________________
વસ્તુપાલનું વિદ્યામંડળ
૧૯
નારના મન્દિરની પ્રતિષ્ઠાવિધિ સં. ૧૨૮૮ માં થઈ હતી, એટલે આ રાસ પણ તે જ સમયે રચાયો હોવો જોઈએ. એ કાવ્ય ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ તો મહત્ત્વનું છે જ, પણ કાવ્ય તરીકે પણ આપણે જૂના રાસસાહિત્યમાં એનું અગ્રિમ સ્થાન છે. વળી રેવંતગિરિરાસુ એ આપણી પ્રાચીનતમ રાસકૃતિઓ પિકી એક છે એ તેની એક નોંધપાત્ર વિશિષ્ટતા છે.
બાલચન્દ્ર કવિએ રચેલી વિવેકમંજરી ટીકાનું સંશોધન વિજયસેનસૂરિએ કર્યું હતું. પ્રબન્ધમાં વિજયસેનસૂરિના મુખમાં કેટલાંક સંસ્કૃત શીર્ઘકાવ્યો મૂકવામાં આવેલાં છે, પણ આ એકમાત્ર અપભ્રંશ રાસકૃતિ સિવાય તેમની બીજી કોઈ સળંગ રચના જાણવામાં આવેલી નથી. પરંતુ સમકાલીન સાહિત્યમાં તેમની કાવ્યવાણીની જે પ્રશસ્તિ ગાવામાં આવેલી છે એ જોતાં તેમણે અન્ય સંસ્કૃત રચનાઓ પણ કરી હોવાનો પૂરો સંભવ છે.
ઉદયપ્રભસૂરિ अजिह्मपरमबारवेरुदयदीपकः ।। પ્રથમ સત્રહ્મોઝાર: કાચતામ્ પ
–શબ્દબ્રહ્મોલ્લાસ[2] ઉદયપ્રભસૂરિ એ વસ્તુપાલના ગુરુ વિજયસેનસૂરિના શિષ્ય હતા. એમની રચનાઓમાં મુખ્ય ધર્માલ્યુદય અથવા સંધપતિચરિત્ર નામનું પંદર સર્ગનું મહાકાવ્ય છે. વસ્તુપાલે સંધપતિ થઈને ભારે સમારંભપૂર્વક શત્રુંજય અને ગિરનારની જે યાત્રાઓ કરી હતી તેનું મહાત્મા વર્ણવવા માટે રચાયેલી આ કૃતિમાં કાવ્યના પણ ઊંચા ગુણે છે, એના પહેલા અને છેલ્લા સર્ગમાં વસ્તુપાલ અને વિજયસેનસૂરિ સંબંધી તથા બીજે ઐતિહાસિક વૃત્તાન્ત છે અને બાકીના સર્ગો ઋષભદેવ, જંબુસ્વામી, નેમિનાથ વગેરેનાં ચરિત્રથી રોકાયેલા છે. ખુદ વસ્તુપાલ
*પાટણ ભંડારમાંની આ ગ્રન્થની તાડપત્રીય હાથપ્રત ખંડિત છે, એટલે તેનું ખરેખરું નામ શબ્દબ્રહ્મોલ્લાસ હવા વિષે શંકા રહે છે.
