________________
વસતુપાલનું વિદ્યામંડળ અને બીજા લેખે સર્વસત્તાધીશ થયા પછી, આખાયે રાજ્યની ચિંતા લવણપ્રસાદને તથા તેના પુત્ર વિરધવલને હેય, એ સ્વાભાવિક છે. ભીમ તે એ કાળે કદાચ રાજ્યવ્યવહારના માત્ર ઉપચાર પૂરતું જ રાજા હતો. સ્પષ્ટ રીતે આ જ કારણથી પ્રબધશવાળા પ્રસંગમાં ભીમનું નહીં, પણ વિરધવલ અને તેના મંત્રી વસ્તુપાલનું જ નામ મળે છે. વળી આ સર્વ તરફ જોતાં મુઇઝુદ્દીનની ચઢાઈવાળે બનાવ સં. ૧૨૮૦ પછી (લવણુપ્રસાદના સર્વાધિકારી-પદનું વર્ષ) અને સં. ૧૨૮૬ (સાહ પૂનડે કરેલી શત્રુંજયની યાત્રાનું વર્ષ) પહેલાં બન્યો હોવો જોઈએ.
હવે, દિલ્હીના સુલતાન અહતશે ઈ. સ. ૧૨૨૭ (સં. ૧૨૮૩) માં કયુબેચા, જેને મહમ્મદ ઘોરીએ ઊચને સંબો નીમ્યો, અને જે પાછળથી આખા સિંધ પ્રાન્તને ધણું થઈ બેઠો હતે, તેના ઉપર ચઢાઈ કરી અને ત્રણ મહિના સુધી ઘેરો ઘાલી ઊચને કિલ્લે કબજે કર્યો. કયુબેચા હોડીમાં બેસી નાસવા જતા હતા, પણ સિંધુના પૂરમાં ડૂબી ..૨૨ સંભવ છે કે અલ્તમશે ત્યાં થઈને પિતાના કેઈ સરદારને ગૂજરાત તરફ મોકલ્યો છે, જેને વસ્તુપાલે ધારાવર્ષ પરમારની મદદથી હરાવી પાછા કાઢો હોય.૨૩ ઢિલ્તતઃ શ્રીમોનહીંનસુરજ્ઞાળી સાચં વરમાં વિશામુદિચ વનિતમ્ એ પ્રવર્ધક્રોશના ઉલ્લેખ સાથે
ત્યારે નવયુવાન વયના હશે. પણ એ અનુમાન બરાબર નથી, કારણ જયંતસિંહ ૧૨૭૯ તો ખંભાતને હાકેમ થયું હતું, તેથી વસ્તુપાલ-તેજપાલ સં. ૧૨૯૬માં કદાચ વૃદ્ધ નહીં હોય તો પણ પુખ્ત વયના તો હશે જ.
22, History of Moslem Rule in India, p. 80
૨૩. અત્રે એક સહજ અનુમાન થાય છે. અલ્તમશનો પુત્ર મુઈઝદ્દીન બહરામશાહ હતો (એજન,૮૪). દિલ્હીમાં મુઈઝી અમીરે પણ હતા (એજન ૭૭): વર્ણન ઉપરથી એમ લાગે છે કે અલ્તમશ પોતે તે લશ્કર સાથે નહોતો જ આવ્યો, તેણે પોતાના પુત્રને અથવા એકાદ મુઇઝી અમીરને લશ્કર આપી મોકલ્યો હોય, અને તેને અંગે જૈન ગ્રન્યકારેએ આક્રમણકારને મોગરિ નામ કદાચ આપ્યું હોય. આ એક કપના જ માત્ર છે.
