________________
જૈનયુગ
હિન્દુઓએ કરેલુ શ્રી વીર નિર્વાણુ સ્મારક.
(પાટલિપુત્ર નામનું હિંદી પત્ર પ્રેફેસર જયસવાલના તંત્રીપણા નીચે દશેક વર્ષો પહેલાં ચાલતું હતું તેમાં ધણી ઉત્તમ પુરાતત્ત્વ અને ઐતિહાસિક ખેાજ કરેલી બાબતા આવતી હતી, તેમાંથી જિનાચા કા નિર્વાણુ-ઉસકા જાતીય ઉત્સવ ' એ મથાળા નીચે એક હીંદી લેખ પ્રકટ થયા હતા તેનુ ભાષાન્તર અત્ર ઉતારીએ છીએ. તત્રી
કહું ઈશ્વર કહું બનત અનીશ્વર નામ અનેક પા સત્ પન્થહિં પ્રગટાવન કારણ લે સરૂપ વિચરે જૈન ધરમમેં પ્રગટ ક્રિયા તુમ યા ધર્મ સગરો હરીચન્દ’તુમકા બિનુ પાએ રિ લિર જગત મા. —જન—કુતૂહલ. ધર્મ નાયક્રાના મત–પ્રવર્તનના તત્ત્વો ઉપરના પદની આદિ ડિયામાં હરિશ્ચંદ્રે કહેલ છે કે,
અહે। તુમ બહુ વિવધ રૂપ ધરા, જબ જબ જૈસા કામ પ
તબ તૈસા ભેખ કરા.
લ
જ્યારે જે વાતની આવશ્યકતા પડે છે, માનવ શક્તિ અથવા તે શક્તિનું પ્રેરક એક નવું રૂપ ઉપસ્થિત થાય છે. હિન્દુ જાતિના આત્માએ, એવા સમયમાં જ્યારે આ દેશનું મુખ્ય ભાજન માંસ હતું, ત્યારે મહાવીર જ્ઞાતપુત્રના રૂપમાં અવતાર લઇ કહ્યું બસ ! હવે ધણું થયું, છુરીની જગ્યાએ દયા ધારણ કરા' જ્ઞાતપુત્ર નિગ્રંથે અહીંના મનુષ્યતર પ્રાણિયાને નિગ્રન્થ-સ્વતંત્ર કર્યા. ભાગલપુરની પાસે એક નાના પંચાયતી રાજ્યગણુ રાજ્યના એક ઠાકુરના પુત્રના મનમાં દયાના દિગ્વિજયની કામના ઉઠી. તે સમયે ભારતવર્ષમાં ચારે બાજુ રાજ્ય નૈતિક દિગ્વિજયની કામના હવા પાણી ઝાડ પાંદડાંમાં ભરાઇ રહી હતી. નાનાં નાનાં રાજ્ય પાંડવાના મહારાજ્ય જેવા રાજ્ય બનાવવા માંગતા હતા. તેના પાકમાં અંગના ખેતરમાં એક અપૂર્વ ફૂલ ખિલ્યું. તેને અમે અહિંસા વિજય' કહીશું. વિજય અને તે સાથેજ અહિંસા ! જિન અર્થાત્ વિજેતા અને સાથેજ કીડી પણું ન ખાય ! નાઢ પુત્ર (જ્ઞાત પુત્ર)ના વિજય થયા. ગામડામાં એવું ખેલાય છે કે ‘સાઇ ચલે પઉલા પલા ચિંટી ખચાય કે' કીડીને ખારાક દેનાર, પીંજરા પાળ બનાવનારા, નીલકંઠને વ્યાધના હાથેથી છેડા
ભાદ્રપદ-આાશ્વિન ૧૯૮૨
વનાર હિન્દુએ, પાતાની અલૈાકિક દયાપર ધમંડ કરનારા હિન્દુએ, નાટપુત્રની વાત માની લીધી. એવા બહાદૂર કે જેણે પેાતાનાથી નિર્મલને મારવામાં કાયરતા અને પાપ મનાવ્યાં તેને હિન્દુ લેાકાએ ખરાખરજ ‘મહાવીર'ની ઉપાધિથી ભૂષિત કરવામાં આવ્યા. આને ભારતનાજ નહિ પણ સંસારના મહાવીરામાં જ્યાં સુધી ચંદ્ર અને સૂર્ય છે ત્યાં સુધી ગણવામાં આવશે.
વેદવ્રેહી મુધ્ધના આદર હિન્દુÀાએ તેને અવતાર માની કર્યાં. પણ શું હિન્દુ પેાતાના મહાવીર નાટપૂત્રને ભૂલી ગયા ? નહીં, તેની યાદ તેઓ દર વર્ષે કરે છે. હિન્દુ જાતિ પેાતાના ઇતિહાસ ભૂલી ગઈ છે, પર`તુ પોતાની ઐતિહાસિક સસ્થાઓને તે ભક્તિપૂર્વક માનતી અને ચલાવતી આવી છે, તે કારણે મુદ્ધિઅલ અને સુદ્દિન પ્રાપ્ત કરતાં તે પેાતાના ઇતિહાસ પુનઃ જાણી લેરશે. હિન્દુએસના તહેવાર તે તેના સુંદિ
નના અનશ્વર ખીજ છે. અવસર અને દેશકાલના
મેધ આવતાં તે તહેવાર અને રસ્માથી અભ્યુદય
ટપકશે.
‘જિન’–નાટપુત્રના મૃત્યુ. દિન તેના જન્મદિનથી પણ વધારે ઉત્સવના દિન હતા, કારણ કે તે દિન તેમણે પેાતાના મેક્ષ માન્યા. તેને મેક્ષ કાર્તિકની અમાવાસ્યાએ થયા. પાવા કસબામાં ત્યાંના જમીનદારના દફતરમાં (લેખશાલામાં) તેનું નિર્વાણુ થયું. તેના મેક્ષ બતાવવા પાવાપુરીએ ‘દીપાવલી’ કરી.
ત્યારથી આજ એક પાવાપુરી નહીં, આમ્રુવની બધી નગરીએ કાર્ત્તિકની અમાવાસ્યાને દીપાવલીના ઉત્સવ માનવા લાગી અને તે કેટલીયે સદીઆથી જાતીય મહેાત્સવ થઈ ગયેલ છે. દીપ જ્ઞાનનું રૂપ છે. જ્ઞાની અને જ્ઞાનદાતા નાટપુત્ર મહાવીરના સ્મરણાર્થે આનાથી ઉપયુક્ત મહેાત્સવ કયા થઇ શકે તેમ છે ?
