Karmaprakrutigatmaupashamanakaranam

Author(s): Shivsharmsuri, Gunratnasuri
Publisher: Bharatiya Prachyatattva Prakashan Samiti

Page 295

स्त्रीनपुंसकवेदोदयः ] चारित्रमोहनीयोपशमनाधिकारः
[ २३७ तेन हास्यपटक उपशान्ते समयोनावलिकाद्विकबद्धदलिकं पुरुषवेदारूढवदनुपशान्तं न तिष्ठति, शेषं पुरुषवेदारूढवदवगन्तव्यम् ।
तह' इत्यादि, 'वर्षवरो' नपुसकः 'कमारडे', ति, क्रमारब्धे सति 'तह' ति, एकामुदयस्थिति मुक्त्वा नपुंसकवेदस्त्रीवेदी नपुसकवेदारूढसमकं युगपदुपशमयति । पुरुषवेदारूढस्य यावान् नपुसकवेदस्त्रीवेदोपशमनकालो भवति, तावन्मात्रीं प्रथमस्थिति नपुसकवेदस्य शेषवेदद्विकस्य पुनरावलिकाप्रमाणां विमुच्य नपुसकवेदारूढोऽन्तरकरणं प्रकरोति, अन्तरकरणं च कृत्वा नपुसकवेदं प्रोपशमयति, यावत्पु वेदोदयारूढः सर्वथा नपुसकवेदमुपशमयति, नपुंसकवेदारूढस्तावत्केवलं नपुसकवेदमुपशमयन्नपि न सर्वथोपशमयति, ततः परं स्त्रीवेदमुपशमयितुमुपक्रमत इति नपुसकवेदस्त्रीवेदी द्वावुपशमयन्नपुसकवेदसत्कप्रथमस्थितेश्वरमसमयपर्यन्तमुपशमयति, चरमसमये द्वावपि वेदौ सर्वथोपशम्येते । .. तदानीं पुरुषवेदस्य स्थितिबन्धाः संख्येयसहस्रवार्षिकः संभवति, ततोऽनन्तरसमये नपुसकवेदस्योदयो व्यवच्छिन्नो भवति, पुरुषवेदस्य च बन्धोऽपगच्छति । ततः प्रभति पुवेदहास्यादिषट्कलमणसप्तप्रकृतीयुगपदुपशमयितुभारभते युगपच्च सर्वथोपशमयति । उक्तं च कर्मप्रकृतिचूर्णी-"तदो अवेदो सत्तकम्माणि उवसामेदि । तुल्ला च सत्तण्ड पि कम्माणमुपसमणा।" अत्राऽपि हास्यपदक उपशान्ते पुरुषवेदस्य समयोनावलिकाद्वयबद्धनूतनदलिकमनुपशान्तं न तिष्ठति स्त्रीवेदोदयारूढवत् । शेषं सर्व पुरुषवेदारूढप्रकारेणाऽवगन्तव्यम् । इत्थं संज्वलन क्रोधोदयेनाऽऽरूढस्याऽऽरोहणाऽवरोहणप्रक्रिया दर्शिता।
संप्रति संज्वलनमानोदयेन संज्वलनमायोदयेन संज्वलनलोभोदयेन चोपशमश्रेणिमारूढानामारोहणाऽवरोहणप्रक्रियाविशेषो भण्यते । संज्वलनमानोदयेनारूढस्याऽऽरोहणक्रियायामयं विशेषः
___ यदा तु पुरुषवेदसंज्वलनमानोदयेनोपशमश्रेणि प्रतिपद्यते, तदा संज्वलनक्रोधोदयारूढस्य यावती संज्वलनक्रोधस्याऽन्तमुहर्तप्रमाणा संज्वलनमानस्य चाऽन्तमुहूर्तप्रमाणा समुदिता प्रथमस्थितिर्भवति, तावती केवलस्य संज्वलनमानस्य प्रथमस्थितिं करोति संज्वलनक्रोधस्य चोदयाऽभावेन तत्प्रथमस्थितिरावलिकामात्री क्रियते । पुरुषवेदस्य चरमसमयं यावत्क्रोधोदयारूढवदवगन्तव्यम् । पुरुषवेदोदयचरमसमये हास्यषट्कं सर्वथोपशम्यते पुरुषवेदस्य समयोनावलिकाद्वयनूतनबद्धदलिकं वर्जयित्वा सर्व पुरुषवेदस्य दलिकमुपशम्यते । समयोनावलिकाद्विकाऽभिनवबद्धदलं तावता कालेनाऽवेदको मानमनुभवन्नप्रत्याख्यानावरणप्रत्याख्यानावरणसंज्वलनक्रोत्रिकं चोपशमयन् पुरुषवेदोक्तप्रकारेण सर्वथोपशमयति । अवेदकप्रथमसमयात्संज्वलनमानमनुभवन्पुरुषवेदोक्तप्रकारेण क्रोधत्रिकमुपशमयितुमुपक्रमते ।