Karmaprakrutigatmaupashamanakaranam

Author(s): Shivsharmsuri, Gunratnasuri
Publisher: Bharatiya Prachyatattva Prakashan Samiti

Page 270

उपशमनाकरणम
२१२ ]
[ गाथा ५६-५७ गुणस्थानकसंख्येयतमभागप्रमाण उदयसमयाद्यावत्यायामेऽसंख्येयगुणकारेण निक्षिपति, तद्वितीयसमयेऽवस्थितपरिणामात्तावदेव दलमादायोदयसमयात्तावत्येवाऽऽयामेऽसंख्येयगुणकारेण प्रक्षिपति, एवं पूर्वपूर्वसमयत उत्तरोत्तरसमये त' वदेव दलं गृहीत्वा तावत्येवाऽऽयामे निक्षिपति, उपशान्तमोहगुणस्थानकपूर्वपूर्वसमयेषु क्षीणेषु सत्सु गुणश्रेणिशिर उपयु परि वर्धत इत्यर्थः । तेनोपशान्तमोहगुणस्थानकपर्यन्तं गुणश्रेणिः कालाऽपेक्षया दलाऽपेक्षया चाऽवस्थिता भवति, अवस्थितपरिणामरूपहेतोरेकरूपत्वात । कथमेतदवगन्तव्यमिति चेद् ? उच्यते। उपशान्ताऽद्धायां स्थितोऽवस्थितपरिणामो भवति । उक्तं च कर्मप्रकृतिचूर्णी "सब्वं कालं सव्वं उवसतद्धं अवहितो परिणामो भवति" इति । न चोपशान्तमोहगुणस्थानके वर्तमानो जन्तुरवस्थितपरिणामः कथं भवतीति वाच्यम् . यतो मोहनीयकर्मण उदयेन परिणामस्य संक्लिष्टत्वं वा विशुद्धत्वं वा भवति, अत्र तु मोहनीयकर्मणः सर्वथोदयाऽभावेनऽवस्थिता एव परिणामा विद्यन्ते । सूक्ष्मसंपरायचरमसमये गुणश्रेण्यर्थ याबद्दलं गृह्णाति, ततोऽसंख्येयगुणमुपशान्तमोहगुण. स्थानकप्रथमसमये गुणश्रेण्यर्थ गृह्णाति, यतश्चारित्रमोहनीयोपशमनातो विशुद्धराधिक्येनोपशान्तमोहगुणस्थानके दलिकाऽपेक्षया निर्जराऽसंख्येयगुणा भवति, कषायोदयाभावजघन्य यथारख्यातचारित्रमप्यस्मिन्गुणस्थानके जन्तुरवाप्नोति ।
उस्कृष्टप्रदेशोदय :- यदोपशान्त मोहगुणस्थानकसमयाननुभवजन्तुम्तद्गुणस्थानकप्रथमसमयकृतगुणश्रेणिशिरोनिषेकमुदयेऽवाप्नोति, तदा स ज्ञानावरणादीनामुत्कृष्टप्रदेशोदयमनुभवति । न चाऽयोगिगुणस्थानकचरमसमय उत्कृष्टप्रदेशोदयसंभवादत्रोत्कृष्टप्रदेशोदयः कथमुच्यते, इति वाच्यम् , उपशमश्रेण्यपेक्षयात्रोत्कृष्ट प्रदेशोदयम्योक्तत्वात् । ननूपशमश्रेण्यामत्रोत्कृष्टप्रदेशोदयो भवतीति कथमेतदवगन्तव्यमिति चेद् । उच्यते-उपशान्तमोहगुणस्थानकस्य प्रथमममयकृतगुणश्रेणिनिक्षेपस्य चरमनिषेकेण प्राप्यमाणं यद्दलं यच्च द्वितीयसमयकृतगुणश्रेणिनिक्षेपस्य द्विचरिमनिषेकेण प्राप्यमाणं भवति तथा यत्ततीयसमयकृतगुणश्रेणिनिक्षेपस्य त्रिचरमनिषेकेण प्राप्यमाण मेवं तावद्वक्तव्यं यावदुदयसमयकृतगुणश्रेणिनिक्षेपस्य प्रथमनिषेकेण प्राप्यमाणम् । एतत्सर्व दल तस्मिन्नुदयसमये संग्रहीतं भवति, अत उपशान्तमोगुणस्थानके गुणश्रेण्यर्थमेकममयेन याबद्दलमुत्किरति, तावद्दलं गुणश्रेण्या प्राप्त तथा सत्तागतमन्यद्यद्गोपुच्छाकारेण पूर्व सत्त्वमासीत् , एतत्सर्वदलं तस्मिन्नुदयममय उदेतीति कृत्वोत्कृष्ट प्रदेशोदयो भवति । न च प्रथमसमयकृतगुणश्रेणिशीर्षस्योपरितनसमयेष्वपि गुणश्रेण्यर्थमेकसमयेन यावद्दलंमुत्किरति तावद्दलं संभवति, ततः कथं प्रथमसमयकृतगुणश्रेणिशीर्षसमय एवोत्कृष्टप्रदेशोदय उच्यत इति वाच्यम्, उपरितनसमयेषु गुणश्रेण्या प्राप्यमाणदलिकस्य समानत्वेऽपि प्रथमसमय