________________
૩૪
રહે અને એ ચૂંટાઈ પણ આવે. ભલે થોડી સંખ્યામાં પણ ચૂંટાઈ આવે એવા પ્રયાસ તો કરવા જોઈએ.
ચર્ચાને અંતે કહેવાયું કે :
“ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગે ગઈ ચૂંટણી વખતે એક વર્ષ સઘનપણે અને લગનથી લોકશાહી સુરક્ષા અભિયાન ચલાવ્યું છે. ભલે એકપણ ઉમેદવાર ઊભા ન રાખી શક્યા, પણ લોકઘડતરનું મોટું કામ થયું છે. એ અનુભવને ધ્યાનમાં રાખી આગામી ચૂંટણીમાં મૂલ્યનિષ્ઠ રાજકારણ માટે કઈ રીતે કામ ગોઠવવું ?”
મિત્રોની અપેક્ષા અમે કંઈક જવાબ આપીએ તેવી હતી. પણ એ વખતે તો કંઈ જવાબ આપવા જેવું નહિ લાગ્યું. પરંતુ મનમાં ચિંતન ચાલતું હતું. ત્યાં “જન્મભૂમિ અને પ્રવાસની પૂર્તિમાં શ્રી દર્શક-મનુભાઈ પંચોલીનો લેખ જોવામાં આવ્યો.
“સ્વતંત્રતા સમાનતાનું સખ્ય ક્યારે શક્ય?” એ મથાળા નીચે એમની “ચિંતનમનન” કંટારવાળા લેખમાં વર્તમાન રાજકારણનું યથાર્થ વિશ્લેષણ કર્યું છે. તારણમાં લખે છે કે –
“લોકશાહીમાં વિરોધપક્ષ કરતાં વિરોધ પ્રજ્ઞા હોય તે જરૂરી છે. પ્રશ્નો સંખ્યા બળથી નથી ઉકેલાતા તે તો પ્રજ્ઞાથી જ ઉકેલાય છે.
આ પ્રજ્ઞાવિલોપન તે આજની સ્થિતિનું મુખ્ય કારણ છે.” લેખમાં છેલ્લે જતાં દર્શક લખે છે :
“આપણે એક બીજાને સાંભળીએ સમજીએ. નાગરિકોની સ્વતંત્રતા અને સમાનતાનો કોઈ વાજબી રસ્તો શોધીએ તે લોકશાહીનું રહસ્ય છે તો જ રાજયસત્તા અંકુશિત રહે. પ્રજા બળવાન બને.”
શ્રી મનુભાઈ પંચોલી (દર્શક) “સ્વરાજધર્મ પાક્ષિકમાં ‘પડકારના પ્રત્યુત્તરો મથાળા નીચેના લેખમાં એક ઠેકાણે લખે છે :
ગાંધીને જિવાડવાનો બીજો ઉપાય કેન્દ્રિત રાજયસત્તાના અધિકારો ઘટે અને રાજયોના અને તેની નીચેના ઘટકોના અધિકારો વધે તેવું કરવાનો છે... આ માટે રાજકારણમાં પ્રભાવ પાડવો પડશે. સંસદમાં જઈને કે બહાર રહીને તે ગૌણ છે.”
એટલે રાજકારણથી દૂર રહીને ગાંધી સામેના પડકારોનો સામનો નહિ થઈ શકે. ત્યાં જઈને કે પક્ષ રચી ત્યાં બીજાને મોકલીને જ શરૂ કરવું પડશે. ગાંધીએ આખી જિંદગી રાજકારણને ઘાટ આપ્યો હતો. હવે તો રાજકારણ કાળગ્રસ્ત વિષય થઈ ગયો છે તેમ કહેવું હકીકતથી વિરુદ્ધ છે. રાજકારણની સત્તા જ વધી છે... જો કે ત્રણ દાયકાથી ગાંધી વિચારના અગ્રણીઓ અને અનુયાયીઓએ રાજકારણને અવગણ્યું છે અને કોઈ સંગઠિત પ્રયાસ આ દિશામાં નથી કર્યો એટલે મુશ્કેલ પડશે.”
રાજકીય ઘડતર
