________________
૨૪ “જુઓ બિયારણ તો શુદ્ધ જ જોઈએ થોડું હશે તો થોડું, ખેતરના એક ખૂણામાં વાવીશું. બીજા ભાગમાં બીજું વાવશું. ઓણ એક ખૂણામાં વાવેલું એકના અનેક કરશે. અને આવતી સાલ મારી ખાતરીનું અને મારું જ પેદા કરેલું બી મને તો મળશે પણ બીજાનેય આપી શકીશ. એકાદ વરસ જેમ તેમ આમ રોડવી લઈનેય બી તો સુધારવું જ પડે ને ?”
રતિભાઈની વાત એમના ખેતરની ખેતી સુધારવા માટેની હતી. પણ એમને એમની વાતમાંની રાષ્ટ્રની ખેતી સુધારવાની ચાવી હાથ લાગી. આજે લોકશાહીનું બિયારણ જ બગડેલું છે. એને સુધારવાની પ્રથમ જરૂર છે.
અમે રતિભાઈને આગ્રહ કર્યો કહ્યું :
“આ દેશની ખેતી પણ ચોખ્ખા બિયારણ વિના બગડી છે. તેને સુધારવામાં તમે અમારી સાથે રહો અને સમજાવો કે સુધારો કેમ થાય. એકાદ બે દિવસ બી બદલવામાં મોડું ભલે થાય. હજુ તમારી ખેતીને સમય છે, પણ આ દેશની ખેતી માટે વધુ સમય નથી. ખૂબ મોડું થયું છે. બે દિવસ સાથે આવો.” અને રતિભાઈ સાથે આવ્યા. એમની વાતોની સમજણના વધુ પ્રકાશમાં અમને નવી અને સચોટ દલીલો સૂઝી.
દેશની લોકશાહીમાં લોકો, લોક પ્રતિનિધિઓ, પક્ષો, સરકારો, સરકારી આયોજનો અને કાર્યક્રમો, એનો અમલ કરનારું તંત્ર અને સમગ્રપણે રાજનીતિ અને રાજયપદ્ધતિ આ બધું જ, સર્વાગ મહદ્અંશે કાગળ ઉપરના લેબલો જેવા રહ્યા છે. અંદરનો માલ મોટાભાગનો બગડી ગયેલો છે. લોકશાહી શાસન વ્યવસ્થાનું બિયારણ જ ભેળસેળિયું છે. મોટાભાગનું બાતલ જેવું છે. પાક સારો લણવો હોય તો ચોખું વિયારણ શોધવું પડે. થોડું મળે તો થોડું પણ, એ લાવીને એકાદ ખૂણામાં વાવવું પડે. ચોખ્યું છે. ભેળસેળ નથી એની ભલે ખાતરી કર્યા પછી પણ વાવવું તો પડે.
બધા ખેડૂતો આમ નથી કરતા સમજણા થોડાક હોય તે તો આમ કરે જ છે. પરંતુ બાકીના બધા જ ખેડૂતો પણ બાતલ પડશે માનીને વાવવાનું બંધ તો કરતા નથી જ. ખપેડી કે ઉંદર કે જીવાત કે તીડ ખાઈ જશે, વરસાદ નહિ આવે, રેલ આવશે ને બોળાણ થઈ જશે, હિમ આવશે ને બળી જશે, રોગ આવશે એમ અનેક જોખમોના ભયે ખેતી બંધ નથી કરતા વગર બાંયધરીએ અને વગર પ્રમાણે બુદ્ધિ પ્રામાય વિના જ ખેતી ચાલુ જ રાખે છે.
કારણ ?
ખેડૂતે જાતે ખેતીકામ કર્યું છે. હજારો વરસનો એને અનુભવનો સંસ્કાર છે અને તેથી તેની શ્રદ્ધા જીવંત છે. એકાદ બે નહીં સાત સાત દુકાળો પડવા છતાં એની શ્રદ્ધા અડોલ રહી શકે છે. એ ખેતી ચાલુ રાખે જ છે. આ બળ કેવળ બુદ્ધિનું નથી.
રાજકીય ઘડતર
