________________
૫૪
પરિશિષ્ય
(૧) શ્રી વી. પી. સિંહને ફરી એક પત્ર
સવિનય, આપને ઑગસ્ટ ૧૯૮૭માં એક પત્ર લખ્યો હતો. તેમાં તે વખતના આપના જાહેર થયેલા વિચારોમાંથી નીચેના મુદ્દાઓનો એ પત્રમાં નિર્દેશ આપ્યો હતો.
(૧) પ્રજાની ચેતના જગાડવી. લોકોની સાથે રહેવું. લોકશક્તિ પર વિશ્વાસ. લોકો પ્રત્યેની વફાદારીને અગ્રતા. લોકમાનસ કેળવવું.
(૨) કોઈપણ રાજકીય પક્ષ સાથે જોડાણ ન કરવું. રાજકીય પક્ષ ન બનાવવો. સત્તાલક્ષી રાજકારણની મર્યાદા તરફ સભાનતા, લોકચેતનાને રચનાત્મક વળાંક આપી રાજનીતિને પ્રભાવિત કરવી. પોતાની જાતનો ઉપયોગ કોઈ ન કરી જાય તેની સાવધાની રાખવી.
(૩) રાજકીયપક્ષ નહિ પણ રાજકીય પરિબળ રૂપે ધારાગૃહોમાં જવું અને રાષ્ટ્રિય વિચારમંચની રચના કરવી.
આ મુદ્દાઓનું અમે સમર્થન કરવા સાથે સાવધાની રાખવા માટે આપનું ધ્યાન દોરીને ૧૯૭૭ના જે.પી.ના આંદોલનનો બોધ નજર સામે રાખવાનો અનુરોધ પણ કર્યો હતો. એ અંગે એ જ પત્રમાં લખ્યું હતું કે –
એ નિષ્ફળ રમતની કિંમત રાષ્ટ્ર હજુ ચૂકવી રહ્યું છે. તેથી કહેવાનું મન થાય છે કે –
(૧) આંદોલન ગુણાત્મક રહે. સંખ્યાનો લોભ કે મોહ ન રખાય.
(૨) લોકચેતના જ સામૂહિક મન તૈયાર કરશે. લોકાત્મા જગાડશે. અને એ પ્રભાવ સારાયે રાષ્ટ્રમાં પ્રસરશે.
(૩) કોઈ પણ રાજયની અને કોઈપણ પક્ષની સરકારને હટાવવા કે એકને બદલે બીજા પક્ષને બેસાડવાનો કાર્યક્રમ મંચ ન આપે. આંદોલનમાં કાનૂનભંગ ન હોય.
(વિશ્વવાત્સલ્ય, ૧૬-૮-૮૭માં આ પત્ર પ્રગટ થયો છે.) આ પત્ર સિવાય પણ આપના એ વખતના વિચારો અને વલણોના સંદર્ભમાં અમારા મુખપત્ર “વિશ્વવાત્સલ્ય” ૧-૯-૮૭ના અંકમાં અમે એક મિત્રના જવાબમાં લખ્યું છે, તેની મતલબ એ છે કે –
“લોકશાહીમાં રાજકીય પક્ષ બનાવવો કે સત્તામાં જવું એ દોષ નથી. પરંતુ વી. પી. સિહ દેશની આશાનું કેન્દ્ર બન્યા છે તો એ પોતે સત્તાની બહાર રહે અને મૂલ્યનિષ્ઠ પક્ષ મુક્ત એવું શુદ્ધ રાજકીય પરિબળ ધારાગૃહોમાં લોકો દ્વારા મોકલે. જેથી મૂળમાંથી પરિવર્તન કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ શકે.”
ત્યારપછી તો આપે અલ્હાબાદની ચૂંટણીમાં વિજય મેળવ્યો હતો. અને ત્યારે અમે “વિશ્વવાત્સલ્ય” ૧-૭-૮૮માં લખ્યું હતું કે :
રાજકીય ઘડતર
