Patanjalyog Sutra Part 01

Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 268

૨૩૩
કૃત
પાતંજલયોગસૂત્ર ભાગ-૧ | સાધનપાદ | સૂત્ર-૩૪ દ્વારા હિંસાદિના વિતર્કોનો પરિહાર કરીને પોતાની યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ સમ્યક કરી શકે છે.
હિંસાદિ પાંચ વિતર્કો છે અને તે પાંચ વિતર્કોના પ્રતિપક્ષી એવા અહિંસાદિ પાંચ યમો છે અને હિંસાદિના વિતર્કોના નિવર્તનમાં અહિંસાદિ પ્રતિપક્ષભાવનરૂપ છે, તેમ શૌચ, સંતોષાદિ નિયમો પણ હિંસાદિના નિવર્તન માટે પ્રતિપક્ષભાવનરૂપ છે, તેથી યમ-નિયમને યોગાગરૂપે સ્વીકારેલ છે. Il૨-૩૪ll હિંસા, અસત્ય વગેરે પાંચ વિકલ્પોના એક્યાસી ભેદો :
કારિત
અનુમોદિત ૩ લોભ ક્રોધ
મોહ
૩ X ૩=૯ મધ્યમ
અધિમાત્ર-તીવ્ર ૯ x ૩=૨૭ ૧ મૃદુ મૃદુ ૧ મધ્યમ મૃદુ ૧ તીવ્ર મુદ્દે ર મૃદુ, મધ્યમ ૨ મધ્યમ મધ્યમ ૨ તીવ્ર મધ્યમ
૩ મધ્યમ તીવ્ર ૩ તીવ્ર તીવ્ર ૨૭ x ૩=૮૧ ૧ લોભકૃત મૂદુવિતર્ક ૧૦ લોભકારિત મૃદુવિતર્ક ૧૯ લોભઅનુમોદિત મૃદુવિતર્ક ૨ લોભકૃત મધ્યમવિતર્ક ૧૧ લોભકારિત મધ્યમવિતર્ક ૨૦ લોભઅનુમોદિત મધ્યમવિતર્ક ૩ લોભકૃત તીવ્રવિતર્ક ૧૨ લોભકારિત તીવ્રવિતર્ક ૨૧ લોભઅનુમોદિત તીવ્રવિતર્ક ૪ ક્રોધકૃત મૂવિતર્ક ૧૩ ક્રોધકારિત મૃદુવિતર્ક ૨૨ ક્રોધઅનુમોદિત મૃદુવિતર્ક ૫ ક્રોધકૃત મધ્યમવિતર્ક ૧૪ ક્રોધકારિત મધ્યમવિતર્ક ૨૩ ક્રોધઅનુમોદિત મધ્યમવિતર્ક ૬ ક્રોધકૃત તીવ્રવિતર્ક ૧૫ ક્રોધકારિત તીવ્રવિતર્ક | ૨૪ ક્રોધઅનુમોદિત તીવ્રવિતર્ક ૭ મોહકૃત મૂવિતર્ક ૧૬ મોહકારિત મૂદુવિતર્ક ૨૫ મોહઅનુમોદિત તીવ્રવિતર્ક ૮ મોહકૃત મધ્યમવિતર્ક ૧૭ મોહકારિત મધ્યમવિતર્ક રદ મોહઅનુમોદિત મૂવિતર્ક ૯ મોહકૃત તીવ્રવિતર્ક | ૧૮ મોહકારિત તીવ્રવિતર્ક ૨૭ મોહઅનુમોદિત તીવ્રવિતર્ક
૨૭ X ૩ મૃદુ મૃદુ, મૃદુમધ્યમ અને મૃદુ તીવ્ર | મધ્યમ મૃદુ, મધ્યમ મધ્યમ અને મધ્યમ તીવ્ર | ૮૧ ભેદો પ્રાપ્ત થયા તે આ રીતે :
તીવ્ર મૃદુ, તીવ્ર મધ્યમ અને તીવ્ર તીવ્ર. ૧ મૃદુમૃદુ લોભકૃત મૂવિતર્ક ૧૦ મૃદુમધ્યમલોભકૃત મૃદુવિતર્ક
૧૯ મૃદુતીવ્ર લોભકૃત તીવ્રવિતર્ક ૨ મધ્યમમૃદુ લોભકૃત મૂવિતર્ક ૧૧ મધ્યમમધ્યમલોભકૃત મધ્યમવિતર્ક ૨૦મધ્યમતીવ્ર લાભકૃત તીવ્રવિતર્ક ૩ તીવમૃદુ લોભકૃત મૃદુવિતર્ક ૧૨ તીવ્રમધ્યમલોભકૃત મધ્યમવિતર્ક ૨૧ તીવ્રતીવ્ર લોભકૃત તીવ્રવિતર્ક ૪ મૃદુમૃદુ લોભકારિત મૂવિતર્ક ૧૩ મૃદુમધ્યમલોભકારિત મધ્યમવિતર્ક ૨૨ મૃદુતીવ્ર લાભકૃત તીવ્રવિતર્ક ૫ મધ્યમમૃદુ લોભકારિત મૃદુવિતર્ક ૧૪ મધ્યમમધ્યમ લોભકારિત મધ્યમવિતર્ક ૨૩ મધ્યમતીવ્ર લાભકારિત તીવ્રવિતર્ક