________________
ખંડ : ૨ ઃ
છેક નાનું ગામડું હેય, રડ્યાખડ્યા જેનેના ઘર હોય અથવા વેપારના બહાને આવતા-જતા હોય તે વસ્તીસંખ્યા બરાબર નોંધાય એ બરાબર છે. પરંતુ અહીં તે ભણેલા-ગણેલા જૈનગૃહસ્થની સારી એવી સંખ્યા છે, અને વસ્તીપત્રક થવાનું હતું તે પહેલાં મહિનાઓ થયાં જેને એ બરાબર સાવચેત રહેવું એવી મતલબને પ્રચાર પણ ઢોલ વગાડીને કરવામાં આવ્યું હતું છતાં બડૌતમાં એકે જેન નથી નેંધાયે. સરકારની નજરે હવે દશ વરસ સુધી બીજી ગણતરી ન થાય ત્યાં સુધી “બડૌતમાં એકે જૈન નથી.”
બીજું પણ ઓછું અંધારૂં નથી. બડૌતમાં એકે શીખનું ઘર નથી, પણ આ સરકારી રિપોર્ટ કહે છે કે અહીં શીખોની સંખ્યા બે હજાર જેટલી છે. સંભવ છે કે ખાનું જ ફરી ગયું હોય. એટલે કે જે વસ્તી નીચે જૈનોની સંખ્યા મૂકવી જોઈએ ત્યાં શૂન્ય મૂકાઈને શીખના ખાનામાં જૈનેની હજારોની સંખ્યા ચાલી ગઈ. પરિણામે આખા મેરઠ જીલ્લામાં શીખોની અપેક્ષાએ જેને સંખ્યામાં ગણાયા.
બડૌતના અઢી-ત્રણ હજાર જેનેને જે વસ્તીપત્રકમાંથી બકાત રહ્યા તે બીજા શહેર અને ગામમાંથી આવા કોણ જાણે કેટલાય જેને બકાત રહ્યા હશે. એની સંખ્યા ગણીએ તે કદાચ લાખોની થવા જાય. સરકારી સંખ્યા અને વાસ્તવિક જેન વસ્તી વચ્ચે આ રીતે મેટો ગોટાળે રહેવાને.
આને અંગે એ ભાઈએ વસ્તીપત્રક અંગે કામ કરનાર અધિકારીઓની અજ્ઞાનતા વિષે પણ થોડો નિર્દેશ કર્યો છે. તેઓ કહે છે,
“લખનૌમાં એક ભાઈ કે જે લેકલ ઓફીસમાં કારકુની કરે છે તેઓ વસતી પત્રકની ગણતરી વખતે મારા ભાઈ પાસે આવ્યા. એમણે ઘરમાં બધાં માણસોનાં નામ લખ્યાં. ઉમ્મર, ધંધા, જાતિ વગેરે પૂછી લખ્યું. ધર્મ વિષે પૂછવાની એમણે તકલીફ જ ન લીધી. મારા ભાઈએ કહ્યું “મુનશીજી ! ધર્મને પ્રશ્ન તે આપે પૂછો જ નહિશું ધર્મનું
