને વિશ્વસનીય માનવી કે કેમ ? આ પ્રશ્નનું કારણ એ કે સેામેશ્વર, રસિંહ આદિ વીરધવલ અને વસ્તુપાલના સમકાલીન લેખકાની પછી આશરે સે–સવાસેા વર્ષે પ્રદેારા રચાયેલા છે. સામેશ્વર, અરિસિંહ વગેરેનાં વર્ણન કરતાં રાજશેખરના લખાણમાં જે હકીકત વધારે છે, તે કલ્પિત છે, એમ પણ કેટલાક વિદ્વાનેાનું અનુમાન છે.૪
સ. ૧૭૬૧ માં વઢવાણમાં રચાયેલ મેસ્તુ ંગરના પ્રમન્ત્રવિતામળિમાં આ પ્રસંગ છેક સક્ષેપમાં વર્ણવેલા છે. ગુજરાતના છેલ્લા વાધેલા રાજા કર્ણદેવનુ રાજ્ય નાશ પામ્યું હજી માત્ર એક જ વર્ષોં થયું હતું,પ એટલે ચાલતી આવેલી શ્રુતપરંપરાના લાભ પણ મેરુતુ ંગને મળ્યા હશે મેતુ ંગે સુલતાનનુ નામ નહીં આપતાં Àચ્છતિસુત્રાળ એમ લખ્યું છે તથા સુલતાનની માતા નહીં, પણ તેને ગુરુ મક્કે જતા હતા એમ બતાવ્યુ છે ૬. તેણે લખેલી નજીકના સમયની ઘટના માનવાને ઇન્કાર એકદમ થઇ શકે નહીં.
૩. ચતુર્વૈજ્ઞાતત્રવન્સ, ફાર્માંસ ગુજરાતી સભાની આવૃત્તિ, પૃ. ૨૩૫-૪૧ ઉપરથી સાર.
·
૪. ગુજરાતના મધ્યકાલીન હિન્દુ-રાજપુત યુગના ઇતિહાસનાં પ્રમધાત્મક સાધના’ એ રા. દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રીનું વ્યાખ્યાન, પૃ. ૨૪.
૫. મુસલમાન ઇતિહાસકારોના લખવા પ્રમાણે સ. ૧૩૫૬ (ઇ. સ. ૧૩૦૦) માં ગુજરાતના હિન્દુ રાજ્યને નાશ થયા ગણાય છે, પણ હવે કેટલાંક નવીન પ્રમાણેના આધારે એ બનાવ સં. ૧૩૬૦ માં ખન્યા હશે એમ માનવુ વધારે ચેગ્ય લાગે છે. જીએ આડમી સાહિત્ય પરિષદમાં રા. દત્તાત્રેચ ડિસ્કળકરને લેખ ગુજરાતના ચાલુક્ય અને વલભી રાજાઓના કાલક્રમ,’ તથા ‘સાહિત્ય’ ઓકટોબર ૧૯૩૧ માં મારા લેખ અણુહિલવાડના વાઘેલાએ.’ ૬. નચિંતામાંને (ફાર્બસ ગુજરાતી સભાની આવૃત્તિ), પૃ. ૧૬૮
