________________
૧૧
ખબર નથી કે ક્યારથી, પણ કદાચ કાયમથી મૂંગા અને મહેનતુ, અને નવું સર્જન કરીને જગતને જિવાડતા સાચા શ્રમજીવી ગ્રામજનો જાણે જીભ ન હોય એમ બહુ બોલી શકતા નથી. બોલે તે પણ હૃદયની વાણીમાં. વેદનાનો દરિયો એક જ વાક્યમાં ઠલવી દે છે :
ગળે આવી ગયા છીએ.”
કોઈક કોઈક સભાઓમાં બુદ્ધિપ્રધાન વિચારક વ્યક્તિઓ હોય છે. તે પણ દિલથી જ કહેતા તો હોય છે કે,
“વિચાર સાચો છે. ઘણો સારો છે, ઊંચો છે, પણ પણ... પણ... પણ અને પછી બુદ્ધિથી બોલે છે :
“અશક્ય.” અવ્યવહારુ.” “પક્ષ વિના કામ જ ન થાય.” એક સભામાં વિચારશીલ અને સારા લેખક એવા એક શાસ્ત્રીજીએ કહ્યું : “ચાલીસ ચાલીસ વર્ષનાં વહાણાં વહી ગયાં, ઘણા મોડા પડ્યા. હવે શું
6
થાય ?"
એક તરફ લોકાત્માનો પોકાર લોકહૃદયની વાણીમાં વ્યક્ત થાય છે, અને તે પણ માત્ર વેદનામાં, અને એક જ વાક્યમાં.
અમને યાત્રિકોને એમની આ વેદનામાં લોકશાહીનું ઊજળું ભાવી જોવા મળે છે. અને એ દર્શનથી અમારું જ્ઞાન વ્યાપક બને છે, કાર્યશક્તિને બળ મળે છે.
તો બીજી તરફ વિચારશીલો અમારી રજૂઆત પછી ઠીક ઠીક દલીલો કરીને, સાચું છે, સારું છે, ઊંચું છે. એમ દિલથી સ્વીકારે તો છે જ. પણ પછી તરત જ બુદ્ધિના સ્તરેથી બોલીને જાણે બોધ આપે છે.
એમના બોલ અમને શું બોધ આપે છે? ના. કારણ ? એ વાણી વાંઝણી છે. અમે પૂછીએ છીએ. “તમને અશક્ય દેખાતી વાત શું અયોગ્ય છે ?” તો કહે છે : “ના, છે તો યોગ્ય.”
“તમને આ વાત અવ્યવહારુ લાગે તો એ વાત છોડો પણ તમારી દૃષ્ટિએ વ્યવહારુ લાગે તે વાત તો કરો કે જે કામ, આ કાળકૂટ ઝેરનું મારણ બને.”
કરવામાં માત્ર મૌન.
રાજકીય ઘડતર
