Vyutpatti Dipikabhidhan Dhundikaya Samarthitam Siddha Hem Prakrit Vyakaranam Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 411

३९८
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-दुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ॥
[विच्छुहिरे ] 'क्षुभच् सञ्चलने' (११९९) क्षुभ्, विपूर्व० । वर्त० अन्ति । अनेन अन्ति० → इरे० । 'क्षः खः क्वचित्तु०' (२१३) क्षु० → छु० । 'अनादौ०' (२१८९) छस्य द्वित्वम् । 'द्वितीय-तुर्ययो०' (२।९०) पूर्वछस्य चः । 'खघ-थ-ध-भाम्' (१।१८७) भस्य हः । 'लोकात्' (१।१।३) विच्छुह० विच्छुहिरे ।
[सूसइरे गामचिक्खल्लो] 'शुषंच शोषणे' (१२०८) शुष् । वर्त० तिव् । अनेन तिव० → इरे० । 'रुषादीनां दीर्घः' (४।२३६) शु० → शू० । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१२१३) शूष० । 'श-षोः सः' (१।२६०) सूस० → सूसइरे। ग्रामचिक्खल्लो । 'सर्वत्र०' (२१७९) रलुक । चिक्खल्ल इति देश्यः कर्दमवाची ॥१४२॥
___ मध्यमस्येत्था-हचौ ॥ ८।३।१४३ ॥ त्यादीनां परस्मैपदानामात्मनेपदानां च मध्यमत्रयस्य बहुषु वर्तमानस्य वचनस्य स्थाने इत्था-हच् इत्येतावादेशौ भवतः॥
हसित्था । हसह ॥ वेवित्था । वेवह ॥ बाहुलकादित्थान्यत्रापि । यद्यत्ते रोचते । जं जं ते रोइत्था ॥ हच् इति चकारः 'इह-हचोर्हस्य' (४।२६८) इत्यत्र विशेषणार्थः ॥
[ मध्यमस्येत्था-हचौ] मध्यम षष्ठी ङस् । इत्था-हच् प्रथमा औ । [हसित्था ] 'हसे हसने' (५४५) हस् । वर्त० थ । अनेन थ० → इत्था० । 'लोकात्' (१।१।३) हसित्था । [ हसह ] हस् । वर्त० थ । अनेन थ० → ह० । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।१।३) हसह ।
[वेवित्था] 'टुवेपृङ् चलने' (७४५) वेप् । वर्त० ध्वे । अनेन ध्वे० → इत्था० । 'लोकात्' (१।१।३) वेपित्था । 'पो वः' (१२२३१) पि० → वि० वेविस्था ।
[वेवह] वेप् । वर्त० ध्वे । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।१।३) वेपध्वे । 'पो वः' (१।२३१) प० → व० । अनेन ध्वे० → ह. वेवह ।
[जं जं ते रोइत्था ] यद् (२) । प्रथमा सि । 'अन्त्यव्यञ्जनस्य' (१२११) दलुक् । 'आदेर्यो जः' (१२४५) य० → ज० । 'क्लीबे स्वरान्म से:' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१९२३) अनुस्वारः जं जं ।
युष्मद् । चतुर्थी उ । 'चतुर्थ्याः षष्ठी' (३१३१) २० → ङस् । 'तइ-तु-ते०' (३।९९) ङसा सह युष्मद्स्थाने ते।
'रुचि अभिप्रीत्यां च' (९३८) रुच् । वर्त० ते । 'युवर्णस्य गुणः' (४।२३७) रु० → रो० । अनेन ते० → इत्था० । 'लोकात्' (१।१।३) रोचित्था । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) च्लुक् रोइत्था ॥१४३॥
तृतीयस्य मो-मु-माः ॥ ८।३।१४४ ॥ त्यादीनां परस्मैपदानामात्मनेपदानां च तृतीयस्य त्रयस्य सम्बन्धिनो बहुषु वर्तमानस्य वचनस्य स्थाने मो-मु-म इत्येते आदेशा भवन्ति ।
हसामो । हसामु । हसाम || तुवरामो । तुवरामु । तुवराम ॥ [तृतीयस्य मो-मु-माः] तृतीय षष्ठी ङस् । मो-मु-म प्रथमा जस् । [हसामो हसामु हसाम ] 'हसे हसने' (५४५) हस् (३) । वर्तः मस् । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' ३) हसमस् । अनेन मस्० → मो-मु-म आदेशाः । 'इच्च मो-मु-मे वा' (३.१५५) आ० हसामो हसामु हसाम ॥