Rajkiya Ghadtar

Author(s): Ambubhai Shah
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 6

મ
સત્તાનો શોખ છોડીએ
(તારીખ નવમી ફેબ્રુઆરી (૧૯૪૭)ની પ્રાર્થના સભામાં ગાંધીજીએ દિવસ દરમ્યાન તેમને મળેલા થોડા સવાલોના જવાબ આપ્યા. તે દિવસે તેમણે પોતાનું મૌન શરૂ કરી દીધું હતું તેથી તેમણે લખી આપેલા જવાબો સભા આગળ વાંચવામાં આવ્યા હતા. હરેક સેવકે એ જવાબો મનન કરવા જેવા છે.)
સવાલ : અમને એવો અનુભવ થયો છે કે કેટલાક કાર્યકર્તાઓને થોડો વખત સેવામાં ગાળ્યા પછી સત્તાનો શોખ જાગે છે. એવે વખતે તેની સાથે કામ કરનારા બાકીના સેવકોએ તેના પર અંકુશ કેવી રીતે રાખવો ? બીજી રીતે પૂછીએ તો અમારે સંસ્થાનું લોકશાહી સ્વરૂપ એ પછી કેવી રીતે જાળવવું ? અમે જોયું છે કે તે સેવક સાથે અસહકાર કરવાથી કામ સરતું નથી એથી ખુદ સંસ્થાના કામને ધોકો પહોંચે છે.
જવાબ : આ કંઈ તમારો એકનો અનુભવ નથી, સૌનો અનુભવ છે. માણસ સ્વભાવે સત્તાનો શોખીન છે. અને એ શોખનો અંત ઘણુંખરું તેના મરણ સાથે જ આવે છે. તેથી સત્તાની પાછળ પડેલા સેવકને કાબૂમાં રાખવાનું કામ તેની સાથે કામ કરનારા બીજા સેવકોને માટે મુશ્કેલ બની જાય છે. અને તેનું એક કારણ એ હોય છે કે તેને રોકવા ઈચ્છનારા સાથીઓમાં પણ એ માનવસહજ ત્રુટી ન જ હોય એવું ઘણુંખરું બનતું નથી. વળી દુનિયામાં પૂરેપૂરા અહિંસક ધોરણે ચાલતી એક પણ સંસ્થા આપણે જાણી નથી ત્યાં સુધી કોઈપણ સંસ્થા પૂરેપૂરા લોકશાહી ધોરણે ચાલે છે એવો દાવો આપણાથી ન થાય, અને આ વાતનો ખુલાસો પણ સરળ છે. આજે સ્પષ્ટપણે સાબિત કરી શકાય કે લોકશાહીને જ્યાં સુધી સંપૂર્ણ અહિંસાનો આધાર ન હોય ત્યાં સુધી તે પરિપૂર્ણ બનતી નથી. એવા સેવકની સાથેનો અસકાર હંમેશ નહીં તો ઘણીવાર બને છે. તેમ હિંસક હોય તો તમારો સવાલ અથવા તમારી શંકા વાજબી ઠરે. અસહકારના અહિંસક સ્વરૂપના થોડા ઘણાં પરિચયનો હું દાવો રાખું છું. અને હું સૂચવું છું કે હેતુ અથવા કાર્ય ચોખ્ખું હોય તો અહિંસક અસહકાર સફળ થયા વિના રહે જ નહીં. અને એવા અસહકારથી સંસ્થાને કદી નુકસાન પણ થાય નહીં. સવાલ પૂછનાર ભાઈની મુશ્કેલી હું સમજું છું. તેમને એવાં અહિંસક અસહકારનો અનુભવ છે જે સારામાં સારી ઢબનો હોય તોયે અમુક થોડા પ્રમાણમાં જ અહિંસક હોય છે. અને ખરાબમાં ખરાબ હોય છે ત્યારે અહિંસાનું નામ ધારણ કરનારી નરી હિંસાથી ભરેલો હોય છે. ‘યંગ ઈન્ડિયા' અને ‘હરિજન' પત્રોનાં પાનાં એળે ગયેલા અસહકારના દાખલાઓથી ભરેલાં છે. તે પ્રયોગ નિષ્ફળ નીવડ્યા કારણ તેમાં બે મોટી ખામી હતી. તે પ્રયોગમાં કાં તો અહિંસાની માત્રા અલ્પ હતી અથવા બિલકુલ નહોતી. સેવાકાર્યના મારા લાંબાગાળાના અનુભવ દરમિયાન મે એ પણ જોયું છે કે જે લોકો એવી ફરિયાદ કરે છે કે બીજા અથવા સામાવાળા સત્તાનો કબજો કરવાની મહત્ત્વાકાંક્ષા રાખે છે. તેમની પોતાની પણ એ પ્રકારની મહત્ત્વાકાંક્ષા ઓછી હોતી નથી. અને જ્યાં એક જ જાતના બે હરીફો વચ્ચે ભેદ કરવાનો આવે છે. ત્યાં તે બતાવવાથી એક બાજુને સમાધાન થતું નથી તે બન્ને રોષે ભરાય છે. (‘હિરજનબંધુ'માંથી)
ગાંધીજી
રાજકીય ઘડતર