________________
૨૦
છે. પણ હવે એ જ રાજ્ય લોકોને નામે જ લોકોની પીઠ પર અને કાંધે એવું તો ચડી બેઠું છે કે, લોકો રાજયનો બોજ ઉપાડી ઉપાડીને મરવા માંડે. જીવતા જેવા સાવ નિર્માલ્ય અને નિર્જીવે બની બેઠા છે. રાજય એવી તો કુનેહપૂર્વક લોક ઉપર સવાર થઈ બેઠું છે, અને લોકકલ્યાણને નામે એવું એવું પીરસ્યા કરે છે કે, લોકો હવે રાજ્ય ને જ “મા બાપ” માનવા લાગ્યા છે. પોતાએ કશું જ કરવાપણું નથી, એવી બાળસહજ વૃત્તિથી જેમ બાળક માતાપિતાને ભરોસે રહે છે. એમ લોકો રાજ્યને ભરોસે રહેતા થઈ ગયા છે.
અહીં “રાજ્ય' એટલે સરકારી પક્ષ નહિ. પક્ષ ગમે તે નામે હોય, “રાજ્ય” એટલે રાજ્યસત્તા, રાજ્યસંસ્થા. પછી તે રાજ્ય, લોકશાહી હોય, રાજા હોય, સરમુખત્યારી કે કોઈ પણ પદ્ધતિનું હોય. અને ગમે તે નામના પક્ષનું હોય.
હમણાં ૨૫ જૂને નાગરિક ચેતના દિનને નામે કેટલેક સ્થળે સભાઓ થઈ. ૧૯૭૫ના ૨૫ જૂને કટોકટી નાખવામાં આવી હતી તેવી કટોકટી ફરી ન આવે તે માટે લોકોની ચેતના જાગૃત રહેવી જોઈએ એ વાત સાચી. અને ફરીથી એવી કટોકટી ન જ આવવી જોઈએ એમાં તો કોઈ સવાલ જ ન હોવો જોઈએ.
પણ અમારું એમ કહેવાનું છે કે, ૧૯૭પની એ કટોકટીનો વિરોધ કરનારાયે નીકળ્યા હતા, એનો પ્રતિકાર થતો જ હતો. કેટલાય જણે કષ્ટો ઉઠાવ્યાં હતાં. જેલો ભોગવી હતી.
કારણ ? એ કટોકટી છે એવો ખ્યાલ હતો. આજે ?
લોકો સત્તા અને ધનના પ્રભાવથી એવા તો અંજાઈ ગયા છે દબાઈ ગયા છે કે, “પૈસો એ જ પરમેશ્વર” છે અને “સત્તા” એ જ જીવનનું સાધ્ય છે એમ માનતા થઈ ગયા છે.
ગમે તે ભોગે, ગમે તેવાં સાધનથી ધન અને સત્તા મેળવો. ગુલામીખત લખી આપીનેય મેળવો. લોકોની આ આંધળી દોટ અને ઘેલછાનો “રાજા” ઉપયોગ (કે ગેર ઉપયોગ) કરી રહ્યું છે.
વધુ ચિંતાજનક બાબત એ છે કે, લોકોને આનો કંઈ ખ્યાલ જ નથી. અને રાજયને આધીન બનાવવામાં લોકો પાછું ગૌરવ માને છે. પરાધીનતા લોકોને કોઠે પડી ગઈ છે.
૧૯૭૫ની કટોકટી કરતાંય આ કટોકટી મોટી છે.
અને એટલે જ સમાજપરિવર્તનનું કામ કરનારા અને જાહેર મૂલ્યોમાં માનનારા સહુને માટે પ્રથમ કરવા જેવું કામ અમારે મન લોકચેતના જગાડવાનું છે.
રાજકીય ઘડતર
