Vyutpatti Dipikabhidhan Dhundikaya Samarthitam Siddha Hem Prakrit Vyakaranam Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 410

अष्टमाध्यायस्य तृतीयः पादः ॥
'गर्ज शब्दे' (१६३) गर्ज् । वर्त्त० अन्ति । अनेन अन्ति० न्ते० । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्’ (१|१|३ ) गर्ज० । 'सर्वत्र ल - व - रामवन्द्रे' (२।७९) लुक् । 'अनादौ ० ' (२८९) जस्य द्वित्वं गज्जन्ते ।
'[ बीहन्ते रक्खसाणं च ] 'ञिभींक् भये' (१९३२) भी । वर्त्त० अन्ति । 'भियो भा-बीहौ' (४|५३) भी० बी० इति । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात् ' (१|१|३) बीह० । अनेन अन्ति०
न्ते० बीहन्ते ।
३९७
राक्षस । पञ्चमी भ्यस् । 'क्वचिद् द्वितीयादेः' (३।१३४) भ्यस्स्थाने षष्ठी आम् । 'ह्रस्वः संयोगे ' (१।८४) रा० → र० । 'क्षः खः क्वचित्तु छ - झौ' (२३) क्षस्य खः । 'अनादौ ० ' (२२८९) खस्य द्वित्वम् । 'द्वितीय - तुर्ययो० ' (२९०) पूर्वखस्य कः । 'जस् - शस् - ङसि० ' ( ३।१२) दीर्घः । 'टा- आमोर्णः' (३६) आम्० ण० । 'क्त्वा स्यादेर्ण - स्वोर्वा'
(१।२७) अनुस्वार: रक्खसाणं च ।
[चिंतामंदरमंथाणमथिए वित्थयम्मि अत्थाहे ।
उप्पज्जन्ते कइहिअयसायरे कव्वरयणाई ॥ ]
अस्यार्थः - कविहृदयसागरे काव्यरत्नानि उत्पद्यन्ते । किंविशिष्टे कविहृदयसागरे ? चिन्तामेरुमन्थानमथिते । पुनः किंविशिष्टे ? विस्तृते । पुनः किंविशिष्टे ? अस्ताघे इत्यर्थः ।
उत्पूर्व० ‘पदिंच् गतौ' (१२५९) पद् । वर्त्त० अन्ते । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात् ' (१।१।३) पद० । 'स्विदां ज्ज:' (४।२२४) द०ज्ज० । अनेन अन्ते० न्ते० । 'क-ग-ट-ड०' (२।७७) त्लुक् । 'अनादौ० ' (२२८९) पस्य द्वित्वं उप्पज्जन्ते ।
कविहृदयसागर | सप्तमी ङि । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) व द-गानां त्रयाणां लुक् । 'इत्कृपादौ' (१११२८) हृ० → हि० । 'अवर्णो० ' (१।१८०) अ० य० । 'डे-म्मि ङे:' ( ३।११) ङि०डे० ए० । 'डित्यन्त्य० ' (२|१|११४) अलुक् । 'लोकात् ' (१।१।३) रे० कइहिअयसायरे ।
काव्यरत्न । 'ह्रस्वः संयोगे' (१।८४) का० क० । 'अधो मन-याम् ' (२।७८) य्लुक् । 'अनादौ०' (२२८९ ) वस्य द्वित्वम् । 'क्ष्मा - श्लाघा -रत्नेऽन्त्यव्यञ्जनात् ' (२।१०१) नात् पूर्वे अत् । 'लोकात् ' (१|१|३) रतन० । 'क-ग-च-ज० ' (१।१७७) त्लुक् । ‘अवर्णो० ' (१।१८०) अ० य० । 'नो णः' (१।२२८) न० ण० । प्रथमा जस् । 'जस्-शस इ - इं- णय: ० ' ( ३।२६) जस्० इं- पूर्वस्य च दीर्घः कव्वरयणाई ।
[ दोण्णि वि न पहुप्पिरे बाहू ] द्वि । प्रथमा जस् । 'दुवे दोण्णि बेण्णि च जस्-शसा' (३।१२० ) द्विस्थाने जसा सह
दोण्णि ।
अपि । 'पदादपेर्वा' (१।४१) अलुक् । 'पो वः' (१।२३१) पि०वि० वि ।
'भू सत्तायाम् ' (१) भू, प्रपूर्व० । प्रभौ हुप्पो वा' (४।६३) भू० लुक् । वर्त्त० अन्ति । अनेन अन्ति० → इरे० । 'लुक्' (१।१०) अलोप:
बाहु । प्रथमा जस् । ‘जस् - शस् - ङसि तो०' (३।१२) दीर्घः - हु०
बाहू |
हुप्प० आदेश: । 'सर्वत्र ल-व० ' (२|७९) । 'लोकात् ' (१|१|३) प्पिरे० पहुप्पिरे ।
हू० । 'जस्-शसोर्लुक्' (३।४) जस्लुक्
१. सुव्वंतबिभीसणमेघघोरसद्दाण विज्जुमालाण । पाउसदिणाण पहिया बीहंते रक्खसाणं व ॥ [ गा० २० - ६४३]
२. [व० ल० कव्ववज्जा १ । गा०र० - २२]
चिन्तामन्दरमन्थानमथिते विस्तृतेऽस्ताघे । उत्पद्यन्ते कविहृदयसागरे काव्यरत्नानि ॥