________________
w's : R:
૧૯૫
નિસાસા, આંસુ અને નિરાશા માણ્યા પછી કાઇક કાક સમયે આપણને હૃદયમાંથી આનંદના પ્રવાહ મળે છે. આ આનંદને પ્રવાહ આત્મિક હોય છે. આ પ્રવાહને વિકાસમાગે વાળવા માટે નૃત્ય પ્રેરણાસ્થાન છે.
નૃત્ય એ આપણા જીવનના વિકાસની પારાશીશી છે. નૃત્ય એ આપણા આત્મિક આનંદનુ પ્રદર્શન છે. અને નૃત્ય એ આપણા વિકાસનું પ્રથમ પગથિયું છે. પુરાણ કથાઓ, પુરાતન અવશેષો અને ડેરા દ્વારા આપણને માહિતી સાંપડે છે કે નૃત્યની પતિ જૂના યુગની છે અને આપણા આત્માને વિકાસમાગે દોરવા માટેજ આ પદ્ધતિ યાજવામાં આવેલી હતી. મંદિરના ભીંત ચિત્રા તરફ નજર ફેંકતા થઈએ છીએ ત્યારે આપણને નૃત્યની ભાવનાને ખ્યાલ આવે છે. આપણા આત્મિક ભાવ હૃદયમાં પ્રગટે છે. નૃત્યના દર્શનથી આધ્યાત્મિકતાનું દર્શન થાય છે. શત્રુંજય મહાત્મ્ય ' જેવા આપણાં પ્રાચીન ગ્રંથ ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે, ‘નૃત્ય એ પરાપૂર્વથી ચાલ્યું આવે છે અને તેનુ પહેલુ પ્રદર્શીન કિન્નર સ્ત્રીઓએ તથા દેવ સ્ત્રીઓએ ભગવાન શ્રી ઋષભદેવ સમક્ષ યેજ્યુ હતું. વાસ્તવિક રીતે જોઇએ તે ઋષભદેવ ભગવાન મુખ્ય શિક્ષક હતા અને એમણે નૃત્યની તાલીમ એમના વડાપુત્ર ભરત અને પુત્રી બ્રાહ્મીને આપી હતી.
*
આ ગ્રંથમાં એવા સ્પષ્ટ ઊલ્લેખ છે કે, · સંસારને ત્યાગ કરવા પૂર્વે ભગવાને જગતની વ્યવસ્થા નિયત કરી, ઘટિત કાર્યોમાં પ્રેરક એવા પરમેશ્વરે સધળી પ્રજાઓને નાના પ્રકારના કાર્યોમાં યેાજી. દેવાએ જેમનુ સ્તવન કર્યુ છે એવા પ્રભુ કાઇક સમયે બાગમાં, ક્રાઇક સમયે સમુદ્રકાંઠે, કાઇ સમયે પ તાના ક્રીડાસ્થાનેામાં, કાઇવાર ચિત્ર-વિચિત્ર દેવાલયામાં, કાઇવાર સ્ત્રીઓના ગ્રામ્ય ગીતા શ્રવણુ કરવામાં તથા કોઇવાર ઈન્દ્રના હુકમથી દેવ સ્ક્રીઆએ ભજવેલા નાટકો જોવામાં અને કિન્નર સ્ત્રીઆનાગાન સાંભળવામાં સમય ગાળીને કાલને ખપાવતા હતા.
જખૂસ્વામી ચરિત્રમાં એવી વસ્તુ રચવામાં આવી છે કે, સામાન્ય વ્યક્તિથી માંડીને રાજદરબારે સુધી નૃત્ય પહોંચતું હતું.
