Sanskrit Praveshika

Author(s): Sudarshanlal Jain
Publisher: Tara Book Agency

Page 61

सर्वनाम] 1: व्याकरण [106 108] संस्कृत-प्रवेशिका [ शब्दरूप (50) 'भवत' (आप-You=) पुं० (51) 'भवत्' (आप) स्त्री भवान् भवन्ती अवन्तः प्र. भवती भवत्यौ भवत्यः भवन्तम्भ वतः द्वि० भवतीम् // भवंतीः भवता भवद्भ्याम् भवद्भिः तु भवत्या भवतीभ्याम् भवतीभिः भवते . भवद्भ्यः च भवत्यं भवतीभ्यः भवतः पं. भवत्याः " भवती भवताम् प० भवत्योः भवतीनाम् भवति " भवस्सु स. भवत्याम् भवतीषु / हे भवन् ! हे भवन्ती। हे भवन्तः! सं० हे भवति। हे भवत्यो / हे भवत्यः ! (52) भवत्' (आप) नपुं०भवन् भवती भवन्ति प्र०, द्वि० शेष पुं० की तरह / (वस्तुनिर्देशक या निश्चयवाचक सर्वनाम् = Demonstrative Pronouns ) (53) 'एतद्" (यह)पुं० ('तद्' की तरह) (54) 'एतद्' (यह) स्त्री० ('तद्' की तरह) एषः एतो एते प्र० एषा एते' एताः एतम् एनम् एती, एमी एतान्,एनान् द्वि० एताम्, एनाम् एते, एने एताः, एना। एतेम, एनेन एताभ्याम् एतैः तृ० एतया, एनया एताभ्याम् एताभिः एतस्मै एतेभ्यः च एतस्यै " एताभ्यः एतस्मात् " " पं० एतस्याः " एतस्य एतयोः, एनयोः एतेषाम् प० - एतयोः,एनयोः एतासाम् एतस्मिन् " " एतेषु स० एतस्याम् " " एतासु (55) 'एतद्' (यह ) नपुं० ('तद्' की तरह )एतत् द एते एतानि प्र. शेष पुं० की तरह / एतत्-द, एनव-द् एते, एने एतानि, एनानि द्वि. (56) 'इदम् (यह - This) 0 (57) 'इदम् (यह) स्त्री० अयम् इमो इमे प्र० इयम् इमे इमाः इमम्,एनम् इमी एनी इमान्,एनान् वि० इमाम,एनाम् इमे, एने इमाः, एना: अनेन, एनेन आभ्याम् एभिः तृ० बनया, एनया आभ्याम् आभिः अस्म " एभ्यः च० अस्य . आभ्यः / 1-2 'एतद्' और 'इदम्' शब्दों के वैकल्पिक रूपों का प्रयोग किसी के बारे में एक बार कुछ कह लेने के बाद पुनः उसके बारे में कहने पर (अन्वादेश-द्विरुक्ति)। होता है। जैसे-अयं वेदमधीतवान् / एनं दर्शनम् अध्यापय / पहा अस्मात् आभ्याम् एभ्यः 60 अस्याः आभ्याम् आभ्यःअस्य अनयोः,एनयोः एषाम् प० , अनयोः,एनयोः आसाम् अस्मिन् , " एषु स. अस्याम् , आसु (58) 'इदम्' (यह) नपुं०इदम् इमे इमानि प्र०, विशेष पुं० की तरह / (59) 'अदस्' (वह = That) पुं० (60) 'अदस्' (क्ह) स्त्रीअसो अमू अमीप्र० असो अमू अमू: अनुम् अमून् द्वि० अमुम् " " अमुना अभूभ्याम अमीभिः तृ अमुया अमूभ्याम् अमूभिः अमुष्मै " अमीभ्य: च अमुष्य " अमूभ्यः अमुष्मात्-" पं. अमुष्याः अमुष्य अमुयोः अमीषाम् " अमुयोः अमूषाम् अमुष्मिन् " अमीषु स. अमुष्याम् " अमूषु (61) 'अदस्' (वह) नपुं०अवः अमू अमूनि प्र., द्वि० शेष पुं० की तरह / (सम्बन्धवाचक सर्वनाम - Relative Pronouns) . (62) 'यद्' (जो = Who) jo--- (63) 'यद्' (जो = Who) स्त्री--- या ये याः यम्यान् द्वि० याम् येन याम्बाम् यः तृ० यया याभ्याम् याभिः यस्मै . येभ्यः च यस्य याभ्यः यस्मात- " " पं. यस्याः यस्य ययोः येषाम् प० ययोः यासाम् यस्मिन् // येषु स. यस्याम् " यासु (64) 'यदू' जो = which ) नपुं०यत्- ये यानि प्र०, दि० शेष पुं० की तरह / (प्रश्नवाचक सर्वनाम = Interrogative Pronouns ) (65) 'किम्' (कौन = who, which, what) पु. (66) 'किम्' (कौन) स्त्री० का को के प्र कार के काः