________________
વસ્તુપાલનું વિદ્યામડળ અને બીજા લેખે
આશરે ૧૦-૧૧ માઇલ દૂર અને પાટણ પાસેના મણુંદરા સ્ટેશનેથી આશરે અઢી માઈલ દૂર સંડેર આવેલું છે. હાલમાં ત્યાં ૩૧૦૦ માણુસની વરતી છે. આ સ્થળ પ્રાચીન હેાવાનાં ચિહ્નો સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિએ અવલાકન કરનારને ઠેકાણે ઠેકાણે નજરે પડે છે. પ્રાચીન મૂર્તિઓ, શિલ્પાકૃતિઓ અને કાતરણીવાળા પત્થરા જે તે સ્થળે રખડતાં અથવા ટ્રાઇક ભીંતામાં ચણાયેલાં નજરે પડે છે. ગામના ચારા ઉપરનાં મૂર્તિ વગરનાં મે પ્રાચીન મન્દિરા અભ્યાસદૃષ્ટિએ કાઇ પણ પુરાતત્ત્વવિદનુ ધ્યાન ખેંચ્યા સિવાય રહેતાં નથી - આર્કિયાલાજીકલ સબ્જેક્ નાધન' ગૂજરાત ' એ પુસ્તકના લેખકા નોંધે છે તે પ્રમાણે, આ મે મન્દિરા પૈકીનું નાનું મન્દિર, તા જેના સમય ઠ્ઠી સદી જેટલા પ્રાચીન હાવાનું અનુમાન કરવામાં આવે છે એવાં એરિસાનાં મન્દિરાને મળતું આવે છે. આ અનુમાન જો વાસ્તવિક જ હાય તા, સ ંડેરની ઐતિહાસિકતા અને પ્રાચીનતા ઉત્તરગુજરાતનાં ઐતિહાસિક સ્થાનામાં નાંધપાત્ર ગણાવી જોઈ એ વડનગર અને આણુને બાજુએ રાખીએ તા, માઢેરાક્ષેત્ર આ પ્રદેશમાં કદાચ પ્રાચીનતમ છે અને તેની પ્રાચીનતા આશરે ઈસ્વીસનના પહેલા અગર ખીજા સૈકા સુધીની અનુમાનવામાં આવે છે; અને એમ પણુ માનવામાં આવે છે કે, અત્યારે મેઢેરા તથા તેની આસપાસના પ્રદેશામાં પુષ્કળ ખાર હાવાને કારણે એ સમયમાં ત્યાં દરિયા હોવા જોઇએ અને મેઢેરા એક બંદર હાવુ જોઈ એ. વહાણનાં લંગર નાખવાના માટેા પત્થર હજી પણ ઝીંઝુવાડામાં છે તે ઉપરથી એક સમયે તે બંદર હેવુ જોઈએ અને હાલના ગૂજરાત તથા કાઠિયાવાડની વચ્ચે સમુદ્ર હાવા જોઇએ, અને કવેટા ધરતીકંપ કરતાંયે મેટા એવા કાઈ ધરતીકંપ થતાં દુનિયાના ઘણાયે પ્રદેશામાં બન્યું છે તેમ, જળના સ્થાને સ્થળ થઈ ગયુ. હાવુ જોઇએ એવુ અનુમાન થઈ શકે છે. જો કે મોટેરા એ કાળ જેટલું જ પ્રાચીન છે એમ કહેવાનાં કાઇ વિશ્વસનીય પ્રમાણેા આપણી પાસે નથી. મેઢેરા
"
૧ શ્રી. મણિલાલ મિસ્રીકૃત ‘ મેઢેરા ’ ( સચાજી ખાલજ્ઞાનમાળા, પુષ્પ ૧૨૮ સુ), પૃ. ૧૪
