Vyutpatti Dipikabhidhan Dhundikaya Samarthitam Siddha Hem Prakrit Vyakaranam Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 383

३७०
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-दुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ॥
[वाऽदसो दस्य होऽनोदाम्] वा प्रथमा सि । अदस् षष्ठी ङस् । द षष्ठी ङस् । ह प्रथमा सि । ओच्च आ-म् च । = ओदाम्, न ओदाम् = अनोदाम् । प्रथमा सि ।
[अह पुरिसो] अदस्। प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् । अनेन वा दस्य हः । 'अन्त्यव्य०' (१।११) स्लुक् अह।
पुरुष । प्रथमा सि । 'पुरुषे रोः' (१२१११) रु० → रि० । 'श-षोः सः' (२६०) ष० → स० । 'अतः से?:' (३२) सि० → डो० → ओ० पुरिसो ।
[अह महिला] अह पूर्ववत् । महिला । प्रथमा सि । 'अन्त्यव्य०' (१।११) स्लुक् महिला ।
[अह वणं] अह पूर्ववत् । वन प्रथमा सि । 'नो णः' (१।२२८) न० →ण । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० →म् । 'मोऽनु०' (१२२३) अनुस्वारः वणं ।
[अह मोहो परगुणलहुअयाइ ] अदस् । प्रथमा सि । 'अन्त्यव्य०' (१।११) स्लुक् । अनेन वा दस्य हः । 'अन्त्यव्य०' (१।११) स्लुक् अह ।
मोह । प्रथमा सि । 'अतः सेोः' (३।२) सि० → डो० → ओ० मोहो।।
परगुणलघुकता । तृतीया टा । 'ख-घ-थ०' (१।१८७) घु० → हु० । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) क-तयोर्लुक् । 'अवर्णो यश्रुतिः' (१।१८०) आ० → या० । 'टा-ङस्-डेरदा०' (३।२९) टा० → इ० परगुणलहुअयाइ ।
'अह मोहो परगुणलहुअयाइ जं किर गुणा पयट्टन्ति । अप्पाण-गोरवं चिअ गुणाण गुरुअत्तणनिमित्तं ॥१॥
अस्या व्याख्या - यत्किल परगुणलघुकतया आत्मनां गुणाः प्रवर्तन्ते । असौ मोहो गौरवमेव गुणानां गुरुकत्वनिमित्तमित्यर्थः ।।
[अह णे हिअएण हसइ मारुअतणओ] अह पूर्ववत् । अस्मद् । द्वितीया शस् । 'अम्हे अम्हो अम्ह णे शसा' (३।१०८) अस्मदः शसा सहितस्य णे इति णे ।
हृदय । तृतीया टा । 'इत्कृपादौ' (१।१२८) हृ० → हि० । 'क-ग-च-ज०' (१११७७) द-ययोर्लुक् । 'टा-आमोर्णः' (३६) टा० → ण । 'टाण-शस्येत्' (३।१४) एत्त्वं- अ० → ए० हिअएण ।
'हसे हसने' (५४५) हस् । वर्तः तिव् । 'व्यञ्जना०' (४।२३९) अत् । 'त्यादीनामाद्य०' (३.१३९) ति० → इ० हसइ ।
मारुततनय । प्रथमा सि । 'क-ग-च-ज०' (११७७) तुलुक । 'नो णः' (११२२८) न० →ण । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) यलुक् । 'अत: से?:' (३।२) सि० → डो० → ओ० मारुअतणओ।
संखोहिअमयरहरो संचत्तो चत्तदिगुरक्खैसलोओ ।
वेलायडमुज्झन्तो अह णे हिअएण हसइ मारुअतणओ ॥१॥ १. [ग० व० - ८९२ । अनु० अङ्कः - ६६]
अथ मोहो परगुणलघुकतया यत् किल गुणाः प्रवर्तन्ते । आत्मगौरवमेव गुणानां गुरुकत्वनिमित्तम् ।। २. [से० ब० - ३।१६ । अनु० अङ्क० - ६६]
संक्षोभितमकरगृहः सम्भ्रान्तोवृत्तदृष्टराक्षसलोकः । वेलातटमुह्यतोऽथाऽस्मान् हृदयेन हसति मारुततनयः ॥ ३. पाठां० - से० ब० - अनु० - संभन्तुव्वत्तदिट्ठ० । ४. अनु० - रक्खसो। ५. अनु०- धरः । ६. अनु० - राक्षसो । ७. अनु०- मुज्झन् असावस्मान् ।