________________
ઝુંપડાં વગેરેમાં રહ્યો. प्रादिरिति किम्? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્રાવિ અવ્યયથી કોઈ પ્રત્યયનું વિધાન ન કર્યું હોય તો તાદૃશ પ્રાતિ અવ્યયવિશિષ્ટ જ ક્રિયાવાચક શબ્દના પ્રાતિ ભાગને જ ધાતુ સંજ્ઞા થતી નથી. (ક્રિયાવાચક શબ્દના પૂર્વભાગ - સામાન્યને ધાતુ સંજ્ઞા થતી નથી- એવું નથી) તેથી મહાપુત્રમવાપરતું આ અર્થમાં મહાપુત્ર નામને ઉપર જણાવ્યા મુજબ વન્ (ય) પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન મહાપુત્રીય આ ક્રિયાવાચક શબ્દના પૂર્વભાગ મંત્ ને; તે પ્રાતિ અવ્યય સ્વરૂપ ન હોવાથી આ સૂત્રથી ધાતુ સંજ્ઞાનો નિષેધ થતો નથી. જેથી પૂર્વ સૂત્ર (૩-૩-૩) થી મહાપુત્રીય ને ધાતુસંશા થવાથી તેને હ્યસ્તનીમાં વિવું (1) પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી અમહાપુત્રીવત્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અન્યથા તાદૃશ અપ્રત્યયાન્ત ક્રિયાવાચક શબ્દના પૂર્વભાગ સામાન્યને આ સૂત્રથી ધાતુ સંજ્ઞાનો નિષેધ થાત તો મહત્ ને પણ આ સૂત્રથી અહીં ધાતુસંજ્ઞાનો નિષેધાદિ કાર્ય થવાથી મહાપુત્રીવત્ આવો અનિષ્ટ પ્રયોગ થાત - એ સ્પષ્ટ છે, અર્થ - મહાન્ પુત્રની જેમ માન્યો.
=
अप्रत्यय इति किम् ? આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્રાપ્તિ અવ્યયથી કોઈ પ્રત્યય વિહિત ન હોય તો જ તાદૃશ પ્રતિ અવ્યય વિશિષ્ટ ક્રિયાવાચક શબ્દના પ્રાતિ ભાગને ધાતુ સંજ્ઞાનો નિષેધ થાય છે. તેથી પ્રભુ વાપરતુ આ અર્થમાં પ્રવિ અવ્યય સ્વરૂપ ઉત્તુ શબ્દને ‘જીવુભો૦ ૭-૧-૧૧૨’ થી વિહિત જ પ્રત્યયાન્ત પુત્તુ નામને ‘યદ્ રૂ૪-૨૬’ થી વયક્ (૫) પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન ઉભુજાય આ ક્રિયાવાચક શબ્દના પ્રાદિ અવ્યય સ્વરૂપ ઉત્તુ ભાગને આ સૂત્રથી ધાતુ સંજ્ઞાનો નિષેધ થતો નથી. જેથી તત્સહિત (પ્રાતિ - ઉત્સુ સહિત) જ ઉત્સુòાય આ ક્રિયાવાચક શબ્દને ઉપર જણાવ્યા મુજબ ધાતુ સંજ્ઞા થવાથી તેને યસ્તનીમાં તે પ્રત્યય. ‘સ્વરાવેસ્તાનુ ૪-૪-૩૧' થી આદ્ય સ્વર ૩ ને વૃદ્ધિ સૌ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી બૌતુાવત આવો પ્રયોગ થાય છે. અન્યથા પ્રત્યયાન્ત પણ પ્રાવિ અવ્યયથી વિશિષ્ટ તાદૃશ ક્રિયાવાચક
૫
