Pradyumnakumara Cupai

Author(s): Kamalshekhar, Mahendra B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 60

भूमिका
आ उपरांत जैन परंपरामां धन्यकुमारनी कथामां पण आ कथाघटकनुं निरूपण जोई शकाय छे. जेमां धन्यना भाईओ तेना पर द्वेष राखता हता एटले ते घरबार नगर छोडी चाली नीकळयो त्यारबाद राजा श्रेणिके तेने पोतानी सोमश्री नामनी कन्या परणावी. तेनी बजी पत्नी सुभद्राना महेणाथा ते दीक्षा लई मोक्षपदने पाम्यो. '
बंगाळनी लोककथाओमां मोटा भाईओनी ईर्ष्या अने नाना भाईनी विजयकथानु वृत्तान्त अनेक कथा ओमां निरूपायुं छे. 'लाल माणेकनी उत्पत्ति' ए कथामां आ कथाघटक परत्वे नीचेनु कथानक रजु थयुं छे:
कोई एक राजा पोतानी पाछळ चार पुत्रोने मूकी मरण पाम्यो. राणीने सौथी नाना कुंवर प्रत्ये खूब वात्सल्य होई तेने सारा सारा कपडां, घोडां तथा राचरची वगेरे आपती. आथी मोटा त्रण पुत्रो नाना भाईनी ईर्ष्या करवा लाग्या अने तेनी सामे षड्यंत्र रची तेने जुदा घरमा राख्यो अने राज्यनो कबजो लई लीधो.
५३
एक दिवस नदीमां नहाता तेणे एक नावडी जोई अने माताए ना पाड्या छतां ते तेमां बेसी मा साथै मुसाफरीए नीकळयो. रस्तामा तेणे अनेक लाल माणेक पाणी पर तरतां जयां, तेमांथी एक माणेक लई लीधुं पछी एक बंदर पर ऊतरी राणी अने नानो कुंवर झूपडामां रहेवां लाग्यां.
एक दिवस राजाना दीकराओ ज्यारे लखोटीथी रमी रह्या हता त्यारे आ राजकुमार लाल माणेकथी रमवा लाग्यो. तेवामां राजकुवरीए ते माणेक जोई राजा पासे हठ करी ते मेळवी लीधु अने बीजा माणेकनी मागणी करी. नानो राजकुमार नावडी लई दरियामां ज्यां अनेक लाल माणेक तरतां हतां तेना मूळनी अंदर डूबकी मारीने पडयो. त्यां जई पराक्रमथी एक स्वरूपवान कन्याने लई ते पाछो फर्यो अने अनेक लाल माणेक साथे लीधां अने बंदर ऊपर जई राजाने मोकलाव्यां. राजाए तेना पराक्रमथी खुश थई पोतानी राजकुंवरी तेने परणावी. नानो भाई बन्ने सुंदर कन्याओ साथै सुखमां दिवसो गुजारवा लाग्यो.
आ कथामां तो मात्र मोटा भाईओनी ईर्ष्या अने न ना भाईनी विजयकथा आवे छे, पण बीजी एक कथामां तो ते उपरांत मोटा भाईओ नाना भाईने पोतानुं इच्छित साधवा मरणना मुखमा धकेली देतां पण अचकाता नथी. आ कथा आ प्रमाणे छेः *
एक राजाने दुहा अने सुहा नामनी बे पत्नी हती. सुहाने बे पुत्रो अने दुहाने मात्र एक लंगडो पुत्र हतो. एक रात्रे स्वप्नमां राजाए जेने चांदीनुं थड, सोनानी डाळी, हीरानां १. 'मध्यकालीन राससाहित्य' डॉ. भारती वैद्य पृष्ठांक ३६१-३६२. २. 'Folktale; of Bengal' - Day L. B. pp. 211-216 ३. गुजरातीमां आ कथा माटे जुओ :
-
'भारत लोककथा' - भाग ७मो 'माणिक्यनी उत्पत्ति' - पृष्ठांक १ थी ५.
आ उपरांत पात्र अने प्रसंगना विगतफेर साथे आवी ज कथा माटे जुओ: 'Folklore in Western India'-Putalibai D. H. Wadia. 'The Indian Antiquary'-vol. XVI Page-210-214. "Lal Pari and Kevada Paris
४. Bengali Folklore - ' A legend from Dinajpur' - Damant G. H. जुओ: 'The Indian Antiquary ' vol. I Page - 115-120.