Pradyumnakumara Cupai

Author(s): Kamalshekhar, Mahendra B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 58

भूमिका
उदरमा पुत्री तरीके उत्पन्न थई छे. ते बखते हजु ते तरत ज जन्मेली हती. तेने जोतां ज क्रोधित बनी तेने मार! नाखवानी इच्छाथी ए ज्योतिषदेव, त्यां आवी, बाळकीनुं अपहरण करी ऊंचे उड्यो. परंतु स्त्रीहत्या अने बाळहत्याना डरथी तेने पोते मारी नहि. 'वनमा पक्षीओ चांचथी फोली खाशे'-एम विचारी आकाशमांथी तेणे तेने नीचे फेंकी.
ते वाळकी वेलीओ अने पांदडाओवाळी सलामत जग्याए पडतां बची गई. ते ज वखते एक गर्भिणी हरणीए त्यां ज प्रसव कर्यो. प्रसव-बेदनानी मूर्छा वळतां तेने मृगबाळक अने बाळकी देखायां. मृगलोए 'आ पोतार्नु ज जन्म आपेलु जोडलु छे' एम जोणी पोताना दूधथी तेने पाळवा लागी. हरिणोथी उछेराती ते बाळकी एणि कापुत्री कहेवाई.
आम अहीं आपणे पूर्वजन्मना वेरथी, जन्म पामतां ज बाळकनु अपहरण थाय छे ते कथाघटकनो विचार कर्यो. (४) मोटाभाईनी ईर्ष्या अने विजेता नानोभाई'
सौथी नानाभाईनां पराक्रमो अने तेना विजयनी कथा, कथासाहित्यनु एक लोकप्रिय कथाघटक छे. सगा के अपर एवा घणा भाई ओमां जे सौथी नानो भाई होय छे ते मातापितानो लाडको अने तेमना पक्षपाती प्रेमनो विशेषाधिकारी होय छे. आम सौथी नानापुत्र उपरनो मातापितानो सविशेष प्रेम तेना मोटा भाईओमां ईर्ष्या प्रेरे छे. मोटा भाईओमां नाना भाई प्रत्येनी ईर्ष्याना आ सिवाय बीजां कारणोमां मोटा भाईओ ज्यारे खुब काम-महेनत करी घरनो बोजों उपाडसा होय छे त्यारे नानो भाई निष्क्रिय बनी, आळसु अने रखडेल जीवन जीवतो, लहेर करतो होय छे; आम पोतानी मजूरीभरी जिन्दगीनी सामे नाना भाईने मोजमजा करतो जोई मोटा भाई ओमां द्वेषाग्नि प्रकटे छे. ए उपरांत कोई विशेष प्रसंगे कोई साहसभर्या कार्यमां मोटा भाईओ पराजय पामे छे त्यारे नानो भाई पोताना बुद्धियातुर्यथी. कुशळताथो के आत्मबळथी तेमां फत्तेह मेळवे छे. आथी मोटा भाईओ ते काम न करी शकवाथी झंखवाणा पडो जईने, अने ते काम पार पाडवा बदल नानाभाईने मळनार समृद्धि ना द्वेषथी, तेनी ईर्ष्या करे छे. आ उपरांत सौथी नाना राजकुमारना पराक्रम अने बुद्धियातुर्यथी आकर्षाइ राजा पोतानी गादी मोटा राजकुमारोने न सोंपता नाना राजकुमारने आपे छे त्यारे पण मोटा भाईओ नाना भाईंनी ईर्ष्या करे छे. ___आ रीते अनेक प्रकारे नाना भाई प्रत्ये मोटा भाईओनी ईयां प्रज्वलित थाय छे. तेनाथी क्रोधित थई मोटा भाईओ नाना भाईनो कांटो दूर करवाना पेंतरा रचे छे. ए पेंतरा मुजब तेओ नाना भाईने अनेक मरणोन्मुख स्थळोए फसावे छे, अनेक संकटोमां तेने नाखे छे, परन्तु ते सर्वमांथी दैवयोगे के पोताना पराकमथी ते बची जाय छे. एटलुज नहि परंतु संकटोनो सामनो करतां करतां ते अनेक प्रकारनी सुख-सगवडो, खिताबो के दिव्य वस्तु-विद्याओ- एम अलौकिक के लौकिक सिद्धिओ प्राप्त करे छे अने सुखवैभवनो चिरअधिकारी बने छे. उपर्युक्त कथाघटकनो जे कथानकोमा उपयोग थयेलो जणाय छे, तेमां महाभारतमां कौरवो अने पांडवोनी कथा तो सर्वने विदित छ ज. ते उपरांत नळ-दमयंतीनी कथामां पण नळ अने तेना नाना भाई कृवरनो ईर्ष्यानो प्रसंग आवे छे. ट्रंकमां ते प्रसंग आ प्रमाणे छे:
१Motit-Index मां LO थी L99 ना क्रमांकमां आ कथाघटक समाववामां आव्युं छे. २. त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरित्र-पर्व ८मुं, सर्ग ३जो.