________________
૪૮
સામાન્ય વ્યવહારમાં અને ખાસ કરીને તમારા જેવા વ્યાપાર-ઉદ્યોગ કે જાહેરજીવન સાથે સંકળાયેલાઓ માટે શક્ય ન બને એ સમજાય છે. ભલે તમે કોઈ ને કોઈ રાજયપક્ષ સાથે સંકળાયેલા રહ્યા હો. પરંતુ તમે માત્ર રાજકીય પક્ષના સભ્ય જ છો એવું નથી. સહુ પ્રથમ તમે દેશના એક નાગરિક છો. નાગરિક ધર્મનું પાલન કરવું એ પ્રથમ કર્તવ્ય આપણું હોવું જોઈએ. પરિસ્થિતિ તમે કહી તેમ સાવ છેલ્લે પાટલે વણસી ગયેલી છે, ત્યારે જો તમને આ વિચાર સારો અને સાચો લાગતો હોય તો પક્ષની શિસ્તને ગૌણ રાખીને પ્રજાનું હિત પહેલું રાખવું જોઈએ.”
પણ આનું માળખું (મિકેનીઝમ) તંત્ર વ્યવસ્થા કેમની રહેશે ?” એમણે પ્રશ્ન કર્યો.
દરેક ગામ “પક્ષ મુક્ત પંચાયત સમિતિ” બનાવે. એમાંથી તાલુકાની પક્ષમુક્ત પંચાયત સમિતિ રચાય. અને તેમાંથી જિલ્લાની પંચાયત સમિતિ રચાય. આ “પક્ષમુક્ત પંચાયત સમિતિના” નેજા નીચે લોક ઉમેદવારો ડેલીગેટ તરીકે પસંદ થાય જે કોઈ પણ રાજકીય પાર્ટીના સભ્ય ન હોય. લોકોએ પસંદગી કરી હોય અને પંચાયત સમિતિની માન્યતા મેળવી હોય. આવું કંઈક થઈ શકે. આ તો વિગતનો અને વ્યવસ્થા ગોઠવવાનો સવાલ છે. મૂળ સવાલ રાજકીય પક્ષોના હાથમાંથી પંચાયતોને મુક્ત કરવાનો છે. એમાં જો એક વખત સંમત થઈએ તો માળખાની રચના તો કરવી પડે જ. અને તે મુશ્કેલ નથી.”
તરત એક અગ્રણી બોલી ઊઠ્યા :
આ તો એક સમાંતર બોડી જ થઈ ને ? એથી ફેર શું પડે ?”
પાયાનો ફેર એ પડે કે, રાજકીય પાર્ટીના છેક ઉપરથી નીચે ગામ સુધીની સળંગ સાંકળ જોડાએલી છે. તે દ્વારા તે પાર્ટી પોતાનો પ્રભાવ ચાલુ રાખી શકે છે. આજનું રાજકારણ વ્યાપક છે તેની સાથે ભ્રષ્ટ પણ છે. તેથી ભ્રષ્ટ રાજકારણ પેલી સાંકળની છેલ્લી કડી સુધી સહેલાઈથી ગામ સુધી પ્રસરી જાય છે. કહેવાય છે કે પંચાયતરાજ સત્તાનું વિકેન્દ્રિકરણ છે. હકીકતમાં સત્તાનું પ્રભાવિકરણ થઈને નીચેથી બધું જ ઉપર સુધી ખેંચી જવાની એક શાસકીય સત્તાનું કેન્દ્રિત પદ્ધતિવાળું જડબેસલાક ચોકઠું છે
પક્ષમુક્ત પંચાયતરાજ બનવાથી આ સાંકળની કડીઓ જ છૂટી પડી જશે. અને ગામડું પોતાની સૂઝસમજ મુજબ પોતાનાં કામો કરી શકશે. રાજ્ય એમાં મદદરૂપ બને એ જરૂરી છે.” વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧-૭-૧૯૯૨
રાજફીય ઘડતર
