Karmaprakrutigatmaupashamanakaranam

Author(s): Shivsharmsuri, Gunratnasuri
Publisher: Bharatiya Prachyatattva Prakashan Samiti

Page 293

[ २३५
प्रतिपाते करण
चारित्रमोहोपशमनाधिकारः उवसमसम्मत्तद्धा अंतो श्राउखया धुवं देवो । तिसु श्राउगेसु बद्धसु जेण सेढिं न श्रारुहई ॥६३||
उपशमसम्यक्त्वाद्धान्तरायुःक्षयाद्ध्वं देवः ।
त्रिष्वायुष्केषु बद्धेषु येन श्रेणि नारोहति ॥६३।। ओपशमिकसम्यक्त्वाऽद्धाया अन्तर्मध्ये वर्तमानो यदि कश्चिदायुःक्षयात्कालं करोति, तर्हि स ध्रुवमवश्यं देवो भवति । किश्च सास्वादनं गतः सन्नपि यदि कालं करोति, तथाऽपि देव एव भवति, किं कारणमिति चेद् ! उच्यते, येन यस्मात्कारणावायुर्वर्जेषु शेषेषु विष्वायुष्वन्यतमा. ऽऽयुषि बद्ध श्रेणिं नाऽऽरोहति, तस्मत् श्रेणिस्थितः पतन् वा कालं कृत्वा देव एव भवति । अबद्धायुष्कस्तु कालमेव न करोति । उक्तं च कमप्रकृतिचूर्णी-"जई सासायणो कालं करोति, सो वि णियमा देवो भवति, किं कारणम् ? भन्नति-तिसु आउगेसु बढेसु जम्हा उवसामगो सेढीते अणुरुहो भवति तम्हा सासायणो वि देवलोगंजाति।" इति । प्रतिपततः करणान्युदयस्थित्यादिकं कथं प्रवर्तन्त इत्यतः प्राह
उग्घाडियाणि करणाणि उदयठिइमाइगं इयरतुल्लं । एगभवे दुक्खुत्तो चरित्तमोहं उखसमेज्जा ॥६४॥ उद्घाटितानी करणाणि उदयस्थित्या दिक मितरतुल्यम् । एक भवे द्विकृत्वश्चारित्रमोहमुपशमयति
॥६४।। इति पदसंस्कारः "उग्घाडियाणि" त्त, "करणाणि" ति, बन्धनसक्रमणादीनि करणान्युपशमश्रेणि समारोहतो येन क्रमेण यानि यानि व्यवच्छिद्यन्ते तेनैव क्रमेण श्रेणितः प्रतिपततस्तानि तान्युद्घाटितानि भवन्ति प्रवर्तन्न इत्यर्थः । तथोदयस्थित्यादिकमुदयस्थितिबन्धादिकमितरतुल्यमारोहकतुल्यम्, येन क्रमेणाऽऽरोहकस्योदयस्थित्यादिकं व्यवच्छिद्यते, तेनैव क्रमेण प्रतिपातुकस्य तत्प्रवृत्तिरित्यर्थः । एतत्सर्वं विस्तरतः प्रसंगतः प्रागुक्तम् ।
नन्वेकस्मिञ्जन्मनि जन्तुः कतिकृत्वोपशमश्रेणि समारोहतीति शङ्का परिहतुकाम आह"एगभवे" इत्यादि एकस्मिन्भवे द्वौ वारौ चारित्रमोहनीयमुपशमयति परिणामविशेषेण द्विरुपशश्रेणिं समारोढुं शक्नोति, न तु तृतीयमपि वारमित्यर्थः, यश्च द्वौ वारावुपशमश्रेणिप्रतिपद्यते, स तस्मिन्भवे क्षपकश्रेणिं न प्रतिपद्यते । यस्त्वेकवारमुपशमनं जिं समारोहति, स तस्मिन्भवे क्षपकोणिमपि समारोहेदपीति मन्यन्ते कार्मग्रन्थिकाः,सैद्धान्तिकमतेन त्वेकस्मिन्मवे य उपशमश्रेणिमारोहेत , स झपकणि नारोहेत् । इदमुक्तं भवति-एकस्मिन्भवे यद्यपि द्विरुपश