________________
૨૦•
વસ્તુપાલનું વિદ્યામંડળ અને બીજા લેખે રાજનું મરણ થયું. કુબુદ્દીન દેશ લૂટવા લાગે, પણ એવામાં ગિજનીથી આવેલી આજ્ઞા પ્રમાણે તેને દિલ્હી પાછા જવું પડયું.૧૩ -
મિનરાજ-ઉસ-સિરાજના લખવા પ્રમાણે ઈ. સ. ૧૧૯૭(સં. ૧૨૫૩)માં કબુદીને ફરી વાર નહરવાલ ઉપર ચઢાઈ કરી, ભીમદેવને હરાવ્યું અને પિતાનું પ્રથમનું વેર લીધું.૧૪ પરંતુ દેશ તાબે કર્યાનું વર્ણન મળતું નથી, તેથી એમ લાગે છે કે દેશ ઉપર માત્ર હુમલે જ થયો હશે.૧૫
હવે, વસ્તુપાલ તે ઠેઠ સં. ૧૨૭૬ માં લવણપ્રસાદને મંત્રી થયો.૧૬ એટલે કુબુદ્દીનની આ ચઢાઈઓને સંબંધ રાજશેખરે વર્ણવેલ મુઝુદ્દીન સાથે કઈ રીતે લગાવી શકાય તેમ નથી.
ત્યારે જોશને મોગલનપુત્રાળ કેણુ? આપણે જોઈ ગયા કે ૧૦. રાસમાલા ( ભાષાન્તર, ૩જી આવૃત્તિ), ભાગ ૧, પૃ. ૩૩૦-૩૧. 14. History of India by Elliot, vol. II, p. 300,
૧૫. કદાચ પ્રશ્ન થશે કે કબૂદીને મુઇઝુદીન નામ ધારણ કર્યું હતું એવો ઉલ્લેખ હજી સુધી કયાંય મળ્યો નથી, તો પછી એ વિશે ફેકટ વિચાર કરવાની શી જરૂર? પણ જન ગન્યકારોએ તે દિલ્હીના તખ્ત ઉપર થઈ ગયેલા ગમે તે પાદશાહને કંઈ કમ વગર મરીન નામ આપેલ છે, જેમકે સં. ૧૩૧૫માં ભારે દુકાળ પડ્યો ત્યારે કચ્છના દાનેશ્વરી જગડુશાહે દિલહીના રાજ મજદીનને ગરીબોને વહેંચવા માટે ૨૧૦૦૦ મૂડા અનાજના આમા એવું વર્ણન કેટલાક જન ગ્રન્થમાં આવે છે (જુઓ રાસમાળા, ભાષાન્તર, ૩ જી આવૃ, ભાગ ૨, પૃ. ૫૧૫). એ વખતે તે નાસિરૂદીન મહમ્મદ દિલ્હીને સુલતાન હતા. આવી રીતે ગમે તે બાદશાહને મુઇઝુદીન નામ અપાતું હોય તો નવાઈ નહીં, અને તેથી જ કુબુદ્દીન વિષે પણ કાલાનુકમની દષ્ટિએ આ ચર્ચા કરવાનું યોગ્ય ધાયું છે.
૧૬. વસ્તુપાલે અઢાર વર્ષ પર્યન્ત મંત્રી તરીકે કામ કર્યું હતું, એવા ઉલ્લેખ મળે છે (જુઓ કીર્તિ કેમુદી ભાષાન્તર, પ્રસ્તાવના; પૃ. ૨૫). હવે, વસ્તુપાલનું મરણ સં. ૧૨૫ માં થયું હતું. (માલધારી નરચન્દ્રસૂરિની ભવિષ્યવાણી પ્રમાણે તેનું મરણ સં. ૧૨૯૮ માં થયું હતું એવો રણછોડભાઈ ઉદયરામ, મી ફેબ્સ, વલભજી હ. આચાર્ય વગેરેને મત છે, પણ આખું. ઉપરના સ. ૧૨૯૬ ના એક લેખમાં વરતુપાલના નાના ભાઈ તેજપાલને
