________________
૧૨૮
વસ્તુપાલનું વિદ્યામંડળ અને બીજા લેખે શતા તેઓ ઘેર આવીને માતા આગળ દુઃખ કહેતા. એ સમયે માતા કહેતી, “હે પુત્રો! ભણવાનું શું પ્રયેાજન છે? જેઓ ભણ્યા છે તેઓ મરે છે અને નથી ભણ્યા તેઓ પણ મરે છે, માટે બન્નેને મરણનું દુઃખ સમાન હોઈને ભણુને કંઠ કોણ સુકાવે ? માટે મૂર્ણપણું સારુ” એમ કહીને માતાએ પુત્રને ભણતા વાર્યો, અને પાટી, પિથી વગેરે જ્ઞાનનાં ઉપકરણ બાળી નાખ્યાં. પંડિતને પણ ઠપકો આપ્યો. પુત્રને શીખવ્યું, “જે કયાંય પંડિત સામે મળે અને ભણવાનું કહે તો પત્થર મારવો.”
આ વાત શેઠે સાંભળી, એટલે તે સ્ત્રીને કહેવા લાગ્યો, “હે સુભાગે! મૂખ પુત્રને કન્યા કોણ આપશે? તે વેપાર શી રીતે કરશે ? જેમણે પુત્રોને નથી ભણાવ્યા એ માબાપ પુનાં વેરી જાણવાં. પંડિતરૂપી રાજહંસની સભામાં એ મૂર્ખ બગલાં શોભતાં નથી. આ પ્રમાણે શેઠનાં વચન સાંભળીને શેઠાણું બોલી, “તમે તેમને શું કામ ભણાવતા નથી ? એમાં મારો કંઈ દોષ નથી. જોકે પણ એમ જ કહે છે. વડ તેવા ટેટા અને બાપ તેવા બેટા. જેવો કુંભ તેવી ઠીકરી અને મા તેવી દીકરી.” તેણે આમ કહ્યું એટલે શેઠને રીસ ચડી, અને તે બોલ્યો, “પાપિણિ! પિથી બાળીને પુત્રને મૂર્ખ રાખ્યા, અને હવે મારો વાંક કાઢે છે?” શેઠાણું કહેવા લાગી, “જેણે તમને આવું શીખવ્યું એ તમારે બાપ પાપી.” આ પ્રમાણે કલહ થતાં શેઠને ઘણી રીસ ચઢી. એ સમયે તેણે સ્ત્રીના માથે પત્થર માર્યો, તે મર્મસ્થાનમાં વાગે, એટલે તે સ્ત્રી મરીને તારી પુત્રી થઈ. પૂર્વ જન્મમાં જ્ઞાનની આશાતના કરી હતી, તેથી મૂગી અને રોગિષ્ઠ થઈ. માટે કૃતકમનો ક્ષય તે ભગવ્યા વિના થતો નથી.”
ગુરુના મુખેથી આવી વાત સાંભળીને ગુણમંજરીએ જાતિસ્મરણથી પિતાને પૂર્વભવ જોયો અને તે મૂચ્છ પામી. પછી મૂચ્છી વળતાં સ્વસ્થ થઈને કહેવા લાગી, “હે ભગવન્! તમારું વચન સત્ય છે, જ્ઞાનનો મહિમા મટે છે.” એ સમયે શેઠ કહેવા લાગ્યા, “ગુરુરાજ ! એના શરીરમાંથી રોગ જાય એ ઉપાય કહો.” એટલે ગુએ જ્ઞાનઆરાધનને વિધિ બનાવ્યો, “ અજવાળી પાંચમને દિવસે મનુષ્ય ચેવિ
