Karmaprakrutigatmaupashamanakaranam

Author(s): Shivsharmsuri, Gunratnasuri
Publisher: Bharatiya Prachyatattva Prakashan Samiti

Page 238

१४० ]
उपशमनाकरणम
[ गाथा-५३-४४ * कषायप्राभूतचूनौं संख्यातवार्षिकोदीरणा नोक्ता, किन्तु तत्स्थाने मोहनीयस्यैकस्थानको रस उदये भवति इत्युक्तः,मोहनीयस्यैकस्थानाऽनुभागोदयोऽत्र संभवति, यतः मंज्वलन चतुष्कस्य पुरुष. वेदस्य च य एकस्थाने रसोदय उदीरणाकरणे उदयविधौ चोक्त सोऽत्रैव संभवति । उक्तं च कषायप्राभाचुर्णी(१)ताचे चेव मोहणीयस्स आणुपुचीसंकमो २ लोभस्स असंकमो(३) मोहणीयस्स एगट्ठाणिओ बंधो।(४)णवुसयवेदस्स पढमसमय उवसामगो (५) छसु आवलियासुगदासु उदीरणा ६)मोहणीयम्स एगट्ठाणिओ उदयो ७) मोहणीयस्स संखेजवरसहिदिओ बंधो, एदाणि सत्त विधाणि करणाणि अंतरकदपढमसमए होति"
नपुसकवेदम्योपशमनाप्रारम्भ:-अतः प्रभृति नपुंसकने दम्य दलिकम्य प्रतिसमयमसंख्य गुणकारेणोपशमयति, गुणसंक्रमोऽपूर्वकरणादारन्धोऽत्रापि प्रवर्तते. नपुसकवेदोपशमन!प्रथमसमयादारभ्य सर्वेषां कर्मणामुदीरणागतं दलिकं स्तोकम्, ततोऽसंख्येय गुणं दलिकमुदये वर्तते, गुणश्रेण्या रचितप्रभृतदलिकानां निषेकाणामुदयात् तथोदयगतदलिकतोऽसंख्येयगुणमुपशमय त ततोऽप्यसंख्येयगुणं परप्रकृतिषु सङ्क्रमयति, एवं तावद्वक्तव्यम्, यावद् द्विचरमसमयः। परप्रकृतिषु च प्रतिसमयमुपशम्यमानदलिकतोऽसंख्येयगुणं दलिकं तावत्सक्रमयति यावद् द्विचरमसमयः । चरमसमये तु सङ्क्रम्य माणदलिकतोऽसंख्येयगुणमुपशमयतीति ज्ञातव्यम् ।
टिप्पणी-धवलायां लब्धिसारे चाऽपि सख्येयवार्षिकोदोरणास्थान एकस्थानिकोऽनुभागोदय उक्तः, तथा चाऽत्र धवला-"ताधे चैव मोडणीयस्स आणपव्वीसंकमो लोभस्स प्रसंको मोडणीयस्स एगठाणीग्रो बंधो गउंसयवेदस्स पढमसमय उधसामगो छसु प्रावलियासु गदासु उदोरणा मोहणीयस्स एगट्टणीओ उदओ मोहणोयस्स संखेज्जवस्सद्विदियो बंधो एदाणि सविधारिश करणारिण अंतरकवपढमसमए होन्ति"।
तथैव चोस्त लब्धिपारेऽपि -... "अन्तरकृतस्य निष्तिान्तरकरणस्य प्रथमेऽनन्तरसमये सप्तकर. णानि युगपदेव प्रारभ्यन्ते। तत्र पूर्वमन्त रसमाप्तिपर्य तं चारित्रमोहस्य द्विस्थानानुभागबन्ध प्रवृत्तः; इदानों लताममानकस्थानाऽनुभागबन्धातस्य प्रति इत्येक करणम् । तथा मोहनीयस्य द्विस्थानुभागो. दयपूर्वमन्तरकरणचरमसमय यर्यन्तमायातः, इबानी पुनस्तम्य लतासमानेकस्थान नुभागोदय एव प्रवर्तत इत्यपरं करणम् तथा पूर्वमन्तरकरणकालसमाप्तिपर्यन्तम सख्येयवर्षम त्रो मोहनीयस्य स्थितिबन्ध: प्रवृ. त्त इदानीं पुनरपसरणमाहात्म्यात्सख्येवर्षमात्रो मोहस्य स्थितिबन्धः प्रारब्ध इत्यन्यत्करणम् । तथा पूर्वमन्तरकरणक लपरिसमाप्तिपर्यन्त चारित्रमोहम्य यत्र यत्रापि द्रव्यसड क्रम: प्रवृत्तः इदानीं पुनर्वक्ष्यमागा प्रतिनियताऽऽनुपूा तद् द्व्यं संक्रामति तथा पूर्वमन्तर करणसमाप्तिपर्यन्त संज्वलनलोभस्य शेष संज्वलनपु वेदेषु यथासंभवं सह कम: प्रवृत्त इवानों पुनः सज्वलनलोभम्य कुत्राऽपि सङ्क्रमो नाऽस्त्येवेत्ग. परं करगम, तथे दानी प्रथमं नपुसकवेदस्योपशमन क्रिया प्रारभ्यते तदुपशमनाऽनन्तरमेवेतरप्रकृतीना. मुपशम विधानादित्येतदेकं कम्णम,तथा पूर्वमन्तरकरणसमाप्तिपर्ध-तं प्रतिसमयबध्यमानसमय प्रबद्धोऽचलाऽऽवल्यतिकम उदीरयितु शक्यः प्रवृत्तः इदानीं पुनर्बध्यमानानां मोहस्य वाज्ञानावरणादिकर्मणां वा समयप्रबद्धबन्धमथमसमयादारभ्य षट्स्वावलिसु गतास्वोदीरयितु शक्यो नैकसमयोनेस्वपि इत्यन्यत्करणम्" (लब्धिसार २४८ टेका) इति ।