Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
ગ્રંથ અનેક ટીકાઓ (લગભગ ૭૦) થયા છતાં સંસ્કૃત ભાષાના અભ્યાસીઓને માટે હજી સુગમ થયો નથી, હજી પણ ગુગમ્ય જ છે. અમારા પ્રયત્ન ગૂજરાતી અભ્યાસીઓ માટે તે ગ્રંથને સર્વથા સુગમ કરી મુક્યો છે એમ અમે માનતા નથી. પણ સાવધાનતાથી ભણનારને મૂળકારનું રહસ્ય કેટલેક અંશે સમજાશે એવી અમારી આશા છે. આ પ્રથમ પ્રયત્ન બીજે વધારે સમર્થ પ્રયત્ન–અમારા કે બીજાના હાથે-પ્રેરશે તે પણ અમે સંતોષ માની લઈશું.
ભાષાન્તર કરવામાં બને તેટલો મૂળને વળગી રહેવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. ટિપ્પણમાં મૂળના અર્થને યથાશક્તિ સ્પષ્ટ કરવા પ્રયત્ન કર્યો છે. પૂર્વાપર ઉલ્લેખો આવશ્યક સ્થળે આપ્યા છે. ટિપ્પણો પાડિય બતાવવાનું ક્ષેત્ર ન બની જાય એની સરત રાખી છે. મૂળના અર્થને વિશદ કરવો એ જ પ્રધાન હેતુ રાખે છે.
ઉદાહરણોનું ભાષાન્તર પધમાં અને ગદ્યમાં બંનેમાં આપ્યું છે. પદ્ય મૂળ ગ્રંથના ભાગ તરીકે આપ્યું છે અને ગધ ટિપ્પણો સાથે આવી નીશાની વચ્ચે મૂકયું છે. બંને આપવાનું કારણ એ કે કેવળ ગધ આપવાથી મૂળના ભાવ અને સ્વરૂપ બરાબર બતાવી શકાતાં ન હતાં; અક્ષરશઃ અનુવાદની અપેક્ષા રાખનારા માટે ગધમાં પણ અનુવાદ આપવો આવશ્યક હતો.
અહી એ જણાવવું જોઈએ કે કેટલાંક ઉદાહરણો આપણી સંસ્કારિતાની વૃત્તિને ખટકે એવાં છે. ઉદાહરણે મોટે ભાગે શંગારનાં છે..
જ્યાં સુધી જીવનમાં સ્ત્રીપુરુષના પ્રેમભાવનું પ્રાબલ્ય છે ત્યાં સુધી એ રસ કાવ્ય કે કલામાં પ્રાબલ્ય ભેગવશે. પણ એના કલાત્મક રૂપમાં એ મર્યાદા ઓળંગી જાય એ આપણા આત્માને ખૂંચે એવી બાબત છે. આજે આપણા જીવનનો આદર્શ સ્ત્રીપુરુષના સંબધનું રહસ્ય વધારે આધ્યાત્મિક કલ્પવા તરફ છે; તેથી આપણે કેટલાંક સંસ્કૃત કાવ્યોથી કંટાળી જઈએ એ સ્વાભાવિક છે. આપણને એ ગ્રામ્ય (ગામડાનાં એ અર્થમાં નહિ) લાગે તો પણ નવાઈ નહિ. પણ તે સમયના લૌકિક આદર્શો આપણાથી જૂદા હતા એ આપણે સ્મરણમાં રાખવું જોઈએ; (અને તેમાં એ ખાસ કરી કારમીરની રાજકીય અને સામાજિક સ્થિતિને ઈતિહાસ ધ્યાનમાં લેવો જોઈએ.) એ યુગમાં કાવ્યશાસ્ત્રમાં ઝીણવટ આવતી હતી પણ કાવ્યો ભાવમાં એકજાતનાં અને સ્થૂલ થતાં હતા. આ વિરોધાભાસનાં ઉદાહરણે બીજી પ્રાચીન સંસ્કૃતિઓમાં પણ મળે છે. આ તરફ આપણે ઐતિહાસિક દષ્ટિથી જોવાનું જ પ્રાપ્ત થાય છે. એનાં અનિષ્ટ તત્ત્વનું, એ પ્રાચીન છે માટે અનુકરણ કરવું, એ મૂઢત્તિ છે.
