Book Title: Kartikeyanupreksha
Author(s): Kumar Swami
Publisher: Paramshrut Prabhavak Mandal

View full book text
Previous | Next

Page 416
________________ ३०२ स्वामिकार्त्तिकेयानुप्रेक्षा [ गा० ३९९ प्रापयतीति अक्षम्रक्षणमिति च नाम प्रसिद्धम् २ | यथा भाण्डागारे समुत्थितं वैश्वानरं अशुचिना शुचिना वा पानीयेन प्रशमयति गृही तथा यथालब्धेन यतिरप्युदामिं सरसेन विरसेन गादारेण प्रशमयतीत्युदराभिप्रशमनमिति य निषध्यते ३ । दातृजनबाया बिना कुशलो मुनिभ्रमरवदाहरतीति भ्रमराहार इत्यपि परिभाध्यते । येन केनचित् कृतचारेण श्वश्रपूरणवदुद्रगर्तमनगारः पूरयति खादुना निःस्वादुना वाहा रेगोदरगर्तपुरणमिति वपूर्ण चतिगयते ५ । प्रतिष्ठापनशुद्धिपरः संगतो नखरोमसिंघाण क श्लेष्मनिष्ट्रीयन शुक्र मलमूत्रत्यजने देहपरित्यागे च ज्ञातप्रदेशकालो जन्तुपीयां वाघा बिना प्रयतते । संयतेन शयनासनशुद्धिपरेण स्त्री दुष्टजीव नपुंसक चोर मद्यपायिकल्पपालबूत कारपक्षिवधकनी च लोकादिपापजनात्रासा वर्ज्याः, शृङ्गार विकार भूष गोयल वेष वेश्याडा भिरामगीतनृत्यवादिचा कुलप्रदेशा विकृतागुपदर्शन काष्ठमयालेख्यहास्योपभोगमहोत्सवबाद मनायुधव्यायाम भूमग्रश्व राग कारणानीन्द्रियगोचर विषया मदमानशोककोपसंक्लेशस्थानादयश्च परिहर्तव्याः, अकृत्रिमा गिरिगुहातस्कोट रादयः कृत्रिमाच शून्यागारादयो मुक्तमोचितावासाः अनात्मोदेशनिष्पक्ष निरारम्भाः सेव्याः । तत्र संगतस्य त्रिविधो निवासः स्थानमासनं शयनं चेति । पादौ चतुरङ्गुलान्तरे प्रस्थाप्य अस्तिर्यगूर्ध्वान्यतममुखो भूत्वा यत्रात्मभावो यथावत्स्वभावः यथात्मबलवीर्य सदृशः कर्मक्षयप्रयोजनः असं लिष्टमतिस्तिष्ठेत् अथ न शक्नुयात् निष्प्रतिज्ञातः पर्यवादिभिरासनैरासीत यद्यपरिमितकालयोगः खिन्नो वा एकपार्श्वबाहुप्रलम्बन ताङ्गादिभिरल्पकालं श्रमपरिहारार्थं शयीत ७ । वाक्यशुद्धिः पृथिवीकायिकाद्यारम्भप्रेरणरहिता युद्धकामकर्कशर्सभिन्नालापशून्य परुषनिष्टरादिपरपीडाकर प्रयोगनित्सुका खोभक्तराष्ट्रान निपालाश्रितकथाविमुखा व्रतशीलदेशनादिप्रदानफला स्वपरहितमितमधुरमनोहरा परमवैराग्यहेतुभूता परिहृतपरात्मनिन्दाप्रशंसा संमतस्य योम्पा तदधिष्ठानाः सर्वसंपद इति ८ । 'उदराति अशमन' भी कहते हैं । जैसे भौरा फूलको हानि न पहुँचाकर उससे मधु ग्रहण करता वैसे ही मुनि भी दाता जनों को कुछभी कष्ट न पहुँचाकर आहार ग्रहण करते हैं। इस लिये इसे भ्रमराहार या भ्रामरी वृत्ति भी कहते हैं। जैसे गड्ढेको जिस किसी भी तरह भरा जाता है वैसेही मुनि अपने पेटके गढेको स्वादिष्ट अथवा बिना खादवाले भोजनसे जैसे तैसे भर लेता है। इससे इसे पूरण भी कहते हैं । इस प्रकार भिक्षा शुद्धि जानना । प्रतिष्ठापन शुद्धिमें तत्पर मुनि देश कालको जानकर नख, रोम, नाकका मल, थूक, मल, मूत्र आदिका त्याग देश कालको जानकर इस प्रकार करता है, जिससे किसी प्राणीको बाधा न हो। यह प्रतिष्ठापन शुद्धि है । शयनासन शुद्धिमें तत्पर मुनिको ऐसे स्थानोंमें शयन नहीं करना चाहिये और न रहना चाहिये जहाँ स्त्री, दुष्टजीव, नपुंसक, चोर, शराबी, जुआरी, हिंसक आदि पापी जन रहते हों, वेश्याएं मार्ती नाचती हों, अश्लील चित्र अंकित हों, हंसी मजाख होता हो या विवाह आदिका आयोजन हो । इस प्रकार जहाँ रामके कारण हों, वहाँ साधुको नहीं रहना चाहिये | पहाड़ोंकी अकृत्रिम गुफाओं और वृक्षोंके खोखलोंमें तथा कृत्रिम शून्य मकान में अथवा दूसरों के द्वारा छोडे हुए मकानोंमें, जो अपने उद्देश्यसे न बनाये गये हों, उनमें मुनिको निवास करना उचित है। मुनिके निवासके तीन प्रकार हैं-खड़े रहना, बैठना और सोना । दोनों पैरोंके बीच में चार अंगुलका अन्तर रख कर, सुखको अवनत, उन्नत अथवा तिर्यग करके अपने बल और वीर्यके अनुसार मुनिको खडे होकर ध्यान करना चाहिये । यदि खड़ा रहना शक्य न हो तो पर्यत आदि आसन लगा कर बैठे । यदि धकान मालूम हो तो उसे दूर करनेके लिये शरीरको सीधा करके एक करवट से शयन करे | यह शयनासनशुद्धि हैं । पृथिवी कायिक आदि जीवोंकी जिसमें विराधना होती हो, ऐसे आरम्भोकी प्रेरणासे रहित वचन मुनिको बोलना चाहिये, जिससे दूसरेको पीड़ा पहुँचे ऐसे कठोर वचन नहीं बोलना चाहिये। स्त्री, भोजन, देश और राजाकी कथा नहीं करनी चाहिये । व्रत

Loading...

Page Navigation
1 ... 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589