Vyutpatti Dipikabhidhan Dhundikaya Samarthitam Siddha Hem Prakrit Vyakaranam Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 417

४०४
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान- दुण्डिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ॥
लुगावी क्त-भाव- कर्मसु ॥ ८|३|१५२ ॥
णे: स्थाने लुक् आवि इत्यादेशौ भवतः, क्ते- भाव - कर्मविहिते च प्रत्यये परतः ॥
कारिअं । कराविअं । हासिअं । हसाविअं । खामिअं । खमाविअं ॥ भाव - कर्मणोः कारिज्जइ । कराविज्जइ । हासीअइ । हसावीअइ । हासिज्जइ । हसाविज्जइ ॥
कारीअइ । करावीअइ ।
[ लुगावी क्त-भाव-कर्मसु ] लुग्-आवि प्रथमा औ । क्त-भाव-कर्मन् सप्तमी सुप् ।
[ कारिअं ] 'डुकृंग् करणे' (८८८) कृ । कुर्वन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ० ' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । 'ऋवर्ण०' (४।२३४) कृ० → कर० । 'क्तक्तवतू' (५/१/१७४) क्तप्र० त० । अनेन णिग्स्थाने लुक् । 'अदेल्लुक्यादेरत आः' (३|१५३) क० → का० । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।१।३) कारत । 'ते' (३।१५६) र०रि० । 'क ग च ज०' (१।१७७) त्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे० ' ( ३।२५) सि०म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः कारिअं ।
[ कराविअं ] कृ । कर पूर्ववत् । अग्रे क्तप्र० । अनेन णिग्स्थाने आवि । 'लोकात् ' (१|१|३) करावित । 'क-गच - ज०' (१।१७७) त्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु० ' (१।२३) अनुस्वारः कराविअं ।
[ हासिअं ] 'हसे हसने' (५४५) हस् । हसन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ० ' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । 'क्तक्तवतू' (५।१।१७४) क्तप्र० → त । अनेन णिग्० → लुक्० । 'अदेल्लुक्यादेरत आ:' ( ३।१५३) ह०हा० । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।१।३) हासत । 'ते' (३।१५६) स० सि० । 'क-ग-च- ज० ' (१।१७७) त्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे० ' (३।२५) सि० म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः हासिअं ।
→
→
[ हसाविअं ] हस् । हसन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ०' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । 'क्त-क्तवतू' (५।१।१७४) क्तप्र० त । अनेन णिग् आवि० । 'लोकात् ' (१।१।३) हसावित । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) त्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे० ' (३।२५) सि० म्० । 'मोऽनु० ' (१।२३) अनुस्वारः हसाविअं ।
[ खामिअं] 'क्षमौच् सहने ' (१२३५) क्षम् । क्षाम्यन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ०' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । 'क्षः खः क्वचित्तु छ - झौ' (२३) क्ष० ख० । 'क्त-क्तवतू' (५।१।१७४) क्तप्र० त० । अनेन णिग्स्थाने लुक् । 'अदेल्लुक्यादेरत आ: ' ( ३।१५३) ख० खा० । 'व्यञ्जनाददन्ते' ( ४।२३९) अत् । 'लोकात् ' (१|१|३) खामत । 'ते' (३।१५६) म०मि० । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) त्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे० ' ( ३।२५) सि० (१।२३) अनुस्वारः खामिअं ।
म्० । 'मोऽनु०'
-
[ खमाविअं ] क्षम् । क्षाम्यन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ०' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । 'क्षः खः क्वचित्तु० ' (२३) क्ष० ख० । 'क्त-क्तवतू' (५/१/१७४) प्र० त० । अनेन णिग्० ज०' (१।१७७) त्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे० ' ( ३।२५) सि०
->>>
आवि० । 'लोकात् ' (१।१।३) खमावित । 'क-ग-चम्० । 'मोऽनु० ' (१।२३) अनुस्वारः खमाविअं ।
[ कारीआइ ] 'डुकृंग् करणे' (८८८) कृ । कुर्वन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ० ' ( ३।४।२०) णिग्प्र० । 'ऋवर्ण०' (४।२३४) कृ० कर० । अनेन णिग्स्थाने लुक् । 'अदेल्लुक्या०' (३।१५३) क० का० । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० → य० । 'ईअ-इज्जौ क्यस्य' (३।१६०) क्य० → ईअ० इति । 'लोकात् ' (१|१|३) कारीअ । वर्त्त० तिव् । 'त्यादीनामाद्यत्रयस्या०' (३।१३९) तिव्० → इ० कारीआइ ।
[ करावीअइ ] कृ । वर्त्त० तिव् । कुर्वन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृ०' (३।४।२०) णिग्प्र० । 'ऋवर्ण०' (४।२३४) कृ० कर० । । 'ईअ - इज्जौ क्यस्य'
अनेन णिस्थाने आवि । 'लोकात् ' (१|१|३) कराविति । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० य०
(३।१६०) क्य०
अ० इति । 'समानानां०' (१।२।१) दीर्घः | 'त्यादीनामाद्य०' (३|१३९) तिव्०
→ इ० करावीअड़ ।