Jain Yug 1926 Ank 01 02

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536263/1

Page #1

નમો નિત્યક્ષ |
જૈન યુગ
[શ્રીટ જેન કેન્ફરન્સનું માસિક-પત્ર ] પુસ્તક LE
ભાદ્રપદ, આશ્વિન અંક ૧-૨
૧૯૮૨
માનદ તંત્રી મેહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ
બી. એ. એલએલ. બી.
વકીલ હાઈકેર્ટ, મુંબઈ
[ શ્રી મહાવીર નિર્વાણ-દીપોત્સવી ખાસ અંક]

Page #2

વિષય.
શ્રી સિદ્ધ મહાવીર (કાવ્ય)
શ્રી વીર પ્રાર્થના.
શ્રી વીર સ્તુતિ.
નવા વર્ષની કેટલીક ભાવનાઓ.
શ્રી મહાવીર્ નિર્વાણુ દિવસ.
હિન્દુઓએ કરેલું શ્રી વીર નિર્વાણુ સ્મારક.
શ્રી મહાવીરની નિર્વાણુ ભૂમિ.
શ્રી વીર નિર્વાણુ સંવત્
શ્રીમન મહાવીરન! શરીરનું વર્ણન.
શ્રી ગોતમ સ્વામીનું વર્ણન.
શ્રી મહાવીર સંવાદો.
પ્રભુ મહાવીરને મહત્તમ ઉપસર્ગ.
શ્રી મહાવીરનાં છદ્મસ્થ દશાનાં વિહાર સ્થળેા. શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર.
મહાવીર.
વિષયાનુક્રમ.
પૃષ્ઠ.
૧
૨-૪
४
૫
6-3
८
૯-૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫–૨૨
૨૩-૨૬
૨૭-૩૦
૩૧-૩૫
૩૬=૫ર
—નધર્મ, તત્ત્વજ્ઞાન, સાહિત્ય, ઇતિહાસ, જીવનચરિત્ર તે સમાજપ્રગતિને લગતા વિષો ચર્ચતું ઉત્તમ જૈન માસિક.
—વિદ્વાન મુનિ મહારાજશ્રી તથા અન્ય લેખકાની કસાયેલી કલમથી લખાયેલા ગદ્યપદ્ય લેખા તેમાં આવશે.
—શ્રીમતી જૈન શ્વે. કાન્ફરન્સ (પરિષદ્) સબધીના વમાન-કાર્યવાહીના અહેવાલ સાથેસાથે અપાશે,
વિષય.
શ્રીમાન તીર્થંકર મહાવીર આર વેદ.
શ્રી મહાવીર રામ..
તા દરેક સુન આ પત્રના ગ્રાહક બની પોતાના મિત્રાને પશુ ગ્રાહકો અનાવશે અને સધસેવાના પરિષના કાર્યમાં પુષ્ટિ આપશે.
પત્ર વ્યવહાર.
શ્રી આચારાંગમાં શ્રી મહાવીર.
આનધનજી કૃત પાર્શ્વ અને વીસ્તવના.
શ્રી વીચરિત્રની વિગતે.
જૈનયુગ
તંત્રીનું વક્તવ્ય.
વિવિધ નોંધ
.
૧૩-૫
૫૭
૫૮-૦
૬૧–૬૫
૧ પ્રેપેગેન્ડા કમિટીનું (પ્રચાર સમિતિનું) કાર્ય. ૨ ભેાઈમાં પ્રચાર કાર્ય અને સુકૃત ભંડાર ક્રૂડ
૩ બનારસ હિંદુ યુનિવર્સીટી તચર.
૪ સુકૃત ભંડાર ક્.
'''
५७
૬૮-૭૩
૭૪-૨૦
પ પરચુરણ આવેલી રકમ.
૬ વિદ્યાનાને જૈન પુસ્તકા પૂરાં પાડવાના પ્રયાસ.
ચાલુ વર્ષથી વાર્ષિક લવાજમ ટપાલખર્ચ સહિત માત્ર રૂ. ત્રણ
લખા–જૈન શ્વેŠાન્ફરન્સ ઑફીસ ૨૦ પાયધુની મુંબઇ ન. ૩.
આ માસિક બડ્ડાળા પ્રમાણમાં ફેલાવા પામવાની ખાત્રી રાખે છે તે જાહેરખબર આપનારાઓને માટે તે ઉપયેગી પત્ર છે; તે। તેને ઉપરન સરનામે લખવા કે મળવા ભલામણ છે.

Page #3

જૈન યુગ.
卐
[શ્રી મહાવીર નિર્વાણ—દીપાત્સવી ખાસ અંક ]
શ્રી મહાવીર સ્વામી ગ્રહવાસમાં રહેતા છતાં પણ ત્યાગી જેવા હતા. ‘હારા વર્ષના સયમી પણ જેવા વૈરાગ્ય રાખી શકે નહીં તેવા વૈરાગ્ય ભગવાનના હતા. જ્યાં જ્યાં ભગવાન્ વર્તે છે, ત્યાં ત્યાં બધા પ્રકારના અર્થ પણ વર્તે છે. તેઓની વાણી ઉદય પ્રમાણે શાંતિપૂર્વક પરમા હેતુથી નીકળે છે; અર્થાત્ તેમની વાણી કલ્યાણ અર્થેજ છે. તેઓને જન્મથી મતિ, શ્રુત, અવધિ એ ત્રણ જ્ઞાન હતાં. તે મહા પુરૂષનાં ગુણગ્રામ કરતાં અનતી નિર્જરા છે. જ્ઞાનીની વાત અગમ્ય છે-તેના અભિપ્રાય જણાય નહીં. જ્ઞાની પુરૂષની ખરી ખુબી એ છે. કે, તેમણે અનાદિથી નહીં ટળેલા એવા રાગ દ્વેષ ને અજ્ઞાન–તેને છેદી છેદી ભેદી નાંખ્યા છે. એ ભગવાનની અનંત કૃપા છે. તેમને લગભગ પચીસ વર્ષ થયાં; છતાં તેમની યા આદિ હાલ વર્તે છે—એ તેમને અન’ત
ઉપકાર છે.’
પુસ્તક ર
થીરાત્ ર૪પર વિ. સ. ૧૯૮૨ ભાદ્રપદ્મ અને આશ્વિન
શ્રી સિદ્ધ મહાવીર.
[ વાધેસરીમાં સુંદર રીતે ગવાશે ]
પ્રભુ તું અનંત મહંત પ્રશાન્ત, પ્રભુ તું બધા કર્મનાશે કૃતાન્ત; પ્રભુ પૂર્ણ આનંદ આસ્વાદવન્ત, પ્રભુ તું થયા સિદ્ધિ લક્ષ્મિ સુકાંત, રહિત વર્ણ—ગંધ-સ્પર્શન-રૂપ, પ્રભુ તું થયા રસ સસ્થાન હીન, માહિ અકર્તા અભાગી અયાગી, અવેદી અખેદી ગુણાનંદ પીન. જાણે તું નાને છતી સર્વ વસ્તુ, અને દેખતા સર્વ સામાન્ય ભાવ, રમે આત્મગુણે, ઘુમે રસ અનુભવ, અને પૂર્ણ લેતા શુદ્ધાત્મ ભાવ. વસ્યા દાન લાભે અનંતાત્મ ગુણે, થયા ભેાગ-ઉપભાગ નિજ ધર્મ લીન, વસ્યા સર્વ ગુણુ કાર્ય સહકાર વીર્ય, ચપલ વીર્ય જાતાં થયા સ્થિર અદીન. ક્ષમી તું દૃમી તું માર્દવમય તું, ઋજુતા ને મુક્તિ સમતા અનત, અસંગી અભંગી અન ́ગી પ્રભુ તું, સર્વ પ્રદેશે તું ગુણશક્તિવ’ત. પ્રમાણી પ્રમેય અમેય અગેહી, અકપામ દેશી અકેંશી અવેશ, સ્વયં ધ્યાન મુક્ત સદા ધ્યેય રૂપ, મુનિમાનસે જેનેા વાસ દેશ. થડા ફેરફાર સહિત–
અક.૧-૨,
૧
४
}
—શ્રી દેવચંદ્રજી [ વીર જિનવર નિર્વાણુ ] વિ॰ અરાઢમી શતકના અંતે

Page #4

ભાદ્રપદ-માચિન ૧૯૮૨
જૈનયુગ શ્રી વીર પ્રાર્થનાઓ.
[ સંગ્રાહક તંત્રી ]
જે ! વિલામિi fજમાવશે
હે સર્વજ્ઞ ! આપ અમને સમ્યજ્ઞાનનું દાન કરજે, મમતyધુ માસિકધુp | કે જે દ્વારા અમે અમારા પવિત્ર ધર્મ પ્રચારને માટે રાજળ થી ! જાવક યત્ન કરીએ-તેના નિર્દોષતાનો સંસારમાં પ્રચાર भयोऽसमंजस निरंतरचारिणो मे॥
કરીએ. અમારા દેશ અને જાતિને અજ્ઞાન રૂપી વાદ
ળાઓની ઘનઘોર કાળી ઘટાઓએ ઢાંકી દીધેલ છે –હે દેવ ! જબરા વેગવાળા ભવસિલ્પના પૂરમાં
તેને નષ્ટ કરી જ્ઞાનને ઉજજવલ પ્રકાશ થાય. તે ડૂબતા એવા મને કિંકર ગણ, અને મને તારવા હે
સુન્દર પ્રકાશથી દેશ અને જાતિનાં કષ્ટ દૂર થાય, વીર પ્રભુ ! હું કે જે વારંવાર અસમંજસ-અયોગ્ય
તેની આર્થિક, નૈતિક દશા સુધરે, પરસ્પરમાં પ્રેમ માર્ગે નિરંતર જનારો છું એવા મને કરાવલંબ આપ એટલે હાથ આપી ઉગાર.
તત્વને પ્રસાર થાય, અને સમગ્ર સંસારમાં દયા,
અહિંસા, શાન્તિ, ઉદારતા, વીરતા, શાલીનતા આદિની શ્રી જિનવલભસૂરિ કૃત મહાવીર સ્તોત્ર
પ્રકાશમાન જ્યોતિ ઝગમગે.
હે અનન્ત શક્તિશાલિન ! આપ અમને કંઈ મુઝે હૈ સ્વામી !, ઉસ બલકી દરકાર.
શકિતઓનું દાન કરશે, કે જેથી અમે અમારી સદીઓઅડી ખડી હે અમિત અડચનેં, આડી અટલ અપાર, જૂની-નિબલતા અને કાયરતાને નષ્ટ કરી બલવાન તે ભી કભી નિરાશ નિગાડી, ફટકન પાવે દ્વાર. બનીએ. અમે પિતાના દેશ અને જાતિની સેવામાં
-મુઝે હૈ૦ અમારા જીવનને ભોગ દેવામાં સમર્થ થઈએ; અમારે સારાહી સંસાર કરે યદિ, દુવ્યવહાર-પ્રહાર,
જીવનપ્રવાહ સ્વાથ તરફ ને જતાં પરાર્થે પ્રત્યે જાય; હટે ન તો ભી સત્યમાર્ગરત, શ્રદ્ધા કિસી પ્રકાર અને વિષયવાસનાના ગુલામ ન બનીને જયવંતા,
–મુઝે સાહસી અને કર્તવ્યશીલ બનીએ. ધન-વૈભવકી જિસ આધસે, અસ્થિર સભા સંસાર,
હે દયાસાગર ! આપ અમને દયાની કંઈ ભીક્ષા ઉસસે ભી ન જરા ડિગ પાવે, મન બન જાય પહાર આપજો, કે જેથી અમે પહેલાં પોતાના હત્યમાં
--મુઝે હ૦ યાને ઝરણું વહાવીએ અને પછી તેનાથી અનન્ત અસફલતાકી ચેટસે નહિ, દિલમેં પડે દરાર,
હૃદયરૂપી ક્યારીઓમાં લઈ જઈને સમગ્ર સંસારમાં અધિકાધિક ઉત્સાહિત હે, માનું કભી ન હર દયા દેવીનું પવિત્ર સામ્રાજ્ય સ્થાપિત કરીએ. જો કે
આપે દયા કરવી એ અમારા જીવનનું મુખ્ય લક્ષ્ય દુખ દરિદ્રાકૃત અતિશ્રમસે, તન હવે બેકાર, બતાવ્યું હતું, પરંતુ અજ્ઞાનથી તેને અમે ભૂલીને તે ભી કભી નિરૂઘમ હે નહિં, બેઠું જગદાધાર નિર્દયતાને ઉપાસક બન્યા-બીજાનાં દુખપર સહા
–મુઝે હૈ૦ નુભૂતિ બતાવી તેને દૂર કરવાનું સર્વથા છોડી દીધું. જિસકે આગે તનબલ ધનબલ, તૃણવત તુચ્છ અસાર,
આટલામાટે હે નાથ ! અમારે માટે ઉકત ગુણેની મહાવીર જિન ! વહી મનેબલ, મહામહિમ સુખકાર બહુ જરૂર છે. આપ અમારી આ જરૂરીઆતેને –મુકે સ્વામી ! ઉસ બલકી દરકાર. પૂરી કરજો.’ –નાથુરામ પ્રેમી.
–સત્યવાદી અંક ૧૦. વરાત ૨૪૪૧.

Page #5

શ્રી વીર પ્રાર્થનાઓ
હે કૃપાળુ દેવ ! આવા તત્ત્વજ્ઞાનના વિચાર “આપ સંપુરૂષ કેવા મહાન મનેજયી હતા ! થવા, તેનું મનન થવું અને આત્મપ્રાપ્તિ કરવી–એમાં આપને મૌન રહેવું, અને રહેવું અને સુલભ હતું. આડખીલી રૂપ કાળની કઠિનતા, ભાગ્યની મંદતા, આપને સર્વ અનુકૂલ-પ્રતિકૂલ દિવસ સરખા હતા; સંતની કૃપાદૃષ્ટિની અપ્રાપ્તિ-સત્સંગની ખામી અમારા આપને લાભ-હાનિ સરખી હતી; આપને કેમ માત્ર કલ્યાણ માર્ગમાંથી દૂર થાય એવું કર, અને એ માર્ગ આત્મસમતાર્થે હતા. કેવું આશ્ચર્યકારક છેએક માટે જ અમારું જીવન દર.” કલ્પનાને જય એક કલ્પ થવો દુર્લભ, તેવી આપે અનંત કલ્પનાઓ કલ્પના અનંતમા ભાગે શમાવી દીધી! “અમો જીવને નાની સમજણમાં કોણ જાણે
2 “હે પરમકૃપાળુ દેવ ! જન્મ, જરા, મરણાદિ ક્યાંથી મેટી કલ્પનાઓ આવે છે. સુખની ઇચ્છા સર્વ દુઃખેને અત્યંત ક્ષય કરનારો એવો વીતરાગ બહુ રહે છે. સુખમાં મહાલય, બાગ, બગીચા, પુરૂષને મૂળ ધર્મ અનંત કૃપા કરી આપ શ્રીમંત લાડીવાડીનાં સુખ મનાય છે. મોટી કલ્પના તે આ મને આપે, તે અનંત ઉપકારનો પ્રતિઉપકાર બધું શું છે? તેની પણ કઈવાર રહે છે. તે કલ્પના વાળવા હું સર્વથા અસમર્થ છું. વળી આપ શ્રીમત વિધવિધ રૂપ કરે છે. પુનર્જન્મ નથી, પાપ નથી, કંધ્રપણુ લેવાને સર્વથા નિઃસ્પૃડ છે; જેથી મન, પુણ્ય નથી, સુખે રહેવું અને સંસાર ભગવો એજ વચન, કાયાની એકાગ્રતાથી આપના ચરણારવિદમાં કૃત્યકૃત્યતા મનાય છે. ધર્મની વાસનાઓ કાઢી નમસ્કાર કરું છું. નાંખી ન્યૂનાધિક શ્રદ્ધાભાવપણું ચાલ્યું જાય છે. આવી “આપની પરમ ભક્તિ અને વીતરાગ પુરૂષના કલ્પનાઓ દૂર થઈ તત્વજ્ઞાનની ઝાંખી કરવા જેટલે મૂળધર્મની ઉપાસના મારા હૃદયને વિષે ભવપર્યત : વિવેક અને તે દૂર કરવાના કમ સમજી આચરીએ અખંડ જાગૃત રહે એટલું માનું તે સફળ થાઓ. એવી સન્મતિ આપની પાસે યાચીએ છીએ. તત્ત્વજ્ઞાનની ઉડી ગુફાનું દર્શન કરવા જઇએ તે,
% શાન્તિઃ શાન્તિઃ શાનિતઃ ત્યાં નેપથ્યમાંથી એ વનિજ નીકળશે કે તમે કોણ છે? કયાંથી આવ્યા છે ? કેમ આવ્યા છે ? તમારી સમીપ આ સઘળું શું છે? તમારી તમને પ્રતીતિ છે?તમે “હે નિરાગી પુરૂષ! આપને નમસ્કાર છે, આપે વિનાશી, અવિનાશી વા કોઈ ત્રિરાશી છો ? એવાં નિગ્રંથ ભગવાનના પ્રણીતેલા પવિત્ર ધર્મ માટે જે, અનેક પ્રશ્ન હદયમાં તે ધ્વનિથી પ્રવેશ કરશે અને જે ઉપમા આપીએ તે તે જૂન જ છે. અમારે એ પ્રૌથી જ્યાં આત્મા ઘેરાય ત્યાં પછી બીજા આત્મા અનંત કાળ રખડે તે માત્ર આપના વિચારેને બહુજ થોડે અવકાશ રહેશે. યદિ એ નિરૂપમ ધર્મને અભાવે. આપ કે જેના એક રોમમાં વિચારથીજ છેવટે સિદ્ધિ છે; એજ વિચારોના કિંચિત પણ અજ્ઞાન, મેહ કે અસમાધિ રહી નહતી વિવેકથી જે અવ્યાબાધ સુખની ઇચ્છા છે, તેની એવા સતપુરૂષનાં વચન અને બોધ માટે કંઇપણ પ્રાપ્તિ થાય છે, એજ વિચારોના મનનથી અનંત નહીં કહી શકતાં, આપનાજ વચનમાં પ્રશસ્તભાવે કાળનું મુંઝન ટળવાનું છે ! તથાપિ તે સર્વને માટે પુનઃ પુનઃ પ્રસત થવું એ પણ અમારું સર્વોતમ શ્રેય છે. નથી. આપશ્રી તે માટે વિચાર કરી ગયા છે; “આપની શી અભુત શૈલી ! જ્યાં આત્માને આપે તે પર અધિકાધિક મનન કર્યું છે, આત્મા ને વિકારમય થવાને અનંતાંશ પણ રહ્યા નથી. શુદ્ધ, શોધી તેના અપાર માર્ગમાંથી થયેલી પ્રાપ્તિના ઘણું સ્ફટિક, ફીણ અને ચંદ્રથી ઉજજવળ શુકલ ધ્યાભાગ્યશાલી થવાને માટે અનેક ક્રમ બાંધ્યા છે, એવા નની શ્રેણિથી પ્રવાહ રૂપે નિકળેલાં આપ નિગ્રંથનાં આપ મહાત્મા જયવાન હો ! અને આપને ત્રિકાળ પવિત્ર વચનેની મને-અમને ત્રિકાળ શ્રદ્ધા રહે ! નમસ્કાર હો !
એજ આપ પરમાત્માના યોગબળ આગળ પ્રયાચના !

Page #6

જૈનયુગ
‘ હે જ્ઞાતપુત્ર ભગવાન! કાળની બલિહારી છે. આ ભારતના હીનપુણ્યી મનુષ્યાને તારૂં સત્ય, અખંડ અને પૂર્વીપર અવિરાધ શાસન કયાંથી પ્રાપ્ત થાય? થવામાં આવાં વિઘ્ના ઉત્પન્ન થયાં. તારાં ખાધેલાં શાસ્ત્ર કલ્પિત અથથી વિરાધ્યાં; કેટલાંક સમૂળગાં ખંડયા. ધ્યાનનું કાર્ય, સ્વરૂપનું કારણ એ જે તારી પ્રતિમા તેથી કટાક્ષ દૃષ્ટિએ લાખાગમે લેાકેા વળ્યાં; તારા પછી પરપરાએ જે આચાય
ભાદ્રપદ–આધિન ૧૯૮૨
પુરૂષા થયા તેનાં વચનમાં અને તારાં વચનમાં પણ શંકા નાંખી દીધી એકાંત ઈ કૂટી તારૂં શાસન નિંદાવ્યું.
न श्रद्धयैव त्वयि पक्षपाती न द्वेषमात्रादरुचिः परेषु न यथावदातत्व परीक्षया तु त्वामेव वीरप्रभुमाश्रिताः स्मः ॥ તારા પ્રત્યે શ્રદ્ધા વડે જ પક્ષપાત નથી, (તેમ) ખીજા પ્રત્યે માત્ર દ્વેષથી અરૂચિ છે એમ નથી. યથાયેાગ્ય આસત્રની પરીક્ષા કરીને અમે તું વીરપ્રભુના આશ્રય લીધા છે.-શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ जगदानंदनः स्वामी जयति ज्ञातनंदनः | उपजीवन्ति यद् वाचामद्यापि विबुधाः सुधाम् ॥
શ્રી વીર સ્તુતિ.
( સ’ગ્રાહક–ત’શ્રી. )
—જગતને આનંદ કરનાર, વળી જેની અમૃત સરખી વાણીના પર હજી સુધી પડતા જીવન ગાળે છે તે સાતનંદન-શ્રી વીરજિન જયવતા વાઁ. શ્રી યશોવિજયજી કૃત અધ્યાત્મ સાર. સુગુણુ જ્ઞાન શુભ ધ્યાન, દાન વિધિ ધપ્રકાશક, સુટ માન પર મમ આન જસ મુગતિ અભ્યાસક, કુમતવૃંદ તમ કદ, ચ'દ પરિદર્દ નિકાસક રૂચિ અમ' મકરંદ, સ`ત આનંદ વિકાસક જસ વચન ફિચર ગંભીર નય,...... જિત વમાન સેા વદિયે, વિમલ જ્યોતિ પૂરન પરમ યશોવિજયજી.
"
એવા સત્પુરૂષા પ્રકટાવ-એવા મહાત્મા એવા યુગપ્રધાન જગતમાં ઉત્પન્ન થાએ કે જે કલ્યાણના માર્ગે એએને-અમને ખાધી શકે; દર્શાવી શકે તારા–સર્વાંત્તમ નિગ્રંથ પ્રવચનના ખાધ ભણી વાળી શકે અને આત્મવિરાધક પથાથી પાછા ખેંચી શકે તથાસ્તુ.
वर्द्धमान विशुद्ध श्री समासन्नोपकारकः । विवेकभाजनं सन् मां करोतु ज्ञातनंदनः ॥
—વિશુદ્ધ શ્રી વાળા આસત્ર ઉપકારી વર્ધમાન છે. (તે) જ્ઞાતનંદન મને સારૂં વિવેકનું પાત્ર કરો. શ્રી ક્ષમાકલ્યાણજી.
જય જિજ્ઞેસર ! જય જયાશુન્દ જય જીવ રકખણુ પમ ! જય સમસ્થ તિહુયણુ દિવાયર ! જય ભીસણુ ભવ મહેણું !
જય અપાર કારર્ન્સ સાયર ? જય સિવ કારણ ! સિવ નિલય ! વહુમાણુ ! જિણ ઇન્દ ! તિહુયણ પત્થિય કષ્પતરૂ ! જય જય પયસુરિન્દ !
~~~શ્રી નેમિચંદ્રસૂરિ કૃત મહાવીર ચરિય". गीतार्थाय जगज्जन्तु परमानन्ददायिने । मुनये भगवद् धर्मदेशकाय नमो नमः ॥
—ગીતાર્થે, જગતના જીવને પરમાનંદના દાતા, મુનિ ભગવાન ધર્મોપદેશકને નમા નમઃ
—શ્રી યશાવિજયજી કૃત દેશનાઢાત્રિ'શિકા

Page #7

નવા વર્ષની કેટલીક ભાવનાઓ નવા વર્ષની કેટલીક ભાવનાઓ.
[ સંગ્રાહક-તંત્રી.]
આતમ ભાવના ભાવતાં, જીવ લહે કેવલજ્ઞાન –s. R. स्वामेव सम्यगुपलभ्य जयन्ति मृत्यु આપતા આવ્યા છે, અને કઈ પ્રકારે તેમ થવું રાજઃ ફાઇઃ ફિાઇgવરણ જ્ઞની! જથા સંભાવ્ય પણ જાણીએ છીએ. એક સમય પણ
-હે મુનીંદ્ર! તનેજ સમ્યગ પ્રકારે ઉપલબ્ધ કદાપિ તે દષ્ટાંત સિદ્ધ ન થાય એવું છે એમ ઠરે, કરવાથી મૃત્યુનો જય થાય છે. તે સિવાય) શિવ- તે પણ, ત્રણે, કાળને નિરાબાધ અખંડ સિદ્ધએવી પદને શિવમાર્ગ બીજે નથી.
વાત તેના સિદ્ધાંત પદની તે છે (જિનસ્વરૂપ થઈ –-માનતુંગસૂરિ ભક્તામર સ્તવ. જિનને આરાધે, તે સહી જિનવર હોવે રે.)”
-જિન થઈજિનને જે આરાધે, તે સહી જિનવર હેરે, વીર જિનવર એમ ઉપદિશે, સાંભળે ચતુર સુજાણ જંગી ઇલીકાને ચટકાવે, તે જંગી જગ વેરે. મોહની નિંદમાં કાં પડે છે, ઓળખ ધર્મનાં ઠાણું
" –શ્રી આનંદધનજી વિરતિ એ સુમતિ ધરી આદર, પરિહરો વિષય કષાયરે અર્થાત “જિન થઈને એટલે સાંસારિક ભાવને બાપડા પંચ પરમાદથી. કાં પડે કુગતિમાં ધાય રે વિષેથી આત્મભાવ ત્યાગીને, જે કઈ જિનને એટર્સે
-વિરતિ એ સુમતિ ધરી આદરો. કૈવલ્ય જ્ઞાનીને-વીતરાગને આરાધે છે, તે નિશ્ચય
શ્રી કાંતિવિજયજી. જિનવર એટલે કૈવલ્યપદ યુક્ત થાય છે. તેને ભમરી અને ઈયળનું પ્રત્યક્ષ સમજાય એવું દષ્ટાંત આપ્યું
સદગુરૂ વયણ સુધારસેરે, ભેદી સાતે ધાત છે આ દૃષ્ટાંત–આ વાક્ય પરંપરાગત છે; એવું થવું કઈ પ્રકારે સંભવિત છે, તથાપિ પ્રોફેસરનાં ગવેષણ
તપશું રંગ લાગ્યો. પ્રમાણે ધારીએ કે તેમ થતું નથી, તે પણ અત્ર
નાઠો રેગ મિથ્યાત્વ
તપશું રંગ લાગ્યો. હાનિ નથી. કારણકે દષ્ટાંત તેવી અસર કરવાને યોગ્ય
–શ્રી જિનવિજયજી. છે, તે પછી સિદ્ધાંતને જ અનુભવ કે વિચાર કર્તવ્ય છે. ઘણું કરીને એ દૃષ્ટાંત સંબંધી કેનેજ ' વિકલ્પ હશે, એટલે તે દષ્ટાંત માન્ય છે એમ જણાય એ ગુણ વીર તણે ન વિસારું, સંભારું દિનરાત રે છે; લોકદષ્ટિએ અનુભવ ગમ્ય છે, એટલે સિદ્ધાંતને પશુ ટાલી સરરૂપ કરે જે, સમકિતને અવદાતરેએગુણ વિષે તેનું બળવાનપણું મહત્વ પુરૂષ તે દષ્ટાંત
–શ્રી યશોવિજયજી.

Page #8

જેના
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨ શ્રી મહાવીર નિર્વાણ દિવસ. (દીપાલિકા પર્વ)
[સંગ્રાહક-તંત્રી.]
તરણાં અંતાકારક સે વરાળ સાથે તે વષરાત્રની જે વર્ષાઋતુમાં ચતુર્થ માસ સાતમે મારે ઘરે પહે, ઘા, તરત જ પક્ષ, કાર્તિક બહુલ (વદ) છે તેના કાત્તિક કૃષ્ણપક્ષના afz-વાહરણ પUખ જલી પદવે નું ના પંદરમા દિને જે છેલ્લી રાત્રિ છે તે રાત્રિમાં શ્રમણ ના ઘરમા રથની સંર િર કમ મળવું ભગવાન મહાવીર કલગત (કાર્યસ્થિતિ ને ભવમહાવીરે કાઢ૫, વસ, સમુars, fછv- સ્થિતિના કાલથી ગત) થયા, (સંસારથી) વ્યતિક્રાંત નાનામવંધm, , સુરે, કુત્તે, સંત- થયા, સમુદ્યાત થયા (સમ્યક પ્રકારે અપુનરાવૃત્તિઓ
રે, પffજવુ, શ્વસુરક્ષcuદી, કેળામાં ઊર્ધ્વ ગયા), જાતિ જરા મરણ બંધનને છિન જેણે જે રોજે સંવરે, વાવાળે મલે, નવિ - કર્યા છે એવા થયા, સિદ્ધ થયા (સાધિતાર્થ થયા),
છે , અમિતે કામ અવર- બુદ્ધ (તસ્વાર્થ જ્ઞાની) થયા, મુકત (ભોપગ્રાહી કર્મથી fમર vઘુ, રેલાવા પામે તો વળ છૂટા) થયા, અંતકૃત (સર્વ દુઃખોને અંત આણનાર) નિતિરિ vપુર, મરે , મુહુરે પાળું, થયા, પરિનિવૃત્ત (સર્વ સંતાપભાવથી સર્વથા નિવૃત્ત) થો ઉત્ત, જે કાળ, શારિરિ થયા, સર્વ દુઃખો (શારીરિક તેમજ માનસિક દુઃખા)ને રાજા પાસે કોryવાજપ વાપ, જેણે પ્રહણ (સર્વથાહીન) કર્યો છે જેણે એવા થયા जाव-सव्वदुक्खप्पहीणे ॥ १२४
(જ્યારે આ બન્યું એટલે પ્રભુ નિર્વાણ પામ્યા ત્યારે) ચંદ્ર નામને બીજે સંવત્સર, નંદિવર્ધન (નામ) પક્ષ, અગ્નિવેય નામને દિવસ (કે જેને) ઉપશમ પણ કહેવામાં આવે છે, દેવાનંદા નામની રાત્રીઅમાવાસ્યા કે જેને નિરતિ પણ (નામાન્તરે) કહેવામાં આવે છે; અર્ચ નામને લવ, મુહૂર્ત નામને પ્રાણ, સિદ્ધ નામને ઑક, નાગ નામનું કરણ, સર્વાર્થસિદ્ધ નામનું મુહૂર્ત, સ્વાતિ નામના નક્ષત્રથી (ચંદ્રને) યોગ આવ્યો હતો ત્યારે-કાલગત થયા
થાવત સર્વ દુઃખથી પ્રહીન થયા. (એ કહેવું) ૧૨૪ - વળિ જળ સાથે મન મહાવીરે -જે રાત્રિએ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર કાલગત થયા વારજપ, કાવ-કુણઘણી રાજ રાજ ચાવત સર્વ દુઃખ પ્રહીણ થયા, તે રાત્રિ, ઉપરથી વદૂfë રે િવોદિ કવરમાળ ૩cs- અવતરતા. અને ઊર્ધ્વ જતાં દેવ અને દેવીઓથી થના, ગોષિા સાથિr | ૨૨૫ ઉદ્દેતવાળી થઈ
- રાજ રા તમને મળવું પાવર –જે રાત્રિએ (ઉપર પ્રમાણે) થયા-નિર્વાણ વાટા, ગાય-વસુલvહીને, સા રળી પામ્યા તે રાત્રિ, ઉપરથી અવતરતા ઊર્ધ્વ જતા દેવ ઘઉં રે ૪ થી ૨ ૩ઘરમા fÉ દેવીઓથી ઘણી આકુલ કહકહક-ભૂત એટલે અવ્યક્ત
wથમાળે જ ૮માજમૂદા - વર્ણ-કેલાહલમયી થઈ. हगभूया आविहोत्था ॥ १२६

Page #9

શ્રી મહાવીર નિવાણ દિવસ (દીવાલિકા પર્વ) હૈિ aff a of figણ નામeણ –તે રાત્રિએ અંતેવાસી (શિષ્ય) ગતમ મારા અારણ સંતવારિરર ના ઇંદ્રભૂતિ અણગાર-સાધુનું જ્ઞાતિજ-વીર પ્રભુ પ્રત્યેનું વિંધને સુપ્રિ મજુત્તરે કાર પ્રિય બંધન વ્યછિન્ન થયું, અને અનંત, અનુત્તર રવાના રમુજીને n ૨૨૭ એવું યાવત-કેવલ જ્ઞાન-દર્શન સમુત્પન્ન થયું. ૧૨૭ સ ર જ નવ મ ના જે
તે રાત્રિએ નવ મલ્લાક જાતિના કાશીના તારી યાત્રા કટ્ટર કાગાળો અને નવ લવિ (લેકિં) જાતિના કેશલ દેશના અમાવાસાહ givમાઁ તાવાસં રટ. -(એમ) અઢાર ગણ રાજાઓ-ગણાધિપતિઓ (ગણविसु गए से भावुजोए दव्वुज्जायं करि- એક જાતનું પ્રજાકીય રાજતંત્ર). તે અમાવાસ્યાએ स्सामो। १२८
પારાગ-સંસારના પારને પમાડનારું એવું અથવા આઠ પહોરવાળા પ્રભાત સુધી સંપૂર્ણ-આહાર ત્યાગ પૈષધરૂપ ઉપવાસ એવા પિષધોપવાસ વ્રતમાં પ્રસ્થાપિત થતા સતે-તે વ્રત કરતા સતે, તે ભાતજ્ઞાનરૂપ જ્ઞાનમયો પ્રકાશમય ભગવાન ગતે સતિ દ્રવ્યવેત-પ્રદીપ રૂપ કરીશું. (એ હેતુથી તેઓએ દીપ પ્રવર્તાવ્યા)
–શ્રી કલ્પસૂત્ર.
ત્તિ સમાયરા ને વાળખાયરામા કાર્તિક અમાવાસ્યાએ નાગ કરણમાં પ્રભાત બહ સાદિક ય રોજે સંવરે જ સમયમાં સ્વાતિ નક્ષત્રમાં બીજા ચંદ્ર નામના સંવ. સાથ મળતો નવાવાદ
ત્સરમાં મહાવીરે શાશ્વત અનંત સુખ, સર્વે આ
સારું બાધથી પરિવર્જિત, અચલ અને ત્રિલોકના અર્થને ચોકમરથાર્થ રિદિપો મારીને આપનારી સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરી. નવ મલક અને નવ જય મા નવ જઇને જ તે લેછવીન ગણ રાજાઓએ અઢારે તે રાત્રિએ પિષ
જયf I ધમાં રહી જિનની પર્યપાસના કરે છે. સદ્ગાર વહિવાકિયા કિof ugવારિતા મનુષ્ય મિથ-અરસ્પરસ એમ પભણે છે-કહે
x x x x છે કે ભાત અહીંથી સમાયાત થયો ગયો તેથી vમતિ બિઝને મgયા માલુમ પડ્યું સંપતિ–હવે દ્રવ્યોત રૂ૫ રજની પ્રદીપ-રાત્રિના
(દીવાઓ કરવા) સંદ વઘુમો ચાવા થતો રોગ ! –શ્રી નેમિચંદ્ર સૂરિકૃત મહાવીર ચરિયું.
જિf gifમતિ જ્ઞાનવી દ્રવ્યવાન તે જ્ઞાનદીપક સ્વામી નિર્વાણ પામ્યા ત્યારે સર્વે રાજા- * તાનાં રજામાતુ: સર્વેખિ વિમુન્નર || એ પણ દ્રવ્ય દીપકે રચ્યા. ત્યારથી લોકમાં પણ તરા પ્રતિ su vશીનરામિષ તે રાત્રિએ સર્વત્ર દીવા કરવામાં પ્રવૃત્તિ છે તેથી તે સર્વ રીપળાચાં રાશી પ્રવૃતિ | દત્સવ નામનું પર્વ થયું.
ર૪–૨૪૮ – શ્રી હેમાચાર્ય કૃત ત્રિ. ૫. પુ. ચ. પર્વ ૧૦ મું.

Page #10

જૈનયુગ
હિન્દુઓએ કરેલુ શ્રી વીર નિર્વાણુ સ્મારક.
(પાટલિપુત્ર નામનું હિંદી પત્ર પ્રેફેસર જયસવાલના તંત્રીપણા નીચે દશેક વર્ષો પહેલાં ચાલતું હતું તેમાં ધણી ઉત્તમ પુરાતત્ત્વ અને ઐતિહાસિક ખેાજ કરેલી બાબતા આવતી હતી, તેમાંથી જિનાચા કા નિર્વાણુ-ઉસકા જાતીય ઉત્સવ ' એ મથાળા નીચે એક હીંદી લેખ પ્રકટ થયા હતા તેનુ ભાષાન્તર અત્ર ઉતારીએ છીએ. તત્રી
કહું ઈશ્વર કહું બનત અનીશ્વર નામ અનેક પા સત્ પન્થહિં પ્રગટાવન કારણ લે સરૂપ વિચરે જૈન ધરમમેં પ્રગટ ક્રિયા તુમ યા ધર્મ સગરો હરીચન્દ’તુમકા બિનુ પાએ રિ લિર જગત મા. —જન—કુતૂહલ. ધર્મ નાયક્રાના મત–પ્રવર્તનના તત્ત્વો ઉપરના પદની આદિ ડિયામાં હરિશ્ચંદ્રે કહેલ છે કે,
અહે। તુમ બહુ વિવધ રૂપ ધરા, જબ જબ જૈસા કામ પ
તબ તૈસા ભેખ કરા.
લ
જ્યારે જે વાતની આવશ્યકતા પડે છે, માનવ શક્તિ અથવા તે શક્તિનું પ્રેરક એક નવું રૂપ ઉપસ્થિત થાય છે. હિન્દુ જાતિના આત્માએ, એવા સમયમાં જ્યારે આ દેશનું મુખ્ય ભાજન માંસ હતું, ત્યારે મહાવીર જ્ઞાતપુત્રના રૂપમાં અવતાર લઇ કહ્યું બસ ! હવે ધણું થયું, છુરીની જગ્યાએ દયા ધારણ કરા' જ્ઞાતપુત્ર નિગ્રંથે અહીંના મનુષ્યતર પ્રાણિયાને નિગ્રન્થ-સ્વતંત્ર કર્યા. ભાગલપુરની પાસે એક નાના પંચાયતી રાજ્યગણુ રાજ્યના એક ઠાકુરના પુત્રના મનમાં દયાના દિગ્વિજયની કામના ઉઠી. તે સમયે ભારતવર્ષમાં ચારે બાજુ રાજ્ય નૈતિક દિગ્વિજયની કામના હવા પાણી ઝાડ પાંદડાંમાં ભરાઇ રહી હતી. નાનાં નાનાં રાજ્ય પાંડવાના મહારાજ્ય જેવા રાજ્ય બનાવવા માંગતા હતા. તેના પાકમાં અંગના ખેતરમાં એક અપૂર્વ ફૂલ ખિલ્યું. તેને અમે અહિંસા વિજય' કહીશું. વિજય અને તે સાથેજ અહિંસા ! જિન અર્થાત્ વિજેતા અને સાથેજ કીડી પણું ન ખાય ! નાઢ પુત્ર (જ્ઞાત પુત્ર)ના વિજય થયા. ગામડામાં એવું ખેલાય છે કે ‘સાઇ ચલે પઉલા પલા ચિંટી ખચાય કે' કીડીને ખારાક દેનાર, પીંજરા પાળ બનાવનારા, નીલકંઠને વ્યાધના હાથેથી છેડા
ભાદ્રપદ-આાશ્વિન ૧૯૮૨
વનાર હિન્દુએ, પાતાની અલૈાકિક દયાપર ધમંડ કરનારા હિન્દુએ, નાટપુત્રની વાત માની લીધી. એવા બહાદૂર કે જેણે પેાતાનાથી નિર્મલને મારવામાં કાયરતા અને પાપ મનાવ્યાં તેને હિન્દુ લેાકાએ ખરાખરજ ‘મહાવીર'ની ઉપાધિથી ભૂષિત કરવામાં આવ્યા. આને ભારતનાજ નહિ પણ સંસારના મહાવીરામાં જ્યાં સુધી ચંદ્ર અને સૂર્ય છે ત્યાં સુધી ગણવામાં આવશે.
વેદવ્રેહી મુધ્ધના આદર હિન્દુÀાએ તેને અવતાર માની કર્યાં. પણ શું હિન્દુ પેાતાના મહાવીર નાટપૂત્રને ભૂલી ગયા ? નહીં, તેની યાદ તેઓ દર વર્ષે કરે છે. હિન્દુ જાતિ પેાતાના ઇતિહાસ ભૂલી ગઈ છે, પર`તુ પોતાની ઐતિહાસિક સસ્થાઓને તે ભક્તિપૂર્વક માનતી અને ચલાવતી આવી છે, તે કારણે મુદ્ધિઅલ અને સુદ્દિન પ્રાપ્ત કરતાં તે પેાતાના ઇતિહાસ પુનઃ જાણી લેરશે. હિન્દુએસના તહેવાર તે તેના સુંદિ
નના અનશ્વર ખીજ છે. અવસર અને દેશકાલના
મેધ આવતાં તે તહેવાર અને રસ્માથી અભ્યુદય
ટપકશે.
‘જિન’–નાટપુત્રના મૃત્યુ. દિન તેના જન્મદિનથી પણ વધારે ઉત્સવના દિન હતા, કારણ કે તે દિન તેમણે પેાતાના મેક્ષ માન્યા. તેને મેક્ષ કાર્તિકની અમાવાસ્યાએ થયા. પાવા કસબામાં ત્યાંના જમીનદારના દફતરમાં (લેખશાલામાં) તેનું નિર્વાણુ થયું. તેના મેક્ષ બતાવવા પાવાપુરીએ ‘દીપાવલી’ કરી.
ત્યારથી આજ એક પાવાપુરી નહીં, આમ્રુવની બધી નગરીએ કાર્ત્તિકની અમાવાસ્યાને દીપાવલીના ઉત્સવ માનવા લાગી અને તે કેટલીયે સદીઆથી જાતીય મહેાત્સવ થઈ ગયેલ છે. દીપ જ્ઞાનનું રૂપ છે. જ્ઞાની અને જ્ઞાનદાતા નાટપુત્ર મહાવીરના સ્મરણાર્થે આનાથી ઉપયુક્ત મહેાત્સવ કયા થઇ શકે તેમ છે ?

Page #11

શ્રી મહાવીરની નિર્વાણભૂમિ પ્રાકૃત જૈન કલ્પસૂત્ર (૧૨૩ થી આગળ)માં જે તિતિક્ષા બાબુ હરિશ્ચંદ્ર (હિંદી ભાષામાં મહાવીરના જીવનચરિતમાં પાવામાં તેના મરણનું એક નામી કવિ હમણું થઈ ગયેલ છે) માં હતી, તે
જ્યાં વિવરણ આપ્યું છે ત્યાં નિર્વાણના ઉત્સવમાં અમારા પૂર્વજોમાં હતી. પૂર્વજોએ ભગવાન બુદ્ધને દીવાલી કરવાનું પણ લખ્યું છે. અમારા લોકોમાં પરમાત્માને અવતાર માની લીધે, જેવી રીતે બાબુ અને કોઈ પ્રાચીન ગ્રંથમાં દીપાવલી મહેસવની હરિશ્ચંદ્ર મહાવીર અને તેના પહેલાના તીર્થંકર પાઉત્પત્તિ-કથા લખી નથી. અમ હિન્દુ જેવી રીતે શ્વનાથને અવતાર કહ્યા. તો પછી પૂજાઉં અહંત પિતાની ઘણીયે જાતીય વાતે ભૂલી ગયા છે, તેવી મહાવીરની સ્મૃતિમાં હિન્દુ જાતિએ એક મહત્સવ જ રીતે આ મહત્સવનું મૂલ્ય પણ ભૂલી ગયા છે. ચાલુ કર્યો તેમાં આશ્ચર્ય શું છે? તે હરિશ્ચંદ્ર
જેવી રીતે બુદ્ધ ભગવાનના મંદિરમાં અમે જતા કહે છે કે – નથી, તેવી રીતે જિનદેવના પણ મંદિરમાં જતા નથી, અર્થાત બંનેના મત-વાદને હિન્દુ મંજૂર જેન કે નાસ્તિક ભાખે કાન કરતા નથી. પરંતુ બંને આચાર્યોને હિન્દુ પ્રતીય પરમ ધરમ જો દયા અહિંસા મહાવીર, જાતીય મહાત્મા અને જાતીય સભ્યતાના
સઈ આચરત જન. સ્તંભ માને છે. પિતાના સમયમાં હિન્દુ જાતિની
સત્કર્મનકે ફલ નિત માનત, દયાએ સિદ્ધાર્થ અને નાટપુત્રના રૂપમાં જન્મ
અતિ વિવેક કે ભૌન. લીધો હતો, જાતિની જાતિએ, જાણે કે તેના આ ભાની અંતર્ગત પેસી પિતાને નિશ્ચય, દયાનિશ્ચય
તિનકે મતહિં વિરૂદ્ધ કહત જે, પ્રકટ કર્યો.
મહા મૂઢ હૈ તૈન.
શ્રી મહાવીરની નિર્વાણભૂમિ.
[ પ્રસિદ્ધ કાકા કાલેલકરે રાજગૃહી જતાં શ્રી વીર પ્રભુની નિર્વાણ ભૂમિ પાવાપુરી ગયેલા તેનું વર્ણન “મહારની કૈવલ્યભૂમિ' એ મથાળાથી નવજીવનમાં એક લેખ આપે; તેના મયાળામાં ખરી રીતે કૈવલ્યભૂમિને બદલે નિવણભૂમિ જોઇએ. કારણ કે શ્રી મહાવીરને કૈવલ્યજ્ઞાન પાવાપુરીમાં નહોતું થયું, પણ ત્યાં તે નિર્વાણ થયું હતું, આ લેખ અત્ર ઉપયોગી ધારી મૂકીએ છીએ. તંત્રી. ]
નલંદા અને રાજગૃહી જતાં પાવાપુરીનાં દર્શ- રેલવે નિર્ધાર કરેલી હોય એમ લાગે છે. મુમુક્ષ નને લાભ અમને અણધાર્યોજ થયો. અરૂતિ યાત્રાળુઓ પણ તેને લાભ લઈ શકે છે, જો કે દર્શન ન્યાયથી કહેવું હોય તે પાવાપુર બિહાર શરીફ રેલમાં બેસીને કરેલી યાત્રાથી પુણ્યને બદલે પાપ જ પાસે છે, બિહાર શરીફ બખત્યારપુરથી વીસ પચીશ લાગવાને સમ્ભવ વિશેષ છે. માઈલ દૂર છે, અને બખત્યારપુર બિહારની રાજ- બિહાર શરીફ સુધી પહોંચતાં અમારે સંઘ સારી ધાની બાંકીપુર-પટનાથી પૂર્વ તરફ મેઈન લાઈન પદે વધી ગયા હતા, એટલે પાંચ એકાઓ કરી ઉપર આવેલું છે. '
તેમના ઉપર અમે સવાર થયા. આ એકાઓને બખત્યારપુરથી રાજગૃહીના કુંડ સુધી જે રેલવે આકાર કયા સિકામાં નક્કી થયે હશે એની તપાસ જાય છે તે નાની છે અને ટ્રામની માફક ગાડીઓને કરવા જેવી છે. માણસના હાડકાં સીધી રીતે ભાગ્યા રસ્ત ગામડાનાં ઘરોની બે હારોની વચ્ચે થઈને જાય વગર તે મુકામ સુધી પહોંચાડે છે એમાં શક નથી. છે. દેશદેશાન્તરના જિજ્ઞાસુ યાત્રાળુઓ માટે જ આ આવા એકાઓ ઉત્તર હિન્દુસ્તાનમાં બધે હોય છે,

Page #12

જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
અને ત્રણ ત્રણ ચાર ચાર સુધી માણસો તેના પર કાર બહુ જ વખાણે છે. બાકીનાં આસપાસનાં સવારી કરે છે. એકાને બેજ હલકે હોવાથી એમાં મન્દિર ઉંચાં શિખરવાળાં છે. શિખરોમાં કંઈ ઘોડાને સગવડ છે ખરી, આવા એકાના અનુભવની ખાસ કળા જણાતી નથી, છતાં દષ્ટિપર તેની છાપ સરખામણીથીજ જજૂના લોકોએ પાલખીને સુખવા- સારી પડે છે. નનું નામ આપ્યું હશે. આસપાસનો મુલક લીલાછમ આ મન્દિરની કેટલીક મૂત્તિઓ અસાધારણ સુઅને રળિઆમણો છે, વચમાં ઠેકઠેકાણે નાનાં મોટાં ન્દર છે. ધ્યાનને માટે આવી જ મૂર્તિઓ હાવી તળાવ આવે છે. તેના ઉપર બાઝેલી લીલ લીલી જોઇએ. મૂર્તિની સુન્દરતા જોઈ તેમને હું મેહક કહેવા નથી હોતી, પણ લાલ કે અંજીરીયા રંગની હાય જતો હતો, પણ તરતજ યાદ આવ્યું કે આ મૂત્તિનું છે. અને તેથી દેખાવમાં બહુજ સુન્દર લાગે છે. ધ્યાન તે મોહને દૂર કરવા માટે હોય છે. ચિત્તને અજાણ્યાને આ વનસ્થલી નીચે પાણી હશે એવી એકાગ્ર કરવાની શકિત આ મૂર્તિઓમાં જરૂર છે. કલ્પના પણ ન આવે.
આ મન્દિરની પૂજા ત્યાંના બ્રાહ્મણોજ કરે છે. બાર વાગે નીકળેલાં અમે લગભગ બે વાગે જનમન્દિરોમાં બ્રાહ્મણને હાથે પૂજા થાય એ એક પાવાપુરી પાસે આવી પહોંચ્યા. પાવાપુરીના પાંચ રીતે અજુગતું લાગ્યું, છતાં હિતના તાનાસુધાધવલ મન્દિરે દૂરથી જ એકાદ સુન્દર બેટ જેવાં નtsfg જાતિનનજૂિ કહેનારા બ્રાહ્મણે લાગે છે. આસપાસ બધે ડાંગરનાં સપાટ ખેતરો, ભલે લોભથી પણ આટલા ઉદાર થયા એથી મનમાં અને વચ્ચે જ મન્દિરનું સફેદ જૂથ. રસ્તે જરા સમાધાન થયું. આજે પાવાપુરી એક નાનકડું ગામડું ગોળ ફરીને આપણને મન્દિર તરફ લઈ જાય છે. છે. અહિંસાધર્મને પ્રચાર કરનાર મહાવીર જ્યારે
પાંચ મન્દિરામાં એકજ મન્દિર વિશેષ પ્રાચીન અહીં વસતા હતા ત્યારે તેનું સ્વરૂપ કેવું હશે ? હિં. જણાય છે. મન્દિરે જનોનાં છે, એટલે તેની પ્રાચી
દુસ્તાનમાં કેટલીએ મહાન નગરીઓનાં ગામડાં થઈ
ગયાં છે, અને કેટલીક નગરીઓનાં તે નામનિશાન નતા કયાંયે ટકવા તે દીધીજ નથી. ખુબ પૈસા ખરચી ખરચીને પ્રાચીનતાને નાશ કરે એ જાણે
પણ રહ્યા નથી; એટલે આજનાં ગામડાં ઉપરથી તેમને ખાસ શોખ હોય એમ જ લાગે છે. પાલી
પાવાપુરીની કલ્પના થઈ જ ન શકે, પ્રાચીન કાળને તાણે પણ એ જ દશા થઈ ગઈ છે. ફક્ત દેલવા
અહીં કશે અવશેષ દેખાતું નથી, ફકત તે મહા
વિરના મહાનિર્વાણનું સ્મરણ આ સ્થાનને વળગેલું ડામાં જૂની કારીગરીને છાજે એવી મરામત થાય છે.
છે, અને તેથી જ શ્રદ્ધાની દષ્ટિ બે અઢી હજાર મુખ્ય મન્દિર એક સુન્દર તળાવની અંદર આ- વર્ષ જેટલી પાછળ જઈ શકે છે, અને મહાવીરની વેલું છે. તળાવમાં કમળાની એક ઘટા બાઝી છે. ક્ષીણ પણ તેજસ્વી કાયા શાંત ચિત્તે શિષ્યોને ઉપપાણીમાં માછલીઓ અને સર્વે આમતેમ સળવળતા દેશ કરતી હોય એવી દૃષ્ટિ આગળ ઉભી રહે છે. ખૂબ દેખાય છે. અમે ગયેલા ત્યારે તળાવનું પાણું આ સંસારનું પરમ રહસ્ય, જીવનને સાર, માક્ષનું ઓછું થયેલું હોવાથી કમળપત્રોની ડોક ઉઘાડી પડી પાથેય તેમના મુખારવિંદમાંથી જ્યારે ઝરતું હશે, હતી, અને બિચારાં પાંદડાં પાપડ જેવાં થઈ ત્યારે તે સાંભળવાકાણ કે બેઠા હશે? પિતાનો દેહ ગયાં હતાં.
હવે પડનાર છે એમ જાણી તે દેહનું છેટલું ગંભીર કાર્ય અમૃતસરના સુવર્ણમન્દિરની પેઠે આ મંદિરમાં પ્રસન્ન ઉપદેશ–અત્યન્ત ઉત્કટતાથી કરી લેવામાં છેક છેલ્લી જવાને પણ એક પુલ બાંધેલો છે. મદિરા બેઠાવા- બધી ઘડીએ કામમાં લઈ લેનાર તે પરમ તપસ્વીનું ટનાં અને પ્રમાણુશુદ્ધ છે. ગર્ભગૃહની આસપાસ ચારે છેલ્લું દર્શન કણે કણે કર્યું હશે ? અને તેમના ઉપબાજુપર લંબચોરસ ગુંબજ છે એ આ મંદિરની દેશનો આશય કેટલા જણ બરાબર સમજ્યા હશે? વિશેષતા છે. કલાકાવિદ લોકે આવા ગુંબજને આ દૃષ્ટિને પણ અગોચર એવા સૂક્ષ્મ જતુથી માંડીને

Page #13

શ્રા મહાવીરની નિર્વાણભૂમિ
અન’તત્કાટી બ્રહ્માંડ સુધી સર્વ વસ્તુનું–સવ જાતિનું કલ્યાણ ચાહનાર તે અહિંસામૂર્તિનું હાર્દ કાણે સંધર્યું હશે? ‘માણસ અલ્પજ્ઞ છે, તેની દ્રષ્ટિ એકદેશી હાય છે, માટે તેને સંપૂર્ણ જ્ઞાન નથી થતું. દરેક માણુસનું સત્ય એકાંગી સત્ય હૈાય છે, તેથી ખીજાના અનુભવને વખાડવાના તેના હક્ક નથી, તેમ કરતાં તેને અધર્મ થાય છે.' એમ કહી સ્વભાવથી ઉન્મત્ત એવી માનષુદ્ધિને નમ્રતા શીખવનાર તે પરમગુરૂને તે દિવસે કાણેકાણે વન્દન કર્યું હશે? આ શિષ્યા પેાતાના ઉપદેશ આખી દુનિયાને પહોંચાડશે અને અઢી હજાર વર્ષ પછી પણ માનવજાતિને હા, સમસ્ત માનવજાતિને તે ખપમાં આવશે એવા ખ્યાલ તે પુણ્યપુરૂષના મનમાં આવ્યા હશે ખરા ?
જૈન તત્ત્વજ્ઞાનમાં સ્યાદ્વાદના ખરાખર શો અર્થ છે તે જાણવાના હું દાવા કરી શકતા નથી પણ હું માનું છું કે સ્યાદ્વાદ માનવષુદ્ધિનું એકાંગીપણું જ સૂચિત કરે છે. અમુક દૃષ્ટિએ જોતાં એક વસ્તુ એક રીતે દીસે છે, બીજી દૃષ્ટિએ તે . ખીજી રીતે દેખાય છે. જન્માન્યા જેમ હાથીને તપાસે તેવી આપણી આ દુનિયામાં સ્થિતિ છે.
આ વર્ણન યથાર્થ નથી એમ ક્રાણુ કહી શકે આપણી આવી સ્થિતિ છે એટલું જેતે ગળે ઉતર્યું તેજ આ જગમાં યથા જ્ઞાની. માણુસનું જ્ઞાન એક પક્ષી છે એટલું જે સમજ્યા તેજ માણસામાં સ. વાસ્તવિક સમ્પૂર્ણ સત્ય જે ક્રાઇ જાણતા હશે તે પરમાત્માને આપણે હજી એટળખી શક્યા નથી.
આ જ્ઞાનમાંથી જ અહિ'સા ઉદ્ભવેલી છે. જ્યાં સુધી હું સજ્ઞ ન હોઉં ત્યાં સુધી બીજા ઉપર અધિકાર ચલાવવાના મને શે। અધિકાર ? મારૂં સત્ય મારા પૂરતું જ છે, ખીજાને તેના સાક્ષાત્કાર ન થાય ત્યાં સુધી મારે ધીરજ રાખવી જોઇ એ. આવી વૃત્તિ તેજ અહિંસા વૃત્તિ.
કુદરતી રીતેજ માણસનું જીવન દુઃખમય છે, જન્મજરાવ્યાધિથી માણુસ હેરાન થાયજ છે, પણ માણસે પેાતાની મેળે કંઇ દુઃખા ઓછાં ઉભાં કયા
૧૧
નથી. માણસ જો સન્તાષ અને નમ્રતા મેળવે તે મનુષ્યજાતિનું ૯૦ ટકા દુઃખ એછું થઇ જાય. આજે જે દેશદેશ વચ્ચે અને કામકામ વચ્ચે કલહ ચાલી રહ્યા છે અને મૃત્યુ પહેલાંજ આપણું આ સૃષ્ટિપર જે નરક ઉપજાવીએ છીએ તે એકલી અહિસાવૃત્તિથીજ આપણે અટકાવી શકીએ.
હિન્દુસ્તાનના ઈતિહાસને જો કંઇ વિશેષ સાર હાય ! તે એજ છે કે— સëડત્ર સુલિનઃ સસ્તુ, સયૈ સન્તુ નિરામયા:/ સર્વેમદ્રાનિ પશ્યન્તુ, માથિસૂવું:લમા મવેતા
હિન્દુસ્તાનમાં જેટલા આવ્યા તેટલા બધા અહીંજ રહ્યા છે, કાઇ ગયા નથી, આશ્રિત તરીકે આવ્યા તેઓ પણ રહ્યા છે અને વિજેતાના ઉન્માદથી આવ્યા તેઓ પણ રહ્યા છે, બધાજ ભાઇ ભા થઈને રહ્યા છે અને રહેશે. વિશાળ હિન્દુધર્મ ની, જનકના હિન્દુ ધર્મની, ગૌતમબુદ્ધના હિન્દુધર્મની, મહાવીરના હિન્દુધર્મની આ પુણ્યભૂમિમાં અહિંસાના ઉદય થયા છે.
આખી દુનિયા શાન્તિને ખાળે છે. ત્રસ્ત દુનિયા ત્રાહિ ત્રાહિ કરીને પાકારે છે; છતાં તેને શાન્તિ રસ્તા જડતા નથી. જે દુનિયાને લૂટે છે, મહાયુદ્દાને સળગાવે છે તેમને પણ આખરે તા શાન્તિજ જોઇએ છે, પણ તે શાન્તિ કેમ પ્રાપ્ત થાય ?
બિહારની આ પવિત્ર ભૂમિમાં શાન્તિના માર્ગ ક્યારના નક્કી થઇ ચુક્યા છે. પણ દુનિયાને તેસ્વી; કારતાં હજુ વાર છે. પાવાપુરીના આ પવિત્ર સ્થળે તે મહાન માનવે પેાતાનું આત્મસ સ્વ રેડી દુનિયાને તે માર્ગ સંભળાવ્યા હતા અને પછી શાન્તિમાં પ્રવેશ કર્યાં હતા. દુનિયાના શાન્તિતરસ્યા લેાકેા નમ્ર થઇ નિૉંભી થઇ, નિરહંકારી થઇ જ્યારે ફરી તે દિવ્ય વાણી સાંભળશે ત્યારેજ દુનિયામાં શાન્તિ સ્થપાશે. અશાન્તિ, કલહ, વિદ્વેષ એ દુનિયાના કાનુન નથી, નિયમ નથી, સ્વભાવ નથી, પણ તે વિકાર છે, દુનિયા જ્યારે નિર્વિકાર થશે ત્યારેજ મહાવીરનું અત્રતારકૃત્ય પૂણુતાને પામશે. ( નવજીવન અક ૨૩ મે. દત્તાત્રેય માલકૃષ્ણ કાલેલકર,

Page #14

૧૨
જૈનયુગ
શ્રી વીર નિર્વાણુ સ્વત્.
[ પ્રા૦ જયસવાલનાં સ. ૧૯૯૨ માં “પાટલીપુત્ર'માં લખેલા એક હિન્રી લેખ નામે ‘જૈનિર્વાણુ સંવત્’નું ભાષાંતર. ]
જનાને ત્યાં કાઇ ૨૫૦૦ વર્ષની સંવત્-ગણુનાના હિસાબ બધા હિન્દુમાં સહુથી સારા છે. તેથી જણાય છે કે પુરાણા સમયમાં ઐતિહાસિક પરિપાટીની વર્ષગણના તેએમાં હતી; બીજી જગ્યાએ તે લુપ્ત અને નષ્ટ થઈ ગઇ, કેવલ જૈતામાં બચી રહી જૈતાની ગણના આધારે અમે પૈરાણિક ઐતિહાસિક ઘણી ઘટનાઓ કે જે યુધ્ધ અને મહાવીરના સમય લગભગની છે તેને સમયબદ્ધ કરી અને જોયું તે તેનુ ઠીક ઠીક મળતાપણું, જણાયેલી ગણુના સાથે મેળ ખાય છે. કેટલીક અતિહાસિક વાતાના પત્તા જૈનેાના ઐતિહાસિક લેખ પટ્ટાવલિઓમાંજ મળે છે. જેમકે નહપાનના ગુજરાતમાં રાજ્ય કરવાનું તેના સિક્કા અને શિલાલેખાથી સિદ્ધ છે, પણ તેના ઉલ્લેખ પુરાણામાં નથી પરંતુ એક પટ્ટાવલીની ગાથા છે કે જેમાં મહાન્નીર સ્વામી અને વિક્રમ સંવત્તા વચેનું અંતર આપેલું છે; તેમાં નહવાણુનું નામ અમને મળ્યું તે બહુવર્ષ વાણુ’ના રૂપમાં છે. જૈતાની પુરાણી ગણનામાં જે અસ બદ્દતા યુરેાપના વિદ્વાનાારા ગણાતી આવે છે તે અમે જોયું તે વસ્તુતઃ છે નહિ. આ સ`વિષય અન્યત્ર ( બિહારના પુરાતત્ત્વ વિષયક પત્રમાં) લખી ચૂક્યા છીએ. અહીં કેવલ નિર્વાણુના વિષયે કંઇ કહેવાશે.
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨
તરફ્ જતા હતા ત્યારે જણાયું કે પાવામાં નાટપુત્રને દેહવિલય-શરીરાન્ત થઈ ગયેલ છે.
જનાના સરસ્વતી ગચ્છ'ની પટ્ટાવલીમાં વિક્રમ સંવત્ અને વિક્રમ જન્મમાં ૧૮ વર્ષનું અંતર માનેલું છે. જેમકે “ વીરાત્૪૯૨ વિક્રમજન્માન્તર વર્ષે ૨૨, રાજ્યાન્ત વર્ષ ૪ ' વિક્રમ સધીની ગાથાની પણ એ ધ્વનિ છે કે તે ૧૭ મા યા ૧૮ માવર્ષમાં
સિંહાસન પર બેઠા. આથી સિદ્ધ છે કે ૪૭૦ વર્ષોં કે જે જન–નિર્વાણુ અને ગર્દભિલ્લુ રાજાના રાજ્યાન્ત સુધી માનવામાં આવે છે તે વિક્રમના જન્મ સુધીનું થયું. ( ૪૯૨-૨૨=૪૭૦ ) આથી વિક્રમ જન્મ (૪૭૦ મ॰ નિ॰ )માં ૧૮ ઉમેરવાથી નિર્વાણુનું વર્ષ વિક્રમાય સંવતી ગણનામાં નિકળશે અર્થાત્ (૪૭૦+૧૮) ૪૮૮ વર્ષ વિક્રમ સંવતની પૂર્વે અર્જુન્ત મહાવીરનું નિર્વાણુ થયું. અને વિક્રમ સંવત્તા આજસુધીમાં ૧૯૭૧
વીતી ગયાં છે, તેથી ૪૮૮ વિ॰ પૂ૦+૧૯૭૧= ૨૪૫૯ વર્ષ આજથી પહેલાં જૈન-નિર્વાણ થયું. પરંતુ ‘દિગંબર જૈન' તથા અન્ય જૈન પત્રા પર નિર્વાણુ સં. ૨૪૪૧ જોવામાં આવે છે. આનું સમાધાન કાઇ જૈન સજ્જન કરે તે। અનુગ્રહ થશે ૧૮ વર્ષના કરક ગભિલ્લું અને વિક્રમ સંવત્ના વચ્ચેની ગણના છેડી દેવાથી ઉત્પન્ન થયેલેા માલૂમ પડે છે. આવ્હલેાકલંકા, સીયામ,બ્રહ્મદેશ આદિ સ્થાનામાં યુદ્ઘનિર્વાણને આજ ૨૪૫૮ વર્ષ વ્યતીત થયેલાં મનાય છે. તે અહીં મેળવતાં એ આવ્યું કે મહાવીર ખુદ્ઘની પહેલાં નિર્વાણ-પ્રાપ્ત થયા. નહિ તે। બૌદ્ધના અને ‘દિગંબર જૈન’ ગણનાથી અર્હન્તને અંત યુનિર્વાણુથી ૧૬-૧૭ વર્ષ પહેલાં સિદ્ધ થશે કે જે પુરાણા મંત્રાના પુરા
મહાવીરનું નિર્વાણ અને ગર્દભિન્ન સુધી ૮૭૦ વર્ષનું અંતર પુરાણી ગાથામાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જેને દિગંબર અને શ્વેતાંબર એ અને દલવાળા માને છે. એ યાદ રાખવા જેવી વાત છે કે યુદ્ધ અને મહાવીર અંતે એકજ સમયમાં થયા. બૈÈનાં સૂત્રામાં તથાગતનું નિગ્રન્થ નાટપુત્રની પાસે જવાનું લખ્યું છે અને એ પણ લખ્યું છે કે જ્યારે તે શાયભૂમિવાથી વિરૂદ્ધ જશે. કે

Page #15

0
શ્રીમન મહાવીરના શરીરનું વર્ણન
શ્રીમદ્ મહાવીરના શરીરનું વર્ણન. સહાથ પ્રમાણે, સમ એટલે તુલ્ય ચતુરસ્ત્રના મસ્તક પર શિરેજ-વાળ છે એવા શ્રી મહાસંસ્થાન (આકાર)માં સ્થિત, વજઋષભ નારાચ સં-: વીર છે. ( વિશેષે ) ભગવંતની કેશાંતભૂમિવાળ હનન (પ્રથમ સંતનન) વાળા, અનુકૂલ જેને વાયુ ઉગવાની મસ્તકની ભૂમિ-દાડિમના ફુલ જેવી વેગ-શરીરાંતવતી વાયુ વેગ છે તેવા, કંક ના અને લાલ સુવર્ણ જેવી નિર્મલ તથા સ્નિગ્ધ છે; મના પક્ષીના જેવી ગ્રહણ-ગુદાશય છે (નીરોગ મસ્તકપ્રદેશ ઘન, નિબિડ અને છત્રાકાર છે; લલાટ વર્ચસ્વથી) જેની એવા, કપોત પક્ષીના જેવો જેનો ઘણુ વગરનું, અર્ધચંદ્ર સરખું કાંતિવાળું, શુદ્ધ અને પરિણામ-આહાર પાક છે એવા (પતની જઠરાગ્નિ સમ છે; મુખ ચંદ્ર સમાન પૂર્ણ અને સૌમ્યગુણયુક્ત પાષાણ લ પણ પચાવે છે એવી જનશ્રુતિ છે), છે; કણે સુંદર અને પ્રમાણુવાળા છે; શ્રેત્રે સારા શકુનિ નામના પક્ષિ જેવી પોસ-અપાનદેશ પુરૂષો- છે. કપોલ પ્રદેશ પુષ્ટ અને માંસલ છે; ભવાઓ નમેલા સર્ગથી નિર્લેપ હોય છે તેવા તથા પૃષ્ઠ–પીઠ અને ચાપ જેવાં સુંદર, કાળાં વાદળાંની શ્રેણિ જેવાં આછાં ઉદર વચ્ચેનું અંતરાલ-પડખાં, અને ઉરૂ-જધા બંને કાળાં અને સ્નિગ્ધ છે; નયને વિકસિત પુંડરીક કમલા પરિણત એટલે વિશિષ્ટ પરિણામવાળાં સુજાત છે સમાન છે; અક્ષ-પાંપણવાળી આખ, વિકસિત જેનાં એવા, પા અને ઉત્પલ (નીલ કમલ) બંનેનાં કમલ સમાન વેત અને પાતળી છે, નાસિકા ગરૂડ ગંધ જેવા નિઃશ્વાસ-શ્વાસ વાયુથી સુગંધી વદન જેનું જેવી દીધું, સરલ અને ઉન્નત છે; ઓબ્દો ઉપસ્થિત છે તેવા, છવી એટલે છવિમાન-ઉદાત્તવર્ણ-સુકુમાર શિલ પ્રવાલ અને બિંબફલ જેવા (રક્ત) છે; દાંતની ચામડીવાળા અંતક વગરના–રોગરહિત-નીગ ઉત્તમ શ્રેણિ શ્વેતચંદ્ર, સર્વ નિર્મલ પાણી, શંખ, ગોક્ષીરપ્રશસ્ત અતિત (પાઠાંતર અતિ શ્રેય એટલે અત્યંત ગાયનું દુધ, ચંપકનું પુષ્પ, જલનાં બિંદુઓ અને પ્રશસ્ય) નિરૂપમ જેનું પલ એટલે માંસ છે (પાઠ- મૃણાલિકા જેવી જોળી છે; દાંતે અખંડ, અસ્ફટિત, તર તલ એટલે રૂપ જેનું છે) એવા, સ્વલ્પ પ્રયત્નથી અવિરલ, સુસ્નિગ્ધ અને સુજાત છે; અનેક દાંતે એક જે ચાલ્યું જાય તે યલ્લ તેવા મલવાળા કલંક (દષ્ટ દાંતની શ્રેણિ સમાન છે; તાલવું અને જીભ અગ્નિથી તિલકાદિ), સ્વેદ, રજ-રેણુ તેના જે દોષ-મલિનપણું ધમેલ, તપ્ત સુવર્ણ સમાન લાલ છે; મિશ્ન-દાઢી અવતેનાથી વજિત જેનું નિરૂપલેપ શરીર છે એવા, સ્થિત અને સુવિભક્ત છે; હનુક-હડપચી પુષ્ટ, છાયા-દીપિથી ઉતિત-પ્રકાશિત જેનાં અંગેઅંગ સંસ્થિત અને પ્રશસ્ત શાર્દુલ સમાન વિપુલ છેઃ છે એવા, ઘનનિચિત-નિબિડ ઘનબદ્ધ-અયોધનવત શ્રાવા-ડાક ચાર અંગુલ પ્રમાણુવાળી અને ઉત્તમ નિચિત સુબદ્ધ-સુષ્મ સ્નાયુબદ્ધ લક્ષણાત-પ્રશસ્ત
શંખ જેવી છે; ખભા સારા મહિષ વરાહ સિંહ લક્ષણવાળું કૂટ એટલે પર્વત શિખરના આકાર જેવું શાર્દૂલ વૃષભ અને ઉત્તમ હસ્તિ સમાન પરિપૂર્ણ અને પિડિક એટલે પાષાણુપિંડિક જેવા અગ્ર જેવું (ઉષ્ણીશ વિશાલ છે; ભુજા ધુંસરા જેવી પુષ્ટ, આનંદદેનારી, લક્ષણવાળું ) શિર જેને છે તેવા, શાલ્મલી (વૃક્ષ) પીવર, પ્રકષ્ટ-પંચામાં સંસ્થિત, સુશ્લિષ્ટ, વિશિષ્ટ ના ફલ જેવા ઘનનિચિત-અતિ નિબીડ અને સ્ફટિત અને ઘણું સ્થિર સંધિવાળી તથા સારા શહેરના એવા મૃદુ-સુકુમાર વિશદ-વ્યક્ત પ્રશસ્ત સૂમ લક્ષણ ગોળ પરિધ-ભગળ સરખી છે; બાહુ કાંઈક લેવા વાળા સુગધી સુંદર મજમેચક (રત્ન વિશેષ) જેવા માટે પરિઘની પેઠે લાંબી કરેલ ભુજગેશ્વર (સર્પ)ની ભંગ જેવા યા નલ (નીલીવિકાર) જેવા-(અથવા ફણા સમાન દીર્ધ છે; હસ્ત રક્ત તળીયાથી ઉપચિત, ભગનૈલ જેવા) કાજળ જેવા પ્ર૯ષ્ટ ભ્રમર ગણુ જેવા મૃદુ, માંસલ, સુજાત, લક્ષણેથી પ્રશસ્ત અને નિછિદ્ર સ્નિગ્ધ સમૂહ જેને છે એવા નિચિત-નિબોડ કુંડાળા છે; અંગુલિઓ પુષ્ટ અને કમલ છે; નો આતા વાળા પ્રદક્ષિણાવર્ત ગાળ ગુંચળા વાળા એવા જેના મૃતામ્ર તાંબાની પેઠે થેડા લાલ, પાતળા, પવિત્ર,

Page #16

જેનાગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
સુંદર અને ચિકણ છે, હસ્તમાં ચંદ્રની, સૂર્યની, સૂત્ર વણવાના પદાર્થ સમાન ગોળ તથા ચડતા ઉતશંખની, ચક્રની અને દિકસ્તિકની રેખાઓ છે; રતા ક્રમવાળી છે; ઈંટિઓ સંસ્થિત સુશ્લિષ્ટ અને વક્ષસ્થલ કનક શિલાતલ સમાન ઉજ્વલ, પ્રશસ્ત, ગૂઢ છે; પગે કાચબા જેવા સુંદર અને સુપ્રતિષ્ઠિત સમતલવાળું, ઉપાચત, વિસ્તીર્ણ, પહોળું અને શ્રીવ- છે; પગની અંગુલિઓ ક્રમપૂર્વક અને સુસંહત છે; સથી અંકિત છે; દેહ અકરંડુક–પીઠના દેખાતા અંગુલિએના નખો ઉન્નત, પાતળા, લાલ અને હાડકા રહિત, કનકસમ કાંતિવાળો, નિર્મલ, સુજાત,
સ્નિગ્ધ છે, નિરૂપત અને ઉત્તમ પુરૂષના એક હજાર આઠ
- પપાતિક સૂત્રક, આ. માં પૃ. ૪૪ થી લક્ષણ સહિત છે; પડખાંઓ સન્નત, સંગત, સુંદર, ૫૫ સુધી અનું. પં. બેચરદાસ. સુજાત, પુષ્ટ, રતિને દેનાર અને મિત મર્યાદાવાળાં “તે ભગવાન દેવલોકમાંથી ચુત થઈ (અહીં છે; મરાજિ સરલ, સરખી, ઉત્તમ, આછી, કાળી,
જન્મ લઈ) અનુપમ શ્રીવાળા દાસીદાસથી અને પીઠ સ્નિગ્ધ, દર્શનીય, લહતી અને રમણીય છે. અગ્નિ મંદથી પરિવૃત્ત, કાળી કેશવાળા, સુંદર નયનવાળા, મસ્ય અને પક્ષી જેવી સુજાત અને પુષ્ટ છે; ઉદર
બિંબ (બિ૦) જેવા એઠવાળા, શ્વેત દાંતની
પંક્તિવાળા, ઉત્તમ પદ્મના ગર્ભ જેવા ગોર, ઉત્પલ મસ્ય સમાન છે; ઇકિયે શુચિ છે; નાભિ ગંગાવ
પુષ્પના ગંધ જેવા શ્વાસવાળા વૃદ્ધિ પામે છે. ભગતકની પેઠે પ્રદક્ષિણાવર્ત તરંગથી ભંગુર-ચંચલ, રવિકિરણથી વિકસિત પદ્મ જેવી ગંભીર અને વિશાળ
વનને અપતિપતિત એવાં ત્રણ જ્ઞાન (મતિ, શ્રત
અને અવધિ-જ્ઞાન ) વડે અને તેમનામાં રહેલી ઇતર ' છે; શરીરનો મધ્ય ભાગ વચમાં સાંકડા ભાગવાળી
મનુષ્યો કરતાં અતિ કાન્તિ અને બુદ્ધિ વડે જાતિ ત્રણ લાકડાની ઘડી જેવ, મુસલ અને દર્પણના સ્મરણ થાય છે. મધ્ય જેવા, ઉત્તમ સુવર્ણ-સેનાની મુઠ જેવો અને
– આવશ્યક ભાષ્ય ૬૯, થી ૭૧ ગાથા. વજન જેવો વળેલો છે; કટિપ્રદેશ-નિતંબ પ્રમુદિત તે કાલે તે સમયે શ્રમણ ભગવંત મહાવીર ઉત્તમ અશ્વ તથા સિંહ કરતાં અધિક ગોળ છે ગુa
વ્યાવૃત્તો (હમેશાં જમનાર) હતા. તે વ્યાવૃત્તદેશ સુજાત અને ઉત્તમ છેડા સમાન છે, ઉત્તમ
ભેજી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરનું ઉદાર શણગારેલા અશ્વની સમાન નિરૂપલેપ છે; ગતિ ઉત્તમ હસ્તિસમાન
જેવું, કલ્યાણરૂપ, શિવરૂપ, ધન્ય, મંગલરૂપ, અલંકારોવિકમ અને વિલાસવાળી છે; જધાઓ હાથીની શુંઠ ઘરેણાં વિના શોભતું, સારાં લક્ષણે વ્યાજના અને જેવી સુજાત છે; જાનુ ડાબલાના ઢાંકણુ જેવા ગુણોથી યુક્ત, એવું શરીર શોભાવડે અત્યંત શાભતું હતું ગૂઢ છે; જંધાઓ હરિણી, કુરૂવિદ-1ણ વિશેષ અને –ભગવતીસૂત્ર સાનુવાદ. પૃ. ૨૩૫.
શ્રી ગૌતમસ્વામીનું વર્ણન. તે કાલે તે સમયે શ્રમણુ ભગવંત મહાવીરની રહેવાના સ્વભાવવાળા, શરીરના સંસ્કારને ત્યજનાર, પાસે (બહુ દૂર નહીં, બહુ નિકટ નહીં) ઉષ્ય જાનુ- શરીરમાં રહેતી હોવાથી સંક્ષિપ્ત અને દૂરગામિ હેવાથી ઉભડક રહેલા, અધઃ શિર-નીચે નમેલ મુખવાળા વિપુલ એવી તેજલેશ્યાવાળા, ચાદ પૂર્વના જ્ઞાતા, અને ધ્યાનરૂપ કાષ્ઠમાં પ્રવિષ્ટ તેમના (શ્રમણ ભગ- ચાર નાનને પ્રાપ્ત અને સર્વાક્ષરસંનિપાતી છે. વંત મહાવીરના) જ્યેષ્ટ-સૈાથી મોટા શિષ્ય ઈન્દ્રભતિ નામના અનગાર-સાધુ સંયમવડે અને તપવડે રાસ: ઔપપાતિક સૂત્ર પૃ. ૮૩,
-ભગવતીસૂત્ર આનુવાદપૃ. ૩૩ અનુપં. બેચભાવતા વિહરે છે-રહે છે. જેઓ ગૌતમ ગોત્રવાળા, સાત હાથ ઉંચા, સમચોરસ સંસ્થાનવાળા, વજ8
[ આમાં જે શબ્દ ન સમજાય તે માટે તે પરની ૧ભ નારાજ સંધયણી, સોનાના કટકાની રેખા સમાન ભગવતી સૂત્રની ટીકા અને તેને અનુવાદ જોઈ લેવા.1 અને પાકેસરો સમાન ધવલ વર્ણવાળા, ઉગ્ર તપસ્વી, ચિત્રકાર અને શિલ્પીઓએ શ્રી મહાવીર પ્રભુ દીપ્ત તપસ્વી, તપ્ત તપસ્વી, મહા તપસ્વી, ઉદાર અને શ્રી ગૌતમ સ્વામીના આ વણકપર પોતાનું ઘોર, ઘોર ગુણવાળા, ઘોર તપવાળા, ઘોર બ્રહાચર્યમાં કાર્ય કરવા પહેલાં લક્ષ રાખવું ઘટે. તંત્રીઃ]

Page #17

શ્રી મહાવીર-સંવાદ શ્રી મહાવીર–સંવાદે.
શ્રમણ ભગવંત મહાવીર અને શ્રી ગૌતમ. प्र० से णणं भंते ! तमेव सञ्च, नीसंकं जं जिणेहिं पवेदितं ?
उ० हंता, गोयमा! तमेव सच्चं नीसंक, एवं जाव पुरिसकार परक्कमेह वा। –પ્રો ભગવાન તેજ સત્ય અને નિઃશંક છે; જે જિનેએ જણાવ્યું છે? –ઉo હે ગતમ! હા, તેજ સત્ય અને નિઃશંક છે જે જિનેએ પ્રવેલું છે. યાવત. પુરૂષકાર પરાક્રમથી નિજરે છે. -ત્યાર પછી જાતશ્રદ્ધ-પ્રવર્તેલી શ્રદ્ધાવાળા, જાત- ઉ૦ હે ગોતમ ! જો બે પ્રકારના કહ્યા છે. તે સંશય, જાતકુતુહલ, ઉત્પન્નશ્રદ્ધ, ઉત્પન્નસંશય, આ પ્રમાણે સંસારસમાપનક અને અસંસારસઉત્પન્ન કુતુહલ, સંજાતશ્રદ્ધ, સંજાત સંશય, સંજાત- માપનક. તેમાં જે જીવો અસંસારસમાપનક છે કુતુહલ તે ભગવાન ગતમ ઉત્થાનવડે ઉભા થાય છે; તેઓ સિદ્ધરૂપ છે અને તેઓ આત્મારંભ, પરારંભ ઉત્થાનવડે ઉભા થઈને જે તરફ શ્રમણ ભગવંત કે ઉભયારંભ નથી, પણ અનારંભ છે. તેમાં જે મહાવીર છે ત્યાં આવે છે; આવી શ્રમણ ભગવંત સંસારસમાપનક છવો છે તે બે પ્રકારના કહ્યા છે, મહાવીરને ત્રણ વાર પ્રદક્ષિણ કરે છે, પ્રદક્ષિણા કરી તે આ પ્રમાણે -સંયત અને અસંવત. તેમાં જે સંવાંદે છે, નમે છે, નમી બહુ નિકટ નહીં તેમ બહુ ય છે તે બે પ્રકારના કહ્યા છે, તે આ પ્રમાણે – દૂર નહીં એવી રીતે ભગવંતની સામે વિનયવડે પ્રમત્ત સંયત અને અપ્રમત્ત સંયત. તેમાં જે અપ્રમત લલાટે હાથ જોડી ભગવંતના વચનને શ્રવણ કરવાની સંયત છે તેઓ આત્મારંભ પરારંભ કે યાવત-ઉભઈચ્છાવાળા ભગવંતને નમતા અને પથુપાતા આ યારંભ નથી, પણ અનારંભ છે, અને તેઓ અશુભ
યોગની અપેક્ષાએ આત્મારભ પણ છે અને યાવત[ શિષ્ય ગુરૂ પાસે કેવા ભાવથી અને કેવા વિ- અનારંભ નથી, તેમાં જે અસંયત છે તેઓ અવિનયથી પ્રશ્ન પૂછવા ઘટે તે આ ઉપરથી સમજી રતિને આશ્રી આત્મારંભ પણ છે અને યાવતશકાશે. ]
અનારંભ નથી. માટે હે ગૌતમ ! તે હેતુથી એમ ' (૧) આત્મારભાદિ
કહેવાય છે કે, “કેટલાક છ આત્મારંભ પણ છે,
અને યાવત-અનારંભ પણ છે.’ પ્રશ્ન. હે ભગવન ! શું જીવો આભારંભ છે, [ આરંભ-જીવને ઉપઘાત–ઉપદ્રવ, સામાન્ય રીતે પરારંભ છે, તદુભયારંભ છે કે અનારંભ છે ? કહીએ તે આશ્રવધારે પ્રવૃત્તિ કરવી છે. પ્રમત્ત સં
ઉત્તર. હે ગૌતમ! કેટલાક જીવો આત્મારંભ યતને, સંયત હોવાથી શુભ અને પ્રમાદી હોવાથી પણું છે, પરારંભ પણ છે અને ઉભયારંભ પણ છે, અશુભ યોગ હોય છે. શ્રમણનો સર્વ પ્રમત્ત યોગપણું અનારંભ નથી. તથા કેટલાક જીવો આભારંભ પ્રમાદયુક્ત મન વચન અને કાયાને વેગ આરંભયુકત નથી, પરારભ નથી, ઉભયારંભ નથી, પણું અને હોય છે ! ભગવતીજીમાં એક પાઠ એ છે કે, “સુહ રંભ છે.
જોગ પદુઍ અણારંભી, અસુહજ પદુર્થ્ય આબ૦ હે ભગવન ! તે એ પ્રમાણે શા હેતુથી યારંભી, પરારંભી, તદુભયારંભી' અર્થાત શુભાગની કહે છે કે, “કેટલાક જીવો આત્મારંભ પણ છે” અપેક્ષાએ અનારંભી, અશુભ યોગની અપેક્ષાએ ઇત્યાદિ ઉપલે (પ્રશ્ન) ફરીથી ઉચ્ચાર. આત્મારંભી, પરારંભી, તદુભયારંભી (આત્મારંભી

Page #18

૧૬
અને પરારંભી). અહીં શુભના અથ પારિમાણિક શુભથી લેવા ઘટે. પારિમાણિક એટલે જે પરિણામે શુભ વા જેવું હતું તેવું રહેવું છે તે અહીં યાગને અ` મન, વચન અને કાયા છે. આ કહેવાતા મુખ્ય હેતુ યથા દર્શાવવાના અને શુભયેાગમાં પ્રવૃત્તિ કરાવવાના છે. આમાં બેધ ઘણા સુદર છે. '' ] (૨) કાંક્ષામેાહુ ધાદિ.
જૈનયુગ
પ્ર॰ હે ભગવન્ ! જીવા કાંક્ષામેાહનીય ક્રમ
બાંધે છે ?
પેદા થાય છે ?
ઉ
હૈ ગૈાતમ! હા, ખાંધે છે. પ્ર૦ હે ભગવન્ ! જીવા કાંક્ષામેાહનીય કેવી રીતે ખાંધે છે ?
ઉ॰ હું ગાતમ ! પ્રમાદરૂપ હેતુથી અને યાગરૂપ નિમિત્તથી જીવેા કાંક્ષામેાહનીય કમ બાંધે છે.
પ્ર૦ હે ભગવન્ ! તે પ્રમાદ શાથી પ્રવડે છે
× હે ભગવન્ ! લાધવ, ઓછી ઇચ્છા, અમૂર્છા અનાસક્તિ અને અપ્રતિબદ્દતા, એ બધું શ્રમણ નિકન્થાને માટે પ્રશસ્ત છે ?
૩૦ હૈ ગાતમ ! હા, લાધવ..........એ બધું નિગ્રન્થાને માટે પ્રશસ્ત છે.
૫૦ હે ભગવન્ ! અક્રધપણું, અમાનપણું, અકટપણું અને અàાભપણું;-એ બધું શ્રમણ નિ
થૈાને માટે પ્રશસ્ત છે ?
ઉ॰ હૈ ગતમ ! હા, અક્રોધપણું,,,પ્રશસ્ત છે. પ્ર૦ હે ભગવન્! કાંક્ષાપ્રદેષ ક્ષીણ થયા પછી શ્રમણ નિન્થ અંતકર અને અતિમ શરીરવાળા થાય ? અથવા પૂર્વતી અવસ્થામાં બહુ મેહવાળા થઇ વિહાર કરે અને પછી સંતૃત (સંવરવાળા) ને કાળ કરે તેા પછી સિદ્ધિ થાય, યાત્–સર્વ દુઃખના નાશને કરે ?
ઉ॰ હૈ ગૈાતમ ! તે પ્રમાદ, યાગથી–માનસિક વાચિક અને કાયિક વ્યાપારથી પેદા થાય છે.
× હે ભગવન્! તે યાગ શાથી પેદા થાય છે? ૩૦ હૈ ગાતમ ! તે યાગ વીયથી પેદા થાય છે. પ્ર૦ હે ભગવન્ ! તે વીય શાથી પેદા થાય છે? ઉ॰ હું ગાતમ ! તે વીર્ય શરીરથી પેદા થાય છે. પ્ર૦ હે ભગવન ! તે શરીર શાથી પેદા થાય છે ? ૩૦ હું ગાતમ ! તે શરીર જીવથી પેદા થાય છે અને જ્યારે તેમ છે. તેા ઉત્થાન, ક, ખલ, વીર્ય અને પુરૂષકાર-પરાક્રમ છે.
[ કાંક્ષામેાહનીય—જે માહ પમાડે-મુંઝવે તે મેાહનીય, મેાહનીય કર્મોના બે પ્રકાર છે. ૧ ચારિત્ર મેાહનીય અને બીજાં દશન મેાહનીય. આ સ્થળે દર્શીન મેાહનીય કર્માંજ અપેક્ષિત છે.કાંક્ષા એટલે ખીજા ખીજાં દર્શના–મતાનું ગ્રહણુ કરવું. અર્થાત્ અમુકમાંજ શ્રદ્ઘા ન રાખતાં ભિન્ન ભિન્ન મતાને અવલંબવું. તદ્રુપ-કાંક્ષારૂપ જે મેાહનીય-માહ પમાડનારૂં તે કાંક્ષામાહનીય–મિથ્યાત્વ મેાહનીય, ]
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨
ઉ॰ હું ગાતમ ! કેટલુંક વેદે છે અને કેટલુંક નથી વેતેા.
(૩) દુ:ખના વેઢક જીવ. પ્ર૦ હે ભગવન્ ! આ જીવ સ્વયંકૃત દુ:ખનેફતે વેઢે છે?
૫૦ હે ભગવન્ ! તે એ પ્રમાણે શા હેતુથી કહેા છે કે ‘ કેટલુંક વેદે છે, અને કેટલુંક નથી વેદતા ? ઉ હૈ ગૈતમ ? ઉદીણુ` ક`તે વેઢે છે અને અનુદીણુ કર્મને નથી વેદતા, માટે એમ કહેવાય છે કેટલુંક વેદે છે અને, કેટલુંક નથી વેદતા ! ’ (૪) નિર્ધન્થ.
કે
ઉ॰ હૈ ગાતમ ! હા, કાંક્ષા પ્રદેષ ક્ષીણુ થયા પછી...યાવત્ સર્વ દુ:ખના નાશને કરે.
—શ્રી. ભ. સૂત્ર સાનુવાદ ભાગ ૧. પૃ. ૨૦૩. (૫) સાધુ સેવા,
પ્ર૦ હે ભગવન્ ! તેવા પ્રકારના શ્રમણ કે બ્રાહ્માણુની પ`પાસના કરનાર મનુષ્યને તેની સેવાનું શું ફળ મળે ?
ઉ હું ગાતમ ! તેએની પર્યું`પાસનાનું ફળ શ્રવણુ છે અર્થાત્ તેઓની પ`પાસના કરનારને સત્શાસ્ત્રને સાંભળવાનું ફળ મળે છે.
પ્ર॰ હે ભગવાન! તે શ્રવણનું મૂળ શું છે? હે ગાતમ ! તેનું કુળ જ્ઞાન છે અર્થાત્ સાંભળવાથી જાણવાનું ખની શકે છે.

Page #19

શ્રી મહાવીર–સંવાદ
૧૭ પ્ર. હે ભગવન ! તે જ્ઞાનનું જાણવાનું ફળ શું છે. ઉ૦ હે ગૌતમ ! તેનું ફળ તપ છે.
ઉં. હે ગતમ! તેનું ફળ વિજ્ઞાન છે અર્થાત પ્ર. હે ભગવન ! તે તપનું ફળ શું છે? સાધારણ જાણ્યા પછી વિવેચન-પૂર્વક જાણી શકાય છે. ઉ૦ હે ગતમ! તેનું ફળ કમરૂપ મેલને સાફ
૫૦ હે ભગવન ! તે વિજ્ઞાનનું ફળ શું છે? કરવાનું છે.
ઉ૦ હે ગતમતેનું ફળ પ્રત્યાખ્યાન છે અર્થાત પ્ર. હે ભગવન ! કર્મરૂપ મેલ સાફ થયાથી વિશેષ જાણ્યા પછી સર્વ પ્રકારની વૃત્તિઓ આપોઆપ શું થાય? શાંત પડે છે.
ઉ૦ હે ગતમ! તે થયાથી નિષ્ક્રિયપણું પ્રાપ્ત થાય. પ્ર. હે ભગવન ! તે પ્રત્યાખ્યાનનું ફળ શું છે? પ્ર. હે ભગવન્! તે નિષ્ક્રિયપણાથી શું લાભ થાય?
ઉ૦ હે મૈતમ! તેનું ફળ સંયમ છે અર્થાત ઉ૦ હે ગૌતમ! તેનું ફળ સિદ્ધિ છે અર્થાત પ્રત્યાખ્યાન પ્રાપ્ત થયા પછી સર્વત્યાગરૂપ સંયમ અક્રિયપણું પ્રાપ્ત થયા પછી છેવટે સિદ્ધિ મેળવાય પ્રાપ્ત થાય છે.
છે. એમ કહ્યું છે. ગાથા – પ૦ હે ભગવન ! તે સંયમનું ફળ શું છે. વર્ષો પાળે ય વિના ર સામે, ' ઉ૦ હે ગીતમ! તેનું ફળ આમ્રવરહિતપણું સઇદ ત વ વોરા મારિયા સિદ, છે, (આસ્રવ-કર્મના આવવાના માર્ગ) અર્થાત – ઉપાસનાથી) શ્રવણ, શ્રવણથી જ્ઞાન, શાનથી વિશુદ્ધ સંયમ પ્રાપ્ત થયા પછી પુણ્ય કે પાપને વિજ્ઞાન, વિજ્ઞાનથી પ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાનથી સંયમ,
સ્પર્શ પણ થતું નથી, પણ આત્મા પિતાના મૂળ સંયમથી અનાસ્ત્ર, અનાસ્ત્રવથી તપ, તપથી કર્મને રૂપમાં જ રમણ કરે છે.
નાશ, કર્મના નાશથી નિષ્કર્મપણું અને નિષ્કર્મપણાથી પ૦ હે ભગવન ! તે આસ્ત્રવરહિતપણાનું ફળ સિદ્ધિ-અજરામરપણું પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર સાનુવાદ પૃ. ૨૮૩-૨૮૪
આર્યશ્રી ઔદક, તે કાળે, તે સમયે શ્રમણ ભગવંત મહાવીર ગર્દભાલ નામના પરિવ્રાજકને શિષ્ય &દક નામને રાજગૃહ નગરની પાસે આવેલા ગુણશિલ ચેત્યથી પરિવ્રાજક (તાપસ) રહેતા હતા. તે વેદ, યજુનીકળ્યા. તેઓએ બહારના દેશમાં વિહાર કર્યો. તે વૈદ, સામવેદ અને અથર્વણુ વેદ એ ચાર વેદ, સમયે કોંગલા નામની મગરી હતી. તે કૃતંગલા પાંચમા ઇતિહાસ-પુરાણો તથા છઠ્ઠા નિઘંટુ નગરીના બહારના પ્રદેશમાં ઉત્તર અને પૂર્વ દિશાના નામના કેશનો સાંગોપાંગ અને રહસ્ય સહિત પ્રવભાગમાં ઈશાન કોણમાં છત્રપલાશક' નામનું ચય તિક યાદ કરનાર, તેમાં થતી ભૂલોને અટકાવનાર હતું. તે વખતે, ઉત્પન્ન થયેલ જ્ઞાન અને દર્શનના હતા. વેદાદિશાસ્ત્રોન ધારક હતા. વેદ વગેરે ના ધારણ કરનાર શ્રમણ ભગવંત મહાવીર (ત્યાં પધાર્યા) પારગામી અને છ અંગો જ્ઞાતા હતા. તથા -સમવસરણ થયું. સભા નીકળી.
તંત્ર (કપિલીય શાસ્ત્રોમાં વિશારદ હતો. વળી ગણિત તે કૃતંગલા નગરીની પાસે શ્રાવસ્તી નામની શાસ્ત્રમાં, શિક્ષાશાસ્ત્રમાં, આચારશાસ્ત્રમાં, વ્યાકરણ નગરી હતી. શ્રાવસ્તી નગરીમાં કાત્યાયન ગોત્રને, શાસ્ત્રમાં, છંદ શાસ્ત્રમાં, વ્યુત્પત્તિ શાસ્ત્રમાં, જ્યોતિષ

Page #20

૧૮
જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨ શાસ્ત્રમાં અને બીજા ઘણા બ્રાહ્મણ તથા પરિવ્રાજક અને તપ વડે આત્માને ભાવતા વિહરે છે. માટે સંબંધી નીતિ તથા દર્શન શાસ્ત્રમાં પણ ઘણે હું તેમની પાસે જાઉં, શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને ચતુર હતો.'
વાંદુ, નમસ્કાર કરું. અને તેમને નમીને, સત્કાર પિંગલ નિન્ય અને સ્કન્દક પરિવ્રાજક કરીને તથા સન્માન આપીને, અને તે કલ્યાણ રૂપ,
મંગલરૂપ, દેવરૂપ અને ચૈત્યરૂપ શ્રી મહાવીરની પર્યું“તેજ શ્રાવસ્તી નગરીમાં વૈશાલિક (શ્રી મહા
પાસના કરીને આ એ પ્રકારના અર્થોને, હેતુઓને, વીર)નો શ્રાવક (વચન સાંભળનાર માટે શ્રાવક)
પ્રશ્નને, કારને, વ્યાકરણને પૂછું; તે મારું કલ્યાણ પિંગલ નામનો નિગ્રંથ રહેતો હતો. તે વખતે
છે એ નક્કી છે. ' વૈશાલિકના વચનને સાંભળવામાં રસિક પિંગલ નામના સાધુએ કોઈ એક દિવસે, જે ઠેકાણે કાત્યા- પિતાનો પરિવ્રાજકને વેશ યન ગેત્રને સ્કંદમ તાપસ રહેતો હતો, તે તરફ “એ પૂર્વ પ્રમાણે તે અંધક તાપસે વિચારીને, જઇને તેને આક્ષેપપૂર્વક આ પ્રમાણે પૂછ્યું કે જ્યાં પરિવ્રાજકેને મઠ છે ત્યાં જઈને ત્યાંથી ત્રિદંડ, હે માગધ (મગધ દેશમાં જન્મેલ) !
કુંડી, રૂદ્રાક્ષની માળા, કરોટિકા-માટીનું વાસણ, શું લોક અંતવાળો છે કે અંત વિનાને? એક જાતનું આસન-બેસણું, કેસરિકા-વાસણોને જીવ અંતવાળો છે કે અંત વિનાને?
સાફ સુફ રાખવાને કટકે, ત્રિગડી, અંકુશક-વૃક્ષો, સિદ્ધિ અંતવાળી છે કે અંત વિનાની ?
ઉપરથી પાંદડાં વગેરેને એકઠાં કરવા સારૂ અંકુશના સિદ્ધા અંતવાળા છે કે અંત વિનાના?
જેવું એક જાતનું સાધન, વીંટી, ગણેત્રિકા-એક
પ્રકારનું કલાઈનું ઘરેણું, છત્ર, પગરખાં, પાવડી - તથા કયા મરણ વડે મરતાં છવ વધે અથવા
અને ધાતુ-ગેરથી રંગેલાં વસ્ત્રોને શરીર ઉપર પહેરી ઘટે? અર્થાત જીવ કેવી રીતે મરે તો તેને સંસાર
તે સ્કંદક તાપસ શ્રાવસ્તી નગરીની વચોવચ વધે અને ઘટે?
નીકળે છે. શ્રી મહાવીર પ્રત્યે જવાનો સંકલ્પ કર્યો. દક તાપસ એ પ્રમાણે શું આ ઉત્તર હશે શ્રી મહાવીર અને ગતમ વચ્ચે વાતચીત, કે બાજ’ એમ શંકાવાળા થયા, ‘આ બનાના (હવે જ્યાં શ્રી મહાવીર વિરાજ્યા છે ત્યાં શું જવાબ મને કેવી રીતે આવડે?” એમ કાંક્ષાવાળો
બન્યું તે જણાવે છે) હે ગૌતમ !' એ પ્રમાણે થયે, “હું જવાબ આપીશ તેથી પૂછનારને પ્રતીતિ આમંત્રી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે ભગવાન ગૌતથશે કે કેમ ? એમ અવિશ્વાસ થયે, તથા એની મને આ પ્રમાણે કહ્યું કે: “તું તારા પૂર્વના સંબબુદ્ધિ બુઠી થઈ ગઈ–બુદ્ધિ ભંગને પામ્યો અને તે 2 : લેશને પામ્યો. પિંગલે બે ત્રણ વખત પૂછયું પણ
' હે ભગવન ! હું તેને જોઈશ? એવો તે કાંઈ જવાબ આપી શક્યો નહિ અને છાનો
હે ગતમ! તું કંઇક નામના તાપસને જઈશ. માને બેઠો.
હે ભગવન ! હું તેને ક્યારે, કેવી રીતે અને સ્કન્દકને વિચાર,
કેટલા સમયે જોઈશ ? તે વખતે શ્રાવસ્તી નગરીમાં ત્રણ ખૂણાવાળા હે ગતમ! (ઉપર પ્રમાણે અંધકનું વર્ણન કહે) માગમાં, મનુષ્યોની ગડદીવાળા માર્ગમાં, ચાલતી તે સ્કંદક પરિવ્રાજકે જે તરફ હું છું તે તરફ-મારી વખતે બ્હરૂપે ગોઠવાએલ મનુષ્યવાળા માર્ગમાં (શ્રી પાસે આવવાને સંકલ્પ કર્યો છે અને તે (અત્ર) મહાવીર પાસે જવા માટે) સભા નીકળે છે. ત્યાં લગભગ પાસે પહોંચવા આવ્યા છે, ઘણે માર્ગ અનેક મનુષ્યોના મુખથી શ્રી મહાવીર કૃતંગલા નંગ- ઓળંગી ગયા છે, રસ્તા ઉપર છે, વચગાળાના રીની બહાર છત્રપલાશક નામના ચિત્યમાં સંયમ માર્ગ છે. અને તેને તું આજ જ જઈશ.

Page #21

શ્રી મહાવીર–સવાદે
પછી ગૌતમે ભગવંતને વાંદી નમી કહ્યું:—
હે ભગવન તે સ્ક્રુ દક પરિવ્રાજક આપ દેવાનુપ્રિયની પાસે મુંડ થને, અગાર તજીને અણુગારપણું લેવાને શક્ત છે ?
હે ગાતમ ! હા.
તેવામાં કંદક શ્રીમહાવીર પાસે તુરત શીઘ્ર આવ્યા. શ્રી ગતમે કરેલ સ્વાગત અને પૃચ્છા.
પછી ભગવાન ગાતમ કાત્યાયન ગેાત્રીય સ્કુ દક પરિવ્રાજકને પાસે આવેલા જાણીને, તુરત જ આસનથી ઉભા થઈ તે પરિવ્રાજકની સામા ગયા, અને જ્યાં તે હતા ત્યાં આવ્યા અને તેમને કહ્યું કેઃ
હે કડક ! તમને સ્વાગત છે, હું કઈંક ! તમને સુસ્વાગત છે, હું કંદુક તમને અન્વાગત છે, હું સ્કંદ ! તમને સ્વાગત અન્વાગત છે. અર્થાત્ પધારા, ભલે પધાર્યા. (પછી પૂછ્યું).
ધક ! શ્રાવસ્તી નગરીમાં વૈશાલિક શ્રાવક પિંગલક નામના નિગ્ર ંથે તમને લાક અંતવાળા છે કે અંત વિનાના ? એ આદિ પ્રશ્ન પૂછ્યા હતા?
શ્રી મહાવીર....... શરીર જોઈ હર્ષ પામ્યા, પ્રીતિયુક્ત મનવાળા થયા, પમ સામનસ્યને પામ્યા તથા હર્ષે કરીને ઝુલાએલ હૃદયવાળા થઈ જ્યાં શ્રમણ ભગવંત મહાવીર બિરાજ્યા છે તે તરફ જઈ, તેમને ત્રણ વાર પ્રદક્ષિણા કરી યાવત–તેની પર્યું
પાસના કરે છે. પછી
૧૯
અને તે પ્રશ્નાથી મુંઝાઇને તમે! અહીં શીઘ્ર આવ્યા એ વાત સાચી?
હું સ્કંદક! ', એમ કહી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે કાત્યાયન ગેાત્રીય સ્કંદ પરિવ્રાજકને આ પ્રમાણે કહ્યું કેઃ— હું કંક ! શ્રાવસ્તી નગરીમાં રહેતા વૈશાલિક શ્રાવક પિંગલક નામના નિગ્રંથ તને આક્ષેપપૂર્વક્ર પૂછ્યું હતું કે (અહીં તેણે કહેલા ઉપર મુજબના પ્રશ્ના કહે છે)...તેના પ્રશ્નાથી મુંઝા
હૈ ગૈાતમ ! હા, એ વાત સાચી છે. એ તે એવા, તેવા પ્રકારના જ્ઞાની અને તપસ્વી પુરૂષ કાણુ છે, કે જેઓએ એ મારી ગુપ્ત વાત તમને શીઘ્ર કહી દીધી ? કે જેથી તમે મારી છાની વાતને જાણે છે.
હે સ્મુધક ! મારા ધર્મગુરૂ, ધમ્મપદેશક શ્રમણ્ ભગવત મહાવીર ઉત્પન્ન જ્ઞાન અને દર્શનના ધરનાર છે, અદ્વૈત છે, જિન છે, કેવળી છે, ભૂત વર્તમાન અને ભવિષ્યકાળના જાણનાર છે, તથા સર્વજ્ઞ અને સર્વદર્શી છે કે જેણે મને તમારી ગુપ્ત વાત શીઘ્ર કહી દીધી; અને તેથી હું તે (વાત)ને જાણું છુ.
હે ગાતમ ! તેઓ તારા ધર્માચાર્ય......પાસે જઇએ અને તેઓને વંદન કરીએ.
શ્રી મહાવીર અને આસ્કન્દ્રક.
હે દેવાનુપ્રિય ! જેમ તમને ઠીક લાગે તેમ કરો. વિલંબ ન કરે.
[ પછી બંને શ્રી મહાવીર પ્રભુ પાસે આવ્યા ]
ને તું મારી પાસે શીઘ્ર આવ્યા છે. હું સ્કંદુક ! કેમ એ સાચી વાત છે ? ’
હા, તે સાચી વાત છે.
૧—હે સ્કંદક ! તારા મનમાં જે આ પ્રકારના સંકલ્પ થયા હતા કે શું લેાક અંતવાળા છે કે અંત વિનાના છે? તેને પણ આ અર્થ છેઃ-હે કઈંક ! મેં લેાકને ચાર પ્રકારના જણાવ્યા છે. તે આ પ્રમાણેઃ–દ્રવ્યથી દ્રવ્યલેાક; ક્ષેત્રથી ક્ષેત્રલેાક, કાળથી કાળલેાક, અને ભાવથી ભાવલેાક. તેમાં જે દ્રવ્યલેાક છે તે એક છે અને અ`તવાળા છે. જે ક્ષેત્રલેાક છે તે અસખ્ય કાડાકેાડી યાજન સુધી લંબાઇ અને પહેાળાવાળા છે, તેને પિરિધ અસંખ્ય યાજન

Page #22

જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨ કડાકડીને કહ્યા છે. તેને અંત છે; તથા જે કાળ અંતઃશલ્ય ભરણ (શરીરમાં કાંઈપણુ શસ્ત્રાદિક પસી લોક છે તે કોઈ દિવસ ન હતો એમ નથી, કાઈ જવાથી મરવું અથવા સન્માર્ગેથી ભ્રષ્ટ થઈને મરવું ), દિવસ નથી એમ નથી અને કોઈ દિવસ નહીં હશે તભવમરણ (જે ગતિમાંથી મરીને પાછું તેજ ગતિમાં એમ પણ નથી-તે હમેશાં હતા, હમેશાં હોય છે આવવું-મનુષ્યરૂપે મરીને ફરી પણ મનુષ્ય થવું), અને હમેશાં રહેશે-તે ધ્રુવ, નિયત, શાશ્વત, અક્ષત, પહાડથી પડીને મરવું, ઝાડથી પડીને મરવું, પાણીમાં અવ્યય, અવસ્થિત અને નિત્ય છે. વળી તેને અંત ડુબીને મરવું, અગ્નિમાં પેસીને મરવું, ઝેર ખાઈને નથી. તથા જે ભાવલોક છે તે અનંતવર્ણપર્યવરૂપ મરવું અને ગીધ વગેરે જંગલી જનાવર ઠેલે તેથી છે, અનંત ગંધ, રસ અને સ્પર્શપર્યવરૂપ છે, અનંત મરવું. સંસ્થાન (આકાર) પર્યવરૂપ છે, અનંત ગુરૂલઘુ પર્યવરૂપ હે &દક ! એ બાર પ્રકારનાં બાલમરણ વડે છે તથા અનંત અગુરુલઘુ પર્યવરૂપ છે, વળી તેને મરતે જીવ પોતે અનંતવાર નૈરયિક (નરકના ) અંત નથી, તે હે સ્કંદ ! તે પ્રમાણે દ્રવ્યલોક ભવને પામે છે. તિર્યચ, મનુષ્ય અને દેવગતિરૂપ, અંતવાળો છે, ક્ષેત્રલોક અંતવાળો છે, કાળલોક અંત અનાદિ, અનંત તથા ચાર ગતિવાળા સંસારરૂપ વિનાની છે અને ભાવલોક અંતવિનાનો છે–અર્થાત વનમાં તે જીવ રખડે છે અર્થાત એ પ્રમાણે બાર લોક અંતવાળે છે અને અંત વિનાનો પણ છે. જાતનાં મરણ વડે મરતે તે છવ પિતાના સંસારને ( ૨ વળી હે સ્કંદ ! તને જે આ વિકલ્પ થયો વધારે છે. એ બાલમરણની હકીકત છે.
પ્ર. પંડિતમરણ એ શું? * હતો કે, શું છવ સંતવાળો છે કે અંત વિનાનો છે? (ઉત્તર)–ાવત દ્રવ્યથી છવ એક છે અને અંત
ઉ. પંડિત ભરણુ બે પ્રકારનું કહ્યું છે. તે આ વાળે છે, ક્ષેત્રથી છવ અસંખ્ય પ્રદેશવાળે છે અને
પ્રમાણે પાદપપગમન ( ઝાડની પેઠે સ્થિર રહીને અસંખ્ય પ્રદેશમાં અવગાઢ છે, તથા તેનો અંત પણ મરવું.) અને ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન (ખાનપાનના ત્યાગ છે; કાળથી છવ કોઈ દિવસ ન હતું એમ નથી,
ની પૂર્વક મરવું.)
પ્ર. પાદપપગમન એ શું ? થાવત-નિત્ય છે અને તેને અંત નથી; ભાવથી જીવ અનંત જ્ઞાનપર્યાયરૂપ છે, અનંત દર્શનપર્યાયરૂપ
ઉ૦ પાદપપગમન બે પ્રકારનું કહ્યું છે. તે આ
પ્રમાણે -નિહરિમ (જે મરનારનું શબ બહાર કાઢી છે, અનંત અગુરુલઘુ પર્યાયરૂપ છે અને તેનો છેડો
સંસ્કારવામાં આવે તે મરનારનું મરણ નિહરિમ -અંત નથી,
મરણ) અને અનિહરિમ (પૂર્વોકત નિહરિમ ૩. [આ પ્રમાણે સિદ્ધિ અને સિધ્ધના પણ ભાગ પાડી જણાવ્યા પછી ભગવાને કહ્યું. વળી તે સ્કંદક!
મરણથી ઉલટું તે) એ બંને જાતનું પાદપેપગમન
મરણ પ્રતિકર્મ વિનાનું જ છે. તને જે આ સંકલ્પ થયો હતો કે જીવ કેવી રીતે
પ્ર. ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન એ શું? મરે તે તેને સંસાર વધે અને ઘટે ?
ઉ. તે પણ બે પ્રકારનું છે. નિહરિમ અને તેનો ઉત્તર આ રીતે છે? –હે સ્કંદક ! મેં અનિહરિમ. એ બંને જાતનું ભક્તપ્રત્યાખ્યાન મરણ મરણનાં બે પ્રકાર જણાવ્યા છે. તે આ પ્રમાણે- પતિએ વાળા તે એક બાલમરણ અને બીજું પંડિતમરણ.
હે સ્કન્દક! એ બંને જાતનાં પંડિતમરણ વડે પ્રશ્ન-બાલમરણ એ શું?
મરતે જીવ પોતે નૈરયિક (નરક)ના અનંત ભવને ઉત્તર–બાલમરણના બાર ભેદ કહ્યા છે?બલન પામતા નથી, યાવત-સંસારરૂપ વનને વટી જાય છે. મરણું (તરફડતા તરફડતા મરવું ), વસઢ મરણ- એ પ્રમાણે મરતા જીવને સંસાર ઘટે છે. વશાર્તા મરણ (પરાધીનતાપૂર્વક રીબાઈને મરવું ), [ આ પછી કુંદક દીક્ષા લે છે વગેરે ]

Page #23

શ્રી મહાવીર અને આચાર્યસ્કન્દક
શ્રમણ ભગવંત મહાવીર અને આર્ય શ્રીરાહ, તે કાલે, તે સમયે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરના પ્ર. ભગવાન ! છો પહેલા છે અને અજી શિષ્ય રહ નામના અનગાર હતા. જેઓ સ્વભાવે પછી છે? કે પહેલા અછો છે અને પછી જીવો છે? ભદ્ર, કમળ, વિનયી, શાંત, એાછા ઠેધ માન-માયા ઉ૦ હે રેહ! જેમ લેક અને અલોક વિષે કહ્યું અને લોભ વાળા, અત્યંત નિરભિમાની, ગુરૂને તેમ છો અને અછવો સંબંધે પણ જાણવું. એ આશરે રહેનારા, કોઈને સંતાપ ન કરે તેવા અને પ્રમાણે ભવસિદ્ધિ અને અભવસિદ્ધિ, સિદ્ધિ અને ગુરૂભક્ત હતા. તે રોહ નામના અનગાર પિતે ઉભ- અસિદ્ધિ-સંસાર, તથા સિદ્ધિ અને સંસારીઓ ડક રહેલા, નીચે નમેલ મુખવાળા, ધ્યાનરૂપ કોઠામાં પણ જાણવા. પડેલા તથા સંયમ ને તપ વડે આત્માને ભાવતા પ્ર. હે ભગવન! પહેલાં ઇડું છે અને પછી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરની આજુબાજુ વિહરે છે. કુકડી છે? કે પહેલાં કુકડી છે અને પછી ઈડું છે? પછી તે રેહ નામના અનગાર જાતશ્રદ્ધ થઈ યાવત હે રાહ! તે ઈડું કયાંથી થયું ? પર્યાપાસના કરતા આ પ્રમાણે બોવ્યા
હે ભગવન ! તે ઈડું કુકડીથી થયું. પ્રહે ભગવન! પહેલો લોક છે અને પછી હે હતે કુકડી કયાંથી થઈ? અલક છે? કે પહેલો અલોક છે અને પછી લોક છે? હે ભગવન ! તે કુકડી ઇંડાથી થઈ.
ઉ૦ હે રહ ! લોક અને અલોક, એ પહેલો ઉ૦ એજ પ્રમાણે હે રાહ! તે ઈડું અને તે પણ છે અને પછી પણ છે. એ બંને પણ શાશ્વત કુકડી એ પહેલાં પણ છે અને પછી પણ છે–એ ભાવ છે. હે રાહ ! એ બેમાં “અમુક પહેલો અને શાશ્વત ભાવ છે. પણ હે રેહ! તે બેમાં કોઈ જાતને પછી’ એ ક્રમ નથી.
ક્રમ નથી.
ભ. સૂ. સાનુવાદ પૂ. ૧૬૭,
શ્રી મહાવીર અને શ્રી મંડિતપુત્ર (મંડિતપુત્ર નામના અનગાર ભગવંત મહાવીર ઉ૦ હે મંડિતપુત્ર ! હા, જીવ, હમેશાં સમિત નામના છઠ્ઠા ગણધર હતા. તેઓ બ્રાહ્મણજ્ઞાતિના વસિષ્ટ ન કરે અને યાવત-તે તે ભાવને ન પરિણામે અર્થાત ગોત્રના પિતા ધનદેવ અને માતા વિયાના પુત્ર જીવ નિષ્ક્રિય હેય. મૌરિક સન્નિવેશગામના ૫૩ વર્ષ ગૃહવાસ ગાળી પ્ર. હે ભગવન! જ્યાં સુધી તે જીવ, ન કંપે ૧૪ વર્ષ છાસ્થદશામાં અને ૧૬ વર્ષ કેવલજ્ઞાની યાવત તે તે ભાવને ન પરિણમે ત્યાં સુધી તે જીવની દશામાં ૮૩ વર્ષની વયે શ્રી મહાવીર પહેલાં રાજગૃહમાં મરણ સમયે મુક્તિ થાય? મેક્ષ પામ્યા. તેમની અને શ્રી મહાવીર ભગવાન ઉ૦ હે મંડિતપુત્ર ! હા, એવા જીવની મુક્તિ થાય. વચ્ચે થયેલ સંવાદ ભગવતી સૂત્રમાંથી અત્ર આપીએ પ્ર. હે ભગવન! એવા જીવની યાવત-મુક્તિ છીએ-)
થાય તેનું શું કારણ? પ૦ હે ભગવન! જવ, હંમેશાં સમિત–માપ ઉ૦ હે મંડિત પુત્ર! જ્યાં સુધી તે છવ, હમેશાં પૂર્વક ન કરે અને યાવત-તે તે ભાવને ન પરિણમે સમિત ન કંપે યાવત તે તે ભાવને ન પરિણામે ત્યાં અર્થત છવ, નિષ્ક્રિય પણ હેય?
સુધી તે જીવ, આરંભ કરતો નથી, સરંભ કરતે

Page #24

Re
જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨ નથી, સમારંભ કરતું નથી, આરંભમાં વર્તતો નથી, મંડિતપુત્ર ! એજ રીતે આત્માદ્વારા આત્મામાં સરભમાં વર્તતા નથી. સમારંભમાં વર્તતો નથી અને સંવૃત થયેલ ધર્યાસમિત અને યાવત-ગુપ્ત બ્રહ્મચારી તે આરંભ ન કરતે, સરંભ ન કરતો, સમારંભ ન તથા સાવધાનીથી ગમન કરનાર, સ્થિતિ કરનાર, કરતો તથા આરંભમાં ન વર્તતે, સરંભમાં ન વર્તત બેસનાર, સૂનાર તથા સાવધાનીથી વસ્ત્ર, પાત્ર, કેબલ અને સમારંભમાં ન વર્તત જીવ બહુ પ્રાણને, ભૂતને, અને રજોહરણને ગ્રહણ કરનાર અને મૂકનાર અનગાજીવન અને સત્તને દુઃખ પમાડવામાં ચાવત-પરિ- રને વાવત આંખો પટપટાવ તાપ ઉપજાવવામાં નિમિત્ત થતું નથી.
સૂક્ષ્મ ઈર્યાપથિકી ક્રિયા થાય છે અને પ્રથમ સમજેમ કોઈ એક પુરૂષ હોય અને તે સૂકા ઘાસના યમાં બદ્ધસ્પષ્ટ થએલી, બીજા સમયમાં વેદાએલી, પૂળાને અગ્નિમાં નાંખે, તો હે મંડિતપુત્ર ! અગ્નિમાં ત્રીજા સમયમાં નિર્જરાને પામેલી અર્થાત બદ્ધસ્પષ્ટ, નાંખે કે તુરતજ તે સૂકા ઘાસને પૂળો બળી જાય, ઉદીરિત, વેદિત અને નિર્જરાને પામેલી તે ક્રિયા એ ખરું કે નહિ ? હા તે બળી જાય.
ભવિષ્યમ્ કાળે અમે પણ થઈ જાય છે. માટે હે વળી, જેમ કેઈ એક પુરૂષ હેય, અને તે, મંડિતપુત્ર! “જ્યાં સુધી તે જીવ, હમેશાં સમિત પાણીના ટીપાને તપેલા લેઢાના કડાયા ઉપર નાખે કંપતે નથી થાવત - તેની મરણ સમયે મુક્તિ થાય તે હે મંડિતપુત્ર! તપેલા લેઢાના કડાયા ઉપર છે’ એ વાત જે કહી છે તેનું કારણ ઉપર કહ્યું નાંખ્યું કે તુરતજ તે પાણીનું ટીપું નાશ પામે-છમ તે છે. એટલે કે થઈ જાય, એ ખરું કે નહિ ? હા, તે નાશ પામી જાય. જ્યાં સુધી જીવ હમેશાં માપપૂર્વક કંપે છે, એક
વળી, જેમ કેઈ એક ધરો હોય અને તે પાણીથી ઠેકાણેથી બીજે ઠેકાણે જાય છે. સ્પંદન ક્રિયા કરે ભરેલો હય, પાણીથી છલોછલ ભરેલો હોય, પાણીથી છે-થોડું ચાલે છે, બધી દિશાઓમાં જાય છે, ક્ષોભ છલકાતે હોય, પાણીથી વધતું હોય તથા તે ભરેલ પામે છે, ઉદીરે છે–પ્રબળતાપૂર્વક પ્રેરણા કરે છે ઘડાની પેઠે બધે ઠેકાણે પાણીથી વ્યાપ્ત હોય અને અને તે તે ભાવને પરિણમે છે ત્યાં સુધી તે સક્રિય તેમ-તે ધરામાં કોઈ એક પુરૂષ, સેંકડો નાનાં કાણાં જીવનની મુક્તિ ન થાય. તે તેમ કરતાં અટકે છે વાળી અને સેંકડો મોટાં કાણાં વાળી, એક મોટી ત્યારે તેની મરણ સમયે મુક્તિ થાય છે. '
પ્રવેશાવે, હવે હે મંડિતપુત્ર! તે નાવ, તે [ આમ અનેક સંવાદો અંગ-ગ્રંથમાંથી પ્રાપ્ત કાણાઓ દ્વારા પાણીથી ભરાતી ભરાતી પાણુથી થાય છે. મુખ્યભાગે શ્રી ભગવતીજી તે શ્રી શ્રમણ ભરેલી થઈ જાય, તેમાં પાણી છલછલ ભરાઈ જાય, ભગવંત મહાવીર અને આર્ય શ્રી ગૌતમ વચ્ચેના પાણીથી છલકાતી થઈ જાય અને તે નાવ પાણીથી સંવાદોથી જ ભરેલું છે. પરંતુ તેમાંથી તે પ્રભુ અને વયેજ જાય તથાં છેવટે તે ભરેલા ઘડાની પિઠે બધે બીજા વચ્ચેના સંવાદો પણ પ્રાપ્ત થાય છે કે જેમાંના કિાણે પાણીથી વ્યાપ્ત થઈ જાય. હે મંતિપુત્ર! એ કેટલાક ઉપર આપ્યા છે અને બીજા-સેમલ બ્રાહ્મણ ખરું કે નહિ ?
(ભ૦ શતક ૧૮ ઉ૦ ૧૦) સાથેના વગેરે સ્થલ હા, ખરું.
સંકેચથી અત્ર આપ્યા નથી. આ સર્વ સંવાદમાંથી હવે કોઈ એક પુરૂષ, તે નાવનાં બધાં કાણાં હાલના જમાનાને અનુસરી જૈનેતર ભાઇઓ પણ પૂરી દે અને નૌકાને ઉલેચાવી તેમાંનું પાણી સિંચી જેમાં રસ લઈ શકે એવા સર્વ સામણિ વિષય લે-પાણી બહાર કાઢી નાખે તે હે મંડિતપુત્ર! તે ચર્ચતા સંવાદોને ચુંટી બહાર પાડવામાં આવશે તે. નૌકા, તેમાંનું બધું પાણી ઉલેચાયા પછી શીધ્રજ તેનાથી શ્રી મહાવીર પ્રભુની જીવનચર્યાનું, તોપદેશ પાણી ઉપર આવે એ ખરું કે નહીં?
સુધામય વાણીના એક અંગ સહિત સર્વગસુંદર આલે. હા, તે ખરું-તુરતજ પાણી ઉપર આવે. ખન કરી શકાશે. તંત્રી. ]

Page #25

પ્રભુ મહાવીરને મહત્તમ ઉપસર્ગ પ્રભુ મહાવીરને મહત્તમ ઉપસર્ગ.
( ગત વૈશાખના અંક ૫, ૪૨૦ના અનુસંધાનમાં ) ત્યાંથી પ્રભુ તસલીગ્રામમાં ગયા. પ્રભુતા ગામ સર્ગ કરે છે. ત્યાંથી પ્રભુ મેસલીગ્રામ ગયા. ત્યાં બહારજ પ્રતિમાએ સ્થિર રહ્યા. દેવે વિચાર્યું કે આતો પણ પ્રભુ તે ગામ બહાર પ્રતિમાએ સ્થિર રહ્યા. હવે ગામમાં નહિ જાય; પણ હું તેમને અહીં જ ત્યાં તે દેવે ગામમાં એક મોટી ચોરી કરાવી ઉપસર્ગ કરું. તેમને મારી શક્તિનો-સામર્થ્યનો ખ્યાલ ચારીને બધો માલ લાવીને પ્રભુ પાસે ખડકો. આવે કે મારામાં કેટલી અને કેવી ઉત્કૃષ્ટ શક્તિ છે. બીજે દિવસે સવારમાં ચેરની શોધ ખેળ થઈ રહી અહિં તેણે એક પ્રભુના શિષ્યનું રૂપ વિકૃવ તે હતી ત્યાં એ દેવે એક કલ્પિત શિષ્યને ગામમાં શિષ્યને ગામમાં મોકલ્યો. તે શિષ્ય ગામમાં જઈ મોકલ્યો. ને શિષ્ય જાણે ખાસ ચોરીના-ખાતર કોઈ સદગ્રસ્થને ત્યાં ખાતર પાડે અને ચોરીને માલ પાડવાનો રસ્તો શોધતો હોય તેમ ખાનગી રસ્તાની લઈને નાસી જતાં ઈરાદાપૂર્વક પકડાઈ જાય છે, તપાસ કરતો હતો. ત્યાં તેને એક જણે જ અને ગામના માણસો તે ભાઈ સાહેબને જ્યાં મેથીપાક પૂછ્યું. અલ્યા કેણુ છે ત્યારે પેલો શિષ્ય બોલ્યો જમાડવાની શરૂઆત કરે કે શિષ્ય બોલી ઉઠે કે મારા ધર્માચાર્ય રાત્રે ચોરી કરવા આવે ત્યારે તેમને ભાઈઓ મને મારશો નહિ. હું દોષિત નથી, મને કાંટા આદિ કાંઈન વાગે તેવા ખાનગી રસ્તાની શોધ તે અહિં ચેરી કરવા મારા ગુરૂએ મેકને ? કરું છું કે જેથી રાત્રે નિશ્ચિતપણે નિર્ભય બની આવ્યો છું. ગુરૂને વિનય શિષ્ય માનવો પડે ને ચોરી કરી શકે? (વાહ શિષ્યની ગુરૂભક્તિ કેવી અદ્ભુત છે કે માણસોએ પૂછયું કે “ક્યાં છે એ તારે ધર્મભક્તિથી ગુરૂને માર ખાવામાં આગળ ધરે !) જે ચાર્ય.” ત્યારે એ ગુરૂ ભક્ત શિષ્યરાજે કહ્યું કે તમારે કાંઇપણ કરવું હોય તે એ મારા ગુરૂજી () અમુક સ્થાને ધ્યાને ધરી બેઠા છે. માણસો ત્યાંથી બહાર ને કરવું એટલે ભળી જનતા પૂછે કે ક્યાં છે એ આવ્યા. આવીને જુવે તો એક ગી જેવા જણાતા ચાર શિરોમણી તારો ગુરૂ? શિષ્ય કહે મારા ગુરૂ એ
પુરૂષ પાસે ગઈ કાલની ચેારીનો બધો માલ જોયો. રહ્યા ગામ બહાર એટલે મનુષ્યોનું ટોળું ત્યાં જઈ બસ પછી તો પૂછવું જ શું? એ જનસમુહને પ્રપ્રભુને ખુબ કુટી-મારી બાંધી મારી નાખવા માટે કપાગ્નિ ખૂબ જોરથી સળગી ઉો (સળગી ઉઠે વધસ્થાને લઈ જાય છે. (તે વખત વધસ્થાન તે તેમાં નવાઈ પણ નહતી. એક ધ્યાનસ્થ યોગી પાસે તેને કહેવાતું કે જેમાં ગુન્હેગારને કુહાડાને ઘા મારી ચેરીને માલ હેય. ત્યાં પછી તેના ધ્યાનમાં રહ્યુંજ ખૂબ રીબાવીને મારી નાખવામાં આવતું. ) ત્યાં શું? તેની ધર્મધર્તતાજ) અને પ્રભુને સાચેજ ચાર વધસ્થાને અચાનક ભૂતિલ નામનો ઈદ્રજાળીયા માની પુષ્કળ મેથીપાક આપી ઘસડતા વધસ્થાને (જાદુગર) આવી પ્રભુને ઓળખી બધાને ઓળ- ઉપાડી ગયા. જ્યાં ત્યાં પહોંચ્યા અને કુહાડાથી ખાણ આપે છે કે ભાઈઓ આતે ચેર નથી. મારવાની તૈયારી કરે છે કે તે જ વખતે શ્રી સિદ્ધાર્થ સિદ્ધાર્થ રાજાના કુંવર છે. એટલે મનુષ્યો તેમને રાજા (પ્રભુના પિતાજી)ને મિત્ર સુમાગધ નામને ઓળખી માફી માગી છોડી મુકે છે. ત્યારે વળી રાજા (એક નાના ઠાકર જેવો) ત્યાં આવી પહોંચ્યા કેઈ ડાહ્યા માણસ પૂછે છે કે એ ખબર આપનાર
( ૧ અત્યારે પણ એવું બને છે કે ઉઠાવગીર દિવસે શિષ્ય કયાં છે. તે તપાસ કરતાં એ કલ્પિત શિષ્યના
પિતાના માણસેને મોકલી સમૃદ્ધ ઘરે અને સારા રસ્તાની પત્તાજ નથી લાગતો એટલે વળી માણસને વિશેષ શોધ કરી નિરાંતે ચોરી કરે છે. એટલે અહિં પણ એ ખાત્રી થાય છે કે આ એક દુષ્ટ દેવ પ્રભુને ઉપ- ૫ શિ તેવું જ કામ કરતે.

Page #26

જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
ગીમાં મેં કદી પણ કેાઈને ફાંસીએ લટકાવેલા જીવતા ઉતર્યાં નથી જોયા કે સાંભળ્યા, જ્યારે આ સાધુ જેવા જણાતા પુરૂષને સાત સાતવાર ફાંસીએ લટકાવ્યા છતાં ગળાના દાર, મજબૂતમાં મજબૂત દેર તુટી જાય છે માટે જરૂર આ પુરૂષ કાઈ મહા સામર્થ્ય અને નિર્દોષ હાવા જોઇએ. નહીં તે આવું કદી બને નહીં. એટલે, તેણે જનસમૂહને ચેતાવ્યા “ અને કહ્યું કે આ પુરૂષ નિર્દોષ લાગે છે માટે છેડી મુકે ” કદી પણ કૈાઈના ફ્રાંસીના દેર તુટયા જ નથી અને આ પુરૂષના સાતવાર ફ્રાંસીના દર્ તુટી ગયા એને આપણે વિચાર કરવા જોઇએ, અરે ! એટલેાતા વિચાર કરે કે આ પુરૂષને આટલુ દુાખ આપ્યું છતાં એક શબ્દ પણ નથી ખેાલતા કે હું નિર્દોષ છું. આવેા પુરૂષ કદી દેષિત હાઇ શકેજ નહીં. અબઘડીએજ તેમને છેડી àા અને સાચે ચાર ક્રાણુ છે તેની શોધ કરેા. અરે પણુ પહેલાં જ ચાર છે એમ ખબર આપનાર આમના શીષ્યની તપાસ કરા કે એ કયાં છે ? માણુસાએ તપાસ કરવા માંડી તે। જણાયું કે ખબર આપનાર શિષ્ય ગુમ થઇ ગયા છે તેના ક્યાંઈ પત્તાજ નથી. પછી જનસમૂહે પ્રભુની માફી માગી છેાડી મુક્યાં. પછી જનતાની ખાત્રી થઈ કે આતા પહેલા જે આવી ગયા હતા તેજ પુરૂષ છે તે પેલા શિષ્ય પણ દેવજ હતા. આતા પ્રભુને જે, દેવના ઉપસર્ગ ચાલે છે, તેજ છે, ખીજું કાંઇ નથી.
२४
તે જીવે તેા વર્ધમાન કુમાર. આ જોઇ બધાને એળખાવ્યા કે આતે આપણા સિદ્ધાર્થ સજાના પુત્ર છે, કે જેણે રાજપાટ છેાડી સાધુપણું લીધું છે. બસ પ્રભુને બધાએ આળખ્યા અને છેાડી મુક્યા. ત્યાંથી પ્રભુ તામલી ગામમાં આવ્યા. ત્યાં પણ ઉપરની માફકજ ગામ બહાર પ્રતિમાજીએ રહ્યા છે, ત્યાં એ દેવે એક કલ્પિત શિષ્ય ગામમાં માકયે। અને જાણે સાક્ષાત્ ચારીના રસ્તા શોધી પાછે વળતા હોય તેવું તેનું સ્વરૂપ વિકર્યું. માણસેાએ પકડી તે ભાઈ સાહેબ (?) તે જ્યાં મારવા લીધા કે એ એટલી ઉઠયા કે હું તે મારા ચાર શિરામણી ધર્માચાના કહેવાથી અહિં આવ્યા છું. માણસાએ પૂછ્યું એ ક્યાં છે, ધર્મ ધૂર્ત તારા ધર્માચાય ? પેલા શિષ્યે કહ્યુ એ એઠા ગામ બહાર. માણસનું ટાળુ ગામ બહાર ગયું અને જઈને જીવે તા એક મહાત્યાને ધ્યાનસ્થ જોયા પરંતુ પેલા શિષ્યના કથનથી તેમને એ પુરૂષ ધર્મ ધૂત ચાર શીરામણી લાગ્યો. એકદમ પ્રભુને બધી મારીને ઉપાડયા ફાંસીને લાકડે, બસ આવા ધર્મ ધૂર્ત પુરૂષા દુનિયામાં જોઈએજ નહિ, બધુ... પાખંડ જાણે આ મૂતિમાંજ આવી વસ્તુ હાય ? તેમ પાખંડના નાશ કરવા ઉપસર્ગ ધીર પ્રભુને ફાંસીને લાકડે લટકાવ્યા. પરંતુ તે મૂર્ખાએને ખબર નહેાતી કે આ કાણુ છે. નિર્દેૌષતાની મૂર્ત્તિ સમા પ્રભુને જેવા ફ્રાંસીએ લટકાવ્યા કે તરતજ ફ્રાંસીના ઢાર તુટી ગયા. જ્યારે દ્વાર તુટી ગયા ત્યારે આ લેાકેાને એવું જ્ઞાન થયું કે આતા કાઈ માયાવી-ઈન્દ્રજાલીયા ચાર છે માટે ફરી ફાંસીએ લટકાવેા. પ્રભુને કરી ફ્રાંસીએ લટ કાવ્યા. પરન્તુ થેાડીજ વારમાં મનુષ્યાએ આશ્ચર્યસહ જોયું કે તેમના ગળામાંથી ફ્રાંસીના દેર તુટી ગયા છે. પરન્તુ લેાકાને હજી પણ પ્રભુની નિર્દેષતા ઉપર શ્રદ્દા ન ખેડી એટલે વળી પુનરપિ ત્રીજીવાર ફ્રાંસીએ લટકાવ્યાં.
ત્રીજીવાર પણ દેર તુટી ગયા આવી રીતે પ્રભુને સાતવાર ફાંસીએ ચઢાવ્યા અને સાતેવાર દાર તુટી ગયા એટલે એ જનસમુહુમાંથી એક ડાહ્યા પુરૂષને વિચાર થયા કે આ મારી જી
ત્યાંથી પ્રભુ સિધ્ધાચપુર ગયા. ત્યાં પણ તે દેવે ઉપયુક્ત નાટક ભજવ્યું. માલ ચારાવ્યા, પ્રભુ પાસે મુકયા, અને પ્રભુને પકડાવ્યા, ત્યાં તે વખતે અચાનક કાઈ કાશિક નામના ઘેાડાના વેપારી પ્રભુને એળખી છેડાવે છે. ( આ સાદાગરે પહેલા પ્રભુને કુંડગ્રામમાં જોયા હતા એટલે ઓળખ્યા. )
દેવે વિચાર્યું કે આ પુરૂષ કાષ્ટ રીતે નથી ડગતા, ફાંસીને લાકડે લટકાવ્યા, વધસ્થાને પછાડયા, ઉચે ઉછાળ્યો, નીચે પછાડયા, પુષ્કળ માર મરાવ્યા છતાં એના હૃદયમાં નથી આવતા લગારે ક્રાધ ? શું તે કાઈ જડતાની મૂર્તિ છે ? નહી તે। આટલું દુ:ખ કદી પણ સહન કરે ? જે

Page #27

પ્રભુ મહાવીરને મહત્તમ ઉપસર્ગ
૨૫ કાઈ પામર માનવી હતી તે અત્યારે કયારને ફફ- આપને જ્યાં વિચરવું હોય ત્યાં ખુશીથી વિચરે. ડાટથી જ મરી ગયો હતો. અરેરે ! શું હું મારી પ્રતિજ્ઞાવીર જીતેંન્દ્રય પ્રભુએ સમભાવથી કહ્યું, પ્રતિજ્ઞાથી ભ્રષ્ટ થઈશ ? ઠીક હવે પ્રભુ સામે ગામ ભે! સંગમક! હું કેઇના કહેવાથી નથી વિહાર જાય છે ત્યાં વળી કોઈ બીજી જાતના ઉપસર્ગ કરું. કરતે કે નથી રહેતે હે તે ઈચ્છાપૂર્વક સ્વ
ત્યાંથી પ્રભુ વ્રજગામમાં (ગેકુળમાં ?) ગયા. તંત્ર પણે વિહાર કરૂં છું. ને સ્થાને રહું છું.” પ્રભુ આ ગામમાં ભિક્ષાને માટે ગયા. તાકડે દરેક આ અમૃતવાણી સાંભળી પિતાને આત્મા પાપઘેર આજે ક્ષીર હતી. પરંતુ પેલા દેવને પ્રભુને પારણું કર્દમમાં ખુબ લેપાઈ ભારે થયેલ હોવાથી મંદ હોતું કરવા દેવું એ ત્યાં જાય ત્યાં ગોચરી ગતિએ હીલે મઢે દેવલોકમાં પહોંચે. પરંતુ ત્યાં અશુદ્ધ બનાવી ધ. પ્રભુએ પોતાના જ્ઞાનથી બધું તેને માટે હવે સ્થાને નહેાતું રહ્યું. (ત્યાંથી તેને જોયું કે હજી આ દેવ મારી પછવાડેજ છે એટલે રજા આપવામાં આવી હતી. ) પ્રભુ તરતજ ગામ બહાર ગયા. દેવે અવધિજ્ઞાનથી બીજે દિવસે પ્રભુ ગામમાં ગેરારી ગયા, ત્યાં પ્રભુનાં પરિણામ જોયા. તેને તે વિશ્વાસ હતું કે એક ડોશીમાએ ટાઢી ક્ષી૨ બહેરાવી-કેટલાએક આ ઉપસર્ગથી પ્રભુ ભગન પરિણામવાળા થયા હશે. એમ કહે છે કે બીજે દિવસે યોગ્ય ક્ષીર મલી; અને પરતુ જ્યાં જુઓ ત્યાં તે પ્રભુનું મન મેરૂથીએ પ્રભુએ પારણું કર્યું અને પંચદિવ્ય પ્રગટ થયાં. વિશેષ અડગ હેતુ, પરિણામ શુદ્ધ કંચન સમા નિર્મલ ઉપસંહાર-આ મહત્તમ ઉપસર્ગ અહીં જ હતા. જ્યારે તેણે પ્રભુને શુદ્ધ પરિણામવાળા પર થાય છે. આ આખો ઉપસર્ગ વાંચી આપણું જોયા ત્યારે તેનું વજ હદય હારી ગયું.
હદય રડી ઉઠે છે. અરે! ગમે તેવું પાષાણુ તેણે વિચાર્યું કે હું આ પુરૂષને ક્ષોભ પમાડવા હૃદય પણ જરૂર ચીરાઈ જાય તેવી કરુણ્યાજનક સમર્થ નહિ થાઉ. અરે હું તે શું પરંતુ ત્રણજગત વ્યાસક પીડા આ ઉપસર્ગમાં છે, તેમને ઉપસર્ગ-(અનુકુળ કે પ્રતિકુળ ઉપસર્ગ) કરી ઓહો! આ સમર્થ બલવાન પુરૂષ કે જે કદી પણ ચલાયમાન કરવા સમર્થ નહિ થાય. આ પુરૂષવરે એક પગના અંગુઠાથી મેરૂ પર્વત ચલાયમાન પુરૂષની કાયા વજથી ઘડાએલી છે અને તેથી પણ કર્યો હતો, જેમની આંખના પલકારામાં ઇન્દ્રનાં ઈન્દ્રાવધુ મજબુત તેમનું મન છે. મેં તેમને પ્રતિજ્ઞાથી સન ડોલે તેવી અગાધ શક્તિ હતી, જેમની આંખને એક ભ્રષ્ટ કરવા છ છ મહીનાએ પયેત ધાર ઉપસર્ગ ખો લાલ થતાં સંગમક જેવા કંઇક ધ્રુજી ઉઠે તેવી કર્યા, છતાં મન વચન અને કાયાથી આ પુરૂષવર
તાકાત હતી, અરે ! જેમનાં સામર્થ્ય આગળ માંધાતા નથી ડગ્યા. હવે કદી હું ગમે તેટલો કાળ ગમે તેવા
ચક્રવર્તિનું કે ત્રણ જગતનું એકઠું બળ પણ તણું ભયકર ઉપસંગ કરે પણ આ પુરષોત્તમ કદી પણ માત્ર હતું, તે નરશાદુલ શ્રી મહાવીર દેવ શાંત ભવન પરિણામવાળા નહિ થાય.” બસ તેને પોતાની પગે અગ રહી એક પામર દેવના ધેર ઉપસર્ગો પામરતાને અને પ્રભુની મહત્તાને ખ્યાલ આવ્યો. હસ્ત હેડે સહન કરે છે એ કાંઈ ઓછી આશ્ચર્યઅને તેને લાગ્યું કે હું હાર્યો છું અને પ્રભુ જીત્યા છે. જનક બીના નથી? અરે ! એક વિશેષ આશ્ચર્ય તો
તેણે પ્રભુના પગમાં પડી ક્ષમા માગતાં કહ્યું કે એ થાય છે કે આ પરમયોગી પુરૂષોત્તમને સાત પ્રભો ! ઈન્ડે જે વચનો આપને માટે ઉચાર્યા હતાં; સાતવાર ફાંસીએ ચડાવવામાં આવે છે અને તે જે ગુણ ગાથા ગાઇ હતી; તે તદન સત્ય છે, પણ માત્ર પરીક્ષાને ખાતર; છતાં પ્રભુ પિતાની પ્રભુ! હું પામર આપની મહત્તાને ખ્યાલ ન કરી ઓળખાણ નથી આપતા. અરે ! ઓળખાણ નથી શકયો. પ્રભુ હું ક્ષમાવું છું હું ભગ્ન પતિજ્ઞાવાળો આપતા એટલું જ નહિ, પરંતુ પિતાનું માન છાડા છું.-હાર્યો છું. આપ સમાપ્ત પ્રતિજ્ઞાવાળા છે. પિતાની નિર્દોષતા પણ નથી સિદ્ધ કરતા કે તેમ કરી જીત્યા છે. હું કદી પણું હવેથી ઉપસર્ગ નહિ કરું છુટી જવાને રંચ માત્ર પણ પ્રયાસ કરતા? ખરેખર

Page #28

જૈનયુમ
ભાદ્રપદ-આશ્વન ૧૯૮૨
અહીં તે આપણું મસ્તક ભક્તિ ભાવથી સ્વતઃ નમી પ્રગટ કર્યા સિવાય બધું અપમાન અવહેલના અને જાય છે. અને તમામ વોરં જિરિતાર થી એ દુઃખ શાંતિથી અને આનંદથી સહન કરી તે ઉપસર્ગ વચનો નીકળી પડે છે.
આ કરનાર પુરૂષ તરફ દયા ભાવ પ્રગટ કરે છે. અને અહીં એક વાત બહુ સ્પષ્ટ થતી દીસે છે. વીર મનમાં દયા લાવી ચિંતવે છે કે “મને ઉપસર્ગ પુરૂષોજ વીરતાથી બધુ કષ્ટ સહન કરી લે છે, કરનાર આ દેવની કઈ ગતિ થશે.” અરે તેની દયા તેમના ઉપર કદી દુઃખના વરસાદ પડે, અરે કદી ચિંતવી આંખમાંથી દયાનાં અશ્રુબિન્દુ ટપકાવે છે. માથે દુ:ખનાં ઝાડ ઉગે છતાં પંચમાત્ર પણ ખેદ ત્યારે આપણે સ્તબ્ધ થઈ જઈએ છીએ અને પ્રભુની કર્યા સિવાય શાંતિથી સહન કરી આત્મધ્યાનમાં દયા કરૂણા ને ક્ષમા ઉપર મરી જઈ ભૂરિસૂરિ ગુણ મશગુલ રહે છે, એ સહન કરવાનું નામર્દો કે પામ
ગાથા ગાવા મંડી પડીએ છીએ. દેવની નીચતા અને રોનું કામ નહિ. રણાંગણમાં જનાર વીર પુરૂષોજ અધમતા ઉપર આપણે તીરસ્કાર કાબુમાં નથી રહી બાણ તરવાર બરછી ભાલું બંદુક કે તેપના ગોળાનો શકતે. એક મહાપુરૂષને ફક્ત પોતાની પરીક્ષા ખાતર ભાર સહન કરી શકે છે. કાયરો તે તેનો અવાજ આટલું બધું કષ્ટ આપવું એ તેની (દેવની) સત્તાને સાંભળી ઘરને ખુણે કે જગલોમાં સંતાઈ જાય છેઅતિરેક સુચવે છે–આમાં પણ સાત વાર ફાંસીએ તેવીજ રીતે કર્મ શત્રને જીતવા માટે રણાંગણમાં લટકાવવા અને એ નિર્દોષતાની મૂર્તિ સમા જીતેજનારા વીર પુરૂષ કરતાં કોઈ અનેરી વીરતા ધીરતા દ્વિય પુરૂષને વિકારીરૂપે ચીતરી, સ્ત્રી પાસે અને ક્ષમાવાળો પુરૂષ સફાઇથી ચાલાકીથી (કારણ મશ્કરી કરાવી માર મરાવવો એ તે બહુ ત્રાસકે જે સફાઈ કે ચાલાકી ન રાખે તે ક્રોધ માન જનક લાગે છે. આ તે આપણું પૂજ્ય પુરૂષ માયા અને લોભની ચંડાળ ચોકડી તેને ચેટી પડી છે. ને લાગે તેમ નહિ પરંતુ આપણુ શત્રુની પણ સંસાર સાગરના કોઈ અનેરા ગર્તામાં ફેંકી દે છે.) કેઈ આપી આકરી પરીક્ષા ન કરશો એમ લાગે છે. કર્મ શત્રુ સામે લઢીને કર્મ શત્રુને થાપ ખવડાવી પિતે અસ્તુ અંતમાં એ જગતવઘ ક્ષમાસાગર વિજય મેળવે છે.
મહર્ષી મહાવીર દેવની ધીરતા નિશ્ચલતા શાંતિ હવે આપણે એક સામાન્ય વાત જોઈ લઈએ. અને કરૂણાને કેટિશ વંદન કરી વિરમું છું. પ્રભુની અપમાન સહન કરવાની-અને તે પણ
૩ritત શતિ રાત કોઈ જાતના તિરસ્કાર કે વૈરના બદલા સિવાય અપ. તારંગાહીલ. મુનિન્યાયવિજય, માન સહન કરવાની શક્તિ જોઈએ છીએ. અને તા. ક. આ ઉપસર્ગોની નેંધ મેં શ્રી આવઆપણને એક સામાન્ય અપમાન કરનાર મનુષ્યનું શયક નિર્યુકિતને આધારે લીધી છે. તેમાં ટીકાની બુરું કરી તેને બદલો લેવાની પ્રબળ ઈચ્છા થાય છે મદદ પણ બહુ સારી રીતે છુટથી લીધી છે. લેખને ને તેને બદલે લીધેજ જઈએ છીએ ત્યારે આ વીર બધે યશ તે ગ્રંથકાર મહારાજને ઘટે છે, અપયશ સમર્થ પુરૂષ આટલું આટલું ભયંકર અપમાન તિર- બધે મનેજ ઘટે છે. છાદ્ધિકતાને અંગે મતિ ભ્રમથી સ્કાર અને દુઃખનો વરસાદ વરસાવનાર દેવ પ્રત્યે ક્યાંય ભુલ થઈ હોય, વધારે પડતું લખાઈ ગયું હોય મનવચન કે કાયાથી લગારે ક્રોધ કે વૈરની ઇચ્છા તે મિથાત આપું છું. .

Page #29

શ્રી મહાવીરનાં છાસ્થ દશાનાં વિહાર સ્થળો શ્રી મહાવીરનાં છવાસ્થ દશાનાં વિહાર સ્થળે.
શ્રી મહાવીરનો જન્મ કુંડગ્રામ કે કુડપુરમાં થયે.
' નામના સંપ્રદાયને અનુસરનારા આ કુંડગ્રામના વિભાગો પૈકી હતા. આ સંપ્રદાયનું સ્વરૂપ જાણવાનું સાધન સ્થળનાં નામ ક્ષત્રિયકુંડગ્રામ અને બ્રાહ્મણ- મારી પાસે નથી. આચાર્ય હરિભદ્ર લખે છે
કુંડગ્રામનો ઉલ્લેખ આવશ્યકમાં કે, “ઈજજતક'નામનું એક પાખંડ છે. છે. કુડપુરના જ્ઞાતખંડ વનમાં મહાવીર શ્રમણ પાખંડને અર્થ મતવિશેષ કે સંપ્રદાયવિશેષ થયા, એ વખતે હેમંતઋતુ હતી, જ્ઞાત કુલના થાય છે. આ શબ્દ આ અર્થમાં અશોકના લેખમાં પિતાના જાતભાઈઓને પૂછીને મહાવીરે કુડપુરથી પણ વપરાયેલ છે. એથી ‘પાખંડ' શબ્દને સાંભળતાં વિહાર કર્યો. કુડપુરથી નીકળવાના બે માર્ગો હતા; હાલ જે એને અર્થે પ્રચલિત છે તેને અહિં કેઈ ન એક જળમાર્ગ અને બીજો સ્થળમાર્ગ. કુડપુરના એ સમજે. આ શબ્દની સંસ્કૃત છાયા આપતાં છાયાકારે જળમાર્ગથી એમ અનુમાન થઈ શકે છે કે, એ પુર “fક્રતીકારત’ શબ્દને મૂકેલો છે. આ દ્વિતીયાંત કે ગંગા જેવી મહાનદીને કાંઠે વસેલું હોવું જોઈએ. શબ્દનો ભાવ ખ્યાલમાં તે આવી શકતા નથી. મહાવીર સ્થળમાર્ગે ચાલીને મુહૂર્ત પ્રમાણ દિવસ સુના +સરત અર્થાત દુ એટલે બેવાર ઈજા
શેષ રહ્યા ત્યારે કુમારગ્રામમાં એટલે ઇજ્યા-યજ્ઞ કરવો એ જેનું અંત કર્તવ્ય છે, કુમારપ્રામ આવ્યા. કુમારગ્રામને માટે આ તે “દુઈજજત'. આવી પણ એક કલ્પના થઈ શકે છે
ચાર્ય હરિભદ્ર કમ્મરઝામ શબ્દ અથવા તો બે વેદને માનનાર-સાથે પણ એ વાપરેલો છે. કુડપુરથી કુમારગ્રામ વિશેષ દૂર જણાતું શબ્દને સંબંધ હોઈ શકે, એનો ખરો ભાવ જણાતો નથી પણ એ કઈ દિશાએ આવ્યું તે જાણું નથી, તે માત્ર કલ્પના છે. આ દુઈજજતોના શકાતું નથી.
- નિવાસને દૂઈજજતય” ગામના નામથી પણ ઓળત્યાંથી મહાવીર કલાગ નિવેશમાં આવ્યા ખાવેલો છે. મારાગને બદલે “મેરાઅ” શબ્દ પણ
અને ત્યાં એમણે બદુલ બ્રાહ્મ આવે છે. લાગ(ક) ને ઘરે મધુવ્રત સંયુક્ત પાયસથી ત્યાંથી મહાવીર અઢ઼િઆ ગામમાં આવ્યા. આ - પારણું કર્યું. (બ્રાહ્મણને માટે
ગામનું જૂનું નામ વર્ધમાનક હતું, આવશ્યક ટીકામાં કેટલેક સ્થળે “ષિster' શબ્દ અદ્વિઅગમ એ વેગવતી નદીની પાસે હતું. વાપરેલો છે, મને લાગે છે કે, એ શબ્દ “દિજાતિક
વદ્ધમાગ અહીં એક ખુલાસો કરી દઉં કે,
અહીં એક છે શબ્દનું અપભ્રષ્ટ રૂ૫ છે, પણ એ શબ્દની છાયા
હાલ જેને વઢવાણ કહેવામાં કરનારે ધિગજાતીય’ શબ્દ મૂકેલે છે. “દિજાતિકને આવે છે તે આ વર્ધમાનક નહીં. આ સંબંધમાં મેં અર્થ બ્રાહ્મણ થાય છે અને “ધિજાતીય અર્થ “સાહિત્ય માસિક”માં સપ્રમાણ જણાવેલું છે. આચાર્ય ‘ધિકારને યોગ્ય જાતિમાં જન્મેલો” થાય છે.) “કેલા- હરિભદ્ર અઢ઼િયગામ માટે “અસ્થિગ્રામ' શબ્દ મૂકયો ગને માટે “કેલ્લા” અને “કુલાઅ” શબ્દ પણ છે. અને એ નામની ઉત્પત્તિ વિષે એક કથા પણ આવે છે.
૧. ભાવનગરથી પ્રસિદ્ધ થયેલા ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ત્યાંથી મહાવીર મેરાગ સન્નિવેશમાં આવ્યા. ચરિત્રના ભાષાંતરની નોટમાં આ વર્ધમાનકને ઝાલાવાડનું
મેરાગ, આ સન્નિવેશનો કુલપતિ મહા- વઢવાણ જણાવેલું છે. પણ એ ભ્રાંતિ છે. આવી જ ભ્રાંતિદૂઈજજતયગામ વીરના પિતાને મિત્ર હતા. માંથી વઢવાણનું શૂલપાણિ યક્ષનું મંદિર ઉભું થયું છે,
સનિશમાં રહેનારા ‘દૂઈજજત’ ફાઈ સુધારશે કે ?

Page #30

જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨ જણાવી છે. અહીંથી મહાવીર શરઋતુમાં ફરીવાર રાજગૃહ “સ્થણુંક મૂકેલી છે. અહીંથી મેરાગ સન્નિવેશે ગયા જણાય છે. મોરાગ સન્નિવેશમાં
મહાવીર રાજગૃહનગરે આવ્યા. ઇંદ મતના અનુયાયીઓ રહેતા હતા. આ મતનું અને નગરની બહાર નાલંદાના વણકરની શાળાએ પણ સ્વરૂપ જાણવામાં નથી આવ્યું. છાયા કરનારે ઉતર્યા ( રાજગૃહ અને નાલંદા વિષે પુરાતત્ત્વમાં મેં “અછંદને પ્રતિશબ્દ “યથાદ મૂકયો છે. “અછંદ વિગતવાર જણાવેલું છે.) આ સ્થળે એમને મંખલિ એટલે “પરતંત્ર” અને “યથાદ એટલે “ઈચ્છા પ્રમાણે ગોશાલ મળ્યા. અહિંથી મહાવીર પાછા ફર્યા જણાય વર્તનાર' અહીં “અદ' માટે જેલો “યથાદ છે. કેમકે તેઓ રાજગૃહ નગરથી કલાગસન્નિવેશ શબ્દ પણ વિચારણીય છે.
તરફ વળ્યા. અને ત્યાંથી સુવર્ણખલ તરફ ગયા, અહિંથી આગળ ચાલતાં દક્ષિણ અને ઉત્તર આગળ જે કનકખલ આશ્રમપદ આવ્યું છે તે જ આ
નામના બે વાચલ પ્રદેશ મહા સુવર્ણખલ જણાય છે. દક્ષિણ વાચાલ વીરના માર્ગમાં આવ્યા. અને અહીંથી તેઓ બ્રાહ્મણગ્રામ તરફ ગયા. આબુની ઉત્તરવાચાલ સુવર્ણવાલુકા તથા રૂપ્યાલુકા
પાસે આવેલા બ્રાહ્મણવાડા તીર્થ સુવર્ણવાલુકા નામની બે નદીઓ આવી. દક્ષિણ બ્રાહ્મણગ્રામ સાથે આ બ્રાહ્મણગ્રામનો કરશે રૂમ્યવાલુકા વાચાલ સન્નિવેશથી મહાવીર
સંબંધ નથી એ ધ્યાનમાં ઉત્તર વાચાલ તરફ ગયા અને રાખવાનું છે. અહિં સુવર્ણવાલુકા નદીને કાંઠે મહાવીરનું ખંભા- . અહીંથી તેઓ ચંપાનગરી ગયા. ચંપાનગરી અંગપરનું વસ્ત્ર પડી ગયું, ઉત્તર વાચાલ તરફ જતાં કનક
દેશની રાજધાની હતી. હાલમાં ખલ નામે એક આશ્રમ પદ ચંપાનગરી નાથનગર અને ભાગલપુર વચ્ચેના કનકખલ આવ્યું. આ સ્થળે એમણે આંતરું
પ્રદેશને ચપ ગણવામાં આવે અને બાહ્ય ચંડકૌશિકને શાંત કર્યો.
કાલાય છે.ચંપાથી તેઓ કાલાય (છાયાઉત્તર વાચાલથી તેઓ વેતંબી (તબિકા)
પત્તકાલય કાલાક) સન્નિવેશે ગયા અને નગરી આવ્યા, આ સમયે અહિં
ત્યાંથી પત્તકાલય (પત્તાગ ) તંબી પ્રદેશી નામે રાજા હતા. આ
કુમારા (છાયા-પાત્રાલક) ગામે ગયા. પ્રદેશ અને રાજપક્ષીયનો પ્રદેશી
અહિંથી કુમારાય સન્નિવેશે ગયા એ બે એક કે જૂદા એ ખાસ વિચારણીય છે.
ચિરાગ અને કુંભારની શાળાએ ઉતર્યા. તબીથી તેઓ સુરભિપુર ગયા,માર્ગમાં એમને
ત્યાંથી મહાવીર ચેરાગ (છાયા“નેજજક રાજાઓ મળ્યા. આ પૃષચંપા રાક) સાનશે ગયા. અહિંથી સુરભિપુર “નેજજક નામ કઈ રાજ
પૃષચંપાએ ગયા. કદાચ નગરીને વંશનું સૂચક લાગે છે અને તે પાછલો ભાગ પૃષ્ઠચંપાના નામથી ઓળખાતો હોય. ઐતિહાસિકેએ વિચારવા જેવું છે. છાયામાં તેજ- અહિંથી કયંગલા (છાયા-કતાંગલા) નગરીએ ગને પ્રતિશબ્દ “નૈક” મૂકેલો છે પણ “નૈયકને
ગયા. અહિં તેઓ “દરિસ્થવિર” અર્થ સમજાતો નથી.
યંગલા નામક સંપ્રદાયના અનુયાયીઓઅહિંથી મહાવીર યૂણાગ સન્નિવેશે ગયા. સુર
ના-દેવળમાં ઉતર્યા હતા. આ ભિપુરથી ધૃણાગ જતાં વચ્ચે સંપ્રદાય વિષે પણ કશી માહિતી મેળવી શકાતી નથી. થાગ ગંગાનદી આવે છે. મહાવીર
અહિંથી મહાવીર સાવથી નગગંગાનદી ગંગાનદાને ઉતરવા માટે નાવમાં સાવત્થી રીએ ગયા. ભગવતી સૂત્રમાં બેઠા હતા. “કૃણુગ ની છાયા
(શતક-૨ ઉદેશ-૧)કયંગલા અને

Page #31

૨૯
લાઇ
શ્રી મહાવીરનાં છાસ્થ દશાનાં વિહાર સ્થળે હલિ૯ગ સાવથીને પાસે પાસે જણાવેલી આલભિયાનગરી નગરી, આલંબિયા (છાયા
છે. અહિંથી તેઓ હલિદુગ(છાયા, કુલ આલંભિકા) નગરી અને કુંડાંગ બંગલા -હરિદ્રક) ગામે ગયા અને ત્યાંથી
(છાયા-કુડા) સન્નિવેશે ગયા. બંગલા ગામે ગયા. ત્યાંથી મહા- મદણ ત્યાંથી નીકળીને તેઓ મદ્દણ માવતા વીર આવતા (છાયા-આવર્તા) બહુસાલગ (છાયા-મર્દના) તથા બહુસા
ગામે આવ્યા અને અહિંથી પાછા લેહગલા લગ (છાયા-બહુશાલક) ગામે વળતાં તેઓ ચેરાગ સન્નિવેશે ગયા. ચોરાગથી તેઓ
ગયા અને અહિંથી લોહમ્મલા કલંબુગા (છાયા-કલંબુકા) સન્નિ- પુરિમતાલ (છાયા-લોહાર્ગલ) રાજધાનીએ કલંબુગા વેશે ગયા. અહિંથી તેઓ અનાર્ય
થઈને પુરિમતાલ ગયા. આ દેશ લાઢ,તરફ વિહર્યા વર્તમાન વખતે લેહગલા રાજધાનીમાં રાજા જિતશત્રુ હતો.
માં બંગાળ પ્રાંતમાં “રાઢ' નામે તેઓ જે પુમિતાલે ગયા તે સ્થળને હાલ ‘પ્રયાગ” પુણ્યકલસ જે પ્રદેશ પ્રસિદ્ધ છે કદાચ તેજ
કહેવામાં આવે છે. અહિંથી આ લાઢ દેશ હેય. લાઢમાં ઉણાગ તેઓ અનુક્રમે ઉણાગ (છાયાજતાં પ્રથમ પુણુકલસ (છાયા-પૂર્ણકલશ) ગામે ગયા
ઉણુંક) ગામ અને ગભૂમિ તરફ અહિંથી અનુક્રમે ભદ્દિલનયરી (છાયા-ભકિલ- ગભૂમિ ગયા. ઉણગથી ગોભૂમિ જતાં
નગરી), કાલિ સમાગમ (છાયા- વચ્ચે આવતું ભયંકર જંગલ તેમને વટાવવું પડ્યું હતું. ભદિલનયરી કદલી સમાગમ) અને જંબુસંક અહિંથી પાછા ફરીને મહાવીર રાજગૃહે ગયા અને ત્યાંથી કયલિસમાગમ (છાયા-જંબૂષડ) તરફ ગયું. ૧ લાસ્ટ, ૨ વભૂમિ, ૩ શુદ્ધભૂમિ તરફ વિહર્યા. જબૂસંડ અહિં કેઈ આ જંબુસંડ અને
આ ત્રણે નામે અનાર્ય સ્થળનાં ગુજરાતમાં આવેલા જબુસરને સિદ્ધFપુર છે. અહિંથી તેઓ શરઇના પ્રથમ તંબાય એક સમજવાની ભૂલ ન કરે. કુમગામ ભાગમાં સિદ્ધભૂપુર (છાયા-સિઅહિંથી તેઓ તંબાય(છાયા-તં
દ્વાર્થપુર) અને કુમ્મગામ (છાકવિયા બાક) અને કુવિયા કે કૂપિઆ યા-કુર્મગ્રામ) થઇને પાછા વૈશાલી તરફ ગયા.
(છાયા-પિકા) સન્નિવેશે ગયા. આ સમયે વૈશાલીમાં ગણરાજ્ય હતું-ત્યાં શંખ અહિં તેમને વિજય અને પ્રગભા નામની બે પરિ. નામે ગણરાજા હતા. આ રાજા મહાવીરના પિતાનો વાજિકાઓ મળી, જે પાર્શ્વના
મિત્ર હતા. અહિંથી મહાવીર વૈશાલી થની ઉપાસિકાઓ હતી. અહિંથી વાણિયગ્રામ વાણિયગામ (છાયા-વાણિજ
તેઓ વૈશાલી તરફ ગયા, વૈશાલી ગંડકી નદી ગ્રામ) તરફ પ્રધાવ્યા. વૈશાલીથી ગામ વિહારમાં છે. જે આજકાલ “સાડ” નામથી
વાણિયજ્ઞામે જતાં વચ્ચે એક જાણીતું છે. અહિંથી મહાવીર ગંડકી નદી આવે છે. મહાવીર નાવધારાએ નદીને ગામાય ગામાય(છાયા-ગ્રામાક)સંનિવેશ ઉતાર્યા. આજે પણ બિહારમાં સાડ પાસે ગંડકી સાલિસીસય અને સાલિસીસય (છાયા- નદી આવેલી છે. આણંદ શ્રાવક આ ગામમૃા રહેવાશી –શાલિશીર્ષક) ગામ તરફ ગયા.
૧ આવશ્યક ટીકામાં “પ્રધાવ્યા” અર્થનું સૂચક પહાઅત્યાર સુધી તેઓ એકાદશાંગધારી હતા અને વિસ છાયા-અધાવિત) કૃદંત વાપરેલું છે. સંસ્કૃત સા
એમનું અવધિજ્ઞાન સુરલોક હિત્યમાં “ધાવધાતને અર્થ દોડવું થાય છે. કદાચ ગતિને ભદિયાનગરી પ્રમાણુ હતું. હવે તેઓ અનુ. વેગ દર્શાવવાને અહીં આવે પ્રયાગ થયા હોય અથવા
ક્રમે ભદ્દિયા (છાયા-ભદ્રિકા) ની લેકભાષામાં ધાને અર્થ ગતિ માત્ર પણ હેય.

Page #32

૩૦
જૈન યુગ
ભાદ્રપદ-આશ્ચન ૧૯૮૨ હતા અહિંથી મહાવીર સાવથી (છાયા-શ્રાવસ્તી) મૃગાવતી હતું, અને તેને મંત્રી સુત નામે હતા.
નગરીએ ગયા અને ત્યાંથી આ શતાનિક તેજ કે જેણે ચંપાના રાજા દધિવાસાલઠ્ઠિય સાણુલફ્રિય (છાયા-સાનુલષ્ઠ) હનને નસાડ્યો હતો. દધિવાહનની સ્ત્રીનું નામ ધાગામે ગયા.
રિણી અને પુત્રીનું નામ વસુમતી અથવા ચંદના અહિંથી તેઓ દભૂમિ (છાયા-દઢભૂમિ) એ હતું. શતાનિકે ચંપાનગરીને જીતવા માટે નૌકાબળને
ગયા. આ જગ્યાએ એમને બહુ પ્રયોગ કર્યો હતો એની નૈધ આવશ્યક ટીકામાં છે. દઠભૂમિ જ કષ્ટ સહન કરવું પડયું. કેશાંબીથી ભગવાન સુમંગલા ગામે ગયા અને અહિંથી અનુક્રમે વાલુગા
ત્યાંથી સુક્ષેત્રા થઈને પાલક ગામે
સુમંગલા ગયા. અહિંથી ભગવાન ફરીવાર વાલુગા (છાયા-વાલુકા) ગામ, સુચ્છેત્તા.
પાલક ચંપાએ ગયા. આ વખતે સ્વાસુચ્છેત્તા (છાયા-સુક્ષેત્રા) ગામ, તેસલિ
તિદત્ત બ્રાહ્મણ અને મહાવીર તસલિ અને મોસલિ. તરફ ગયા. ત્યાંથી મેસલિ
જભિયા વચ્ચે આત્મચર્ચા થએલી હતી. પાછા ફરીને મહાવીર સિદ્ધાથ - વયગામ પુરે ગયા. અહિંથી તેઓ વય
અહિંથી ભગવાન જલિયા
ગામે ગયા, અહિંથી મિંઢિયા થઈને ગામ (છાયા-જગ્રામ) નામના ગોકુલ તરફ ગયા. અહિંથી પાછા ફરીને તેઓ આ
છમ્મણ (છાયા-પરમાણુ) ગામે લાભકા, તાંબી અને શ્રાવસ્તી
- છમ્માણી ગયા, ત્યાંથી મજિઝમાં (છાયા
મજિઝમાં કસુંબી નગરીએ થઈને કસબી (છાયા
મધ્યમા) એ ગયા અને અ-કૌશાંબી) નગરીએ ગયા. આ
હિંથી પાછા વળીને ભગવાન કૌશાંબી નગરી તે હાલ પ્રયાગ પાસે આવેલું કાસમ
ફરીવાર જભિયા ગામે ગયા નામે ગામ છે.
અને અહિં જુવાલિકા નદીને કૌશાંબીથી ભગવાન વાણારસીએ આવ્યા અને
કાંઠે બુદ્ધ થયા. 'ત્યાંથી રાજગૃહ થઈને મિહિલા
સમેતશિખર તરફ પગ રસ્તે જતાં સમેતશિખવાણુરસી (છાયા-મિથિલા) એ ગયા. અહિં
રની પાસે જઈ નામનું એક ગામ આવે છે.
અહિંથી સમેતશિખરને પગરસ્તે લગભગ અઠવાડિ. મિહિલા જનકરાજાએ તેમને આદર કર્યો.
યાનો છે. આ જમૂઈ અને જભિયા ગામ એ બને મને લાગે છે કે, જનક નામ કદાચ એક હોઈ શકે. ' મિથિલાના રાજવંશાનું ઉપનામ હોવું જોઈએ અર્થાત
આ લેખમાં આગોદય સમિતિના આવશ્યક મિથિલાની ગાદીએ આવતા પ્રત્યેક રાજા જનકના- સત્રનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં આ બધી મથી ઓળખાતા હો જોઈએ અન્યથા મહાવીરની હકીકત પૃ. ૧૮૭ થી ૨૨૭ સુધીમાં જણાવેલી છે. સમયમાં સુપ્રસિદ્ધ જનેકનું હોવું સંભવતું નથી. આ ઉપરાંત મહાવીરના કેવળિ અવસ્થામાં પણ કેટ
અહિંથી ભગવાન વૈશાલી નગરીએ થઈને સુસુ- લાંક વિહાર સ્થળો છે. જેની નૈધ આવશ્યકમાં નથી મારપુરે આવ્યા (સુસુમારપુરને ઉલ્લેખ ભગવતીસૂત્ર પણ ભગવતી સૂત્રમાં છે. આ લેખમાં એ સ્થળને (શતક-૩ ઉ૦ ૨) માં આવે છે. જૂઓ રાય ભગ- મેં નથી લીધાં. ભગવાન મહાવીર જે એક સ્થળે
વતી સૂત્રનો મારો અનુવાદ અને ફરી ફરીને ગયો છે તેનું નામ સામેના મેટા અક્ષસુસુમાપુર ટિપ્પણુ પૃ. ૫૬ ભા. ૨) અને રેશમાં છાપેલા સ્થળોમાં નથી આપ્યું. ભાગપુર ત્યાંથી અનુક્રમે ભોગપુર મંદિ. છેવટે એક વિનંતિ છે કે કોઈ જનભાઈ આ નંદિગ્રામ ગ્રામ અને મેંઢિયા (છાયા-મે. બધાં સ્થળાની ચેકસ શોધ કરાવવા ઉદ્યમવંત થાય હિયા ) શ કરીથી ભગવાન અને તે પ્રત્યેક સ્થળે મહાવીરને લગતા પ્રત્યેક પ્રસંગ
' કૌશાંબીએ ગયા. આ સમયે સાથેનું એક એક સ્મારક ઉભું કરાવે. કૌશાંબી રાજ શતાનિક હતું, એની સ્ત્રીનું નામ
બેચરદાસ જીવરાજ દેશી, -

Page #33

શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર
શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર.
લેખક—રા. દયાલ ગંગાધર ભણશાલી. બી. એ. ૧૬ પાલાક સ્ટ્રીટ, લકત્તા,
ડૅાકટર ભરૂઆ લખે છે કે:
નગ્ન ક્ષપણુકાનું “નૈતિક અધઃપતન ન થાય તેટલા ખાતરજ શાયદ પાર્શ્વ પ્રભુના ચતુર્થાંમ ધર્મને બદલે મૈથુન સથા વિરમણ નામે પંચમ મહાવ્રતના મહાવીર દેવે ઉમેરો કર્યાં. આ પાર્શ્વપ્રભુના બધા મહાવ્રતો રાખવાથી પાપત્યોને મહાવીર દેવના શાસનમાં સામેલ થવાને કશી હરક્ત આવી નહિં પણ જે કે બંને શાસન મહાવીર દેવના ધર્મ ધ્વજ તળે એકત્ર થયા તે પણ પાર્સ્થાપત્યોના હ્રદયને નગ્નત્વથી આધાત પહેાંચતે ખરા. બસ આજ વિચાર એક પ્રધાન કારણ હતું, કે જેને લઇ પ્રભુના અનુયાયી અને શિષ્ય પરંપરામાં પાછલથી ભેદ પડચા. અને પરિણામે દિગંબર અને શ્વેતાંબર જેવી એ વિરોધી કામ ઉદ્ભવ પામી. આ ભેદનું મૂળ વાસ્તવિક રીતે વિચારતાં મહાવીર પ્રભુ અને પાર્શ્વપ્રભુના ઉપર્યુક્ત એ ભેદમાં ગુપ્ત રીતે સમાએલું છે, ’
( જીએšા. ખ. એમ ખરૂઆતી PreBuddhistic. Indian Philosophy પૃષ્ઠાંક. ૩૭૪–૩૭૫).
અચેલક શબ્દ અસર્વથા નિષેધ અને દેશનિષેધ અને ચેલવસ્ત્ર આ બે શબ્દના સમાસથી અચેલક થાય છે. અર્થાત્ અચેલક=નગ્ન; અને જીણુ ાણું વસ્ત્રધારી આ બને અર્થમાં અચેલક શબ્દ વપરાયા હાય એમ સ’ભવે છે. દ્વિતીય અ` તેા ટીકાકાર ભગવતે ખતાવ્યા છે માટે આપણે ચેલક નગ્ન'
આ વિચારાને વધુ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં ઓળખીએ તા ડૉ. મરૂઆ એમ કહેવા માગે છે કે પાપ્ર-અર્થમાં સંભવિત છે કે કેમ તે જોવાનું રહ્યું.
ભુના સચેલક કલ્પના વિચારને અનુસરનારા તે શ્વેતાંબરે અને મહાવીર પ્રભુના અચેલક કલ્પના વિચારાના અનુયાયી તે દિગંબરે
આચારાંગ ૧-૯-૧-૪૬૫ માં જણાવ્યું છે કેઃसंवच्छरं साहियं मासं जं ण रिक्कासि वत्थगं મર્થ,
अचेलए ततो चाई तं वोसज्ज वत्थ-मणगारे.
આ મન્તવ્યને હુમન જેકાખી આદિ અન્યાન્ય પાશ્ચાત્ય વિદ્યાના પણ સમર્થન આપે છે તેથી તે મતમાં કેટલું સત્ય સમાએલું છે અને તેની પુષ્ટિમાં
કાઇ શાસ્ત્રીય પુરાવા છે કે કેમ તેની મીમાંસા અત્ર કરીશું.
૩૧
ટીકાકાર ભગવંત જણાવે છે કે “ ચાવીસમા તીર્થંકર શ્રી વર્ધમાન સ્વામીએ અચેલક કહેતાં પ્રમાણેાપત, જીણું, શાણું, પ્રાયે ધવલ વંસ્ત્ર' ધારણાત્મક સાધ્વાચાર ઉપદેશ્યા, જ્યારે મહાયશસ્વી ત્રેવીસમા તીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વનાથે સચેલક કહેતાં પંચવર્ષીય અહુ મૂલ્યવાન પ્રમાણ રહિત વસ્ત્ર ધારણાત્મક સાધ્વાચાર પ્રા.
""
આ પરથી પાર્શ્વ પ્રભુના અને પરિણામે કેશી પ્રકૃતિ પાર્સ્થાપત્યેાના સચેલક એટલે વસ્ત્ર ધારણાત્મક માર્ગે હતા એ નિર્વિવાદ સાબીત થાય છે. પણુ મહાવીર પ્રભુના અચેલક માર્ગની વ્યાખ્યા એક દેશે માત્ર પ્રસ્તુત વિષય પરત્વેજ ઉપકારી હાય એમ લાગે છે.
અર્થાત્—ભગવાને તેર માસ સુધી તે (ઈંદ્રે છાંડી ભગવાન અચેલક વસ્ત્રરહિત અણુગાર થયા. દીધેલુ દેવદુષ્ય) કધપર ધારણ કર્યું ત્યાર પછી તે
વળી આચેલક્ય શબ્દની વ્યુત્પત્તિ કરતા શ્રી વિનયવિજયજી ઉપાધ્યાય પસૂત્રપરની પેાતાની ટીકા નામે સુખાધિકામાં જણાવે છે કે 7 નિયતે શૈલ वखं यस्य सो अचेलकः तस्य भाव आवेल
૧. શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના કેશી ગામતીય નામક ત્રેવીસમા અધ્યયનની ગાથા ૨૯ પરથી આપણને સ્પષ્ટ થાય છે કે પાપ્રભુએ સચેલક ધન્ય વિગતવાટ્યું ચર્ચઃ તવ્ર તીથૅરાનાત્રિપ્રરૂપ્યા અને શ્રી મહાવીર પ્રભુએ અચેલક ધમ - स्य प्रथमान्तिमजिनयोः शक्रोपनीत-देवदूપદેશ્યા. કલ્પસૂત્રની પ્રારંભની ગાથાઓથી પણ આ ' સ્થાપનમે અચકાશ્ય, અન્વેષાં તુ સર્જવા સીજ વાતને પુષ્ટિ મલે છે.
સવા

Page #34

ઉર
જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
આ પરથી સ્પષ્ટ જણાશે કે ભગવાને વસ્ત્રો પાર્શ્વપ વસ્ત્રધારી હતા એ કહેવાઈ ગયું છે અને ત્યાગ કર્યો ત્યાર પછી અચેલક વસ્રરહિન અણગાર મહાવીરપ્રભુ પિતે અચેલક હતા તેથી સમન્વય થતાં થયા અર્થાત નનભાવે દિગંબર દશામાં વિહાર બંને માર્ગને સ્વીકાર થયો અને ધર્મરૂપે પ્રરૂપ્યા. સચેકરવા લાગ્યા અહિ -સર્વથા નિષેધવાચી છે. લકવના વિચારને સાક્ષી તે સ્થવિર કલ્પી અને
વળી ચોત્રીશ અતિશય પૈકી એકે અતિશય એ અચેલકત્વના વિચારનો પક્ષકાર તે જિનકપી. નથી કે જેથી પ્રભુના દિગંબરત્વનું ગોપન થાય. સચેલકત્વ અને અચલકત્વ મોક્ષ પ્રાપ્તિને બાધાઅર્થાત ચર્મ ચક્ષ ધણી દેખી ના શકે પણ પ્રભુ કારી નથી પણ વ્યવહાર નયે બંને એકજ લક્ષ્ય મહાવીર દેવ દેવદુષ્યના પરિહાર પછી અન્ય વસ્ત્ર માટે બે ભિન્ન માર્ગ છે એ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર. ૨૩અંગીકાર કીધું નથી અને તેમનું નગ્નત્વ લબ્ધિવડે ૩૧-૩૨ માં ઘણી જ સુગમ રીતે સમજાવેલ છે. ગોપન રહેતું એમ તે તામ્બર પણ માને છે.
મહાવીર પ્રભુને કડક માર્ગ હતો તેટલોજ સખ્ત ઉપરાંત રા. નંદલાલભાઈ પિતાના મહાવીર મા જિનકલ્પનો છે. અને પાર્શ્વપ્રભુના મધ્યમમાર્ગ સ્વામી ચરિત્રમાં પૃ. ૨૯૪ મે જણાવે છે જે ઇદ્ર
અનુકુલ ગચ્છવાસી સાધુઓને સ્થવિર ક૫ કે જે ભૂતિએ ચારિત્ર ધર્મ અંગીકાર કર્યો તે સમયે કુબેરે
સાંપ્રત કાળમાં મોજુદ છે (તે બંને કલ્પના વિશેષ ચારિત્ર ધર્મને લાયક ઉપકરણ લાવી તે ગ્રહણ કર-
ભેદ માટે જુઓ વિશેષાવશ્યક ગાથા ૭ અને તે
ભેદ માટે જાઓ. વિશેષાવશ્યક : વાને તેમને વિનંતિ કરી તે ગ્રહણ કરતા પહેલાં તેમને વિચાર થયો કે હું તે નિસંગ છું તે પછી
પરની માલધારીજીની ટીકા.) આ ઉપકરણે મહારે ગ્રહણ કરવા કે કેમ? આ
ખુદ મહાવીર પ્રભુએ, જો કે તે અચેલક હતા કથનને શાસ્ત્રીય પુરાવો છે કે કેમ એ માટે તે છતાં, આ બન્ને કલ્પને માર્ગરૂપે પ્રરૂપ્યા છે અને સંદેહ છે પણ જે સત્ય હોય છે. •
ના જીવંતકાલમાં બન્ને પ્રકારના નિર્ચીજો વિવ
માન હતા અને મેતાર્યમુનિ જેવાએ પ્રારંભમાં જે પિતાને આદર્શ મહાવીર પ્રભુ અચલક
સ્થવિરકલ્પ અંગીકાર કરી કેટલેક કાળે જિનકપી દિગંબર દશામાં ન હોય તે આ વિચારે ગતમ
પણું પણ અંગીકાર કરેલ છે. સ્વામીને આવત ખરા?
આ બે પ્રકારના મુનિઓના ક૫ પૈકી જિનઆ સઘળું અચેલક એટલે વસ્ત્રનો સર્વથા નિષેધ
કલ્પ પાર્શ્વપ્રભુના શાસનમાં હોય એમ મહારાજાસાબીત કરવા પુરતું છે. અને દેશ નિષેધના અર્થમાં
gવામાં નથી. તે ટીકાકાર ભગવંતે પુરવાર કીધેલ છે એટલે અચેલક બંને અર્થમાં વપરાતો હતે એમ સંભાવના
ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે કે મહાવીર પ્રભુને થાય છે.
કડક માર્ગ હતું અને પાર્થપ્રભુનો મધ્યમ માર્ગ હતું ૨. જિનકલ્પ અને સ્થવિરક૯૫
કારણ. ચરમતીર્થકરના સમયવતી લકે વક્ર અને જડ
હતા ત્યારે ત્રેવીસમાના અનુયાયીઓ ઋજુ અને પ્રાણ આ બે કલ્પની જન મહાવીર પ્રભુએ કરેલી
હતા એથી જ કહ્યું છે – છે અને તે પાપત્યના સચેલક માગે અને પોતાના અચેલક માર્ગના સમન્વય રૂપે હોય એમ શું નથી પુમા કુકિવણી ૩ વરિષri (gજણાતું ? જ્યારે બે અસમાન વિચારોનો સમન્વય
कप्पो मज्झिमगाणं त सुविसोझो सुपालआ। થાય ત્યારે બનેએ કાંઈક છુટછાટ મેલવી પડે છે. * તે મુજબ પાર્થાપત્યોને પિતાના ધર્મધ્વજ હેઠળ
–-ઉત્તરા. અધ્યયન ૨૭. ગા. ૨૭. એકત્ર કરવાની શુભેચ્છાના પરિણામે આ બે કલ્પની –પ્રથમ તીર્થકરના સાધુને (નિતિચારપણે) યેજના થઈ હેય એમ સંભાવના થઈ શકે છે. ધર્મ સમજતાં દેહિલ પણ પાળતાં સેહિલ અને

Page #35

શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર
૩૩ છેલ્લા તીર્થકરના સાધુને ધર્મ (સમજતાં સોહિલ કારણ સહેલાઈથી અનુમિત થાય છે. પણ પાળતાં ) અને હિલો જ્યારે વચલા બાવીસ તીર્થકરના સાધુને ધર્મ સમજતાં પણ સોહિલો અને
- શ્રી કલ્પસૂત્ર સુબોધિકા પરથી ઉરિત નિક્ત પાળતાં પણ સોહિલ (તેથી છેલ્લાં અને પહેલાં બન્ને પ્રભુના દશ પ્રકારના કલ્પ ભેદપરથી અવિતીર્થંકર પંચમહાવ્રતરૂપ ધર્મ પ્રકા અને વચલા સંવાદ રીતે જાણી શકાશે કે મહાવીર પ્રભુનો આચાર બાવીસે ચાર મહાવ્રતરૂપ ધર્મ કહ્ય).
અતિ કઠિન હતું, અને પાર્વપ્રભુને મધ્યમ માગ આ ગાથામાં કડક માર્ગ અને મધ્યમ માર્ગનું આચાર હતા –
: : :
"
,
શ્રા મહાવીર પ્રભુના શાસનમાં
શ્રી પાર્શ્વપ્રભુના શાસનમાં (૧) આવેલકય.
બહુ મૂલ્ય, વિવિધ વર્ણ વસ્ત્રની અનુજ્ઞાથી સચે
લકત્વ અને કેટલાક શ્વેત, માનપત, વસ્ત્રધારિ પણ સાધુઓ વેત, માનેપત, જીર્ણપ્રાય વસ્ત્રધારી
હતા તેટલા અંશે તેઓ અચલક-આથી બને વિકલ્પ હેવાથી અલક.
તેઓને સેવવાની અનુજ્ઞા હતી. (૨) આધાર્મિક-ઓશિકે –
જે સાધુ નિમિત્ત કરેલ છે તેને જ ન ક સાધુ નિમિત્તે કરેલા અશનપાન, ખાદિમ સ્વા- બીજાને કલ્પ. દિમ વસ્ત્રાપાત્ર, વસતિ પ્રમુખઃ
ગમે તે એક સાધુ વા એક સાધુ સમુદાય નિમિત્તે કરેલા સર્વે સાધુઓને ન કલ્પે. (૩) શય્યાતર.
શય્યાતર યા વસતિ સ્વામીનું પીંડ બન્ને પ્રકારના સાધુઓને ન કલ્પ માટે તે કલ્પ બનેને માટે સમાન છે. () રાજપિંડ.
–ક . ન કલ્પ (૫) કૃતિકર્મ-વંદનક
બન્નેને સમાન. (૬) વ્રત-મહાત.
ચાર મહાવ્રત; કારણ તેઓ રૂજી પ્રાજ્ઞવથી સમજી પંચ મહાવ્રત
શકે છે કે સ્ત્રીત્યાગ પરિગ્રહત્યાગમાં અંતર્ગત થાય છે. વક્ર જડત્વથી પાંચમા વ્રતના સ્પષ્ટોલ્લેખની આવશ્યકતા. (૭) જેષ્ઠ-રત્નાધિક,
નિરતિચાર ચારિત્ર હેવાથી દિક્ષા સમયથીજ ઉપસ્થાપનાથી આરંભી દિક્ષા પર્યાયની ગણના જ્યેષ્ઠ અને લધુને વ્યવહાર કે અને યેષ્ઠ-લઘુને વ્યવહાર.

Page #36

૩૪
(૮) પ્રતિક્રમણ,
અતિચાર્ લાગે યા નહિ પણ ઉભય કાલ અવશ્ય કરવુંજ જોઇએ તેમજ ખાકી રહેલા અતિચાર માટે પાક્ષિક ચાતુર્માસિક અને સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ પણુ અવશ્ય કરવાંજ જોઇએ.
(૯) માસ૫,
જૈનયુગ
માસ મર્યાદા નિયતઃ—
વધુમાં વધુ એકજ સ્થળે એક માસ સ્થિતિ કરી શકાય. છેવટે દુર્ભિક્ષ અશક્તિ આદિકારણે એક માસ ઉપર રહેવું પડે તેા પણ પાસેના ઉપગ્રામમાં જવું અને છેવટે ખુણા પણ બદલવા જોઇએ. બાકી એક માસથી વધુ સ્થિતિ ન થઇ શકે.
(૧૦) પર્યુષણાઃ—
ઉપર મુજબ ફરજ્યાત.
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨
Ο
અતિચાર લાગે તેા જ પ્રતિક્રમણ કરવું તે સિવાય જરૂર નહીં. અને તે પણ પ્રાયે ભેજ-સીક અને રાષ્ટ્ર પ્રતિક્રમણના વ્યવહાર છે. પાક્ષિક ચાતુર્માસિક અને સંવત્સરિક ન કરવા પડે.
અનિયતમાસ કલ્પઃ—
મરજી પડે તે એક ક્રેાડ કરતા કાંઇક ઉણા (બાવીશ તીર્થંકરના સાધુ આ શ્રી) પર્યંત એક સ્થળે સ્થિતિ કરી શકે અને મરજી માસની વચમાં પણ વિહાર કરે.
વર્ષોં
પડે તે એક
C
ઉપસ’હાર:
પાર્શ્વપત્યે પચવર્ણી, માનાપેત, બહુ મૂલ્યવાન, વસ્ત્રધારી હતા ઉપરાંત સરલ અને બુદ્ધિશાળી હતા; એટલુંજ નહિ પણ અશન પાનાદિ પણ જે અમુક સાધુ નિમિત્તે કરેલું હાય તેને એકલાનેજ ન કલ્પે પણ બીજાને તે ખાધ કર્યાં નહિ. વળી તેમને રાજપિંડ વાપરવાની અનુજ્ઞા હતી ઉપરાંત અતિચાર લાગે તેાજ દેવસી (દૈવસિક) વા રાઇ (રાત્રિક) પ્રતિક્રમણુ કરવાના કપ હતા અને પાક્ષિક, ચાતુર્માસિકતા તેમજ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ જેવાં પ્રતિક્રમણે તેમને કરવાનાંજ ન હતાં. તેમજ વળી માસ કલ્પ અને પર્યુષણા પણ તેમને બંધનકારક ન હતાં પણ તે
ઉપર મુજબ અનિયત.
પણ સાધુ માત્રને ન કલ્પે. રાજપિંડ તેા વપરાયજ નહીં. અતિચાર લાગે યા ન લાગે પણ ઉભયકાળ પ્રતિક્રમણ તા અવશ્ય કરવુંજ જોઇએ. ઉપરાંત ખીજા ત્રણ પ્રતિક્રમણ પણુ આવશ્યકજ છે. ગમે તેવા અનિવાર્ય કારણે પણ મહાવીર પ્રભુના સાધુઓ એકજ સ્થળે વધુમાં વધુ એક માસ સ્થિતિ કરી શકે, તદ્રુપરાંત ખાસ રહેવાની જરૂર જણાય તે। પણ સ્થાન પરિવર્તન કીધા સિવાય તે ન જ રહેવાય. જોઇએ
ઉપવનમાં, શાખાપુરમાં જઈ પાછા આવે અને છેવટે તે પણ ન બને તેા ઉપાશ્રયના ખુણેા તા બદલીને પણ સ્થાન પરિવતનના કલ્પને સખ્ત રીતે અમલમાં મેલવે. પયુષા બાબત પણ એજ સખ્તાઈ.
અને તેમની મરજીપર છેડવામાં આવ્યાં હતાં. જ્યારે
આ અતિ સુકર સ્થિતિ સાથે ચરમ તીર્થંકરના સાધુએના કલ્પની તુલના કરીએ છીએ તેા કેટલી સખ્તાઇ છે તે નજર સમીપ તરી આવે છે. જીણુ શીણુ વસ્રા પહેરવાં-અને જિનકલ્પી હાય તો તે વળી વસ્ત્રરહિતજ રહેવું અને ટાઢ તડકા દશમષક આદિના પરિસહે। સહન કરવા. એક સાધુ
આ કલ્પભેદ પરથી સમજવું સુગમ થઈ પડશે કે મહાવીર પ્રભુના આચાર અતિ સખ્ત હતા. આ સમજ્યા પછી પાર્શ્વપત્યેાના વિચારાના પ્રવાહનું અને મહાવીરના અનુયાયીઓના વિચારાના રાહનુ સહેલાઇથી અનુમાન થઇ શકે તેમ છે.
પાર્શ્વપત્યા સરળ અને મધ્યમ માર્ગને સેવનારા હતા અને તેથી તેઓના મગજની વલણ પણ તેજ
શ્રી
કીધેલા આહારાદિ તેને તે ન કહ્યું એટલુંજ નહિ પ્રકારની હાય તેમાં નવાઇ નથી; ઉપરાંત કેશીપ્રભુન

Page #37

શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર
સમયમાં પણ શિથિલાચાર થયા હેાય એ સહજ સમજી શકાય તેવું છે. કારણ એક શાસન અવતિ પર આવે છે ત્યારે નવા તીર્થની સ્થાપના થાય છે. વલી તસામયિક અન્ય દાર્શનિક સંસ્થાએ તરફ દૃષ્ટિ ક્ષેપ કરતાં પણ તે લોકાને જણાયું કે બૌધ્યેા વિગેરેના સાધુએ મધ્યમાર્ગી હતા આથી ફેશી પ્રભુ અને તેની સાથેના પાર્સ્થાપત્યેા. જો કે ગાતમ સ્વામીના સમજાવવાથી મહાવીર પ્રભુના ધર્મધ્વજ તળે આવી વસ્યા છતાં પણ મનુષ્યની માનસિક વલણ એકાએક બદલાવી મુશ્કેલ છે. તેઓએ મહાવીર પ્રભુના કડક માગ અંગીકાર કીધેા છતાં પણ પાર્શ્વનાથના શાસનમાં સેવેલા કલ્પભેદ તેઓના મગજને ડહેાળી રહ્યા હતા. આ પ્રમાણે એકજ સમયમાં એ પ્રકારના વિચારના પ્રવાહમાં નિમજ્જન કરનારા સાધુએ વિદ્યમાન હતા આ પ્રમાણે મહાવીર પ્રભુ બાદ સુધ*સ્વામી અને જજીસ્વામી જેવા પ્રભાવશાળી એ મહાપુરૂષા પટ્ટધર થતાં તે પાર્સ્થાપત્યેાના વિચારના રાહમાં તણાતા સાધુ વર્ગ માથુ ઉંચુ કરી શક્યા નહીં.
૩૫
પણ ત્યાર પછી ધીમે ધીમે પેાતાના વિચારે જાહેરમાં લાવતા ગયા પણ હજી પણ બન્ને વિચારના સાધુઓને સાથે રહેવા જેટલી સહિષ્ણુતા હતી પણ તે લાંબે વખત ટકી શકી નહીં અને વીરા ૬૦૯ વર્ષે છેવટના બન્ને જુદા પડયા (schism).
મહાવીર પ્રભુના કડક માર્ગને અને જિનકલ્પને સર્વાગે તા હિજ પણુ નગ્નલ આશ્રી એકદેશીય કલ્પને આગળ ધરી વસ્ત્રરહિતપણે વિચરનારા, નિશ્ચય ભાગને પ્રધાનપદ આપનારા તે દિગબરા થયા. ત્યારે પાોંપત્યેાના મધ્યમાર્ગને અનુકુલ વ્યવહાર માર્ગને અવલબન કરનારા અને વ્યવહારનેજ આગળ ધરનારા સ્થવિર કલ્પ સિવાયના ખીજા કલ્પના વિચ્છેદ હાઇ સ્થવિર કલ્પને મુખ્યસ્થાન આપી વસ્ત્રધારી શ્વેતામ્બરા થયા. એ શું આટલા પુરાવા પછી સ’ભવિત નથી? છતાં પણ આ ચર્ચાત્મક વિષયના શેષના નિર્ણય કરવાનું હું વાંચકૠ ઉપર છેાડું છું અને તેમાં ઉદારભાવે થયેલી આ સૂચનાઓ આદર પામશે. II તિામ્ ॥
શ્રી મહાવીરના બાધને પાત્ર કાણુ ?
૧ સત્પુરૂષનાં ચરણુતા ઇચ્છક,
સદૈવ સૂક્ષ્મમેાધને અભિલાષી, ૩ ગુણુ પર પ્રશસ્તભાવ રાખનાર, ૪ શ્રાવ્રતમાં પ્રીતિમાન, ૫ જ્યારે સ્વદેષ દુખે ત્યારે તેને છેદવાના ઉપયાગ રાખનાર, ૬ ઉપયાગથી એક પગ પણ ભરનાર, ૭ એકાંતવાસને વખાણનાર, ૮ તીર્થાદિ પ્રવાસના ઉછરંગી, ૯ આહાર, વિહાર, નિહારના નિયમી, ૧૦ પાતાની ગુરૂતા દબાવનાર
—એવા કાઇપણ પુરૂષ તે મહાવીરના મેધને પાત્ર છે, સમ્યક્ દશાને પાત્ર છે.

Page #38

૩૬
જૈનયુગ
મહાવીર—Superman,
[ અનુસધાન ગત વર્ષના પૃષ્ટ ૩૪૭ થી ચાલુ. ]
महावीर - जीवननां दृश्यो.
અંદરના જગતને બહાર પ્રકટાવવું એનું નામ નીવન. ચીતારા પેાતાના કાઈ અનુભવને બહાર પ્રકટાવવા માટે કાપડ, રંગ, પીછી વગેરે પદાર્થોના ઉપયાગ કરે છે; શિલ્પી એજ રીતે પત્થર, ટાંકણુ વગેરેના ઉપયાગ કરે છે; તેમજ આત્મા બહાર પ્રગટવા માટે શરીર, અને તમામ દશ્ય દુનિયાના ઉપયાગ કરે છે, પણ માત્ર તે જ પદાર્થીના અને એટલાજ પ્રમાણમાં કે જે અમુક સ્ત્રજનકાર્ય માટે
અનિવાર્ય હાય. સ્ત્રજેલી ચીજ, ભાવ, શબ્દ, ચિત્ર
એ સૃષ્ટાનું બાહ્ય સ્વરૂપ છે, અને તેથી એમાં એક બિંદુ પણ એવું ન હેાય કે જે હેના પોતાના સ્વરૂપને બંધ બેસતું નહાય તાત્પય કે સ્વભાવતઃ શુદ્ધ સ્રજનકાર્યોંમાં સ્વભાવતઃ સમ્પૂર્ણ કરકસર અને સાદાઇ હાય તે તે પદાર્થોના ઉપયોગ કરે છે, પણ પેાતાને
તે પદાર્થોંથી પર્ માને છે. પદાર્થ અને આશય એ અન્ને પર એનું સ્વામીત્વ હાય છે. એકને તે પેાતા પર સ્થાપતા નથી. તે સ્રષ્ટા છે, સ્રષ્ટિ નથી; રાજા છે, પ્રજા નથી; કર્તા છે, કર્મ નથી; જીતનારા છે, જીતાયલા નથી.
અંદરની દુનિયાને અનુરૂપ એવી દુનિયા બહાર– પેાતાની આસપાસ-પેાતાના દેહમાં અને દેહની આસપાસના વાતાવરણમાં ઉત્પન્ન કરવી એજ ‘ ભરપૂર જીવન. ' બહારની દુનિયાને પાતામાં ઉતારવી એનું નામ જીવન નથી-એ તેા અકરાંતીઆપણું છે, વ્યભિચાર' છે. અંદરની દુનિયા બહાર પ્રકટ થવા, તનમનાટ કરે ત્યારે હેને વ્યક્ત કરવા માટે તથારૂપ પદાર્થો દૃશ્ય જગતમાંથી પસંદ કરવા-ગઢવવા ધડવા-અને એ દ્વારા, પેાતાને વ્યક્ત કરવા એનુંજ નામ જીવનકલા. કાઇ છૂટી છવાઇ ઇચ્છાને તાવે થઇને નહિ પણ પેાતાના આગલા સ્વરૂપના પ્રાગટય પૃચ્છતા તનમનાટને ખેલવા દઇને, બહારની દુનિ
ભાદ્રપદ–આધિન ૧૯૮૨
યાના પદાર્થોના ઉપયાગ થાય તે આશય વગરના, ‘સ્વતંત્ર’,૨ સહજ હાઇ બંધન રહીત, કલેષ રહીત, આનંદમય હાય છે.
વીર–સશક્ત પુરૂષનું અંદરનું જગત સમરસ–ધ?જેમાં એક અવયવ ખીજા અવયવથી છૂટા' કે ખળવાખેાર્ ન હેાય એવું હેાય છે, તેથી તે વજ્રમય કહેવાય છે,–એને રતિ’– અરતિ' થવા પામતીજ નથી. એથી ઉલટું જેની અંદરની દુનિયા એવી સમરસ-એકાકાર-ધŁ નથી, જેનું મન ખુદ્ધિથી જૂઠ્ઠાઇ રાખે છે અને ખુદ્ધિ મનથી જૂદાઇ રાખે છે—હનામાં કલહ છે, અવ્યવસ્થા છે, અશક્તિ છે અને હેને લીધે ખાદ્ય દુનિયાના પદાર્થી હેના પર આકર્ષણ અને જય કરી શકે છે. તેથી તેવા મનુષ્યનું જીવન ખાદ્ય દુનિયાના અનેક પદાર્થો તરk પરતંત્રતા પૂર્વક ખેચાતું અને ખાદ્ય દુનિયાના પદાથોઁથી ધબ્બા ખાતું–મુંઝાયલું અને કલેષરૂપ જ હાય છે. એવા મનુષ્યા માટે ‘ઈલાજ’–આષધિની આવશ્યક્તા છે, કે જે ઔષધિ એની અંદરની દુનિયાના વિકાર અને વૈમનસ્યને હટાવે; અર્થાત્ એને ‘તાલીમ’ની–સસ્કારની આવશ્યકતા છે, કે જે એને ગુલામમાંથી રાજા બનાવે; આકર્ષીતા પદાર્થને બદલે આકર્ષીક લેચુંબક બનાવે.
નરી વિદ્યા ભણુવાથી આ પિરણામ નથી ઉપજી શકતું.. વિદ્યા પણ બહારનું આકર્ષણ છે. એ પણ
66
૧ ઉલો પસાચ સ્થિ ''–આચારાંગ સૂત્ર આત્માર્થીને ઉદ્દેશઆશય ન હોય.
આચારાંગ સૂત્ર. કુશલ ( વિકાર રહિત. મળ સ્વરૂપના ૨ “ ઘરે પુળ નો મઢે નો મુદ્દે આનદમાં સદાકાળ રહેતા પુરૂષ) તેા નથી બાયલા, નથી છૂટેલા.
૩ સરખાવા દશવૈકાલિક સત્ર,અ૦૨, ૩૦૩, ગા. ૨૦૧

Page #39

મહાવીર
૩૭ કેઈની સજેલી દુનિયા છે. એના ઉપર પણ એને ધનને અથી. વૃદ્ધાવસ્થા સુધી એને હજી કંગાલ્યત’ “મમત્વ નથી. જે વ્યક્તિને એની ધખશ હોય છે જ રહી હતી. નગ્ન છતાં “ભરપૂર” એવા શ્રી મહાહેને તે લેવા દે છે”-“આપતા નથી. આ કેવી વીર પાસેથી બીજું કયું ધન ઇચ્છી શકાય-સિવાય
તે સમજાવવા માટે શ્રી મહાવીરના કે વિદ્યાધન? દીવ્યતા આપનારું વસ્ત્ર -દેવદષ્ય જીવનને આલેખનારાઓએ
વસ્ત્ર-જ્ઞાનરૂપી રત્નજડીત કાંબલ કે ચાદરનો અર્ધભાગ
મહાવીરે તે વૃદ્ધ જિજ્ઞાસુને આપ્યો. એમ તે દેવદૂષ્ય વસ્ત્રને પ્રસંગ
આખી ચાદર એમના ખભા ઉપર બોજા રૂપ હતી, શાસ્ત્રગ્રંથમાં આલેખ્યો છે. છબી જનારે કાગળ પરંતુ સંપૂર્ણ વિદ્યા યાચકને આપવી શકય નથી;અને તે પરના રંગના ટપકાં કે લીટીએ જોવાની અડધી પામ્યા પછી બાકીને ખંડ તો શેાધીને નથી પણ તે સર્વે મળીને જે ભાવ, જે ક્રિયા સૂચવે કાંટામાંથી જ મેળવવો પડે. Subjective knoછે તે ભાવ કે ક્રિયાને એ ચિત્રમાંથી તારવી કહા- wledge અને Objective knowledge અથવા ડતાં શિખવું જોઈએ. તેવીજ રીતે શાસ્ત્ર વાંચનારે પણ વિદ્યા અને અઘરા વિદ્યા નામક બે ખંડને કથામાંની સ્થલ ઘટનાઓની પાછળની આંતરિક વાણા અને તાણાની માકક
વાણું અને તાણની માફક, “કુશળ” “કારીગર’ સૃષ્ટિ શોધવી જોઈએ. સ્થલ અર્થ ઘણું જગાએ જ્યારે પિતાની અનુભવશાળમાં નાખીને “સળંગ - બુદ્ધિને ખુંચે એવો પણ દેખાશે. ત્યાં હમજવું કે “અખંડ'-એકરૂપ બનાવે ત્યાર પછી એનું મૂલ્ય કથાના યજક પોતે કાંઈ સ્કૂલ ઘટના કહેવા “એક લક્ષ ઉપજે! બાહ્ય જગતમાં જેની બુદ્ધિ ઈચ્છતા જ નથી; ભાવ સૃષ્ટિની ક્રિયા આલેખવા નિરંતર ખેલી રહી છે તે મનુષ્ય જ્યાં લક્ષ સેના સ્થૂલ ઘટનાને સાધન તરીકે વાપરે છે.
મહારે દેખે છે ત્યાં આંતરદષ્ટિવાળો “લક્ષ્ય” જુએ કથા એવી છે કે, ચારિત્રરૂપી રથમાં આરૂઢ થઈ છે. અને તે પછી “અલટ્યુટ ૫દ પમાય છે. શ્રી મહાવીરે જ્યારે વિહાર શરૂ કર્યો ત્યારે સેમ બીજી રીતે, વસ્ત્રના બે ભાગ કરાવીને અને નામને એક વૃદ્ધ બ્રાહ્મણ આવી પહોંચ્યો, જેણે એક ભાગને કાંટામાં ત્યાગ કરીને, તે પુરૂષસિંહે પિતાની કંગાલ્યતનું કથન કથીને પછી દાને પામ્યું. “ભાગ ત્યાગ લક્ષણ” વડે “કંગાલ્યતાને વટાવી જવા શ્રી મહાવીરે પિતાનાં ખભા ઉપરના એક માત્ર ઈસાર કર્યો. દેવદષ્ય વસ્ત્ર તરફ નજર કરીને સૂચવ્યું કે યાચકે તે
સહાયને અસ્વીકાર વજમાંથી અર્ધ લઈ લેવું. તે લઈ બ્રાહ્મણ એક તુણનાર (વણકર) પાસે ગયો, જેણે તે ટુકડાને બહુ- એક બીજો જીવનપ્રસંગ લઈએ. એક વખત મૂલી જણાવી બીજો અર્ધ ભાગ મેળવવાને સલાહ એક ભરવાડ-ગોપ’–ને ધ્યાનસ્થ મહાવીર ઉપર આપી અને કહ્યું કે જ્યારે તે બંને ભાગને એક ચેરીની શંકા થઈ. તે મારવા દોડે. ઈન્દ્રનું “આસન અખંડ વસ્ત્ર તરીકે જોડશે ત્યારે હેની એક લક્ષ કંપ્યું અને તે વીરની વારે ધાયે. વીરે એ ડખદીનાર ઉપજશે. હવે બ્રાહ્મણ શ્રી મહાવીરની શોધમાં લગીરી કરતાં એને રોક્યો અને એક તરફથી “ત્રણ ઘૂમવા લાગ્યો અને ‘જે શેધે છે હેને મળી રહે છે' લેકના નાથ” કહી ભક્તિ કરનાર તથા બીજી એવી ઉક્તિ અનુસાર તેર મહીને હેને કાંટામાં ભરા- તરફથી ભક્તિના પાત્રને ભકિતની મદદની અપેક્ષા ચેલું બાકીનું અર્ધવસ્ત્ર મળી આવ્યું. વણકરે બને હેવાનું માનવા જેટલી પીટતા કરનાર તે દેવ' ઉપર ખંડને કળી ન શકાય એવી ખૂબીથી તુણીને સળંગ દેના દેવ મહાવીરને છૂપું હાસ્ય થયું ! વસ્ત્ર કરી આપ્યું, જેના એક લક્ષ દીનાર ઉપજ્યા.
- રતા એક લક્ષ દીનાર ઉપયા. બંધન કે તાડનથી છૂટવા પણું–મુક્તિ સ્વાહવે આ પ્રસંગને-આ ચિત્રને-આધ્યાત્મિક તંત્ર-Freedom એ કાઈ મેળવવાની ચીજ અર્થ ગોધ જોઈએ. બ્રાહ્મણ એટલે વિદ્યારૂપી નથી, કેળવવાની ચીજ છે. કોઈને ખભા ઉપર

Page #40

૩૮
નથી હોતું; પગે ચાલીને પત
જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨ બેસીને મુક્તિપુરી નામના કોઈ સ્થાન વિશેષે પહોંચવાનું કે વિષથી કાળા પડેલા લેહીને સ્થાને મત દૂધની
પગે ચાલીને પિતામાં મુકિત પ્રકટાવવાની ધારા જોઈ નાગ સ્તબ્ધ થઈ ગયો. પોતાની બધી હેય છે અને અંદરની મુક્તિ જ બાહ્ય જગતમાં શક્તિઓ નિષ્ફલ જવાથી હેને જબરો આઘાત પણ મુકિત રચે છે.
થયો હતો. એ આધાતે એને બહારને બદલે આરામપ્રિયતા જ મુક્તિની આડખીલ છે. અને અંદર ક્રિયા કરવા ધકેલ્યો. પુષ્કળ “મન” થયું. બહારની હાય ઇચ્છવામાં કે સ્વીકારવામાં જે કંગા- જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. નાગ બુઝ.” ત્યંત સમાયેલી છે તે કંગાલ્યત આરામપ્રિયતાને જ
પછી તે નાગનું દેહાભિમાન એટલી હદ સુધી આભારી છે. સહાય માત્ર એક વિશેષ બેડી છે અને
ટળી જાય છે કે, તે એક કાચબાની માફક સર્વ બેડીને તેડવાની લગનીવાળાને તે તે પાલવતી ચીજ
ઇન્દ્રિયને “ગોપવી” અક્રિય બની પડ રહે છે. તે જ ન હોય. પ્રથમ આક્રમણું સહવાનું અને પછી
પ્રસંગે વટેમાર્ગુઓ હેના ભૂતકાળના ત્રાસો યાદ આક્રમણ કરવાનું–બન્ને પ્રકારનું-હૃદયબળ કેળવ્યા
કરી કરીને હેના પર પત્થર મારે છે, જેથી હેનું સિવાય વ્યવહાર ક્ષેત્રમાં કે અધ્યાત્મ ક્ષેત્રમાં મુકિત
શરીર તરફથી લોહીલુવાણુ થાય છે. ઉપરથી મળી શકતી જ નથી.'
હજારે કીડીઓ વળગે છે અને ચટકા મારે છે. દષ્ટિ વિષ સર્ષ
પણ તે બધું શાતિથી સહન કરી મરણ પામી ગોવાળવાળા પ્રસંગ બાદ શ્રી મહાવીરના ચરિત્ર છે
દેવ’ બને છે. લેખક ચંડકૌશિક નામના એક દષ્ટિવિષ
હવે આ નાગ તે તમોપ્રધાન વ્યક્તિ-હયોગી સપને પ્રસંગ વર્ણવે છે. એક તામસી તાપસ કરીને
Bitter materialist છે એમ ગણીએ. જડ નાગ થયો હતો અને દૃષ્ટિમાત્ર વડે પ્રાણ હરવાની
સૃષ્ટિ, જડદેહ અને એ બે વચ્ચે દૂત કાર્ય કરનાર હેની તાકાદને લીધે એ વનખંડ પર એનું એટલી હદનું સ્વામીત્વ જામ્યું હતું કે મનુષ્ય નામે કઈ
- ઇન્દ્રિયે એમાં જ મમત્વ ધરાવનાર ‘તમે ગુણી કહે
વાય છે. પદાર્થ માત્રમાં-સ્કૂલમાં તેમજ સૂમમાં એ રસ્તે જવાની હિંમત કરતું નહિ. શ્રી મહાવીરને
અમુક પ્રકારની શક્તિ રહેલી હોય છે, જડસૃષ્ટિના લેકાએ વાર્યા છતાં તેઓ તો તે જ રસ્તે ચાલ્યા.
અંગભૂત તો પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ (લોકેના અને લકેર પુરૂષના માર્ગ–પસંદગીઓ
એમાં પણ શક્તિને વાસો છે. હઠયોગ દ્વારા એ ભિન્ન જ હેય !)" દૂરથી દષ્ટિવિષ ફેંકવા છતાં નાગ
શક્તિ ખેંચી પિતાની ઇન્દ્રિયોને તપ્ત કરવાના સાધન મહાવીરને ઇજા કરી શક્યો નહિ, ત્યારે નજદીક
પ્રાપ્ત કરવામાં એને ઉપયોગ કરનારા તાપ-તપઆવી ધ્યાનસ્થ વરના પગે ડો અને તેથીય
સ્વીઓ-હઠયોગીઓ-જડવાદીઓ-મલીન વિદ્યાના મહાવીરનું શરીર વિષથી કાળું ન થયું ત્યારે ફરી
ઉપાસકે મહાવીરના કાળમાં મહટી સંખ્યામાં ફરીને ડો. જાણે એ પિશાચને ખાત્રી આપવા
હયાતી ધરાવતા હતા અને આજે પણ હયાતી ધરાવે માટેજ ન હોય તેમ મહાવીરના પગમાંથી ડંખની
છે. યુરોપમાં એક વખત એ નરપીશાનો એટલો જગાએથી દૂધ જેવી રક્તધારા વહેવા લાગી! લાલા
ત્રાસ વર્તી રહ્યો હતો કે ખાસ કાનુન ઘડીને હા- ૪ ભરવાડ, મહાવીર અને ઈન્દ્રના આ પ્રસંગ ઉપર રાની કલ કરવી પડી હતી. આ જડભકતો ધર્માનું જ અસરકારક ઉપદેશ આપવાના આશયથી રચાયેલું
નામ અને ધર્માત્માનો દેખાવ ધારણ કરી મલીન “મહાવીર કહેતા હવા” (Thus Spake Mahavir
વિદ્યા વડે પાશવી વૃત્તિઓને સંતોષવામાં જ છંદગી the Superman)નામનું પેમ્ફલેટ દરેક જૈને વાંચવા જેવું છે.
ગાળે છે અને ભેળાઓને ઠગે છે, લૂટે છે, ગુલામ ૫ નો હોજલે -આચારાંગ સૂત્ર, અ. ૪
બનાવે છે, ત્રાસ દે છે, ધમકાવે છે. સાપ જેમ ઉ૦ ૧ ૨૨૬. ૬ શુકલ લેસ્થાનું આ વર્ણન છે. શુકલ લેફ્સાને રંગ
વખતોવખત કાંચળી મેલે છે તેમ આ મનુષ્ય સર્પો તેમજ રસ દૂધ જેવો હોય છે,
ઘડીમાં સંતાનની અને ઘડીમાં સતની કાંચળી ધારણ

Page #41

૩૯
મહાવીર કરવામાં કુશળ હોય છે. ઘડીમાં તેઓ આશિર્વાદ “પૂર્ણતા” પામવાના–પ્રગટાવવાના શ્રી મહાવીરના બેલે છે, ઘડીમાં શાપ. એમની દૃષ્ટિ અને ચહેરો બાર વર્ષના “તપ” દરમ્યાન તેઓને વિવિધ વિચિત્ર સેતાનની સાક્ષી આપતાં હોય છે ત્યારે એમની વાણું “પ્રકૃતિ સાથે પ્રસંગ પડે છે. ગીશ્વરમાં ચોરની કે જે તેઓએ શાસ્ત્રો અને ભજનોમાંથી ચોરી હોય આશંકા કરનાર ભરવાડનો અને “ઈશ્વર’માં લાચાછે તે એમને મહાત્મા તરીકે ખપાવવામાં મદદગાર રી'ની આશંકા કરનાર ઈન્દ્રને પ્રસંગ આપણે થઈ પડે છે. સર્ષની માફક એમની ચાલ વાંકીચુકી જઈ ગયા. “ખુંફાટા’વાળા “કીડા' અથવા ચંડકૌશિક હેય છે. સપના જેવાજ એમના હુંફાટા હોય છે. તાપસને પ્રસંગ પણ જોઈ ગયા. હવે એક વધુ સર્પની માફક જ, દૂધ પીનારને પણ તેઓ ડંખવાની વિચિત્ર મૂર્તિ–ગશાળાનો પ્રસંગ જેવા આપણે પ્રકૃતિ ધરાવે છે. સર્પ ગમે તેટલો “ભયંકર છતાં તયાર થઈશું. આ પ્રસંગની વિચિત્રતા તો એ છે કે તે એક પેટે ચાલનાર કીડે માત્ર (reptile) છે, “મહાપુરૂષ’ની “છાયા' રૂ૫ આ વ્યક્તિ શ્રી મહાવીતેમ આ હઠોગીઓ યેગશકિતના ગમે તેવા ફુફાટા રને સહચર બને છે અને હેમના મારવા છતાં વિષયની વિ ામાં સબડતા અને હેમાંથી પામી હેમના ઉપરજ અગ્નિ ફેકે છે અને આખરે બહાર નીકળવામાં દુઃખ માનનારા, જડભાવરૂપી જગતમાં જેનું મન ઈન્દ્રિય દ્વારા ખેલી રહ્યું છે કે, પૃથ્વીને “વળગી' રહી જીવન ગુજારનારા, મિથ્યાભિ- જડવાદી, ઉપલી કથામાં અને મહાવીરના દરેક વિહારની માનથી ભરેલા અને ડુંખવા સિવાય કશે ઉદ્યમ નોંધમાં જે જે ગામ, ઉપવન વગેરે સ્થાનનાં વર્ણન છે નહિ જાણનારા દયાપાત્ર “કીડા” હોય છે. મધ, તે સર્વ સુક્ષમ સ્થાન સમજવાં, અર્થાત્ વેગ અને જ્ઞાનની માંસ, મેથન અને મનુષ્ય હત્યા સુધીનાં કુકર્મો તેઓ અમુક ભૂમિકા’નાં તે નામ છે. જબુદ્દીપ, ભરતખંડ, ધર્મના બહાના તળે અને નિર્દોષ ભેળા બાળકોની
મેર, ઇત્યાદિ ખડે, પર્વત, નદી, સરોવર ઇત્યાદિનાં નામે
તરીકે જે જે નામે વાંચવામાં આવે છે તેને માટે ભૂગોળ મારફત કરતા હોય છે. તેઓના પ્રપંચને એકાદ
કે ખગળ ગ્રંથે ફેંદવાની જરા પણ જરૂર નથી; કારણ પડદે ત્યારે ખુલ્લો થવા પામે છે ત્યારે જ હેમનું કે આ બધા આત્મિક ભૂમિકાઓનાં નામે છે. યોગ ખરું સંતપણું અને સામર્થ્ય જેવાની તક મળે છે, અને જ્ઞાન માર્ગે આધ્યાત્મિક ગુણસ્થાન ક્રમારેહણ કરનાર કારણ કે તે વખતે તો તેઓ એક કીડાની માફક અદૃશ્ય મુસાફરને આ સર્વ સ્થાને પરિચિત હોય છે. તરફડતા માલુમ પડે છે. '
લ જગતમાં એ નામનાં સ્થાને ઢંઢવા નીકળનાર ફેકટ શ્રી મહાવીરે આવા એક નાગથી પ્રસંગ પાડ
ગોથાં ખાય છે અને થાકે છે. ઉપલી કથા પોતે જ કહે છે વામાં ઠીક જ કર્યું. એમની સાવિકી શક્તિ આગળ
કે કલ્લાક ગામના શન્યગૃહમાં શ્રી મહાવીર અને શાળે.
આવ્યા, પણ એ “શ ધર” કર્યું અને કેવું છે તો આપણે તમોગુણી ધૂળમાં આળેટવા લાગ્યો અને મહાત્મા
એ ઉપરથી “શોધવાનું રહ્યું કે, એ શુન્યધરમાં મહાવીરજ ઇનો દાવો છેડી લાચાર કીડા તરીકે ખુલ્લો થયો.
ગયા, ગોશાળો તે દ્વાર પર જ રહ્યો ! એ ઘરમાં રાજપૂત્ર લોકોના દીલમાંથી ભય અને ભ્રમ અદશ્ય થયાં.
સિંહ અને હેની દાસી–વિટ્ટન્મતિ, બુદ્ધિ–સાથે રતિક્રીડા ચંડકૌશિક પિતાનું ખરું સ્વરૂપ કીડા તરીકેનું સ્વરૂપ માટે જઈ શક્યાં હતાં ! અર્થાત બુદ્ધિ કે જે આત્માની હમજ્યો અને પછી કડાપણને નિંદી ધિક્કારી ખરા દાસી છે હેનાથી એકરૂપ થવા-હેનું ભિન્ન અસ્તિત્વ દેવપણને ઇચ્છવા લાગ્યો તથા હેને માટે “તાલીમ” હરાવવા-આત્માનું એકાન્ત શોધવામાં આવ્યું,-એશન્યલેવા લાગ્યો, અર્થાત્ શમ, દમ, આદિ આધ્યાત્મિક
ગૃહમાં સિંહની રતિક્રીડા ! આ કઈ સ્કૂલ વિષયસેવકીમીઆને રાગી થયે.
નની ઘટના ન હમજવી ! એજ વિદ્યુમ્મતિને સ્પર્શ
બાહ્ય જગતમાં એટલે ભેગેપગના સાધન તરીકે કરવાનું ગશાળે
શૂન્યગ્રહના દ્વારે ઉભેલા ગશાળા અથવા જડવાદીને સૂઝે શાળ=” એટલે ઇન્દ્રિમાં જ જેનું ભાન વાસે છે અને પરિણામે હેને માર પડે છે ! સૂક્ષ્મ બુદ્ધિવાળાએ કરે છે તે બહિશ્ચિત્ત. ઇન્દ્રિય જડ છે અને એને સંબંધ અહીં “રતિક્રીડા” અને “વિષયસેવન વચ્ચેને બારીક ભેદ જડે જગતથી છે. જેથી ગોશાળે એટલે જડ અથવા દશ્ય પણ ધ્યાનમાં લેવા જોઈએ.

Page #42

૪૦
પેાતાનાં દુષ્કમાં પાતેજ જાહેર કરી મરણ પામે છે.
ગાશાળાનુ સ્વરૂપ ખરાખર એળખવું ઘટે છે. હેનું ખરૂં નામ તેા મખલીપુત્ર હતું, કારણ કે તે એક મખ્યના પુત્ર હતા. મંખ એટલે ભાત, પેટ
ખાતર માલદારાની બડાઇ ગાનાર. સ્વાભાવિક છે કે કાઇની પણ ભાટાઇ કરવાની ચાલુ ટેવને પરિણામે, જ્યારે એ ભાટ પાસે થાડે ધણા વૈભવ એકઠા થવા પામે ત્યારે, પેાતાની બડાઇ ગાવામાં પણ તે એટલે જ શૂરા હાય. આવી વ્યક્તિને ‘મહત્તાની પ્રતિકૃતિ’ —મહત્તાના પડછાયા' વાજખી રીતે કહી શકાય. મખલીપુત્ર એ આ વૃત્તિના પ્રતિનિધિ સ્ડમજો. (એને ગાશાળા પણ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે એના જન્મ ગાશાળામાં થયા હતા). શ્રી મહાવીર જ્યારે માસક્ષપણુનું પારણું કરવાને વિજયશેઠના ઘેર પધાર્યાં ત્યારે વ્હેમનું અસાધારણ સન્માન થતું જોઇ ભિક્ષુક મખલીપુત્રે મહાવીરના સંગ કરવાના સ` ૯૫ કર્યાં અને આખરે એમ જ કર્યું. જૈનકથામાં આ ગાશાળાનાં ખાલીશતા, ઉન્માદ, છીછરાપણું, બિભિત્સપણુ, કૃતઘ્નપણું અને દંભ આદિ લક્ષણા સુચવતા કાર્યો વર્ણવ્યાં છે તે વાંચીને ધણા અદ્દિશા ળાએ પ્રશ્ન કરતા રહ્યા છે કે આવી અસાધારણ વ્યક્તિએ આવી તુચ્છ વ્યક્તિને હમેશ પેાતાની સાથે કેમ રહેવા દીધી હશે? કથાકાર ક્લાવિદ્ હાઇ પૂર્વ જન્મની એકાદી ઘટના કહી બતાવીને આ પ્રશ્નને શાંત કરવાની તઃખીર કā, પરંતુ મનુષ્ય પ્રકૃતિના અને વિકાસક્રમનેા અભ્યાસી એટલેથી સાષ ન જ પામે. આ ઘટનાને લગતી ચિકિત્સા એવી છે કે જે ચિકિત્સકા સમક્ષજ થવા યાગ્ય હેાઇ ભક્ત જનતા સમક્ષ પડદા રાખવાજ ઠીક છે.
જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨
ગૃહમાં પેઠે. તેણે ઉંચે સ્વરે કહ્યું કે, આ ગૃહમાં જો કાઇ સાધુ, બ્રાહ્મણ કે મુસાફર હાય તેા ખેલજો, કે જેથી અમે અન્ય સ્થાને જઇએ, પ્રભુ તે કાર્યોસર્ગમાં હતા તેથી મૈન રહ્યા. પણ ગૌશાળા આ
વચન સાંભળવા છતાં કપટથી ખેલ્યા નહિ. જ્યારે કાઇના પ્રત્યુત્તર મળ્યો નહિ ત્યારે સિંહ દાસીની સાથે ઘણીવાર સુધી ક્રીડા કરી પાછા ફરવા લાગ્યા. તે વખતે પ્રકૃતિથી ચપળ અને દુર્મતિ એવા ગેાશાળા જે દ્વાર પાસે બેઠા હતા તેણે ત્યાંથી નીકળતી દાસીને કરવર્ડ સ્પર્શ કર્યાં પછી સિ`હું હેને ખૂબ ફૂટયા.’
"
ગાશાળાનાં કૃત્યોના ખ્યાલ આપવા માટે નીચલા પ્રસંગ શ્રી હેમચ’દ્રાચાર્યના ગ્રંથમાંથી અક્ષરશઃ ઉતારૂં છું: “ગાશાળા સહિત પ્રભુ કાલ્લાક ગામે આવ્યા. ત્યાં રાત્રે એક શૂન્ય ગૃહમાં ડિમા ધરીને રહ્યા. ગાશાળા વાનરની જેમ ચપળતા કરતા હૈના દ્વાર આગળ બેઠા. તે ગામના સ્વામીને સિંહ નામે પુત્ર હતા. તે એક દાસી સાથે રતિક્રીડા કરવા આ શૂન્ય
દલીસમાગમ નામના ગામમાં બન્ને આવી પહોંચ્યા ત્યારે ભિક્ષુઓને અન્ન મળતુ જોઈ ગાશાળા એકલા જ જમવા ગયા અને એટલું બધું જમ્યા કે “પિશાચની જ્યેમ તૃપ્તિજ થતી નહેાતી” કંઠે સુધી આહાર કરવાથી પાણી તે। પીવું જ પાલવતું નહિ! લોકેાએ હેના મસ્તક પર થાળ ફેકી કહ્યું: અરે મૂર્તિમાન દુષ્કાળ ! પેટની શક્તિને પશુ જાણતા નથી ? ''
ગાશાળા સહિત મહાવીર. ભગદેશના મર્દન ગામમાં આવ્યા. ત્યાં બળદેવના મદિરમાં એક ખૂણામાં ધ્યાનસ્થ દશામાં બેઠા હતા. પ્રકૃતિથી નિર્લજ ગાશાળા બળદેવના મુખમાં પુરૂષચિન્હ રાખીને ઉભા. ગામલેાકાએ હેને ફૂટયો, '' વાસુદેવના મદિરમાં પણુ તેમજ થયું.
એક વખત મહાવીર અને ગાશાળા ચાલ્યા જતા હતા. ગાશાળાએ માગ જાણવા ગાવાળાને પૂછ્યું: “ અરે બીભત્સ મૂર્ત્તિવાળા ! અરે મ્લેચ્છા ! અરે પેાતાના નેહડામાંજ શૂરવીર્ગાવાળા ! કહેા કે
*આ લખનારે એક ગોશાળાને આખેમ એવી ચેષ્ટા કરતા નજરે જોયા છે. મદેવ અને વાસુદેવની મૂર્ત્તિ
એને બદલે એવાજ ભાવવાળા નામના એક ગૃહસ્થના હાથમાં એ ચેષ્ટા કરવામાં આવી હતી, અને એમ કરવામાં ગેાશાળા’એ પેાતાનું મહાત્મ્ય’ માન્યું હતું ! ગાશાળાઓની નાઇ અને ડરપોક તથા આત્મશ્રદ્ધા વગરના હિંદીએની સહનશીલતાની અવધિ ! અથવા બરાબર છે કે, સ્થૂલમાંજ અહેનિશ રમનારને એવા ગોશાળાના પુષિચહથીજ કલ્યાણ માનવાનું નશીબમાં લખાયલું હોય છે.

Page #43

૪૧
મહાવીર-Superman આ માર્ગ ક્યાં જાય છે?” ગોવાળો ચહીડાઈને બોલ્યાઃ તાપસ કે જે પોતાનાં શાસ્ત્રના અધ્યયનમાં તત્પર “મુસાફર ! વિના કારણું તું શા માટે અમને ગાળો અને સ્વધર્મમાં કુશળ તથા સ્વભાવતઃ વિનીત, દયા આપે છે?” એમ તે ગશાળાનું મિથ્યાભિમાન દાક્ષિણ્યથી યુકત અને શમતાવાન હતો તે કુમ એર વધુ ખીલ્યું તે બોલ્યાઃ “અરે દાસીપુત્રો ! ગામની બહાર મધ્યાહ સમયે ઉંચા હાથ કરી, સૂર્ય પશપત્રો ! હજી તો હે હમારા પર આક્રોશ કર્યો મંડળ સામે દૃષ્ટિ રાખી, ધર્મધ્યાનમાં તત્પરપણે આનથી, માત્ર સ્વેચ્છને મ્યુચ્છ અને બીભત્સને બીભત્સ તાપના લેતો હતો. તે એટલે તે દયાળુ હતું કે કહ્યા છે. શું હમે તેવા નથી?” ગોવાળ એટલા સૂર્યના કિરણોના તાપથી પૃથ્વી પર ખરી પડતી જુઓને તે છેડાઈ પડયા કે તેઓએ હેને બાંધીને વાંસને વીણી વીણીને પોતાના મસ્તક પર પાછી મૂકતો હતો. વનમાં ફેંકી દીધે, જ્યાંથી કેાઈ દયાળુ મુસાફરોએ મહાવીર અને ગોશાળો એવામાં ત્યાં આવ્યા. ગોશાળે હેને છોડાવ્યો.
બોલ્યાઃ “તું શું તત્ત્વ જાણે છે? અથવા શું તું આ પ્રસંગ પછી ગોશાળાના શિકાયન નામના જૂને શય્યાતર છે? તું સ્ત્રી છે કે પુરૂષ?” ક્ષમાવાન તાપસ સાથેને પ્રસંગ વર્ણવાયો છે. આ વર્ણન તાપ-તપસ્વી માન રહ્યા. છતાં ગોશાળાએ છેડતી ચાલુ રાખી સના પૂર્વાશ્રમથી શરૂ થાય છે. હે પિતા ચોરથી ત્યારે છેવટે તાપસે ક્રોધિત થઈને હેના ઉપર તેજે મરાયો હતો, માતાએ હેને શિશુપણામાં છો લેયા મૂકી. જવાળાઓથી ભય પામેલો ગોશાળ મહાહતા અને પછી તેણી વેરયાના ઘેર વેચાણી હતી. વીરના શરણે આવ્યો. મહાવીરે હેની રક્ષા અર્થે શીત બાળકને કેઈએ પુત્ર તરીકે પાળે. એક વખત એ લેસ્યા હામી મૂકી, જેથી તેજલેશ્યા શમી ગઈ. જ પુત્ર એજ વેશ્યાના ઘેર જવા પામ્યો. વેગવ- વીરની આ શક્તિ જોઈ વૈશિકાયન પ્રભુને નમે સાત હેને ખબર પડે છે કે તે તો હેની માતા અને અવિનયની ક્ષમા ચાહી. પણ ગાશાળાને ચેટક હતીપછી તેણીને છોડવે છે અને પોતે વિષયથી લાગ્યું. તેજોલેસ્યાની લબ્ધિ મેળવવા તેણે ઈછયું: ઉગ પામીને તાપસવ્રત ગ્રહણ કરે છે. એક વખત આ કારણ કે તે વડે ગમે તેવા પર પોતાનું મહાસ્ય જમા
વવું શક્ય હતું. તેથી તેણે મહાવીરને આગ્રહ કર્યો * * હેમચંદ્રાચાર્ય એક પત્થરથી બે પક્ષી ઉડાડવાનું અને મહાવીરે હેને કહ્યું કે, “જે મનુષ્ય નિયમધારી કરે છે: (૧) અમુક આધ્યાત્મિક સત્ય જણાવવાનું, અને થઈ સર્વદા છઠ્ઠ કરે અને એક મુષ્ટિ કુમાષ અને ૨) એ સત્યને માટે યોજેલી કથાને પ્રતિસ્પધી પંથના અંજલિ માત્ર જલથી પારણું કરે તેને છ માસને : અનુયાયીના જીવન સાથે સંબંધ છે આડકતરી રીતે એ અંતે અખલિત અને પ્રતિપક્ષીને ભયંકર એવી મહા પથને હલકો પાડવાનું લોકેને રજન કરવા માટે કોઇ તે લેગ્યા ઉપજે.' ખરી તત્વવેતા આવી હલકી કલા અજમાવવા તૈયાર થશે નહિ, એટલે જ ઇશારે કરી વૈશિકાયનની ઘટનાના આધ્યા
અહીં ભવાની જરૂર છે. તેજલેસ્યાની ત્મિક અર્થ તરફ આવીશ. પ્રાણી જે સ્થાનેથી જન્મે છે પ્રચંડ શકિત જોઈ ઘણાએ અંજાઈ જાય છે, પણ તે સ્થાન તરફજ પાછા દેડે છે. સ્ત્રીથી જન્મેલી સ્ત્રી વિચારવું ઘટે છે કે એની ઉત્પત્તિ ક્યાંથી છે અને તરફજ દેહે છે. પૃથ્વી આદિ તત્તથી બનેલે એ જ પરિણામ શું છે? આત્યંતર તપ નહિ, પણ બાહ્ય તાથી ખેલવા લાગે છે. એજ માતા સાથે પુત્રને બે તપમાંથી–બાદશાહી ક્રિયામાંથી નહિ પણ ગુલાભિચાર છે: એ મેહ” છે: એ જ માયાને ચમત્કાર છે. અને છાજતી ક્રિયામાંથી-એને ઉદ્દભવ છે. અને ઇચ્છાનું સંતાન ઇચ્છાને જ સેવે છે ! It is prostrat
એમ કાઈ એનાં કાર્યો-પરિણામે-પણ ગુલામને ion before Matter over whom Man was ex
છાજતાં જ હોય. બાદશાહ જ્યાં એક શત્રુને નેત્રના pected to RULE. એ જ “કીડાપણું, “પેટે ચાલવાપણું,
ઇશારાથી અક્રિય કરે, દીવાન જ્યાં એકાદ બુદ્ધિના નમવાપણું, ગુલામી” એથી ઉલટું, ખરે મરદ અથવા વિજેતા, રાજા, વીર, ઈચ્છાને “પીઠ આપે છે પોતાની પેચથી શત્રુને અટકાવે, ત્યાં ગુલામ પોતાના સર્વ કરગરતી–વાચતી રાખે છે,
સ્વરૂપ તલવાર લઈ શત્રુને કાપી નાખવા જ પ્રેરાય.

Page #44

જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨ જેમ ઉંચા “સંસ્કાર', જેમ ઉંચું “સ્થાન’, તેમ બાહ્ય આશ્રય લેવો પડે એ બીજી વાત છે. પહેલામાં વહેતી ક્રિયા અને બાહ્ય શસ્ત્રની જરૂર ઓછી. વિકાસક્રમની રહેવાપણું છે-સ્નીગ્ધતા છે; બીજામાં “વટાવી જવા નીચલી ભૂમિકામાં જ બાહ્ય તપ આવશ્યક હોય છે. પણું છે-નિર્મોહતા છે. કોઈ પણ રાજ્ય કોઈ પણ લાંઘણું, તરવાની ધારણા, ધૂણી પર બેસવું, ઈત્યાદિ સંસ્થા, કોઈ પણ પંથબંધારણ, કોઈ પણ ઘર, કઈ બાહ્ય ક્રિયાઓથી અમુક શકિત અવશ્ય પ્રગટે છે-કે પણ શહેર, કોઈ પણ તત્ત્વજ્ઞાનયોજના (dialectiજે શકિત Will Power નો રસ્થલ પ્રદેશ છે. એ cs) સ્થીર રહેવા દેવા ન જોઈએ. દરેક “મકાને’ના. Will માં કામનાને મેલ હોઈ તે મલીન શક્તિ છે હદ બદલાવી જોઈએ. માલકી બદલાવી જોઈએ, અને અંધ શકિત છે. જેટલા પ્રમાણમાં તે સ્થૂલને ઘાટ બદલાવ જોઈએ. મકાને મકાનને વટાવી જવું --જડને-ઉપયોગ કરવામાં આવે છે તેટલાજ પ્રમા- જોઈએ, ધર્મ ધર્મને વટાવી જવો જોઈએ, મનુષ્ય ણમાં તે શક્તિનો ધારક વધુ ને વધુ સ્કૂલના રાજ્યમાં મનુષ્યને વટાવી જ જોઈએ. જે અંતઃકરણ પૂલ જકડા જાય છે. Will જેમ જેમ ઉંચે હડે કે સૂક્ષ્મના અમુક રૂ૫ની અમરતા છે કે હેનું અને તળેટીને છોડી આકાશ તરફ ચડે તેમ તેમ દીર્ધાયુ સહન પણ કરી શકે તે અંત:કરણ, જરૂર એમાંની જડતા ખરતી જાય, વધુને વધુ સૂક્ષમતા- માને કે, સડવા લાગ્યું છે. એ અંતઃકરણને આ દીવ્યતા આવતી જાય અને પછી એજ Will ઘાતની જરૂર છે, એમ એની સ્થિતિજ પોકારે છે. બુદ્ધિ (Initellect) ને સ્પર્શી એનાથી એકાકાર “સાધુએ નિરંતર વિહાર કરવો' એવી ફરજ' નાથાય, ત્યારે ચિ શક્તિનું સ્વરૂપ ધારણ કરે; જેને ખવાની મતલબ શું છે ? “સાધુ એટલે મહાત્મા શુદ્ધ સંકલ્પ” બુદ્ધિ કહેવામાં આવે છે. આટલી નહિ પણ “સાધક; તેણે પ્રતિદિન તે શું પણ પ્રઉંચાઈએ ચડવા પહેલાં ઘણું ખરા “મુસાફર તળેટી- તિક્ષણ પિતે પિતાને વટાવી જઈઉંચે ને “વધુ ઉંચે પરના ચમત્કારથીજ અંજાઈ જઈ ત્યાંજ પડયા વધવું જોઈએ. કોઈ પણ “અનુભવ” ને છેવટને રહે છે. કેઈ ભૂલ Will ની જવાળાઓમાં સર્વસ્વ નહિ માનતાં, એથી વધુ ઉંચા અનુભવના પગથીઆ માની લઈ જવાળાઓ ફેંકતા રહે છે અને પ્રતિક્રિયા તરીકેજ દરેક અનુભવ ઘડીવાર સ્વીકારી, ત્યાં પગ તરીકે પોતાના જીગરમાં થતે દાહ સહ્યા કરે છે તે સ્થીર કરી, પછી એને વટાવી જવાનું નામ “નિરકોઈ નિશ્ચયાત્મક બુદ્ધિ (Initellect) ને બદલે વાદ તે
તર વિહાર', એજ self-surpassing, એ જ (rationality) ની ભ્રમ જાળમાં મુક્તિ માની,
Excellsior! અને આ જાતનો વિહાર હમત્યાં જ અટકી પડે છે. તપસ્વીઓ, હઠયોગીઓ,
જાય ત્યારે જ ખરી સાધના થઈ શકે અને આ વાદી'એ, ધર્મોનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરનારાઓ
જાતના વિહારની વધુમાં વધુ સારી સગવડ માટેજ આ બધા ચૈતન્યના પહાડની તળેટી પાસેની કે તેથી સહજ ઉચેની ભૂમિ પર ખેલનારા વામન માત્ર છે. ચેહત્યાગ અને કુટુંબભાગ સૂચવાયા હતા; નહિ કે જો કે વિકાસક્રમમાં દરેક સ્થિતિને સ્થાન છે તે ગૃહ અને કુટુંબ એ અમિશ્ર પતનનાંજ સાધન છે પણ, જેઓ અમુક સ્થિતિને વળગી રહે છે એટલે કે ત્યાગ એ અવશ્ય મુક્તિ આપનાર છે એમ માનીને. અંતીમ દશા કે અંતીમ લક્ષ્ય કે એશ્વર્યા માને- મુસાફરીમાં જેમ બાજે ઓછો તેમ વધુ ઝડપી
મુસાફરી થવી શક્ય છે. તેથી જીવનની જરૂરીઆત મનાવે છે તેઓ તો ખરેખર એ “સ્થીરતા વડેજ
ઓછામાં ઓછી કરવી અને જોખમદારીઓ જેમ પિતાને તેમજ “વહેતા ઝરાને નુકશાનકારક થઈ પડે
બને તેમ ઓછી ઉપાડવી; એવી સલાહ અપાઈ છે. છે. તેઓને એ “સ્થાનમોહ” સડાનું કારણ બને છે અને હેમને સડ. સમસ્ત સમાજમાં સડાના જંતુ
પણ આપણે તે જેલેસ્યાવાળા પ્રસંગ પર પાછા પ્રસરાવનાર થઈ પડે છે. સ્કૂલ કે સૂક્ષ્મ કોઈ પણ કરવું જોઈએ. ગાશાળાની ગ્યાયોગ્યતા જાણવા છતાં એક સ્થાનમાં કાયમને વાસ એ એક વાત છે, મહાવીર જેવા જ્ઞાનીએ એને તેજલેશ્યા જેવું ભયંઅને મુસાફરી દરમ્યાન સ્વભાવતઃ આવતા સ્થાનનો કર શાસ્ત્ર પામવાની કળા કેમ બતાવી હશે. નિર્દોષ

Page #45

Hotelle-Superman તપસ્વીને જ્યારે ગોશાળાએ પજવવા માંડ્યો ત્યારે શ્રાવસ્તી નગરીમાં લેકે જ્યારે ગોશાળાને “અહંત' વચ્ચે નહિ પડનાર મહાવીરે ગોશાળાની રક્ષા માટે કે “જિનેશ્વર' તરીકે ઓળખવા લાગ્યા હતા એવામાં વચ્ચે પડવાનું કેમ પસંદ કર્યું હશે, આગળ જતાં શ્રી મહાવીર પોતાના મૈતમાદિ શિષ્યો સહિત એ
મહાવીરે પોતાના શુદ્ધ ચારિત્ર સેવતા શિષ્યોને જ શહેરના બહારના ઉદ્યાનમાં આવી પહોંચ્યા. બચાવવામાં પણ જે શીત લેસ્થાની લબ્ધિ (શક્તિ) એકદા શ્રી ગતમસ્વામીએ શ્રી મહાવીર પ્રત્યે લોકોની ને ઉપયોગ કર્યો નહતો. તે જ મહાવીરે એ શકિતને હાજરીમાં પૂછ્યું: “ ભગવન! આ શહેરમાં કે ઉપયોગ ગોશાળા જેવા માટે કેમ કર્યો હશે–આ ગોશાળાને સર્વજ્ઞ કહી બોલાવે છે તે ઉચીત છે પ્રક વિકાસક્રમના અભ્યાસીને થવા લાગ્યા છે. જેમ કે કેમ?', મહાવીરે કહ્યું: “એ તો મંખ અને શાસ્ત્રના ઉપદેશકો અને અભ્યાસીઓ આ પ્રશ્નોના મંજલીને પુત્ર ગોશાળ છે. મહેંજ હેને દિક્ષા અને ઉપર, શાસ્ત્ર-અનુભવ-તર્ક ત્રણેનું સમતોલપણું શિક્ષા આપી છે, હું જાણું છું કે તે સર્વજ્ઞ નથી રાખીને, શોધશે અને જાહેર કરશે તે ઘણા જિજ્ઞા- પણ મિથ્યાત્વી-કપટી છે.” આ શબ્દો શહેરમાં સુઓને ઉપકારી થઈ પડશે. (આવા એક નિબંધ ફેલાયા અને ગોશાળાને કાને પડ્યા. કાળા સર્ષની માત્રમાં સર્વ અનુભવોને બુદ્ધિગમ્ય કરવાનું શક્ય નથી.) જેમ તે કેપી ઉઠે. પોતાના પરિવારને લઇને
શાળાને લગતા બીજા પ્રસંગો હવે આપણે પિતાનું પરાક્રમ બતાવવા નીકળી પડ્યો. રસ્તામાં ટુંકમાં પતાવીશું, કારણ કે આપણને ગોશાળાના શ્રી મહાવીરના શિષ્ય આનંદમુનિ મળ્યા હેમને ચરિત્રથી પ્રજન નથી, પણ મહાવીરના ચરિત્રથી ગોશાળાએ કહ્યું: “અરે આનંદ ! હારે ધર્માચાર્ય પ્રયોજન છે. ગોશાળાના પ્રસંગને આટલું પણ લીકામાં પોતાના સાકાર કરાવવાના છ“છીય
લકામાં પિતાનો સત્કાર કરાવવાની ઇચ્છાથી જનતા મહત્વ આપવું પડે છે એ હારી ઇચ્છા વિરૂદ્ધ આપવું સમક્ષ મહારે તિરસ્કાર કરે છે અને કહે છે કે હું પડે છે, કારણ કે તે છેલ્લા તીર્થકરને પહેલો શિષ્ય સર્વજ્ઞ નથી. શું એને ખબર છે કે ક્ષણ માત્રમાં હતો ! હાય વ્યભિચારિણે કુદરત !
ભસ્મ કરે એવી તેજલેશ્યા કહને સિદ્ધ થઈ છે ?
માટે જા, એને ચેતાવ; નહિ તે હેના શિષ્યમંડળ હવે ગોશાળે મહાવીરને સંગ છેડીને શ્રાવ-,
સહિત એને જોતજોતામાં બાળી ભસ્મ કરીશ.” સ્તી નગરીએ ગયે, જ્યાં એક કુંભારના વાડામાં પછી આનંદે સર્વ ઘટના મહાવીરને કહી અને મને રહી છ માસ તપ કરી તેલેસ્યા સિદ્ધ કરી. સિદ્ધિ
કે હાવીરે સર્વ મુનિમંડળને સાવચેત રહેવા આનંદ બરાબર થઈ છે કે નહિ તેની ખાત્રી કરવા માટે તે
મારફત કહેવડાવ્યું. હવે ગાશાળા મહાવીર પાસે કૂવાના કાંઠે ગયો અને એક સ્ત્રીના ઘડાપર કાંકરી
આવ્યો અને બોલ્યોઃ “ અરે કાશ્યપ ! તું “આ મારીને ઘડે ફે, તેણુએ ગાળો ભાંડી ત્યારે
ગશાળ છે-“ખલીપુર છે-હારો શિષ્ય છે' ઇત્યાદિ ગશાળાને કાપીને તેલેસ્યા મૂકી, જેથી તે નિર્દોષ
જે મિા ભાષણ કરે છે તે છોડ. જે ગિશાળો બાઈ બળી મૂઈ. આ પ્રસંગ પછી કેટલેક દીવસે
હા શિષ્ય હતું તે તે ધર્મધ્યાનથી મૃત્યુ પામીને ગશાળાને પાર્શ્વનાથ પ્રભુના છ શિષ્ય મળ્યા
દેવગતિમાં ઉત્પન્ન થયેલ છે. તે શુકલ ફૂલને હાઈ જેઓએ ચારિત્ર લઈને છોડયું હતું. તેઓ અષ્ટાંગ
તથા ઉપસર્ગ અને પરિસહ સહન કરવામાં સમર્થ નિમિત્તના જ્ઞાનમાં પંડિત હતા. ગોશાળાએ હેમ
હોઈ એના શરીરમાં મહેં-હારો દેહ છોડી દઈને નાથી દોસ્તી કરી અને તે જ્ઞાન મેળવ્યું. તેજોલેશ્યા
પ્રવેશ કર્યો છે અને તેથી જ તો હારું નામ “ઉદાય ' અને અષ્ટાંગ નિમિત્તનું જ્ઞાન એમ બે સાધન હાથ
મુનિ પડયું છે. મને જાણ્યા વગર તું મને હારો આવવાથી હવે ગાશાળી પિતાને “જિનેશ્વર” માનવા
શિષ્ય ઠરાવે છે એ ક્યાંનું સત્ય ?” મહાવીરે પ્રત્યુલાગ્યો અને લોકોમાં મનાવવા લાગ્યો.
ત્તર વાળ્યોઃ અલ્પજ્ઞ ચેર જ્યારે રાજકર્મચારીથી હવે એકજ છેલ્લો પ્રસંગ ગાવાને રહે છે. પકડાય ત્યારે છૂપાવાને ખાડે નહિ મળતાં ઉન,

Page #46

જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨ રાણ, રૂ કે ગ્રાસ જે કાંઈ હાથ લાગે તે વડે પિતાના ત્યારે હેના ભક્તોને બોલાવી કહેવા લાગ્યો, “મહે દેહને ઢાંકે છે, એમ હમજીને કે એથી પિતાની સંપુરૂષનો દ્રોહ અને સત્યનું ખૂન કર્યું છે. સર્વર જાતને ગુપ્ત રાખે છે.”ગશાળા કે અને ગાજી અને ઈશ્વરપદના મેહથી મહું હારું તુચ્છપણે તેજ ઉોઃ “કે કાશ્યપ ! તું આજેજ નષ્ટ-ભ્રષ્ટ થઈશ.” સાબિત કર્યું છે, પૂજાના લોભથી લોકોને ગવા જતાં એ સાંભળી મહાવીર શિષ્ય સર્વાનુભૂતિ મુનિથી વિધિએ મહને જ ઠગે છે, અરે શિષ્યો ! મહારા બોલ્યા સિવાય રહેવાયું નહિ. “દીક્ષા અને શિક્ષા તરફની હમારી ભક્તિ હમને ઉલટી પતીત બનાવપામ્યા પછી આવી કતનતા ?” તુરતજ ગોશાળાએ નારી થઈ છે. હુને ભૂલી જાઓ, અગર તે મરવાની સર્વાનુભૂતિ મુનિ ઉપર તેલેથા ફેકી. મુનિ દેવ- અણી પર આવેલો છે જ્યારે દેહ છોડું ત્યારે આ લોક પામ્યા. ગાશાળા એમ વધુ વકર્યો. સુનક્ષત્ર કીડાના દેહને કીડાનીજ માફક જમીન પર ઘસડીને નામના બીજા મહાવીર શિષ્ય બે બેલ કહ્યા, તે આખા નગરમાં ગલીએ ગલીએ ફેરવજે. કે જેથી એમના ઉપર પણ એજ પ્રયોગ થયો અને એક વધુ પ્રભુતાના દેખાવ નીચે છુપાયેલું લાચાર કીડાપણું હત્યા થઈ. આ દેખીતા વિજયથી ગવિત થયેલો લેકે પ્રત્યક્ષ જોવા પામે અને હેને પરિણામે તે પછી ગશાળ હવે મહાવીરને અસહ્ય અપમાનજનક શબ્દો પિતાની નબળાઈઓને સદ્દગુણ માનવાને તથા સ્થકહેવા લાગ્યું. છેવટે મહાવીર કાંઈ કહેવા જતા હતા લના ગુલામોને ઈશ્વર કે સર્વજ્ઞ માની પૂજવાને તેઓ એટલામાં હેમના પર પણ તેણે તેજલેશ્યા ફેંકી. કદાપિ તૈયાર થાય નહિ હું ઈચ્છું છું કે હવે કે એ વિધાથી સ્વરક્ષા કરવા શ્રી મહાવીરે કાંઈ પણ * કીડા અને સિંહ વચ્ચેન, ગુલામ અને શાહ વચ્ચેના વિદ્યાને ઉપયોગ કર્યો નહિ, તે છતાં સ્વભાવતઃ જ અસલ અને નકલ વચ્ચેને પુરૂષ અને પડછાયા તે અનિ મહાવીરને પ્રદક્ષિણા કરી પાછી જ્યાંથી વચ્ચેને વિવેક કરતાં શિખે.” અને એ તીવ્ર શુભ પ્રગટી હતી ત્યાંજ દાખલ થઇ. જેટલી ઉગ્રતાથી એ ભાવનાને પરિણામે ખુદ તીર્થંકરને સતાવનાર અને શકિત ફેંકાઈ હતી તેટલીજ ઉગ્રતાથી પ્રતિક્રિયા થવા અને પંચમહાવ્રતધારીને બાળનાર ગોશાળા મરીને પામી અને ગોશાળાનો નાશ કરવામાં જ પરિણમી. દેવલોકે ગયા. મહાવીરને એની એટલી અસર અવશ્ય થઈ કે છ શ્રી મહાવીરને બાર વર્ષને વિકાસકમ.' માસ સુધી રક્ત અતિસાર રહ્યા. જાણે એવા જીવલેણ આ વાત નોંધવા જેવી છે કે, દરેક અસાધારણ વ્યાધિની પણ મજાલ ચાખતા હોય તેમ શ્રી વીરે વ્યકિતને વિકાસક્રમ બાર વર્ષનો સમય લે છે, અને એ વ્યાધિને હરાવવા ઈચ્છા કરી નહિ, અર્થાત એ સમય દરમ્યાન તેઓ શાસ્ત્ર કે ઉપદેશ દ્વારા ઉપચાર કરવા દેવાનું સ્વીકાર્યું નહિ. આખરે સિંહ નહિ પણ દરેક પ્રાણી પદાર્થથી અથડામણમાં આવી મનિના સમાધાન ખાતર-એમના હાથે આણેલા અંદરના અનુભવ પ્રકટાવવા હારાજ પિતાને વિકાસ બીજોરાપાકનું સેવન કર્યું અને એટલામાં અતિસારની કરે છે–અર્થાત એકજ વ્યક્તિમાં ગુરૂ-શિષ્ય હેય પણુ અવાધ આવી રહી.
છે. જેમ પૂર્વે એકજ દેહમાં પુરૂષ અને સ્ત્રી હતાં અને ગોશાળે મહાવીર પર ફેકેલી તેજલેશ્યા પિતા કાર્ય બાહ્ય ક્રિયાથી સ્વતંત્ર હતું. રામને બાર પર પાછી પડવાને પરિણામે જમીન પર પટકાઈ પડ્યો
વર્ષના “વનવાસ;” મહાવીરને બાર વર્ષનો તપ; હતા અને જેમ જેમ પિતાની લાચારીનું ભાન થતું ગયું તેમ તેમ બમણ પછાડા મારતો હતો. તે જેમ જ સાચી કે ખાટી પણ હારી માન્યતા છે કે, જેમ
છીપમાં વિકાસ થતો જાય છે તેમ મધ્યમાં કાપ પડતા. તેમ કરી ત્યાંથી ઉઠી પિતાના સ્થાને ગયો અને
જાય છે અને વિકાસ અટકે છે. ત્યારે મધ્યથી બે ટુકડા દાહથી દિવાના જેવો બની ગયો. અંતરની વ્યથા
જૂદા પડે છે, તેમ ઋષભદેવના પ્રાથમિક જમાનામાં મનુભૂલવા માટે તે મદ્ય પીતે અને પાછા જેમતેમ બકત. વ્યવ્યક્તિમાં પુરૂષતત્વ અને સ્ત્રીત્વ જોડલે હતાં; અને એને આખરે કેટલેક દિવસે એને પશ્ચાત્તાપ થવા લાગે જ જીગલીઆ કહેતા. વખત જતાં ઈચ્છા તત્ત્વ દાખલ
મુનિની સમજ
2 કલામાં અતિસારની કરે છે-એથત

Page #47

મહાવીર-Superman
Alexander Dumas di Count of Mo
nte Cristo તે જેલના ભાંયરામાં બાર વર્ષનું બંધન ! નિત્શેને તમામ વાદો અને Concepts સાથે બાર વર્ષ સુધી ચાલેલું બુદ્ધિ વિષયક ભયંકર યુદ્ધ ! થતાં પુરૂષ અને સ્ત્રી ભિન્ન રારીરરૂપે વ્યક્ત થયાં. જેમ જેમ ઇચ્છાની ખીલવટ થતી ગઇ તેમ તેમ સ્વાત ́ત્ર્ય ઘટતું ગયું અને દૃષ્ટિ, વાણિજ્ય, સમાજ વ્યવસ્થા, વાણીજ્યવસ્થા આદિની જરૂર પડતી ગઇ અને જરૂર પડતી ગઈ તેમ તેમ તે તે સાધના સ્રાવા પામ્યાં. પણ તેજ વખતે મનુષ્ય પ્રતિદિન વધુને વધુ સત્ત્વહીન અને પરતંત્ર થતા ગયા જ્યારે વ્યવહાર શાસનની જરૂર નહેાતી પડી ત્યારે ધર્મશાસનની પણ જરૂર નહેાતી, શાસ્ત્રએ નહાતાં. ઋષભદેવે પહેલ પ્રથમ સમાજ રચના કરી સમાજશાસ્ત્ર યાજ્યાં. સમાજ યોજનાએ ‘એકપણાનું બળ ઘટાડયું અને ખળ ઘટતાં હારૂં–હારૂં સ્વાભાવતઃજ પ્રગટ્યું, ત્યારે ધર્મશાસન અને ધર્મશાસ્ત્રની આવશ્યક્તા ઉસન્ન થઇ, અને તે કાર્ય પણ રાજાપદ લીધા પછી લાંબે કાળે ઋષભદેવેન્દ્ર બજાવ્યું. ઋષભદેવથી મહાવીર સુધીનાં જીવનચરિત્ર સાયન્ટીફીક રીતે અવલેાકાયાં નથી, નહિ તેા જરૂર એમ જોવાનું મળે કે એ કાઇ વ્યક્તિઓના ઈતિહાસ નથી પણ મનુષ્ય છે.ડના ઈતિહાસ છે. એ કામમાં ધણી ધીરજ, ઊંડી દૃષ્ટિ અને વિશાળ સાધનેની [સાયન્સ સાઇકોલોજી, ઈતિહાસ, ભૂગોળ, ખગાળ, શરીરશાસ્ત્ર, અને ખાસ કરીને ફીલેાલાજી અને ફીલેાસેાફીની ) જરૂર પડે છે. દાખલા તરીકે ‘ઝુગલીઆ શબ્દ અને હેતુ. જૈન શાસ્ત્રમાં આપેલું મ્યાન વાંચ્યા પછી સામાન્ય મનુષ્ય એમ માની લે છે કે પુરૂષ અને સ્ત્રી એવી બે વ્યક્તિ સાથે જન્મતી અને એકી વખતે મરતી; પણ જે સાયન્સ જાણવામાં આવે અને Appleton's “ New Cyclopedia '' આદિ ગ્રંથા તપાસવામાં આવે તા ઋષભદેવના બ્રુગલી સબંધમાં જૈન ગ્રંથામાં કરાયેલું વર્ણન કાંઇક જૂદીજ ભાવના (Conecpt) આપનાર થઇ પડે. યુરોપીઅન મુસાફર દક્ષિણ હિંદમાં નીલગીરી પહાડોમાં મુસાફરી કરતાં એક તદ્દન વિચિત્ર બતિના માણસા જેવા પામ્યા છે જેને ટોડા’ જાતિના મનુષ્યા કહેવામાં આવે છે તે આજની કોઈ જાતિ હિંદુ ન્નતિને પણ મળતા આવતા નથી. તેએનાં એક વ્યક્તિ અને ખીજી વ્યક્તિના ચહેરા ઘણાજ મળતા હાય છે અને ભન્યતા અને આકારના સાંય માં ત્રિકાની સૂર્યદેવની મૂર્તિને મળતા હોય છે. આ લેાકા કદમાં રાક્ષસ જેવા, રંગમાં શ્વેત યુરાપીઅન જેવા, અને તેજ વખતે અતિ સુંદર અને ઘાટીલા હોય છે. માથા અને દાઢીપર
૪૫
શ્રી મહાવીરને Schooling period નાં ખાર વર્ષોમાં જે જે આક્રમણા સહવા પડયાં છે હેમાં કેટલાંક મનુષ્યા વગેરે તરફથી, કેટલાક ભૂખ-તરશ અને નિદ્રાની ‘ટેવ' કે અધ્યાસ' તરફથી, અને કેટલાંક દેવા તરફથી આવતાં આક્રમણેા હતાં. આ છેલ્લા પ્રકારનાં આક્રમણમાં સૌથી ભયંકર “ સંગમ દેવના ” તરફથી થયેલા કહેવામાં આવે છે. હું દૃઢ પણે માનું છું કે, આ જાતનાં આક્રમણા સ્થૂલ નહિ પણ સૂક્ષ્મ ભૂમિપર થાય છે—અંતઃકરણમાં થાય છે અને હેની તીવ્રતા સ્થૂલ શરીર પર થતા પ્રહારેા કરતાં પણ વધારે ખારીક અને અસરકારક હાય છે. સ્થૂલ પર કદાપિ અસ્ત્ર નહિ ફરવાથી કુદરતી રીતે લાંબા વાળ ધરાવે છે, તેઓ પરણતા નથી હેમને સ્રીએ નથી, સ’તાનની તે વાતે શી કરવી ! પૂતળાની માફક આખા દિવસ ઘણે ભાગે અક્રિય બેસી રહે છે. પાણીનો ઉપયોગજ તે કરતા નથી. માત્ર દૂધ સિવાય બીજો એમના ખેારાક નથી વેચવા ખરીદવાનું વ્હેમની કલ્પનામાં પણ આવતું નથી. લખવા-વાંચવાનુ હેમને કાઈ શિખવી શકેજ નહિ. મીશનરીએ ધર્મ' રાખ્ત હેમને સમાવવામાં નિષ્ફળ ગયા છે. તેઓને ધર્માંની જરૂર નથી. તેએ પેાતેજ પેાતાની સૃષ્ટા' તરીકે પૂજા કરે છે. એક સ્થાને તેમાંના પાંચ કે છ મનુષ્યથી વધુ સંખ્યામાં કોઈના જોવામાં આવ્યા નથી. જો કે યુરોપીઅને ધારે છે તેમ તેની સખ્યા અલ્પ હાય કે નાબુદ થઈ જતી હાય એવું કાંઈજ નથી. કાઈ એ ટોડા જાતિને મરતી કે વૃદ્ધ થયેલી કે રોગ ગ્રસ્ત થયેલી જોઈ નથી,જો કે તે પ્રદેશમાં વાઘ, સર્પ વગેરે ભયાનક પ્રાણીએ ઘણા વસે છે તેમજ કાલેરા વગેરે ચેપી રોગના ઉપદ્રવ પણ ઘણા છે. ટાડાને તે શું પણ એનાં ઘેટાંઓને પણ કોઇ વાધ કે સ સ્પર્શી શકતા નથી,—અને ટાડા કાઇ દીવસ શસ્ત્ર તે શું પણ લાકડી સરખીએ રાખતા નથી! તેઓ પાતે તે શું પણ હેમની સેવા કરવા માટે વ્હેમની સાથે રહેતા હેમનાથી ભિન્ન જાતિના મગદા લેાકા પણ એમના સબંધમાં એક શબ્દ વટીક કાઈ ને જણાવતા નથી ગમે તેવી લાલચ આપેા કે ગમે તેવી ધમકી આપે તેય શું ? નીલગીરી પહાડપર આધુનિક સંસ્કૃતિના પગઢડા થવા લાગ્યા ત્યારથી છેલ્લાં ૫૦ વર્ષ થી ઢોડાઆ ઘણે ભાગે ત્યાંથી વિહાર કરી અન્ય વધુ ગુપ્ત સ્થાને ચાલ્યા જવા લાગ્યા છે. આ જાતિનાં વર્ણન વાંચર્યાં અને અને તેા એમને પ્રત્યક્ષ જોવા એ શું પૂર્વના મનુષ્ય સઅંધી વધુમાં વધુ ખરો ખ્યાલ લાવવા માટે જરૂરનું નથી ?

Page #48

૪૬
જૈનયુગ
પ્રહારા સહેનાર પણ આ જાતનાં આક્રમણ આગળ એગળી જાય છે. હૃદય જેમ વધારે કામળ અને બુદ્ધિ જેમ વધારે તીવ્ર અને શુદ્ધ તેમ આ જાતના આક્રમણના સંભવ વધારે. આખરે લાગણી અને બુદ્ધિ બન્ને પડદા તૂટીને મધ્યસ્થ જ્યાત વ્યક્ત થાય છે ત્યારે હૈની વિજળીથી ઇન્દ્રિયામાં અસા ધારણ શક્તિ વહે છે. આજની આખી સંસ્કૃત દુનિયામાં ઉથલપાથલ કરવા જેટલી શકિત તે વ્યક્તિમાં હાવા સંભવ છે, પણ અશ્વયના પ્રાગટય પછી એવી ચ્છિા સાઁભવતી જ નથી. ઉત્પત્તિ, વિકાસ અને લય રૂપે આખા વિશ્વને પેાતાના હસ્ત'માં જોનારને કયું તાડવા ફાડવાની અને કયું રૂપાન્તર કરવાની કુતુતુળ બુદ્ધિ થવા પામે ? જેઓએ રાજ્યાની ઉથલપાથલ કરી છે, દુનિયા આખીમાં ધર્મવ્યવસ્થા ઉપરનીચે કરી નાખી છે તેઓ પૂર્ણુતાની કાંઈ અંશે પણ નીચે હતા અને એ સ્થિતિથી આગળ વધવાને બદલે એ શક્તિને વ્યય કરવામાં એમણે એ જીંદગીને ઉપયાગ કર્યાં હતા. શ્રી મહાવીરે શાસન' સ્થાપ્યું એમ જો કે જૈન શાસ્ત્રાજ કહે છે, અને તેજ શાસ્ત્ર એમને ‘કૈવલ્ય’ ‘સમ્પૂર્ણતા' પ્રાપ્ત થયાનું પણ કહે છે—પણ વસ્તુતઃ એ એ ઘટનાએ પરસ્પર વિરાધી છે. શ્રી મહાવીરને ગુરૂ માની જેએ એમના પગલે ચાલવા લાગ્યા એમણે પોતાની ‘વિદ્વત્તા’થી શાસન જરૂર સ્થાપ્યું, અને તે શક્તિના ઉપકાર મહાવીરથી થયેલા હાઈ તેઓએ રચેલા ધાર્મિક જગતા સા તરીકે ઉપકારી પુરૂષનું નામ વાપર્યું એ બનવા જોગ છે. વળી દુનિયાના લેાકેાને ઉપદેશની વધુમાં વધુ અસર થવા પામે એ શુભ આશયથી પણ સમ્પૂર્ણત શાસન પ્રવર્તાવવાની ક્રિયાના કર્તા બતાવવા પડયા હેાય. જો શ્રી મહાવીરે જ શાસન ચલાવ્યું હાત તેા એમના હાથથી કે એમના પટ્ટ શિષ્ય ગાત્તમાદિ કાઇના હાથથી એકાદા શાસ્ત્રની યેાજના જરૂર થવા પામી હેત. અઢી હજાર વર્ષ ઉપર અન્ય શાસ્ત્ર જરૂર હતાં, એ શાસ્ત્રાની માટી અસરના ભય પણ વિદ્યમાન જૈન શાસ્ત્રામાં સ્થળે સ્થળે જોવામાં આવે છે, તે પછી સમકિતીઓની રક્ષા અને પ્રગતિ અર્થે ગાત્તમાદિ જરૂર કાંઈ લખતા ગયા હૈાત, પણ મહાવીરે લખ્યું
-
ભાદ્રપદ-ચિન ૧૯૮૨
કાંઇ નથી અને લખવાય દીધું નથી. હેમના પછી લાંબે વખતે સૂત્રગ્રંથા meditation દ્વારા નિહ પણ સ્મરણ શક્તિ દ્વારા લખાયા હતા. એ કાળે પ્રચલિત ધર્મ યોજનાઓની અસર જૈન સૂત્રરચના પર અવશ્ય પડી છે, અને સ્વાભાવિક રીતે પડી છે, એમ મ્હારૂં દૃઢ માનવું છે. આધુનિક ગ્રંથેા કરતાં સૂત્રગ્રંથામાં વિશેષ મહત્તા છે એ મ્હને માન્ય છે, પણ મધ્યકાળમાં ‘છૂપાવવા’ની, ઘેરા રંગ પૂરવાની, અતિશ યાતિ કરવાની, વિરાધાભાસની, અલકાર મારફતજ ખેલવાની જે પ્રકૃતિ વ્યાપી રહી હતી તે બ્રાહ્મણાના ખ્રિસ્તીઓના તેમજ જૈતાના–સના શાસ્ત્ર રચના કાર્યમાં પણ એછે. વધતે અંશે દેખા દે છે. આજે મનુષ્યનું આયુષ્ય ઘટયું છે, રેગેાના ઉપદ્રવ વધ્યા છે, જીવનકલહ વધ્યો છે, પુરસદ' અને એકાંત’ કે જે અધ્યાત્મ વિદ્યાની પહેલામાં પહેલી અને અતિવાય જરૂઆત છે હેની તા પ્રાયઃ દુભતા થઈ પડી છે એવા યુગમાં સ્કૂલ, સૂક્ષ્મ અને આત્માના સ્વરૂપનું જ્ઞાન યુદ્ધિગમ્ય રીતે આપવાને તેમજ આત્મશકિત પ્રકટાવી શકે એવી ક્રિયાએ પ્રેરવા માટે, એજ શાસ્ત્રના આધારે, નૂતન જ્ઞાનકાંડ અને નૂતન ક્રિયાકાંડ યેાજાવાની પૂરેપૂરી જરૂર છે, આ સૂચન માત્ર વાંચીને કેટલાકેા ખળભળાટ કરી મૂકશે, એ મ્હારી કલ્પના બહાર નથી. પણ જો હું ધા આસ્તિક હાઙ્ગ, ધર્મના બહુમૂલ્યપણામાં જો હું માનતા હાઊં, તે એ ધર્માંનું સાહિત્ય ગમે તે કારણુથી ઉપયાગરહીત પડયું રહે તે કરતાં હેને વધુમાં વધુ ઉપયેાગ થવા પામે એ ઇચ્છયા વગર હું રહી શકે જ નહિ, અને એ શસ્ત ઈચ્છા તે પડછાયા માત્ર નહિ પણ વૃત્તિ રૂપે હાય તા તે ઉદ્ગાર રૂપે બહાર પડયા વગર પણ રહી શકે નિહ. એના અર્થ કાંઈ એ નથી કે મ્હારી એક ાિ હામે બડબડવાને કાઇને હક્ક નથી. એ તા, હમેશ દરેક બાબતમાં થતું આવ્યું છે તેમજ, થયાં કરશે. પ્રશસ્ત કે અપ્રશસ્ત, જ્યાં ‘ઇચ્છા' છે, ત્યાં વિરાધ પણ હાવાજ જોઇએ. પણ કૈવલ્થ-ઇચ્છારહિતપણુંપ્રગટે ત્યાં સુધી 'ઇચ્છા'નું સ્ફુરણ તેા રહેવાનુ જ છે તે પછી પ્રશસ્ત ઈચ્છા માટે મ્યુને શરમાવાની

Page #49

201412-Superman પણું શી જરૂર છે? આજે આપણી ગતિ ધ્યેયને પણ હું આડકથનમાં ઉતરી પડ્યો. હું એ પ્રશ્ન છડી આડે રસ્તે ઉતરી ગઈ છે. જીવનને માટે જ પાસે હતો કે શ્રી મહાવીરને જે જે પીડાઓ સહવી શાસ્ત્ર અને ક્રિયાઓ છે, એ ભૂલી જઈ શાસ્ત્રો અને પડી છે હેમાંની દેવકૃત પીડાએ કઈ જાતની હોવી ક્રિયાઓ માટે જ જીવનને ખર્ચી નાખીએ છીએ. જોઈએ. આ પ્રશ્નના મનન માટે સંગમ દેવના ઉપકીટવત્ જીવનમાંથી વિજેતાનું-“જિન”નું જીવન કેમ દ્રવવાળા પ્રસંગનું વર્ણન તપાસીએ. આ દેવ છ માસ પ્રકટાવવું એ વ્યક્તિ અને સમાજનું ધ્યેય' તેવું સુધી મહાવીરની પાછળ પડ્યો હતો. પહેલી રાત્રીએ જોઈએ-હેને બદલે વ્યકિતઓના, નાના, કાર્યોના, હેના ત્રાસનું કારણ કેમ બન્યું તે લખતાં ગ્રંથકાર વિચારોના સન્માન અને પૂજનમાંજ આપણી રહી જણાવે છે કે, શ્રી મહાવીરે અઠ્ઠમ તપ કરીને પહેલી સહી શક્તિઓ અને આયુષ્યને વ્યય કરી નાખીએ રાત્રીએ પોલીસ નામના ચૈત્યમાં પ્રવેશ કર્યો” છીએ. મૂળ સૂત્રગ્રંથનેય સંક્ષેપ થવાને બદલે એ વખતે તેઓ જે સ્થિતિમાં ઉભા રહ્યા હેનું સૂત્ર પર સેંકડોગણું ટીકાઓ અને વિવેચને વર્ણન આપતાં કહ્યું છે કે, જાનુ સુધી ભુજા લંબાવી, કરવામાં આપણે “મહત્વ” માન્યું. પછી તે ટીકાના શરીરને જરા નમાડી, ચિત્ત સ્થિર કરી, નિર્મષ વળી ભાષાન્તરો આદર્યા ! વળી તે ઉપરથી વિસ્તાર રહિત ને રૂક્ષ દ્રવ્યપર દષ્ટિ ઠેરવી પ્રભુએ રાત્રી ચાલ્યો! વર વગરની જાન એટલી વિસ્તૃત થતી ગઈ એ રીતે વ્યતીત કરી. હવે આ તે ખુલ્લું છે કે આ કે અત્યારે જે વર પ્રગટ થાય તો હેને પિતાના અમુક યોગ મુદ્રા યોગાસન-પડિમાનું ખ્યાન છે. જાનૈયાઓને પીછાનવાનું પણ મુશ્કેલ થઈ પડે! અને એ પરથી બુદ્ધિમાને હમજી લેવું જોઈએ કે આમ તો આપણે પરિગ્રહ મટાડવામાં આત્મવિકાસ અહીં જે ચૈત્યનો ઉલ્લેખ છે તે આંતરિક ચિત્યનેજમાનીએ છીએ, અને ધર્મશાસ્ત્રોને પરિવાર વધારી ચિત્તની અમુક દેશાનો ઉલ્લેખ છે. (ચેત્ય શબ્દ દેવામાં પરિગ્રહ છે એમ કાઈ કહે તે એ પણ સ્થલ તેમજ સૂમ બને અર્થે વપરાય છે. જુઓ આપણને અસા-પાપ રૂપ લાગે છે,એટલે બધે કેશ; એમાં ચયને અર્થ Meditation-ધ્યાન પણ આપણી વૃત્તિઓ પરિગ્રહપ્રેમી થઈ ગઈ છે. વ્યવ- છે.) એ ધ્યાનનો પ્રકાર કર્યો હશે તે, ઈદ્ર દેવસભામાં હારૂ દૃષ્ટિથી કેાઈ વિચાર કરશે તે પણ તુરત હમજી
કરેલી પ્રશંસાના શબ્દોમાંના “ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ કે શકશે કે, હજારે જૈન ગ્રંથ એક સ્થાને એકઠા
ભાવમાં કોઈ પ્રકારે પણ બુદ્ધિનો પ્રતિબંધ નહિ કરકરવા જેટલાય કોઈ પાસે આજે પિસ નથી; તે
નાર” એ શબ્દો પરથી સૂચિત થાય છે. આ ધ્યાનને પછી એ ગ્રંથોના સંશોધન, ભાષાતર, ટીકાકરણ
પરિણામે તમામ દ્રવ્ય-ખુદ પૃથ્વી ક્ષેત્રમાં, ક્ષેત્રકાળમાં, આદિના કાર્યની તે વાતે શું કરવી ? અને કદાચ કોઈ દેવ સહાય કરે અને સુવર્ણ વૃષ્ટિ કરે તો પણ
કાળ ભાવમાં, ઘલાઈ જઈ “ભાવ” માત્ર ઉભો રહે આટલા બધા ગ્રંથનું, સંશોધન, ભાષાન્તર, ટીકા છે અને તેથી અસ્તિત્વને પગ મૂકવાનું સ્થાન જ ન કરવા માટે સેંકડો વર્ષો સુધી સેંકડો પંડિતોએ કામ
રહેતાં ભયંકર સ્થિતિ થઈ પડે છે. જ્યારે “ભાવ” કરવું પડે અને તે છતાં-તે બધું થઈ રહ્યા પછી પણ- ૫ણ આત્માના દીપકમાં પડી ખાખ થાય ત્યારે કાંઈ આપણે કબુલ કરવું પડશે કે આ તો આપણે વર અલૌકિકજ અનુભવ થાય. પણ તે સ્થિતિની જરા વગરની જાન જોડી હતી ! કારણ કે બધા ગ્રંથે પાછલી સ્થિતિ અતિ ભયંકર હોય. એક તરફ દ્રવ્ય, મૂળે તો છાએ જ લખ્યા હતા ! કોઇને પરમ ક્ષેત્ર, કાળ, બીજી તરફ કાલાતીત દશા. એ બે તવના સાક્ષાત અનુભવ નહોતું. ત્યારે અલંકારો
દશાને વિવેક-ભેદ-ભાન કરાવનાર “ભાવ” એ “ભાવ”જ અને ચમત્કારો અને પૂજ્ય પૂજકનાં અભિમાનને
“સંગમ. દરેક સંગમ (Contact) પીડાકારી હોય છોડી જીવનને લાગે વળગે એવું ધાર્મિક સાયન્સ છે, કે જે પીડાને અંત આનંદની લાગણીમાં આવે છે. ઉપજાવી કહાડવા પર શા માટે આજથી લક્ષ ન આપવું [ અમે ટીકા વગેરેની સંપૂર્ણ જરૂર અને
શ્રી મહાવીના ચિત્તરૂપી આકાશમાં સંગમ દેવ ઉપયોગિતા માનીએ છીએ. તંત્રી 1
પ્રગટતાં જ પહેલાં તો એણે “રજની વૃષ્ટિ કરી”,

Page #50

જનમગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨ પછી વજમુખી કીડીઓ ઉત્પન્ન કરી, કે જે શ્રી ચાલુજ રહેશે. લેકના કોઈ પણ ભાગમાં થયેલું મહાવીરના શરીરને વીંધીને આરપાર જવા લાગી. અવનિ લોકના છેડા સુધી પહોંચી લેકના તમામ ભાગમાં પછી ડાંસો “વિકવ્ય”, જેથી મહાવીરના શરીરમાંથી ઠેલાય છે. આ કુદરતી ઘટના (phenomena) “ગાયના દૂધ જેવા રૂધિરનાં ઝરણાં” વહેવા લાગ્યાં. પર જો જય મેળવાય તેજ આઘાત-પ્રત્યાઘાપછી સર્ષે, વીછીઓ, ગજેન્દ્ર, પિશાચ, આદિ રૂપે તના ચક્રથી બચાય. એટલાજ માટે યોગીઓ શબ્દ વિકત્વ'ને ત્રાસ કર્યો. પછી માતા-પિતાનાં રૂપ લઈ પર વિજય મેળવવા ખાસ કાળજી રાખે છે. કાન દેવે મહાવીરને આ મહા જોખમભર્યા માર્ગથી પાછા બંધ કરો તે પણ અંદરના ધડકારા સંભળાશે? હઠવા કાકલુદી કરી. પછી પ્રભુના બે “પગ” વચ્ચે યોગીને અંદરના અવાજને એ એવા વાદ્યમાં ઉતરવા (“છે” અને “નથી’ એવા બે પાદ વચ્ચે) અગ્નિ પ્રયત્ન કરવો પડે છે. બીજા અનેક અવાજોને દાબવામાટે સળગાવી રસાઈ (સ્વાનુભવ) બનાવવા માંડી. છેવટે એક અવાજ કપવો એ ઉત્તમ ઈલાજ છે, પણ તેણે “કાળચક્ર ઉત્પન્ન કર્યું અને મહાવીર પર આખરે તો એ પણ “ઇલાજ' જ છે અને દરેક ફેંકયું. “ઉછળતી જવાઓથી સર્વ દિશાઓને વિક્રાળ ઈલાજની માફક પ્રતિક્રિયા પણ કરે છે. એ પણ કરતું તે ચક્ર સમુદ્રમાં વડવાનળની જેમ પ્રભુ ઉપર deception-“માયા” છે. ખુલ્લા કાન છતાં કાનમાં પડયું. પ્રભુ જાનુ સુધી પૃથ્વીમાં દટાઇ ગયા તે અવાજના પુદુગળ જવા દેવા યા ન દેવા એ બાબતની પણ ધ્યાન છેડયું નહિ.”
પિતાની સ્વતંત્રતા જ્ઞાનપૂર્વક ઈચ્છાશક્તિ (will)
ને કેળવવાથી જ પ્રગટાવી શકાય છે. જ્ઞાતશક્તિની પ્રતિકુળ ઉપસર્ગોની પૂર્ણાહૂતી બાદ અનુકુળ ઉપ- શિરદારી નીચે ઇચ્છાશક્તિ અંતઃકરણમાં જે ક્રિયા સર્ગો આરંભાયા. રમણીઓના રાગરંગ અને પ્રાર્થનાઓ
કરે છે, જે phenomena ઉત્પન્ન કરે છે તે બથઈ. પછી જગતના સામ્રાજ્યની ભેટ રજુ થઈ. હારની દુનિયામાં પ્રતિબિંબિત થાય છે. તે પુરૂષ પછી છેવટે “સર્વ કર્મથી મુક્ત કરી એકાંત પરમાનંદ
બહારની ક્રિયાઓની અસરને અંદરની દુનિયામાં વાળા મોક્ષમાં લઈ જવાની ભેટ થઈ. આ પણ
આવવા દેતે જ નથી, અર્થાત ક્રિયાનો કર્મબનતા. પ્રયાસ નિષ્ફળ ગયો, (ધ્યાનમાં રહે કે ધ્યાનાવ.
જ નથી, કર્તાજ કહે છે. એની ઈન્દ્રિયો બહારની સ્થામાં મેક્ષની ભાવના પણ થઈ અને તે મોહ”
અસર હેને પહોંચાડનાર દૂત તરીકેના કામને બદલે પર “જય મેળવાય.).
એની અંદરની ધજરીઓ બહાર લઈ જનાર દૂતનું આખરે આ આંતયુદ્ધ વીરના વિજયમાં પરિ. કામ કરે છે. બહારને શબ્દ એની અંદર લઈ જવાનું ણમે છે. હવે કેવલ્ય” (કેવળ એકાકાર ભાન) પ્રગ- કામ હવે કાનની સત્તામાં નથી રહેતું, અર્થાત એના હવાને જ વિલંબ હતો. ધ્યાનની ક્રિયા દ્વારા કાન “નકામા” થાય છે. તેથી એની અંદર અહીં જ એ સ્થિતિ થતી હેને બદલે હવે ધ્યાનમાં જવું તહીંના અસંખ્ય આકદની ધ્રુજારી આવવા જ અને “પાછા ફરવું જ ન રહે એટલું થવાનું બાકી પામતી નથી અને અંદર પ્રકાશ સ્થીર અવ્યાબાધ રહેતું હતું. આ માટે એક કઠીનમાં કઠીન પુરૂષાર્થ પ્રકાશ્યા કરે છે, કાનની આ નકામી થઈ પડેલી સેવવાનો હજી બાકી રહેતો હતો.
સ્થિતિને ખ્યાલ સ્કૂલમાં જ ખેલતી જનતાને ભૂલ શબ્દ, સ્પર્શ, રૂપ, રસ, ગંધ-એ પાંચમાં પ્રથમ રૂપેજ અપાવે શકય હોવાથી ઇતિહાસકારે મહાવીસ્થાન “શબ્દને એટલા માટે અપાયું છે કે, બીજા રતા બન્ને કાનમાં ખીલા ઠેકાયાની ઘટના કલ્પી ચાર અનુભવો તે ત્વચા, નેત્ર, જીહા અને નાસિ- જણાય છે. આમજ હતું, અને આમ નહિ, એવું કાને પદાર્થથી સંગ થવા પામે ત્યારે જ થઈ શકે આગ્રહપૂર્વક કહેવાની મ્હારી પદ્ધતિ નથી, એ તરફ છે. મનુષ્ય જે પદાર્થના સંગથી દૂર રહે અને આંખો હું વાચકનું ધ્યાન ખેંચે છે. શાસ્ત્ર (અધ્યાત્મશાસ્ત્ર બંધ કરે તે પણ કાનથી શબ્દ ઝીલવાનું કામ તો તેમજ સાયન્સ), પિતાને અનુભવ અને તકે એ

Page #51

મહાવીર-Superman
૪૯ ત્રણેના ઉપયોગ પૂર્વક જે કાંઈ જોઈ શકાય તે હું કહું સ્થિતિ જે ક્ષણે પ્રગટતી હશે તે ક્ષણે વિશ્વના સુખછું. વધુ અનુભવી એ ઉપર સુધારો પણ કરી શકશે, દુઃખનાં Expressions આ સ્થિતિવાળાને એક અને કરે એમ તે હું અંતઃકરણપૂર્વક ઈચ્છું છું. સાથે અસર કરવા પામતાં હોય અને તેથી મહાભહુને વિરોધ હોય તો તે માત્ર તેઓ હામેજ છે યંકર વેદના થવા પામતી હોય એ બનવા જોગ છે, કે જેઓ માત્ર શાસ્ત્રના શબ્દ પરથી અને લેશમાત્ર અને પછી કોઈ ઈલાજ એવો શોધાત હોય કે જેથી અનુભવ વગર “અમુક આમ જ છે એનો આગ્રહ આ સ્થિતિ પર પણ અંકુશ રહે. ટુંકમાં આ બધી કરે છે, અગર જેઓ માત્ર તર્ક પરજ નિશ્ચયો રચે આંતરક્રિયા છે, વ્યક્તિ અને સમષ્ટિનો યાગ કરી છે. જ્યાં અનુભવ પૂર્ણ જેવો હોય ત્યાં તે અલ- સમષ્ટિ બનવા છતાં દેડી (વ્યક્તિ) તરીકે જીવન બત શાસ્ત્ર કે તર્કને પણ અવકાશ રહેતો નથી. પણ જીવવાનું શક્ય બતાવનારી છૂપી તાલીમ છે. વધુ એ સ્થિતિ આવતાં સુધી તે ત્રણેને સહકાર જરૂ- સાયન્ટીફીક ભાષામાં બોલું તે હાલના માનસશાસ્ત્ર રને છે, માત્ર પોતાના ટુંકા અનુભવપર, કે તર્કપર (સાઇકોલોજી)નું એ વિસ્તૃત અને પૂર્ણ સ્વરૂપ છે. કે શાસ્ત્રના શબ્દના બાહ્ય રૂપ પર તત્ત્વને
માનસશાસે પણ કાંઈ ઓછું કામ નથી બજાવ્યું,કરવાનો આગ્રહ એ તો મિથ્યાત્વ જ ગણાય. દાખલા જો કે આ જડવાદી જમાનામાં માનસશાસ્ત્રને લગતી તરીકે મહાવીરના કાનમાં ખીલા ઠેકાયાની ઘટના જોધખોળમાં તલ્લીન રહેવાથી ઉદારનિર્વાહ પણ ન શાસ્ત્રમાં લખી છે માટે તે પૂલ શરીરપર બનેલી થાય એવી મુશ્કેલી ઉભી થયેલી છે. એટલે તે કહેવું સ્થલ ઘટનાજ છે એવો આગ્રહ કરનારે એજ ઈતિ- જ પડશે કે માનસશાએ જે “સાયન્ટીફીક પ્રોસેસ’ હાસના આગલા પાછલા પ્રસંગે યાદ કરવા જોઈએ દ્વારા કામ કર્યું છે એવી જ “પ્રેસ” જે અધ્યાત્મ છે. એક તરફથી એમ કહેવામાં આવે છે કે બેઉ શાસ્ત્રીઓએ સ્વીકારી હેત (અને એમ થવું અશક્ય કાનમાં ખીલા નાખીને એના પર તાડન કરીને બને છે એવા કથનમાં મહને જરાકે વિશ્વાસ નથી) તે ખીલાના છેડા જોડી દીધા. પ્રથમ તો બે કાન વચ્ચે આજે અધ્યાત્મશાસ્ત્ર ખૂણે કે ઉધાઈઓના મહેમાં એવા સીધા માર્ગજ નથી કે જેથી બે ખીલાની પડી રહેવાને બદલે સમાજના હૃદયમાં બીરાજી દીવ્ય. છેડા એકઠા મળે. બીજું તે પ્રદેશમાં એવા સૂક્ષ્મ ક્રિયાઓ ઉપજાવી શકયું હોત. દરેક ક્રિયામાં અહિજ્ઞાનતંતુઓ છે કે જે ટૂટયા પછી ખરક કે ચરક તની સાથે કાંઈ હિત પણ રહેલું જ હોઈ, હું સ્વીકઈ વૈદ્ય કે સર્જનની તાકાદ નથી કે મગજશક્તિને કારીશ કે “ છૂપાવવાની ક્રિયામાં પણ કાંઈક હિત પાછી સજીવન કરી શકે. માની લઈએ કે ખીલા અવશ્ય રહેલું છે; તથાપિ આ તે મહને હમેશ સાકઢાયા અને ઘા રૂઝાયા, પણ સાંભળવાનું કામ તે લતું રહ્યું છે કે જે રીતે અને જે કારણેથી આધ્યાનજ બને; અને આપણને કહેવામાં આવે છે કે આ ત્મિક સત્યોને છૂપાવવામાં આવ્યાં છે તે રીતે અને ઘટના પછી મહાવીરને ઘણાઓની સાથે બોલવા- તે કારણેમાં Magnanimity તે નથીજ દેખાતી. ” સાંભળવાના પ્રસંગ બન્યા છે. હા, એ હું માનું છું ખરી વીરતાને છુપાવવાનેય ખ્યાલ આવવા પામત કે મહાવીરની અંદરના જ ગોપાલક-ઇન્દ્રિયોના નથી. ખરા જ્ઞાનીએ તદ્દન નાગા ફરે છે–પુરૂષચન્હ અધિપતિએ બધા બહારના સંદેશા કાનથી દાખલ પણ છૂપાવવાની જરૂરને તેને સ્વીકાર કરતા નથી. થતા રોક્યા અને ત્યાર પછી એજ મહાવીરની અં- બહાદૂર રોમન પ્રજા રાજકચેરીમાં હોય ત્યારે પણ દરના ખરકે “હમેશને માટે રોકવાપણાની જરૂર નેજ છાતી, હાથ-પગના સ્નાયુઓને ઢાંકતા નહિ અને “વિદ્ધ” માની એ ખીલાને પણ દૂર કર્યા. રોકવાની એમના દેવ-દેવીની મૂર્તિઓ ગુપ્ત અવયવો સહિત જરૂર છે ત્યાં સુધી “અહ” કાયમ છે, જો કે પ્ર- ઘડવામાં આવતી. જેને પોતે સાક્ષી પૂરશે કે અમુક બલમાં પ્રબલ રૂપે છે. અહં વ્યક્તિમાંથી સમષ્ટિમાં તીર્થસ્થાનોમાં તીર્થકરની પ્રચંડ નગ્ન મૂર્તિમાં પુરૂષ પ્રવેસે એટલે કોને રોકો, જેનાથી રોકવો? આ ચિન્હ સાંગોપાંગ બતાવવા શિલ્પી ચૂક નથી ;

Page #52

૫૦
જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨ અને હજારો યુવતીઓ અને બાલકો કાંઈપણ માઠી એમનાં લખેલાં ચરિત્રો, એમના લખેલા ઉપદેશોઅસર વગર આજે પણ દર્શન કરે છે. છૂપાવવાની આ જાળવી રાખવું અને એમનાં ભાષાંતરો અને અતિ કાળજી છપાવનારની સૂક્ષ્મ ભીરૂતા સૂચવે એમના પર ટીકા પરંપરા કરી એ સર્વ વસ્તુઓની છે. અહીં ઇશારે કરી લઇશ કે મહાવીરે તેજલે સૃષ્ટિ વધારતા જવું એજ આજનો “યુગધર્મ તમામ સ્થા જેવી વિદ્યા ગોશાળા જેવા પાપમતિથી પણ ધર્મોમાં તમામ સમાજે માં- થઈ પડે છે. છૂપાવી નહોતી ! “છૂપાવવાની જરૂર છે એવું કહે- એક બાઈબલના સેંકડો ભાષાન્તરે અને હજારો નારાના એ શબ્દો દ્વારા તીવ્ર દષ્ટિવાળા તે એ ટીકા ગ્રંથ ! મનુષ્યની ઉત્પાદક શકિતને કેટલા બધા કહેનારના છીછરાપણાને જ જોઈ લે છે. જેનામાં ભોગ ! સમયનો કેટલો બધે ભોગ ! કલ્પનાસૃષ્ટિને અધ્યાત્મશક્તિ છે જ નહિ, અથવા અતિ અલ્પ છે, કેટલો બધો વિસ્તાર ! આ કરતાં એવું એક પુસ્તક છતાં જે બાહ્ય ક્રિયાના આડંબરથી અને ગોખેલાં મુદલ ન હોત કે ન મનાયું હોત તો દુનિયા કોઈક સૂત્રોના પ્રદર્શનથી પિતામાં અસાધારણ શકિત હ• વધારે સારે પ્રગતિ કરી શકી હોત. ભજનામાં કે લાનો દાવો કરે છે તેઓજ “પાવવાની જરૂર છે' ઉપદેશમાં કાંઈ પ્રમાણ (proportion), કાંઈ પગ એવા કથનઠારા પિતાનું છીછરાપણું (Shallown ( જે “ભાવથી શરૂ કરાય તે), કાંઈ શિર (જે ess) લોક દૃષ્ટિથી છુપાવે છે. અને એવા જ “ભાવ” ઉપજાવવો હોય તે- થેય-લક્ષ્ય), કાંઈ પદ્ધતિ હાની વાતને મોટું સ્વરૂપ, સરળને કઠીન સ્વરૂપ (Method, system)નું ઠેકાણુંય હોય છે? એ, આપવાની કોશીશ કરી સત્યને અપ્રાપ્ત બનાવી મૂકે ભાવ પ્રગટાવવા માટે કયો શબ્દ વધુમાં વધુ કાયછે અને જિજ્ઞાસુને હતાશ અને હતવીર્ય બનાવી દે સાધક થઈ પડશે એ દૃષ્ટિથી શબ્દોની “પસંદગી છે. માત્ર મિથ્યાભિમાન, અશકત છતાં સત્તાને લોભઃ (selection) છે ? કેટલા બધા શબ્દો ફાલતુ ફગએજ જ્હોટે ભાગે કહેવાતા યોગીઓ, જ્ઞાનીઓ પર ટન મૂકાયા હોય છે ? વિશ્વભાવની વાત ચાલતી રાજ કરી રહ્યા હોય છે અને એથી જ અધ્યાત્મ હોય ત્યાં વચ્ચે વૈરાગ્યને ભાવ કે ચાલુ જમાનાના વિદ્યા દબાઈ રહેવા અને જડવિદ્યા સરસાઈ ભેગ- દષાનું ચિત્ર આપતાં એમના હૃદયને જરાકે ખટવવા પામી છે. જડવાદ જે અનિષ્ટ હોય. તે એના કારણે થાય છે ? કેઈપણ વિચારક કે માનસશાસ્ત્રી સામ્રાજ્યનું પાપ તેઓ ઉપરજ છે કે જે લોકોને એકાદા ધર્મગ્રંથને ખેલી એકાદ પૃષ્ટ વાંચતાં કમ્પી સદા હેમને ખપ પડતો રહે, લોકે હેમના તરફ જશે, એના હૃદયના harmonious તારને આઘાત ભય અને બહુ માનથી જોતા રહે, લેકે પર હે- થશે. એને એક ક્ષણમાં જણાશે કે આ કૃતિઓ મન કાબ બન્યો રહે એવી ઉંડી લાગણીથી છુપા કે “અનુભવી'નું સૂજન કાર્ય નથી: પણ પંડિવવાની અને વિવિધ રૂપાન્તરો અને ભેળસેળો અને તેનું “સંગ્રહ કાર્ય” છે-રે સંગ્રહ કાર્ય પણુ taste વિસ્તાર કરવાની આદતવાળા હોય છે. દરેક દેશમાં, વગરનું. શબ્દો અને વાક્યો અને ભારે અહીંતહીંથી દરેક સમાજમાં, બહુધા ધર્મોપદેશકે જ અધ્યાત્મવિ- એકઠા કરી, “પસંદગી' કરવા જેટલું પણ પિતાપણું ઘાના શત્રુ બનતા રહ્યા છે, અને સમાજ પર રાજ્ય વાપર્યા વગર, એમને જોડી દઈ ભજન-ઉપદેશોસત્તા કરતાં પણ તેજ વધુ સત્તા ધરાવતા રહ્યા આજ્ઞાપત્રિકાઓ લખાય છે. એમાં ચેતન્ય કયાંથી છે. એમની સત્તા એજ અધ્યાત્મવિદ્યાને અને આ- હોય ? અને ચૈતન્ય વગરની એ કાયા કેઇના ચૈતધ્યાત્મિક શક્તિઓની ખીલવટને મોટામાં હેટ ન્યને શું જગાવી કે નચાવી શકે ? આવા સાહિત્ય ભય. મતલબ કે ધર્મશાસકેનું શાસન ચાલુ રહે એ જ અને એ સાહિત્ય વડે જગતને સ્વર્ગ દેખાડવામાં ધ્યેય” છે, અધ્યાત્મવિદ્યા અને આધ્યાત્મિક શકિત- મથતા ધર્માત્માએ કસ્તાં તે બાવન જેવા સંગીઓ રક્ષાય અને ખીલવા પામે એ કાંઈ “થેય” તશાસ્ત્રી જગત અને જીંદગીનું હાર્દ પીછાનવામાં નથી. અને તેથી જ તેઓનાં લખેલાં ભજનો, અને “જગત” અને “જીંદગી પર મેળવવામાં

Page #53

મહાવીર-Superman
૫૧
- or the 4012411 Bilderia 4212440 old tradition that now and then a divine સાણસામાંથી છોડવી અસીમ આસમાનમાં ખેંચી creature from far hearens takes mortal form જવામાં અનંતગુણી ફતેહ બતાવી શક્યા છે. પ્યા
and suffers in order that it may embrace
and redeem mankind.... It is difficult not to રમાં નિષ્ફળતા, ધંધાની અસાધારણું મુશીબતો,
think that he saw (or perhaps one should નિર્ધનતા, કાનની બહેરાશ અને અનેક આફત,
say felt) that as the various movements, 21 240 2390el met 3 el confl motives, melodies, phrases, ay, even sepaકડ ન થઈ જતા હોય એવી સ્થિતિમાં બીથોવને rate notes, of a great Symphony, all have Huni &(HNL 4381391) la crion their distinct individualities, and yet are નંદમાં ઉંડી ડૂબકીઓ મારી છે. એના સંગીતની parts of one absolute unity-so the universe, આધ્યાત્મિક ખૂબિઓ પ્રસિદ્ધ માનસશાસ્ત્રી ઍડવર્ડ so the society of mankind, realises or is $14-2R“ Angle's Wings" 11HAl Hardy
uwa waidha on its way to realise, the same harmony,
the union of myriads of distinct beings in ગ્રંથમાં કહી બતાવી છે. કાર્પેન્ટરના અવલોકનમાંથી
one life. થોડા શબ્દો અક્ષરશઃ અત્રે ઉતારવાની લાલચને હું ELOP 215dl tel:
The mood of feeling thus reached and Beethoven is the prophet of the new expressed by Beethoven in his last period era which the nineteenth century ushers became to him something like the solution in for mankind. As things must be felt of the enigma of life. And I cannot but before they can be acted out; so they may thank that he has (almost deliberately) exbe expressed in the indefinite emotional pressed these in his Ninth Symphony. The forms of music, before they can be uttered enigma of Fate, of Destiny, and slight man and definitely imaged forth in words or face to face with it, is presented to us in pictorial shapes. Beethoven is great poet the first movement; the enigma of Nature, who holds Nature by the one hand and pitiless in her very beauty, appeals to us Man by the othes.... In his great heart em- in the second; in the third we share in braced all mankind, with piercing insight the sweetness-and sadness-of twin human presented intellectually through all false- love. But all these are ultimately dismiss. hoods to the truth, and already in his art ed-even the last by itself is not sufficientwork gave outline to the religions, the hu. in favour of some feeling, some sense of man, the democratic yearnings, the loves, COMPASSION and “DETERMINAthe Comradeship, the daring individualities, TION' which reaches out to iuclude all and all the heights and depths of feeling of mankind; a Gladness so assured that it a new dawning era of society. He was turns the edge of fate; a sense of Equality in fact, and he gave utterance to a new and Freedom which gives the soul habita. type of Man. What that struggle must tion everywhere. have been between inner and outer conditions-of his real self with the lonely and This air which its absolute simplicity mean surroundings in which it was embo- of structure, the fruit of long meditation died-we only know though his music. When and labor, has that quality which we have we listen to it we can understand the world. already noticed in many of his late subjects,

Page #54

પર
જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૯૨
It has the sense of perfact rest, of vergi- અંકમાં આ લેખ ચાલુ રહેશે. શ્રી મહાવીરના બાર nal aud grateful gladness, conjoined with, વર્ષના “તપ” અથવા આત્યંતર વિકાસ (involupartly produced by the arrangement of the
tion not evolution) પર યથાશક્તિ વિવેચન harmonies, of infinite experience, and even
કર્યા બાદ કેવલ્ય અને તે પછીની ક્રિયાત્મક જીદગીને sorrow, outlined and transmuted. If it has (as it has) that character of naivete and
કાંઈક ખ્યાલ આપવા પ્રયત્ન કરીશ. હું કબુલ કરીશ childlike innocence which Wagner attributes કે એક Superman ને ઓળખો એ હાની સૂની to it, it has also the character of a return વાત નથી અને ઓળખવા ઈચ્છનારમાં અમુક ગુણ to childlike innocence, The round of all 2414 HEIG (involution) 2 011 28 euperience has been circled. This is our sur- છે. બીજું, હું પિતાને મહાવીરનું ચિત્ર આળેખવા render again to Nature, to simplicity, to માટે યોગ્ય માનતો નથી–માત્ર મહારા વિકાસક્રમને the human heart, to Love, to Joy itself; for અનુરૂ૫ એનાં નિત્ય નવાં ચિત્ર દોરું છું, ભુંસું છું after all else has been tasted, there is no- 2 કહી શકું છું. મારી એ સજનષિા અને સંહા. thing better than these. It is the realization
રક્રિયા હારી પિતાની “જરૂરીઆત છે. કોઈને somehow of a joy which lies beyond the ordinary objects of endeavor, which in some
ઉપદેશક થવામાં મમ્હારો લાભ માન નથી,-હા,. way is the fruit of deep suffering, and which
બીજાઓ માર્ગ સુચન મેળવી લે એમાં હને હરકત
બાળઆ ભાગ સૂચન મળવા લ અમી ઉન હરકત certainly had come to Beethoven in these નથી. સંપૂર્ણ એકાન્ત–બાહ્ય તેમજ આત્યંતર એકાંતlast years despite all the mainfold trials પાંચ વર્ષ સુધી મેળવી શકાય તે જ મહાવીરને and despondencies in which he was plunged. ખરા ઇતિહાસ લખવો શક્ય બને એવી હારી The composer projects himself beyond
માન્યતા છે. અને એ પણ મહારું-ખરું કે બેટુંhis own joys and griefs.
- માનવું છે કે આજ સુધીમાં શ્રી મહાવીરને ખરે. ફૂએક માસિકના અંક માટે આ લેખ ઘણે ઇતિહાસ સંપૂર્ણ લખાય જ નથી. થઈ ગયે ગણાય; તેથી અહીં અટકીશ. આવતા કેઈ.
Shaw.
શ્રી વર્ધમાનને ઉપદેશ અને સમાજ “હું માનું છઉં તેમ જૈન ધર્મના અંતિમ આવિર્ભાવને અરૂણોદય શ્રમણપતિ પાર્શ્વનાથથી શરૂ થઈ શ્રમણપતિ વર્ધમાનના સામ્રાજ્યમાં તે મધ્યાહ્નરૂપે પરિણમેલ હતા. આ સમયમાં વૈદિક તત્ત, આખ્યાનો, આચારો અને પિરાણિક ચમત્કારો ચોમેર પ્રસરેલા હતાં અને તે દ્વારા બ્રાહ્મણે (૧) ક્રવ્યાદ થઈને પશુઓને અને માનનો સંહાર કરી રહ્યા હતા. યદ્યપિ વિકાર વિનાનું વૈદિક સત્ય, વૈદિક આચારો અને વૈદિક બંધારણે સંસારના અને મનુકુલના ઉદ્ધાર માટે પૂરતાં હતાં–એથી પણ અનેક આત્માઓ ઉચ્ચ કેટિના વિકાસને પામી ગયા છે, પામી રહ્યા છે અને પામી શકે છે પણ ખરા. પરંતુ જ્યારે એ સત્યને તેના ઉપદેશકેએ પાંજરામાં પૂરી તે દ્વારા પિતાના પેટનું વણું કરાવવા માંડયું ત્યારે એ, સત્યને બદલે અસત્ય થયું, વિશ્વાસને બદલે કપટ થયું અને રક્ષકને બદલે ઘાતક થયું–જે સત્યમાં સર્વ જીવ પ્રતિ મૈત્રીની ભાવના વિરાજતી હતી તે દ્વારાજ યજ્ઞોમાં અને જઠરોમાં પશુઓને હેમ થવા લાગ્યો, નરમે અને અશ્વમેધ મંડાયા. જે સત્ય દ્વારા આત્મા માત્ર વિકાસ અધિકારી ગણાતો હતો તે દ્વારા હવે એ વિકાસને ઇજારો માત્ર બામણબુએજ લીધો હતો- છે. અને એ સત્યના દિવ્યાસ્ત્ર ઉપર દંભ અને સ્વાર્થનું પાનું ચડાવીને બ્રાહ્મણોએ સમાજના પગે ઉપર કઠાર ચલાવી તેને ગતિહીન કરી દીધે, સમાજની જંધાઓને એજ અસ્ત્રધારા ડામી દેવામાં આવી અને સમાજના બાહુઓને પણ ઠંડા કરી નાખવામાં આવ્યા અર્થાત બ્રાહ્મણરૂપ મસ્તકે સમાજના એ
[ અનુસંધાન માટે જુઓ પૃષ્ઠ ૫૬ ]

Page #55

श्रीमान् तीर्थंकर महावीर और वेद.
( लेखकः-श्री बालचंद्राचार्यजी महाराज-खामगांव.) श्रीमन्महावीर तीर्थकर के विषयमें एक व्राजक या ब्राह्मण ठीक अर्थ नहीं करते लेख लिखदेनेकी जैनयुग के तंत्रीजीकी इस बात परसे (अर्थापत्ति न्यायसे) यह सिद्ध प्रेरणा हुई इसलिए यह लेख लिखनेकों होता है वेदोंको महावीर हेय नहीं समझ उद्यत होना पडा. यद्यपि महावीर जीवन तेथे. आजभी महावीरको दृष्टिसे विचार पर अनेक सुयोग्य लेखकों द्वारा लिखे गये किया जायतो वेद हेय नहीं हैं. उपादेयह. लेख्न प्रकट हो चुके हैं. तर्कवितर्क होचुके हैं चाहे निरुक्त या भाषा उनका अर्थ कुछ अब कुछ लिखना रहा होतों केवल चर्वित भी करें किन्तु वेदत्रयी में अनेक बातें ऐसी चर्वण साही कहा जा सकता है. तथापि हम मिलती हैं कि-जो बडे महत्वकी है. उपनिषद् हमारे विचार इस विषय में लिखना (चाहे तो आत्मतत्त्वके विषयमें जैन तत्त्वज्ञान सहकिसी लेखकद्वारा लिखाभी गया होतो) शही प्रकाश डालता है. पुराणोंमें अलंयोग्य समझते है अस्तु.
कारिक वर्णन विशेष रूपसे है सही जो कि ___महावीर की जीवनीपर प्रकाश देनेवाले विचारशीलोंकों असंभवसा प्रतीत होता है अनेक ग्रंथ है. परंतु कल्पसूत्र में प्रायः सभी परंतु लक्ष्यबिन्दु पर लक्ष्य देकर विचार विषय आचुके हैं. महात्माओंका चारित्र किया जाय तो "अष्टादश पुराणेषु व्यासस्य सदा ऐसा होता है कि जिसमें अनेक - वचनद्वयं परोपकारः पुण्याय पापाय परिअद्भत बातें मिल आती है. जिसकों जो पीडनम् ” यह सिद्धान्त मिल आता है. बात विशेष पसंद होती है उसीपर वह कुछ तब यह जोर के साथ कह सकते हैं किलिखताहै. मेरी दृष्टिसे महावीर किसी विशेष विचारभिन्नता के लिए पृथक्पना अवश्य सम्पदाय के स्थापक नहीं थे. और न कभी हैं किन्तु मूलपर दृष्टिपात किया जायतो ऐसा प्रयत्न किया गया लिखा मिलता है! भिन्न नहीं है. नैतिक सिद्धान्तोंका स्मृतिजीव मात्र पर समान दृष्टि रखनेवाला सम्प्र- योंने बहुतही अच्छा चित्र खींचा हैं. जिनका दाय बनाना चाहे यह बनही नहीं सकता. अनुकरण हेमचन्द्रने " अहंन्नीति " में महावीरने वेदोंको अमान्य नहीं कहा प्रत्युतः और वर्द्धमान मूरिने " आचार दिनकर" गणधर इन्द्रभूतिको प्रथमतः यही कहा कि में किया है. अर्थात् जैनधर्मकी स्याद्वाद"तू वेदोंके अर्थोंको नहीं जानता " अर्थात व्यवस्था भारतीयोंकों सदामान्य रही है और वेद उपादेय है किन्तु अर्थ करनेवाले परि. रहेगी किन्तु एक दुसरे के अच्छे विचार

Page #56

५४
જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨ परस्पर ले लेना कोई बुरी बात नहीं. बुद्धि सकता हां ! यह बात उनमें अवश्य थी कि
और शास्रपर किसीका कंट्रोल नहीं है, उनके पास आनेवाले जिज्ञासु कों वे सुखका वैदिकधर्म और जैनधर्म भिन्नरूपसे जो मार्ग बतलाते थे किन्तु अपना समझके नहीं समझा जाने लगा यह दोनों समाजो का “गरोहं नत्थि मे कोई नाहमन्नस्स कस्सई" परस्पर द्वेष और कलहके कारण समझा यह तत्त्व उनका सदा सर्वदा अविच्छिन्न रहा जाने लगा. शंकराचार्य, रामानुज, मध्व है. गौतमबुद्धनें लोकसंग्रह पर दृष्टि रखकर
और बल्लभ आदि शैव और वैष्णव सभ्म- उपदेश किया है. धर्मका प्रचार बढाया है दायोंकी स्थापनाएँ हुई और एक कहं हम परंतु महावीर को यह भी अपेक्षा नहींथी. वैदिक है. दुसरे सब नास्तिक है. दुसरे कहें उनका तो यही सिद्धांत था कि " कहेताहूं हम वैदिक है अन्य सब नास्तिक है. ऐसा कहे जातहूं देताहूं हेला ! गुरुकी करणी गुरु परस्पर वैदिकोंमें कलह फैला उस समयके गया ओ चेलेकी चेला" ऐसे सर्वोपरि जैनचार्योने स्वधर्मकी रक्षाके लिए प्रथकत्व सत्यवक्ताओंको इस बातकी अपेक्षा होही स्वीकार कर लिया. परंतु महावीर के नहीं सकती. इसीसे महावीरके समयम जैन समयमें ऐसा भेद नहीं पड़ा था. कई समाज कृशावस्थामें था. वरना वे चाहते तो पारिवाजकोंने महावीरसे व्रत नियम लिये करोडोंकी संख्या कर सकते थे. परंतु करना हैं और वस्त्रपात्र पहले थे वैसेही रक्खे है. किसकों था ? न घटाना था और न बढाना महावारका धार्मिक आधिपत्य स्वीकार कर था जो होताहो वह होता हैं यह दशा थी लेनेवाले परिव्राजकों को यदि महावीर यह और यही दशा पहले जितने तीर्थकर हुवे है कह देतेकि तुम कुलिंग मत रक्खों । तो क्या उनकी रही है और रहेगी. समाजसंगठन वे नहीं मानते ? मै तो समज्ञताहूं वे अवश्य का कार्य गणवरों द्वारा होना संभव हो सशिरसावन्द्य रखकर आज्ञा स्वीकार करलेतें कता है किन्तु तीर्थकर केवल आत्मज्ञानमही परंतु महावीरकों इस बातकी जरूरीही नहीं मग्न होते हैं. दुःखोंसे गभराते नहीं और थी. वस्त्र रक्खें तो क्या ? न रक्खें तो क्या ? सुखोंको चहाते नहीं. अर्थात् महावीर देवके इन बातोमें उन्हें तत्व नहीं दीखताथा. वेतो समयमें वैदिक धर्म के साथ आजके सदृश तत्त्वज्ञानमयि बने हुवे मस्तराम थे. कोई माने भिन्नता नहींथी और उस जमानेमें आज या न माने ! शत्रु रहे या मित्र बनें उनकों सरीखा जाति और धर्मके कठोर बंधनों में इसकी अपेक्षाही नहींथी. दुःखों को आ- बंधा हुआ कोई समाज नहीं था. वैदिक उपाह्वाहन कर भोगलेना, जन्म-मरण परंपरा सनामें विष्णु, शंकर, शक्ति, सूर्य, गणपति इसी भवमें काटदेना यह एकही ध्येय था. इस प्रभृति देवोंकी उपासना करतेथे वैसेही तीर्थगेयकों रखनेवालेके कोई शत्रुमित्र हो नही करोंकी उपासना किया करतेथे. ऐहिक

Page #57

श्रीमान् तीर्थकर महावीर और वेद
कामनाओंके लिए लौकिक देवोंकों मानतेथे वैसेही लोकोत्तर सिद्धिके लिए अर्हनकों मानतेथे. वेदोंमें अर्हन् देवके संबंध में मंत्र है. पुराणोंमेंथी उल्लेख अनेक स्थल परह. वैदिक स्तोत्र पाठों में अरिहंतोंको विष्णु के अवतार मा. ऋषभ देवकी महिमा भागवत पुराण में वर्णन की, अरिनेमी तीर्थंकरका वर्णन वेदों है. अर्थात् महावीर के समयतक जैन और वैदिक भिन्न नहीं समझे जाते थे. परंतु उपासना भेद मात्र था.
भारतीय धर्मकी जबसे भारत में तीन शाखाएँ हुईं तसे परस्पर फूट फैलने लगी. क्षणिक सिद्धांति, नित्यसिद्धांति और नित्यानित्य सिद्धांति, यह तीन भेद सूक्ष्म रूपसे पडे और बढते यहां तक बढे कि - एक दुसरे hi बुरा बतलानाही अच्छा समझा जाने लगा.
वेदों संबंध हम इतनी बात जोरके साथ कह सकते हैं कि - जिस अवस्था में वेद होने चाहिये वेसी अवस्था वेदोंकी नहीं रही. ऋषभदेव और भरतके समयमें वेद पूर्णागरूपमें थे. उस समय जैन धर्मानुयायी वर्ग संसारकी व्यवस्थाके लिए वेद पढतेथे. उसके पश्चात् वेदिक ऋषियोंके कुछ २ मंत्र कंठस्थ रहे परंतु उन विज्ञानात्मक वेदोंकास होनें लगा. लाखो मंत्र नष्ट हो गये ऐसी दुर्दशा होते देख अवशेष भागकों बादरायण व्यास के चार शिष्योंनें चार संहितोंका रूप देकर संग्रह करदिया. निगह पेल अंगीरा और जैमिनी इन चारोंने संग्रहकर ऋक्, यजु, साम और अथर्व ऐसे चार नाम वेदोंके रख
५५
करदी.
दिये. सूची, निरुक्त, उनपर बनगये वेदोंका सच्चा अर्थ बतलानेवाले अनेक ब्राह्मण ग्रंथथे. उनकाभी अधिक भाग लुप्त हो गया. इस समय थाडेसे ब्राह्मण ग्रंथ प्राप्त है. इधर सायण महिधरादिक भाष्यकारोंनें साम्प्रदाकि हमें फँस कर - वेदों के अर्थों में गडबड तथापि इतना हम दावे के साथ कह सकते हैं कि - रहे सहे भागकों संहिताओंका रूपदिया जानेंपर तथा सूची निरुक्तादि बन जानेंसे अवशेष भाग जो था वह आजतक कायम रह गया यह अवश्य सौभाग्यकी बात हुई - अवशेष भाग मेंभी बहुत कुछ मिल सकता है. विज्ञानात्मक दृष्टिसे आजभी वेदोंका अर्थ किया जाय तो कुछ बुरा नहीं है, इस लिए वेद आजभी उपादेय है. अनेक बातें आजभी उनमें मिल आती है. किन्तु बौद्धोके समयमें क्षणिक बादका जोर रहा उस समय में गुप्तरूपसे वेदानुयायियों में वाममार्गकी प्रबलता होने लगी. मांस म दिरा सेवन करना मामूली बात हो गई. नरमेधतक होनें लगा. न मांसभक्षणे दोषो, न मद्ये न च मैथुने " वैदिक कहने लगे. प्रकृति उपासकों में शाक्त कहलानेवाले वाममार्गी जगदंबाके नाम पर बलीदान करनें लगे. उनका अनुकरण अच्छे २ वैदिक विद्वान्भी करने लगे और कहने लग गये कि"यागिया हिंसा हिंसा न भवति" इस प्रकार घोर हिंसा होने लगी ऐसी दशामें कुशल जैनाचार्योंने अहिंसक दशार्म रहकर जितना कुछ हो सका उतना अहिंसामय संसारको
(C

Page #58

જૈનયુગ
प
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨ रखनेका प्रयत्न किया. इसके लिए अनेक दर्शनका मुख्य सिद्धान्त है एवं नैतिक सिदव देवियोंके मंत्र यंत्र तंत्रादि कल्प बनाने द्धान्तों में अहिंसाकों प्रधानपद इसी लिए पडे और उसका परिणाम यह अवश्य हुवा दिया गया है कि-यह सिद्धान्त जहां नहीं कि-कुछ वर्ग हिंसासे बच गया किन्तु जैन है वहीं मनुष्यत्वही नही है इस लिए यह धर्म में भी महावीर के सिद्धान्तोंके विरुद्ध व्यवहारु सिद्धान्त है. " परस्परोपग्रहो जीदेवगत मिथ्यात्व ऐसा जबरदस्त घूस गया वानां” अर्थात् परस्पर उपग्रह के सिवा कि-जो आज तक समझदारोंकों खटक रहा ।
संसारमं कोई क्षणभर भी रह नहीं सकता. है. खैर कहना यह है कि-वेद उपादेयथे
__बस मेरा कहना इतनाहा है कि-महावीर
संसार मात्रके उपकारी महान् पुरुषथे. वे और आजभी उपादेय है. भारतीय धर्ममेंसे जैन, वैदिक और बौद्ध यह तीन शाखाएँ
किसी सम्पदायके नहीं थे. सूर्य सब कों
प्रकाश दताह. उसपर कोई हक नहीं कर भिन्न होकर सम्पदायोंका रूप धारण किया
सकता कि-" मूर्य मेराही है तेरा नही" तबसे धीरेधीरे कलह होने लगा और एक
ऐसे ही महावीर सबके थे. कोई माने न माने दुसरेकों बुरा कहने लगे किन्तु इसके पहले
उसकी खुसी परंतु आजभारत धार्मिक सब बातें व्यवस्थित रूपर्म थी. अपेक्षासे सबही झगडोंकों छोडकर परस्पर प्रेमकी वृद्धि कर बातें मान्य हो सकती है. किन्तु एकान्त धार्मिक कलह त्यागकर एक हो जाय तो नहीं. यह तत्त्व सभीने किसी न किसी लौकिक स्वराज्य और लोकोत्तर (आत्मिक) रूपमें स्वीकार किया है और यही जैन स्वराज्य तक प्राप्त कर सकता है. शम्, ત્રણે અંગેન-શુક, વૈશ્ય અને ક્ષત્રિયોને-માત્ર પોતાના પેટ અર્થે કચરી નાખવામાં કશી મણું રાખી નહિ-એ પ્રકારે જ્યારે સત્યને નામે અસત્યની નોબત મંડાણી અને બ્રાહ્મણોએ સત્યસ્વરૂપ વિષ્ણુને અસય રૂ૫ રાક્ષસને સ્વાંગ ધારણ કરાવી જગતના વિકાસનો સંહાર કરવાને પ્રચંડ પ્રયત્ન આદર્યો હતા તે સમયે, તેઓની સામે પરમકારૂણિક વર્ધમાન અને પરમકારૂણિક બુદ્ધને આવિભૉવ થયે હતો. તે બ્રાહ્મણોના પોકળ દંભને, નિરા સ્વાર્થને અને ગીધની જેવી લોલુપતાને પરાજિત કરવા ભર જાવાનીના વિલાસ અને મોજશેખને લાત મારી વર્ધમાને ઉચ્ચ કોટિના ત્યાગવતની ઉલ્લેષણ કરી હતી અને ખુદ પોતે પણ તેનું આચરણ કરી સંસારને આત્મવિકાસનો એ જ માર્ગ, જે અવિકારી વૈદિક સત્યમાં ચળકી રહ્યો હતો બતાવ્યો એને સામ્યવાદના ઘેરણનું સ્થાપન કરીને કહ્યું કે
कम्मुणा बंभणो होइ कम्मुणा होइ खत्तिओ। वइस्सो कम्मुणा होइ सुद्दो हवइ कम्मुणा ॥ ३१॥ सक्खं खु दीसइ तवोविसेसो, न दीसइ जाइविसेसु कोइ ।
सोवागपुत्तं हरिएससाहुं जस्सेरिसा इड्डी महाणुभावा ॥ અર્થાત “કોઈ મનુષ્ય, માત્ર જન્મથી જ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય કે શુદ્ધ હોઈ શકતા નથી, કિંતુ મનુષ્ય માત્રમાં તે તે પ્રવૃત્તિને અંગે બ્રાહ્મણત્વ, ક્ષત્રિયત્વ, વૈરયત્ન કે શ્રદ્ધત્વ આવી શકે છે અને બ્રાહ્મણ પણ કાલે કરીને શુદ્ધતાને પામે છે અને શુદ્ર પણ વિકાસના પ્રકર્ષને લીધે બ્રાહ્મણત્વની પરાકાષ્ટાએ પહોંચે છે-માનવ માત્રની પૂજ્યતા, તેના ગુણે, આચારો અને કર્તવ્યમાં જ સમાએલી છે, નહિ કે તેની જાતમાં. કુલે કરીને ચાંડાળ પણ તેના ગુણને લીધે પૂજાપાત્ર બ્રહ્મસ્વરૂપ પામી શકે છે.”
१ उत्तराध्ययन-अध्ययन-२५. २ उत्तराध्ययन अध्ययन १२, ० ३७.

Page #59

દરિસણિ મિત્તવિ ભાલ
હ કદે
ilal
,
વીર જિણ, કલા ને અનેક
શ્રી મહાવીર રાસ
પ૭ શ્રી મહાવીર રાસ.
[ કર્તા–અભયતિલકગણિ સં. ૧૩૦૭ વૈશાખ ૧૦ ]. પાસનાહ જિણદત્તગુરુ અનુ પાય પઉમ પણમૂવિ, રંગિ ખિલૂતિ મત્યંતિ તહ ખેલયા, પભણિસુ વીરહ રાસુલઉ અનું,
મહુર સરિ ગીઉ ગાયંતિ વર બાલિયા, સાંભલહ ભવિય મિલેવિ II૧iાં સીલણ દંડ નાયગવરે હિરિસિઉં, સરસતિ માડી વીનવઉ અનુ, મઝ કરી વડઉ પસાઉ, વીર વહેણ પૂરિય પઈનો
૧ વીર જિસેસર જિન થઉ અનુ,
જઉ ચડિયઉ વીર ભુયણિ, દંડ કલસ સોવનું, મેહિવિ અનુ વવસાઉ રા તતઉ વિહિગગ્નિ સમચ્છલિઉ,જયજય સદ્ રવનું ૧૧ ભીમપલ્લી પુરી વિહિ ભવણિ,
વિરહ ધય જઉલ્લડ લહઈ, હિસિય જગ સવ્ય, અનુસંકિG વીરુ જિહિંદુ,
હરિસિણિ ભટ્ટ નગારિયહિ, પઢિયા કવ્વ અપુષ્ય ૧૨ા દરિસણિ મિત્તવિ ભવિય જણ અનુ,
પણ પકરિ વીર ગિહિ, જાણિજય પડાય, તેડઈ ભવ દુલ કંદે fall તઉપાથિયા ચડ કરિ
ઉપાણિા ચવડ કરિ, દરિ હણુણાય i૧૩ સિરિ સિદ્ધાર્થી નવેસરહ અનુકુલ નહયલિ માયંદુ, ત ચડિયઈ ધયવડિ વીર જિણ, કલા ન અંગિ સમાઈ, તિસલા દેવિ ઉદરિ સરિ અનુ,સોવન કમલ ઉદંડુ જો ત જણ પિકવિ વીરહ વય હલ્લ કાલે જાઈ i૧૪ નિવમ વિણ વીર જિણ અનુ, સવુ જગુ વિહાઈ, ત વીરભુવણિ સુપઈિ કિસિ દિસિ વજિજય દૂર, પણ મંતહ ભવિયહ જણહ અનુ,
તદિસિ દિસિ વધાવણવ દૂય, સંધ મરહ પર ૧પ સયલવિ દુરિય હરે પા જે પહુ વીર જિહિંદુ નયણું જલિ પુષ્ય ઈણિપિયહિ; તસુ ઉવરિ ભવણ ઉતંગ વર તરણું,
જિમ અભિય નિસ્તંદુ તે જિ ધન્ન સુક્યત્થ નર ૧૬ મંડલિયા રાય આએસિ અઇ હણું
જે હવંતિ વંદતિ અહિ અહિં વીર જિ, સાહણ ભુવણપાલેણ કારાવિયું,
નવ નિહાણ તિ લહંતિ, ભંતિ મ કરિઉ ભવિય જગધરહ સાહુ કુલિ કલસ ચડાવિયં II૬ો.
જણા ૧૭ હેમ ધયદંડ કલસો તહિકારિવું,
વિરહ સહ દુવારિ એહુરાસુ દિંતિ નર, ' પજજુ જિસર સુગુરુ પાસિ પયાવિ7; તે સિવ પુર મઝારિ, વિલસહિ સુહ ભેગ વહિ વિમે વરિસ તેરહઈ સત્તરૂત્તરે, સેય વઈસાહ દસમીઈ સુહવાસરે IIણા ખેલ ખેલી દિતિ રાસ જયઉ રલિયાવણઉ, ઇહ મહે દિસે દિસ સંધ મિલિયા ઘણ, તાહ કરઉ સિવ સંતિ બંભ સંતિ અનુખેત લઉ ૧૯ વસણ ધણણહિં વરિસંત જિવ નવ ઘણું, જાવ મેરુ ગિરિ તારું વિલસઈ મહિ મંડલિ સલિ, ઠાણિ ઠાણે પણઐતિ તરુણી જણા,
સિરિ મંડલિય વિહારુ તામ એઉ નંદઉ જયઉ રિમા કણિ રમણિ નેફરા રાવ રંજિય જણ ૮૧ અભયતિલક ગણિ પાસિ, ખેલહિં મિલવિ ઘરિ ઘરે બદ્ધ નવ વંદણ માલિયા, ઉદ્ભવિય ગુડિયા ચઉક પરિ પૂરિયા,
ઇય નિય મણિ ઉલ્લાસિ, રાસ લડઉ ભવિયણ આદિ રણ સંધુ સયલવિ પરિ પૂછઉ,
દિયહુ પરા સવ્ય દરિસણ નયર લેઉ સંમાણિક
શ્રી મહાવીર રાસ, (આ રાસ વિક્રમ ચૌદમા શતકની શરૂઆતમાં રચાયેલે છે અને તે અપભ્રંશ-જૂની ગૂજરાતી ભાષામાં હોઈ ભાષા શાસ્ત્રીઓને અતિ ઉપયેગી થઈ પડે તેમ છે. આનું વર્તમાન ભાષામાં અવતરણ પંડિત બહેચરદાસ આદિ તેના ભાવાર્થ સહિત મોકલવા કૃપા કરશે તે અમે ખુશીથી પ્રકટ કરીશું.
તંત્રી. ]
પર ૧૮

Page #60

૫૮
જૈનયુગ
પત્ર વ્યવહાર.
૧
હવે તેા, હવે તેા, હવે તે એમ ચેાક્કસ લાગે છે કે શ્રી મહાવીરે અનંતખળ પ્રગટાવ્યું–સ'પૂર્ણપણે પ્રગટાવ્યું, હાજરાહજુર ખળ, ત્રણે કાળના જાણુપણાનું–સમયે સમયે સર્વે જીવેાના ને પુદ્ગળાનાતમામ દ્રવ્યાના એક સાથે ભાવ જાણવાનુ` ખળ છતાં રંગે મહાસમ વ્યક્તિએ પણ આખા જગતને સુધારવાના ભાવ રાખ્યા પશુ દાવા છેાડી દીધા. શ્રી મહાવીર પણ તેમનું કુટુંબ ગાતમ જેટલું ન સુધારી શક્યા. હવે તે, તટસ્થ રહી, કષાય રહિત જગતે સુધારવાના જ્યાં જ્યાં પ્રસ'ગ આવી પડે ત્યાં ત્યાંજ માત્ર મન વાણી કાયાના પ્રયાગ કરવા– પ્રમાદ ન કરવા, પણ આમ કરૂં તે તેમ કરૂં, આ ક્રમ ખસ ન થાય—કર્યેજ છૂટકા-(અર્થ સાધયામિ વા દે... પાતયામિ કે) વિને: પુન: પુનરપિ તિક્રુશ્યમાના:, પ્રાર્॰ મુત્તમનનાઃ ન પરિત્યજ્ઞપ્તિ' –એ ભતૃહરિનું વાક્ય અપેક્ષાએ માત્ર એકાદ નયે માત્ર ગ્રહણ કરી, આત્માનું–માત્ર પેાતાના આત્માનું હિત સાધવું. એકનું સાધ્યું એમાં અનેકનું અનેક જન્માન્તરનું હિત સધાઇ જાય છે. જે આત્મા તીર્થંકર જેવા થઇ આ જગના જીવામાંથી દરેકની સાથેના મઝીયારા સ`પૂર્ણ પણે છેડીમાક્ષે જાય છે. તેણે અનંતકાલ લગી અનંતાનંત જીવાને ધણુંજ સુખ આપ્યું છે. દુ:ખ આપવાના ન દાવા કર્યાં છે. એ સત્યે મને જગમાં વિચરવાના ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તે તેજ રહે તે કેવું સારૂં ! !-એમ થાય છે. તમને પણ એજ સાંપું છું. એજ અચળ અમલઅખડ–અપ્રતિહત–અનિવાર્ય અનેશાશ્વત સિદ્ધાન્ત છે.
આ મારા પ્રેરિગ્રાફ પર પૂણૅ વિચાર કરશે તા તમે તેને વિશેષ સુગધીથી દીપાવશે. અનંત તીર્થંકરાએ એજ સાર–એજ રહસ્ય છેવટ પકડી તટસ્થપણું સ્વીકાર્યું છે. આમાં અંતરને ખાદ્ય અપૂર્વ આનંદ–મહા આનંદ–ખરી લહેજત મળે છે તે તેજ હેજત આપણે સારૂ આ જીવનમાં ઉત્તમેત્તમ છે.
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
જો એ નહિ ગ્રહીએ તા. જરૂર મનુષ્યભવ દ્વારી જઇશું. આવે। ભાવ લઇને મરીએ તેા ભલે એકાવતારી ન થઈએ પણ નવા જન્મમાં અખંડ એ ભાવને લઇને નવા ગર્ભમાંથીજ કામ શરૂ કરીએ અને પછી જોઇ લ્યેા એ મૂડી-એ પરપરાની મૂડી નવા ભવામાં શું કામ કરે છે ? અદ્ભુત કામ કરેજ કરે –કરશેજ કરશે.
આ મારી વાત—અમૂલ્ય. વાત-અતિ મોંઘી વાતને તમે તરત ઉપાડી લેજો ને જગત્તે ન આપી શકા તા તમે તા તમારા એક આત્માના અસંખ્ય પ્રદેશમાંના દરેકે દરેક પર છાંટી તેને તેથી સુવાસિત
કરો. બસ.
આ લખાણુ લખવાનું મન એટલા માટે પણ થાય છે કે તમને પણ ‘આમ કેમ થાય, અરે આ ...શું થવા ખેડુ છે, આ...આમ કાં ન સમજે, આ...મને ક્યાં સાંપડી, આ.........ખેડે છે, આ ...કાં ન કઈ રસ્તા કાઢે ? ' વગેરે થાય છે તે ઉપર પણ છે. આનું નામ નામરદાઈ નથી, અપૂર્વ એ અનંત પુરૂષાર્થો છે. એ ખળને જાણુનારાજ જાણે. અનતાએ જાણ્યું, હવે આપણે આપણા એક આત્માને જણાવવું, શરધાવવું, પ્રરૂપાવવું રહ્યું છે માત્ર. એ થયું કે સર્વ સારૂં. ભાઇ, વિચારજો. આથી રહેલી બાકીની આવરદા તન નીરંગી રાખશે, વાણી મધુરી તે વિચારપુરઃસરની કરશે અને મન શાંત પડી જશે. માત્ર આત્મભાવ અખંડ પુરૂષાથ મય રહેશે, પુરૂષાર્થજ તેનું નામ કે જે આત્માને આત્માના સ્વરૂપમાં-અખંડ ઉપયાગમાં રાખે. બાકીના મનવાણી-કાયાની ચેષ્ટાના પ્રયત્નાના આથી અનંતગુણા અનંતવાર આપણે આ જગતમાં નાટય પ્રયાગની માર્ક કરી ગયા છીએ. આ હીરા-પારસમણિ શેાધા, પાસેજ છે, ઘરમાંજ છે; આપણા અંતરની
ખેાલમાં છે, તેને જાણુવેા-અનુભવવા રહ્યા-મેળવવા રહ્યા. સૌ પાસે છે પણ સાસાનું જાણે,

Page #61

૫૯.
પત્ર વ્યવહાર હું તે મારું ફેડું છું. આવી રીતે ઘર ફેડી, ઘરમાં તે સ્વભાવીક છે. પ્રસ્તુત શત્રુંજય પ્રકરણમાં મારા રમતા દેવને શોધો. હાંડલા માં હીરો સલવા હોય વીચાર હવે જણાવું છું. ને તે કેમેય ન નીકલે તે આખરે તેને ફેડવું જ પડે જેમ મક્કા જેરૂસેલમ માટે ધર્મ-આધલા ધર્મ છે તેના જેવું આ છે...ઘણું છે, પણ ઘણું છે જનન છે તેવા જનુને પ્રગટ દેખાવા જોઈએ. પાલીતે ચેડામાં સમાય જ છે. આત્મા રબરથી પણ અ- ટીકલ રાજ્ય નીતિમાં ન્યાય હેતું નથી. ત્યાં બળતગણે સ્થિતિસ્થાપક છે. બસ-ફરી ફરી બસ. પ્રકૃતીશાસ્ત્રમાં, જગતના દરેક વ્યવહારમાં, રે દંપતીના અગસ્ટ ૧૯૨૬.
–ઉત્તમતનય, પ્રેમજીવનમાં કે સાધુની મોક્ષ મંગળની મંગળ ભાવ
નામાં બળ-ક્ષત્રીયતાને જ સ્થાન અપાયું છે. . [ એક ઉત્સાહી ધર્મબંધુએ લંડનમાં બેઠાં બેઠાં
વીજય કુંવરીએ વરમાળા વીરાઓને જ પહેરાવી પિતાના વિચારો શત્રુંજય સંબંધી કરવું એ છે.-ગમે તેટલી ચળવળના રોદણાં, ગમે તેવા મરેલાના સંબંધી એક પત્ર દ્વારા એકને જણાવ્યા છે તે
રાજીયા કે લલીત છંદની બાહોશી છતાં Watson કેવી લાગણી ભર્યા છે એનો ખ્યાલ આવે તે માટે
એ બલીયાના બે ભાગ દેખાડી આપ્યા છે. પૈસા અત્ર મૂક્યા છે. તેમાં ભાષા ભાષાદષ્ટિએ જોવાની
કરતાં ડુંગરની-હમેશની માલીકી ખેઈ નાખી તેની નથી, પણ તે ભાષામાં રહેલી લાગણી જોવાની
પવિત્રતા ગુમાવાની મોટામાં મોટી ધાસ્તી ઉભી છે. છે. તંત્રી. ]
ભવિષ્ય જે હાલ ઉપર તરત કટીબધ નહી થવાય
તે ધર્મભાવના જૈનની પ્રાણ ભાવના, પ્રેમ ભાવનાનું લંડન. તા. ૨૦ ઓગસ્ટ, આખરે વિનાશ છે માટે તમો વીર બંધુએ શૌર્યધર્મવીર બંધુ,
તાના વીર પાન-કેસરીયાં-કરી દેખાડવાં પડશે. , કદી ન ધારેલા સ્નેહી તરફથી પત્ર મલતાં વીસ. હાથણી કાઈ પુણ્યશાલી શોધી કળશ ઢોળે, તેમ મયતા તે લાગશેજ; કદાચ તમારી કાવ્ય તરંગીની મારી પ્રેમભાવના તમારા તરફ આકર્ષાઈ કાંઈક પ્રેરે કલ્પનાશક્તિ રસતરંગમાં રેલશે.દર દેશ છતાં પણ જેમ. છે-મારે મત, આ કામમાં-“સ્ત્રીસેના સત્યાગ્રહ” Whenever I go, whatever realmsI see. તૈયાર કરવાનું છે. My heart unravelled simply, turns to હીંદુસ્તાનમાં પુરૂષો કરતાં (જે હીંદુસ્થાનમાં
thee. પુરૂષો રહ્યા હોય તે) સ્ત્રીઓ ધર્મ માટે પ્રાણુ અર્પશે. જૈન કોમના ગૌરવ ભાવના મંદિર શત્રુંજયના ચોવીસ તીર્થકરોના ટાઈમમાં સ્ત્રીઓ જ વધારે સાધ્વીઓ વિગ્રહમાં શત્રુછત વીર બંધુની શેધમ આ કલમ એજ મેક્ષ ઉપાર્જન કર્યું છે અને પુરૂષો કરતાં સરચાલે છે–ભાવે તમને ભેટે છે. ભાઈ...ના પ્રસંગમાં સાઈ દેખાડી આપી છે. અહીંયા યુરોપમાં પણ તમને ઘણીવાર યાદ કર્યા–તમો ભાઈ યુરોપની વીર સ્ત્રીઓ તેજ સાબીત કરવા મંથન કરી રહી છે. કર્મયોગી, કુદરત દેવીની સંપૂર્ણ કપાથી વિભુષીત વેતામ્બરોએ દીગંબરો સામે સ્ત્રીઓનાજ પક્ષ લઈ સંસારની તમામ પુણ્યાઓથી ભરપુર-ધર્મ દૃષ્ટિથી તેમની શક્તી સાબીત કરી છે. જે દસ હજાર સ્ત્રીઓ શ્રાવક ધર્મ દષ્ટીથી (નહી કે સાધુ ધર્મ) દાન, દયા, તમે ભાઈની વીરદેશનાથી તે ધર્મ ક્ષત્રિયાણીઓમાં શીયલ, તપ, ભાવનાથી ભરપુર ભરેલી-વિદ્યાકલા, ધર્મ ભાવનાને અંકુર જાગૃત કરશે તો તે દેવીઓ કાવ્ય સાહિત્ય, સ્થાપત્ય, સંગીત, વિજ્ઞાન, ચિત્રકલા અપવાસ વીગેરે તમામ કષ્ટ ઉપસર્ગો સહન કરી વિગેરે અનેક કલાઓ-વિકૃતિઓ પ્રયાઈની તમામ તમારી સેનાપતિ પણ નીચે બહાદુર સેના થશે. સ્ત્રીઓ પ્રસાદી સ્વતંત્ર વીરતાના વિરોથી વસીત-ભરપૂર હોવાથી દરબારથી તેમને હાથ પણ અડાડી નહી ભૂમીમાં તમો જેવા રસીક કર્મવીરની યાદગીરી થાય શકાય, તેમ તેમને કોઈ પણ જાતનું કષ્ટ અપાશે

Page #62

૬૦
નહી કે મર્યાદાભંગ થશે નહી. અને ઘેાડાજ કષ્ટમાં બહુ માઠું ફળ થશે. તેઓ કષ્ટા ખમી શકશે. સાથે a moral political, social impresion (નૈતિક, રાજ્યારી, સામાજીક અસર) આખી દુનીયામાં થશે. જૈન સમાજમાં પુરૂષ નથી-અકાલી નથી—નહી તે। આપતે સ્ત્રી સમાજના સેનાપતીનું માન ન આપત–પણુ યુદ્ધમાં લશ્કર યાગ્ય શોધવુ જોઇએ. ડરપેાક નમાલા, દુખીયા-ખટપટીયા–મતલખીયા—લાંબી લાંબી વાતા કરી કાં કાય પણ નહી કરી શકનારા, ફુંક વીચારના, સ્વાર્થી અને ધમ કરતાં પણ પેાતાના સુખને વધારે ચાહનારા-બંધુએ સત્યાગ્રહ કરી શકશે નહી, મહાત્માજીને પણ તેજ કારણને લીધે સત્યાગ્રહ માકુફ રાખવા પડયા હતા. આપણે પણ આપણી સ્થીતીના વીચાર કરવાના છે. દીવાળીની ફૅટાકડીથી પશુ ડરે, અને બે ત્રણ દહાડાના જેલનાં દુઃખ, રાખથી એવાં મીઠાઈ ખાવાના શોખીન પુરૂષા ઉભી પૂંછડીયે ભાગી જઇ પાછા પડવાના. તેમ પુરૂષને દરબાર તરફથી કષ્ટ પણ બહુજ સ્વભાવીક રીતે પડવાના; તે ગવર્મેંટ પશુ જાણશે કે અહેચરાજીની ગરખી ગાનારા દેશમાં વસનારા, માંકડ કે કીડીથી પણ ડરતા બહાદુર પુરૂષો કેટલા દોડશે. તેથીજ મેં મારૂં લક્ષ સ્ત્રી સમાજ તરફ દાયું છે. તેની અસર ધણીજ થશે. હજાર હજારનેા એચ કરી સ્ત્રીઓને ત્યાં સત્યાગ્રહ માટે લઇ જવી જેથી ઘણીજ હા હા થશે. હીંદુ ક્ષત્રિયાણીઓનું પુનર્જીવન થશે. ખાળલગ્ન, વૃવિવાહ, લાકડે માંકડે વળગાવેલા, મનવીચાર મળ્યા વીના પ્રેમ વીના ઝુરતી ખેહનેા, દુખીઆરી વિધવા, ધાર્મીકજીવન ભાગ આપતી સાધ્વીજીએ અનેક આવા કાલમાં પણ કષ્ટ સહન કરતી તે તપેશ્વરી દેવીએ જરૂર તમને જસ આપશે. ભાગ અપાશે તેા પણ તેમના સંસારના મારામાંથી છૂટશે. ઉપર પેલે ભવ મુક્તિ મળવા બદલ આ ભવમાં
જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨
શત્રુંજયના પ્રભાવે મુક્તિ મલશે. બાકી ગમે તેવા છાપાંના લખાણા ભાષણેાથી કાંઇ થશે નહી. બ્રીટીસ પોલીશી પ્રમાણે તેના અમલદારે આપેલેા ઠરાવ ફેરવતા બહુજ જબરૂં બળ જોઇએ. માલવીયાજીને કલકત્તા પ્રવેશ કરવાના મેજીસ્ટ્રેટના મનાઇ હુકમ સામે બલથી હુકમને ઠેકાણે રાખવામાં અપૂર્વે શાય` જોઇએ. મતે તમે બધી વાતાએ આ કામમાં ઠીક લાગેા છે. તેથી જ તમેાને ખાસ ભાવપૂર્વક ભજું છું હું હીંદુસ્થાન આવીશ ત્યારે તમારા કર્નલ બનીશ. પણ તે ખાઞતમાં તમેા ભાઇ પૂરતા વીચાર કરી રાખશેા. બધી બાજુએથી ખટપટા ચાલે છે. પણ તે ખટપટાનું ફૂલ ત્યાંના શુરાતન ઉપર છે. તમેા ભાઇ એક વર્ષ યુરેસપના પ્રવાસે કાવાર આવી આ લેાકેા ક્રમ રાજ્ય કરે છે, આપણે કેમ ચુલામા છીએ (dicispline & order ) બીજી સ્થીતી શું થઇ છે તે તેમના આંતરીક જીવન તેમની સ્વતંત્રતા દેશાભિમાનની ભાવનાઓ તપાસશે ત્યારે નવ ચૈતન્ય નવજીવન નવયુગ આવશે...ભાઇને તે બાબતને અનુભવ ખાસ પૂછી આપ તેમને અનુભવ જરૂર કારન્સના પત્રમાં પ્રગટ કરશેા-આધિ વ્યાધિ યાને ઉપાધિ ગ્રથીત વ્યગ્ર ચિત્તે વધુ લખી શકતા નથી. પણ ‘સુનેષુ કિ બહુતા’– આપને લખવુ` સુચના આપવી કે કઇ ભાષા શૈલીથી જણાવવાની મારી યાગ્યતા નથી. પણ મારે। નમ્ર વિચાર આપને પ્રગટ કરૂં છું તે માટે ક્ષમા આપશે.
લી. વીયેાગી સ્નેહી...... P, S. પાંડવ યુદ્ધમાં શ્રી કૃષ્ણુજીએ શ્રીખંડીને સેનાપતીપણું આપી ભીષ્મ પિતાને મહાત કર્યાં હતા. તેવીજ રાજનીતિ અન્ત્યાર કર્યાં શીવાય કાર્ય થશે નહી એવે મારા અદના મત છે. ‘સમયવર્તી સાવધાન, વરકન્યા સાવધાન' શ્રી કૃષ્ણજીએ સેનાપતી શ્રીખંડીને બનાવ્યા હતા આપણે લશ્કર સ્ત્રીઓનું બનાવી ધર્મ યુદ્ધના કેસરીયા કરાવશું.

Page #63

૨૧
શ્રી આચારાંગમાં શ્રી મહાવીર
શ્રી આચારાંગમાં શ્રી મહાવીર. [ શ્રી વર્ધમાન સંબંધે આચાર અંગ નામક પ્રથમ અંગના ઉપધાનમૃત' નામના નવમા અધ્યયનમાંનીચે પ્રમાણે જણાવ્યું છે.] ૧ જેમ સાંભળ્યું છે તેમ) કહીશ.
૧૦ તે પિતામાં-અંતરાત્મા પ્રવેશીને (પ્રવેસિયા૨ જેમ કે, તે શ્રમણ ભગવંતે ૧(મહાવીરે) ઉઠીને પ્રવેશાવીને) ધ્યાન કરતા હતા.
જાણીને તે હેમંત ઋતુમાં દીક્ષા લઈને (અધુના ૧૧ જે કઈ આ ગૃહસ્થો ( હતા ), (તેઓની પ્રજિત થઈ) તુરત વિહાર કર્યો હતે.
સાથે) હળવું મળવું છોડી તે (ભગવંત) ધ્યાન તુ તે હેમંત ઋતુમાં આ વરવડે (શરીર) ઢાંકીશ કરતા હતા.
નહીં (એ રીતે ભગવંતે વિચાર્યું હતું). ૧૨ પૂછતાં પણ સામે જવાબ ન આપતા હતા, ૪ તે (ભગવંત) જીવતાં લગી (દુઃખના) પારને સરળ (જી) (એવા તે ભગવંત) ભ્રમણ કર્યા
પામનાર [પારગ] હતા, તેનું) એ (આચરણ) કરતા હતા. અને કેાઈનું અતિવર્તન ન કરતા. તેને જ છાજે તેવું [અનુધાર્મિક] હતું. ૧૩ થી ૧૫. ત્યાં પુણ્યહીન લેકે પહેલાં ભગવાનને ચાર માસ કરતાં વધારે વખત સુધી ઘણા જીવો મારતા હતા, શરીરે ઉઝરડા કરતા હતા, (અને -ભમરા અને કીડીઓ વગેરે-[પ્રાણજાતિ કે]િ આ
પછી કેાઈ. આવીને તેમનું અભિવાદન કરતા વીને (ભગવંતના) શરીર ઉપર ચડી ફરતા હતા
હતા તે પણ તે ભગવાન કાંઇ) બેલતા ન (અ) રોષમાં આવી તે છો તે શરીરને કર
હતા. એમ કરવું ઘણાને સુકર નથી હોતું. ડતા હતા.
૧૬ ન ખમી શકાય એવાં કઠેર (
દુની પણ) ક૭ જે વસ્ત્રને એક વરસ અને એક માસ સુધી દરકાર ન કરતાં લોકપ્રસિદ્ધ નૃત્ય-જ્ઞાનની
(ભગવાન) છેડયું ન હતું, ત્યાર બાદ છોડીને દંડયુદ્ધની અને તેમજ મુષ્ટિયુદ્ધોની (પણ) દરઅનગાર અને ત્યાગી એવા ભગવાન અચેલક કાર ન કરતાં–તે મુનિ (ભગવંત)-(સંયમમાં) થયા. બાદમાં (ભગવંત) પુરૂષ પ્રમાણ એવી પરાક્રમ કરતા હતા.
આંખ ઠેરવીને અંતરમાં ધ્યાન કરતા હતા. ૧૭ વખતે જ્ઞાતપત્ર, પરસ્પર કથાઓમાં તલ્લીન ૮ પછી (ભગવંતનાં) ચક્ષુથી ભય પામેલા (અને થએલા (કેને) વિશકભાવે (કઈ પણ પ્રકા
તેથી) ભેગા થએલા તે ઘણા (લેકે) (તમને) રના શોચ-વિચાર-વગર ઉદાર ભાવે)-જેતા હણું હણુને આક્રંદ કરતા હતા.
હતા. (વળી તે). ત્યાં ગીચોગીચ રહેલ–ગીચ વસ્તીવાળા (વિતિ- ૧૮ એવા મેટા (સુખ દુઃખના પ્રસંગે)નું સ્મરણ મિસ્ત-વ્યતિમિશ્ર) ઘરમાં, ત્યાં (શયન શાય- કર્યા વિના તે જ્ઞાતપુત્ર ગમન કરતા હતા. નેમાં) સ્ત્રીઓને જાણીને તે (ભગવંત) ૧૯ વળી તે ભગવંતે) દીક્ષા લીધા પહેલાં બે વરસ સાંસારિક કાર્યને સેવતા ન હતા.
કરતાં વધારે વખત સુધી ઠંડું પાણી પીધું ન હતું. ૧. આ નિશાનમાં આવેલ શબ્દ માત્ર સ. ૨૦ તે એકતાને પામ્યા હતા. તેમની કષાય વાલા ધની પૂર્તિ માટે છે.
ઢંકાઈ ગઈ હતી, તે દેહ અને આત્માના અભિg ૨. આ [ ] નિશાનમાં આવેલ શબ્દ મૂળ પાઠ રૂપ
હતા તથા) શાંત હતા. છે અને અર્થ ભ્રમ ટાળવા માટે તેને અહીં જણાવવા ૨૧ પૃથ્વી, પાણી, તેજ, વાયુ, સેવાળ, બીજ, પડ્યા છે,
વનસ્પતિ અને હાલતા ત્રસકાય (હાલતા ચાલતા

Page #64

ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨ પ્રાણિઓ)ને સર્વ પ્રકારે સમજી એ બધાં (સત) ૩૧ (તે ભગવંત) ખાનપાનની મર્યાદાની જાણ છે એમ ઈ આ બધાં ચિત્તવાળા છે એમ હતા, રસમાં લાલચુ મૃિદ્ધ ન હતા, તથા રસ
જાણી (તે છો) ને કષ્ટ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ) વજીને, લેવાની જ પ્રતિજ્ઞાવાળા ન હતા. ૨૨ તથા કર્મવડે સ્થાવર જીવો ત્રસપણું પ્રાપ્ત કરે ૩૨ (તે) મુનિ (ભગવંત) આંખને પણ ચોળતા
છે અને ત્રસજી સ્થાવરપણાને તે પ્રાપ્ત કરે છે. (પ્રમાજેતા) ન હતા, શરીરને પણ ખંજવાળતા . તેમજ બાલછ–અજ્ઞાન છો–પૃથકભાવે-સર્વ ન હતા. યોનિમાં ઉપજે છે, એમ ગણી તે મહાવીર ૩૩ (ચાલતાં) તીર છું જોતા નહીં, પાછળ જોતા વિહાર કરતા હતા.
નહીં, કાઈ બોલાવે તે (પાઠ જુઓ) બોલતા ૨૩ અને ભગવંતે એમ અધ્યું કે, ઉપાધિવાળે નહીં, (કિંતુ) રસ્તા તરફ લક્ષ્ય કરી યતનાપૂર્વક
-કષાયમાં વૃદ્ધ થએલ-બાલછવ, કર્મવો લોપાય ચાલતા હતા. છે-ક્લેશને અનુભવે છે. એથી કર્મને સર્વ પ્રકારે ૩૪ માર્ગ ઉપર જતા [અશ્વપ્રતિપન્ન] અનાગાર જાણુ ભગવતે તે પાપ કર્મને પરિત્યાગ (ભગવંતે) શિશિર ઋતુમાં તે વસ્ત્રને ત્યાગ કર્યો હતો.
કર્યો હતો. ૨૪ મેઘાવી અને જ્ઞાની ભગવતે કર્મની બે જાતને ૩૫ (તે ભગવંત) બાહુને પસારીને (સંયમમાં) પરા
જાણ, કર્મના માર્ગને [આદાનતને]. જાણું, ક્રમ કરતા હતા, ખંભાને અવલંબતા નહતા. હિંસા વગેરેને (અતિપાતતને) જાણું અને ૩૬ મતિમાન બ્રાહ્મણ [માહન] (મહાવીર) ભગવતે (ાગને) મન વચન તથા કાયની પ્રવૃત્તિને–ાણી કોઈ પ્રકારની પ્રતિજ્ઞા વિના-અમુક ફળ માટે
અસાધારણ ક્રિયાનું-સંયમને-આખ્યાન કર્યું છે. અમુક કરવું, એવી લાલચ વિના-એ વિધિને ૨૫ (હિંસા થાય એવી પ્રવૃત્તિ ન કરતા) અને અનેક રીતે આચર્યો હતે. - બીજા પાસે એવી (હિંસક પ્રવૃત્તિ ન કરાવતા, ૩૭ એ રીતે બીજા (મુમુક્ષુઓ ૫
૩૭ એ રીતે બીજા (મુમુક્ષઓ પણ) આચરે છે. છે એ રીતે (ભગવંત) પિતે નિર્દોષ અહિંસાને ૩૮ એ પ્રમાણે બેઉં છું.
–(પ્રથમ ઉદેશક). પાળતા હતા. ૨૬ જે (ભગવંત)ને સર્વ કર્મની મૂળ (સર્વ કર્માવહ) ૩૯ (વીર પ્રભુએ વિહાર કરતાં જે જે ઠેકાણે નિવાસ સ્ત્રીઓ પરિજ્ઞાત થઈ તેણે સંસારને) જે.
કર્યો હતો, તે ઠેકાણાં કહે.) (તે ઠેકાણે આ
પ્રમાણે છે:-). ૨૭ તે (ભગવંત) થથાકૃત-જેમાં કઈ રીતે પિતે
૪૦ કેઈ વખતે (ભગવંત) ઉજડ ઘરમાં, ચોરામાં, નિમિત્ત બનેલ હોય એવા-પદાર્થને સેવતા ન
પરબમાં, હાટમાં, સૂતાર કે લુહારની કેડમાં હતા. (કારણ કે,) તેણે સર્વ પ્રકારે કર્મોને
અને પરાળની ગંજી નીચે રહેતા હતા. જોયાં હતાં.
૪૧ કઈ વખતે ગામ બહારના ઉતારામાં, બાગ ૨૮ જે કાંઈ પાપ (હતું) તેને ન કરતા ભગવંત
માંના ઘરમાં, નગરમાં, મસાણમાં, સૂના વિકટ-નિર્દોષ-(આહાર)નું ભજન કરતા હતા.
ઘરમાં અને ઝાડના મૂળમાં રહેતા હતા. ૨૯ તે પરવઅને સેવતા ન હતા અને પરપાત્રમાં કરે એ ઠેકાણાંઓમાં શ્રમણ મુનિ (ભગવંત) (રહેતા) પણ ભજન કરતા ન હતા.
હતા અને પ્રમાદને પરિહરી રાતે તથા દિવસે ૩૦ અપમાનને નહીં ગણું (અને) કેઇનું શરણ પણ (સંયમમાં) યત્ન કરતા હતા.
નહીં લઈ (તે ભગવંત) રસોડામાં [સંબં- ૪૩ (સંયમ લીધા પછી) તેરમા વરસ સુધી સમાડિઓમાં] (આહાર લેવા) જતા હતા. ' ધિમાં લીન થઈ ધ્યાન ધ્યાતા હતા.

Page #65

શ્રી આચારાંગમાં શ્રી મહાવીર
૪૪ ભગવંત નિદ્રાને પણ પૃચ્છાપૂર્વક–સૂવાની ખુદ્ધિથી –સેવતા નહીં. (કદાચ નિદ્રા આવતી તા) ઉઠીને આત્માને જગાડતા.
૪૫ ઘેાડું સૂતા, પણ કાષ્ટ જાતની લાલચ વિના
‘સુખ મળશે’ માટે સૂઉં એવી લાલચ વિના–સૂતા. ૪૬ જાગતા ભગવંત ફરીવાર [આસિ’સુ] ખેસતા,
ઉઠીને કાઇ વખત બહાર નીકળી રાતે મુદ્દત સુધી (નિદ્રાને દૂર કરવા માટે) ચક્રમણુ કરતા હતા. ૪૭ તે ઠેકાણાંઓમાં અનેક પ્રકારનાં ભયંકર દુઃખા થયાં હતાં
૪૮ જે જીવા સ’સર્પક-વાંકુ ચાલનારા-સર્પ અને
નાળિયેા વગેરે-હતા તે (ભગવંતને) હેરાન કરતા હતા, વા જે પક્ષિઓ (ગીધ વગેરે) હતા (તે પણુ) હેરાન કરતા હતા. ૪૯ અથવા કુચર–ચાર અને જાર વગેરે–લેાકેા (ભગ વંતને) હેરાન કરતા હતા.
૫૦ શક્તિ નામના શસ્ત્રને હાથમાં ધારણ કરી
ગામના રખવાળા (ભગવંતને) હેરાન કરતા હતા. ૫૧ અથવા ગ્રામિક–ગામના સ`પર્કથી થતાં-દુઃખા
પણ થતાં હતાં. (જેમ કે-) કાઈ સ્ત્રી કે પુરુષ (ભગવંતને) હેરાન કરતા.
પર ઋતુ લૌકિક અને પારલાકિક (એવાં) અનેક પ્રકારનાં ભયંકર દુર્ગંધાને, સુગ ંધાને, શબ્દોને, અનેક જાતનાં રુપાને તથા ભાતભાતના સ્પર્શોને સમિત એવા (ભગવત) હંમેશાં સહતા હતા. ૫૩ અતિની અને રતિની દરકાર ન કરી બ્રાહ્મણ અને અખહુવાદી (ભગવંત) (સ ંયમાનુસાર)
ચાલ્યા જતા હતા.
૫૪ તે ઠેકાણાંઓમાં કઇ વખત માણસા તેને પૂછતા વા એકચર-એકલા ભટકતા–જાર પુરુષા તેને પૂછતા કે, (તું કાણુ છે? શા માટે અહીં રહ્યા છે? ક્યાંથી આવ્યા છે ? ઇત્યાદિ)
૫૫ (જ્યારે તે વાતનેા ભગવંત) ઉત્તર ન આપતા ત્યારે તેઓ ગુસ્સે ભરાતા. (તા પણુ) સમાધિનું પ્રેક્ષણ કરતા (ભગવત) નિરીહપણે રહેતા હતા. ૫૬ આ, વચ્ચે અહીં કાણુ છે? ' (એવું લેાકાએ
૩
પૂછ્યા પછી કાઇ વખતે ભગવત ખેલતા કે,) હું ભિક્ષુ છુ”
૫૭ (એવું) કડ્ડા પછી (પૂછનાર) ક્ષાયિત થતા તા (ભગવંત) માન ધારણ કરી ધ્યાન ધ્યાતા. ૫૮ તેના આ ઉત્તમ ધર્મ હતા. ૫૯ જ્યારે શિશિર ઋતુમાં ઠંઈંડા પવન જેસથી પુંકાતા હતા, જ્યારે લેાકા થરથર ધ્રુજતા હતા, જ્યારે ખીજા સાધુઓ તેવી કડકડતી ઠંડીમાં (હિમપાતે) નિબઁત (વાયરા વિનાની) જગ્યા શાધતા હતા, તથા વસ્ત્ર પહેરવાને ચાહતા હતા, ૬૦ (જ્યારે સાધુ કે તાપસે એવું વિચારતા કે,
આ ઠંડીને) કપડાં ઓઢીને સહી શકીશું. વા તાપણી કરીને સહી શકીશું. (કારણ કે—આ મૅંડી) હિમના સ્પર્શ જેવી અતિ દુ:ખકર છે. ૬૧. ત્યારે નિરીહ અને સયમી ભગવંત નીચે–ભીંત અને છાપરા વિનાને ઠેકાણે (રહી) (તે ઠંડીને) સહેતા હતા.
૬૨ ભગવંત ક્રાઇ વખત રાતે બહાર નીકળી શમિપણ સ્થિત હતા.
૬૩ મતિમાન બ્રાહ્મણુ (મહાવીર) ભગવંતે નિરીહપણે એ વિધિને અનેક રીતે આચર્યાં હતા. ૬૪ એ રીતે (બીજા મુમુક્ષુએ પણુ) આચરે છે. ૬૫ એ પ્રમાણે હું ખેાલુ છું.
—(દ્વિતીય ઉદ્દેશક.)
૬૬ (ભગવંત) તૃણના સ્પર્શીને, શીત સ્પર્શીને, ઉષ્ણુ પ્રૉને, ડાંસના અને મચ્છરના ડંખાને તથા ભાત ભાતના સ્પર્શીને હંમેશા સમિતપણે સહતા હતા.
૬૭ હવે (ભગવંત) દુશ્વર લાટ દેશમાં ફરતા હતા. (ત્યાં તેએ) વજ્ર ભૂમિમાં અને શુભ્રભૂમિમાં ફર્યાં હતા. (તે ઠેકાણે તેઓને) ઉતરવાનાં ઠેકાણાં અને ખેસવાનાં આસના ધણાં હલકાં [પ્રાન્ત] મળ્યાં હતાં.
૬૮ લાટ દેશમાં તેને અનેક દુઃખા પડયાં હતાં,
ત્યાંના લેટ્ટા તેમને મારતા હતા. ૬૯ તે દેશમાં તેમને લૂખા જેવે આહાર [સક્ષદ્દેશ્ય]

Page #66

જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨ ફક્ત મળતો હતો અને કૂતરાઓ કરડતા તથા ૮૫ (લકે તેમને) ઉપાડીને પછાડતા હતા. ઉપર પડતા હતા.
૮૬ અથવા આસનથી ખસેડી નાસતા હતા. ૭૦ કરડતા અને બચકાં ભરતા કુતરાઓને કઈ ૮૭ વ્યસૃષ્ટકાય–શરીરત્યાગી-નિરીહ અને દુખજણ અટકાવતે નહીં.
સહ ભગવંત પરિષહોને ઝીલી લેવા માટે મુકેલા ૭૧ (ઉલટું ભગવંતને) મારતા (અને) શ્રમણને
[પ્રણત] રહેતા હતા. કુતરા કરડો’ એવી બુદ્ધિથી (તે લેકે) કૂતરાને ૮૮ (ભગવંતે) શરીરને વસરાવ્યું હતું. છીછકારતા-સીસકારતા.
૮૯ (જેમ) સંવૃત એ ર પુરુષ સંગ્રામને મેખરે ૭ર આવા લોકોમાં (ભગવંત) વારંવાર વિચર્યાં હતા) અચલપણે (ઝૂઝે છે), તેમ દુઃખોને સેવતા તે ૭૩ વજ ભૂમિના ઘણું (લકે) લૂખું ખાનારા હતા.
મહાવીર ભગવંત અચલપણે (સંયમાનુસાર)
ચાલ્યા જતા હતા. ૭૪ (બીજા) શ્રમણે લાકડીને કે નાળને લઈને તે - દેશમાં વિચરતા હતા.
૨૦ મતિમાન બ્રાહ્મણ (મહાવીર) ભગવંતે નિરીહ૭૫ તેમ છતાં પણ ત્યાં (કૂતરાઓ) તેની પુંઠ પક
પણે એ વિધિને અનેક રીતે આચર્યો હતો. ડતા હતા અને કરડતા હતા.
૯૧ એ રીતે બીજા મુમુક્ષુઓ પણ) આચરે છે. ૭૬ ત્યાં લાઢ દેશમાં બધું દુશ્વર હતું.
હર એ પ્રમાણે હું બોલું છું. – (તતીય ઉદ્દેશક).
૯૩ રોગ નહીં હોતાં પણ ભગવંત મિતાહારી ૭૭ હવે અનગાર ભગવંત દંડનો ત્યાગ કરી તે
રહેતા હતા. શરીરને વસરાવીને, જાણીને ગ્રામકંટકને
૨૪ રોગોથી સ્પષ્ટ થતા વા અસ્પષ્ટ થતા તે ભગ સહતા હતા.
વંત તેની ચિકિત્સાને ઇચ્છતા ન હતા. ૭૮ સંગ્રામને મેખરે રહેલ હાથી (જેમ વિજયને મેળવે છે) તેમ ત્યાં તે મહાવીર, (દુના
૯૫ (ભગવંત) (શરીરને અશુચિ જાણીને જુલાબ )
| (સંશોધન)ને, વમનને, ગાત્રને મસળવાની પ્રવૃત્તિને, પાર પામનાર થયા હતા.
સ્નાનને, ચંપીને અને દંતધાવણને કરતા ન હતા. ૭૯ એ રીતે પણ (ચાલતાં) તે લોઢ દેશમાં કઈ
૨૬ ગ્રામ ધર્મથી-ઈદ્રિના વિષયોથી-વિરત એવા વખત (ઉતારા માટે) ગામ પણ મળ્યું ન હતું.
બ્રાહ્મણ (ભગવંત) અ૫ભાષી રહ્યા થકા ૮૦ ઉપસંક્રમણ કરતા નિરીહ ભગવંત ગામના પાદર વિચરતા હતા.
પાસે પણ ન પહોંચતા (એટલામાં ત્યાંના હ૭ કઈ વખત ભગવંત શિશિર ઋતુમાં છાયામાં અનાર્ય લોકે; ગામથી) બહાર નીકળી (ભગ
બેસીને ધ્યાન ધરતા હતા. વંતને) મારતા (અને કહેતા કે.) અહીંથી પણું હ૮ ઉનાળામાં તાપની સામે ગોવાળની પેઠે ઉભછે. ચાલ્યો જા.
ડક [ઉકુટુક] આસને બેસી આતાપના લેતા હતા. ૮૧ તે લાઢ દેશમાં ઘણું (કે) (ભગવંતને) લા- ૯૯ હવે, લૂખા ચેખા, મંથુ અને અડદ-કુલ્ચા વડે
કડીથી, મૂઠિથી, કુંતાની ધારથી, પત્થરથી કે નિર્વાહ કરતા હતા. મારી મારીને આક્રંદ કરતા.
૧૦૦ આઠ મહિના સુધી ભગવંતે એ ત્રણ વસ્તુઓને ૨ (ત્યાં ભગવંતના શરીરનું) માંસ [હતપૂર્વ પ્રતિસેવી કાલનું યાપન કર્યું હતું. છેદાયું હતું.
૧૦૧ કઈ વખત અડધા માસ અથવા માસ સુધી પણ ૮૩ કઈ વખત કાયને આક્રમીને પરિષહ દ્વારા (લેકે ભગવતે પાણી વિના ચલાવ્યું હતું. ભગવંતને) હેરાન કરતા.
૧૦૨ વળી બે માસ કરતાં વધારે વખત સુધી અથવા ૮૪ અથવા ધૂળથી ઢાંકી દેતા તેમના ઉપર ધૂળ છ માસ સુધી પણ ભગવતે વિહાર કર્યો હતો. ઉડાડતા,
(મારા ધારવા પ્રમાણે ચાલ્યા કર્યું હતું.)

Page #67

ASIA
શ્રી આચારાંગમાં શ્રી મહાવીર ૧૦૩ હમેશાં નિરીહ રહેતા ભગવંત કોઈ વખત ફરેલ તપિંડ], ઘણા દિવસના રાંધેલ અડદને બુક
(ગ્લાન) અન્નનું ભોજન કરતા હતા. - સને અને પુલાકને, (આહાર લેતા હતા.) ૧૦૪ સમાધિનું પ્રેક્ષણ કરતા નિરીહ ભગવંત કોઈ ૧૧૩ આહાર મળતા વા ન મળતા (ત ૫) (ભ
વખત બીજે દિવસે કોઈ વખત ત્રીજે દિવસે, ગવંત) સંયત રહેતા હતા. કોઈ વખત ચોથે દિવસે અને કોઈ વખત ૧૧૪ વળી આસનમાં રહીને તે મહાવીર નિર્વિકારપણે પાંચમે દિવસે ખાતા હતા..
-. ધ્યાન ધ્યાતા હતા.. ૧૦૫ તે મહાવીર જાણુને પિતે પાપ ન કરતા હતા ૧૧૫ નિરીહપણે સમાધિપૂર્વક ઉંચે, નીચે અને તીરછે
બીજા પાસે ન કરાવતા હતા અને કરનારને જોતા-ધ્યાન ધ્યાતા. પણ અનુજ્ઞા ન દેતા હતા.
૧૧૬ કષાય વિનાના, ગૃદ્ધિ વિનાના, શબ્દમાં અને ૧૦૬ ગામમાં કે નગરમાં પેસી બીજાને માટે કરેલ પિમાં લકે મૂછ વિનાના ભગવંત ધ્યાન આહાર (ગ્રાસ)ને અન્વેષતા.
ધ્યાતા હતા. ૧૦૭ ભગવંત સુવિશુદ્ધ-નિષ્પાપ-આહારને અવેલી ૧૧૭ છદ્મસ્થ પણ ભગવંત (સંયમમાં) વિશેષ પરાસંયતતાપૂર્વક તેને વાપરતા.
ક્રમ કરતા હતા અને થોડા પણું પ્રમાદ ન ૧૦૮ હવે ભૂખ્યાં કાગડાઓને અને જે બીજા રસૈવી કરતા હતા. - પ્રાણિઓને આહારની શોધ માટે સ્થિતિ કરતા, ૧૧૮ ભગવંત તેિજ જાણીને, મન, વચન અને " નિરંતર જમીન ઉપર બેઠેલા જોઈ,
કાયની પ્રવૃત્તિને [ગને] વશ [આયત] કરીને, ૧૦૯ અથવા બ્રાહ્મણને, શ્રમણને, ભીખારીને, મેમા- આત્મશુદ્ધિપૂર્વક અભિનિવૃત થયાં હતા. નને, ચાંડાળને, બીલાડાને કે કુતરાને આગળ
( ૧૧૯ માયારહિત થયા હતા અને જીવતાં સુધી લગઉભેલો જોઈ, તેની વૃત્તિને છેદ ન થાય (તેમ)
વંત સમિત રહ્યા હતા. તે ભગવંત મંદ મંદ ગતિ કરતા. , ૧૨૦ મતિમાન બ્રાહ્મણ (મહાવીર) ભગવંતે નિરીહપણે ૧૧૦ મનમાં અપ્રીતિને પરિહાર કરતા અથવા તે એ વિધિને અનેક રીતે આચર્યો હતો.
પ્રાણિઓને અપ્રીતિ ન થવા દેતા. ૧૨૧ એ રીતે બીજા મુમુક્ષુઓ પણ) આચરે છે. ૧૧૧ હિંસા નહીં કરતાં આહારનું અનવેષણ કરતા હતા. ૧૨૨ એ પ્રમાણે હું બોલું છું. ૧૧૨ વળી (ભગવંત) ભીંજેલ, સૂકે, ટાઢ, [શી
–(ચતુર્થ ઉદ્દેશક.)
જૈન ગૃજર કવિઓ
પ્રથમ ભાગ રૂ. ૧૦૦૦
પાકું ઉંડું, કિંમત રૂ. પાંચ. પિસ્ટેજ જુદું આ ગ્રંથ કે જેની વાટ ઘણા વખતથી જોવાતી હતી તે બહાર પડે છે. આમાં પ્રોજક અને સંગ્રાહક તરીકે આ પત્રના તંત્રીએ ૩૨૦ પૃષ્ઠમાં પ્રસ્તાવના રૂપે જૂની ગૂજરાતીનો ઈતિહાસ લખ્યો છે. વિક્રમ તેરમી સદીથી સત્તરમી સદીના કવિઓ અને તેમની કૃતિઓનું વિસ્તૃત લિસ્ટ છે.
મગાવી .. જૈન શ્વેતામ્બર કૅન્ફરન્સ ઑફિસ,
૨૦ પાયધુની, મુંબઈ

Page #68

જિનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨ આનંદઘનજી કૃત પાર્શ્વ અને વીર સ્તવને.
(શ્રીમદ્ આનંદધનજીના ખુદ પિતાનાં રચેલાં પાર્શ્વનાથ અને મહાવીર પ્રભુ પરનાં સ્તવન મહેતાં મળતાં. પહેલા બાવીશ તીર્થંકર પરનાં તેમનાં સ્તવને પર ચશેવિજયજીએ જ્ઞાનવિમલસૂરિએ અને જ્ઞાનસારજીએ બાળાવધ રચ્યાં જણાય છે. પણ નીચેનાં ૨૩મા અને ૨૪મા જિન પરનાં સ્તવને આખરે સાંપડયાં લાગે છે. અને આ સુરતના એક ભંડારમાંથી મળી આવેલાં તે શ્રીયુત દામજી કેશવજીની કૃપાથી તેમની પાસેથી ઉતારી અત્ર મૂક્યાં છે. તંત્રી)
શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની તવના. ૨૪ શ્રીમદ્દવીર ભગવાનની સ્તવના, પ્રણમું પદપંકજ પાર્શ્વના
વીર જિનેશ્વર પરમેશ્વર જ ' જસવાસના અગમ અનુપરે,
જગતજીવન જિન ભૂપ,, મે મન મધુકર જેહથી
અનુભવ મિતેરે ચિતે હિત કરી પામે નિજ શુદ્ધ સ્વરૂપરે, પ્રણમું. ૧
દાખવ્યું તાસ સ્વરૂપ. વીર. ૧ પંક કલંક શંકા નહીં
જેહ અગેયર માનસ વચનને નહિ બેદાદિક દખદોષરે,
તેહ અતીંદિયરૂપ ત્રિવિધ અવંચક જોગથી
અનુભવ મિતેરે વ્યક્તિ શક્તિશું, .. લહે અધ્યાતમ સુખ પિષરે. પ્રણમું. ૨
ભાખ્યું તાસ સ્વરૂપ. વીર. ૨ દુરદશા દૂરે ટળે
નય નિક્ષેપેરે જેહ ન જાણિયે - ભજે મુક્તિા મૈત્રી ભાવરે,
નવિ જિહાં પ્રસારે પ્રમાણ વરતે નિત ચિત્ત મધ્યસ્થતા
શુદ્ધ સ્વરૂપેરે તે બ્રહ્મ દાખવે : - કરૂણામય શુદ્ધ સ્વભાવ, પ્રણયું. ૩
કેવળ અનુભવ ભાણ. વીર ૩. નિજ સ્વભાવ સ્થિર કર ધરે
અલખ અગોચર અનુપમ અર્થને ન કરે પુગલની ખેંચરે,
કાણું કહી જાણેરે ભેદ,
જે સાખી હુઈ વરતે સદા
સહજ વિશુદ્ધયેરે અનુભવ વયણ જે ન કદા પરભાવ પ્રપંચરે. પ્રણમું. ૪ - શાબ તે સયલારે ખેદ. | વીર ૪ સહજ દશા નિશ્ચય જગે
દિશિ દેખાડીને શાસ્ત્ર સવિ વહે ઉત્તમ અનુપમ રસ રંગરે,
ન લહે અગોચર બાત, રાએ નહીં પરભાવશું
કારજ સાધક બાધક રહિત જે નિજભાવસુ રંગ અલંગરે. પ્રણમું. ૫
અનુભવ મિત વિખ્યાત. વીર. ૫ - નિજગુણ સબ નિજમેં લખે
અહે ચતુરાઈરે અનુભવ મિત્તની ન ચખે પરગુણની રેખરે,
અહે તસ પ્રીત પ્રતીત, ખીર નીર વિવરે કરે
અતરજામી સ્વામી સમીપ તે એ અનુભવ હંસરું પેખરે. પ્રણમું. ૬
રાખી મિત્રનું રીત. વર૦ ૬ નિવિકલ્પ ધ્યેય અનુભવે
અનુભવ સંગે રંગે પ્રભુ મલ્યા આ અનુભવ અનુભવની પ્રીતરે,
- સફલ ફલ્યા વિકાજ, એર ન કબહુ લખી શકે
નિજ પદ સંપદ જે તે અનુભવે આનંદઘન પ્રીત પ્રતીતરે. પ્રણમું. ૭
આનંદવન મહારાજ, વીર. ૭

Page #69

શ્રી વીરચરિત્રની વિગત
શ્રી વીરચરિત્રની વિગતે. [ જુદા જુદા ગ્રંથમાંથી શ્રી વીરપ્રભુના ચારિત્રાદિ સંબંધી વિગતે મળી આવે છે તે પૈકી એક ગ્રંથ નામે ચય વંદણ મહાભાસ–ત્યવંદન મહાભાષ્ય લઈને તેમાંથી જે કિંચિત મળે તે અત્ર મૂકીએ છીએ. આજ રીતે ઘણું ગ્રંથમાંથી મેળવી શકાય. તંત્રી.] . ચેઇયાવદણ મહાભાસ,
ઉદાહરણ આપતાં સિદ્ધાર્થ વણિક અને ખરક વૈદ્યઆ ગ્રંથ પ્રાકૃતમાં શ્રી શાંતિસર વિરચિત છે. કનાં નામ બતાવ્યાં છે. તેમજ સંગમ અને વીરનું તે શાંતિસૂરિ શાંતિસૂરિ નામના થયેલા અનેક દષ્ટાંત આપ્યું છે. આચાર્યો પૈકી કયા શાંતિસૂરિ છે તેને નિશ્ચય સાdi gછે. હજુ સુધી થઈ શકયો નથી, પરંતુ ગ્રંથ પ્રાચીનકૃતિ
वीरजिणिंदस्त कन्नसल्लाई । જણાય છે. આ ભાવનગરની શ્રી જન આત્માનંદ અવળતુ જુદું પત્તા સભાએ પંડિત બહેચરદાસ પાસે સંશોધિત તેમજ
सिद्धत्ववणी-खरयवेज्जा ॥९९॥ સંસ્કૃત છાયાનુવાદ કરાવીને પ્રકટ કર્યો છે તે માટે
–પુનઃ અત્ર વીરજિનેન્દ્રનાં કર્ણશલ્યોનું ખેંચવું તે સંસ્થાને ધન્યવાદ ઘટે છે. તેમાંથી જે મળે છે તેમાં તે કાઢીને સિદ્ધાર્થવણિકે અને ખરક વૈદ્ય (બંતે જોઇએ –
એ) સુખ પ્રાપ્ત કર્યું. - ક-શ્રી વિરપ્રભુની સ્તુતિ મંગલાચરણમાં નીચે [ આ સિદ્ધાર્થવણિક અને ખરક વૈદ્યના સંબંપ્રમાણે કરવામાં આવી છે.
ધમાં જુઓ શ્રી આવશ્યક ગાથા ૫૨૫ અને તેના સંગમ ચામર નથswાળ•
પરની વૃત્તિ પૃ. ૨૨૬-૨૨૭]. - માણમાજ મા મા
तह बाहिओ न भयवं .... पणमह वीरं तित्थस्स
संगमय विमुक्ककालचक्रेण । नायगं वट्टमाणस्स ॥२॥
जह जणिय भैरवरय –સંગમક નામના અમરના અમાપ માનરૂપી
नीणिज्जन्तेसु सल्लसु ॥१०॥ હાથીને મર્દન કરવામાં સિંહરૂપ એવા, વર્તમાન –સંગમકે છોડેલા કાલ ચક્રથી શલ્ય કાઢતાં તીર્થના નાયક વીરને પ્રણમીએ છીએ.
ભૈરવ જેવી રાડ પડી ગઈ પણ ભગવાન બાધિત ન ખ–શુભભાવ એ કર્મક્ષયનું કારણ છે, તેના ન થયા તેમ.
૧ ઉત્તરાધ્યયન બ્રહદ્ વૃત્તિના કર્તા સ્થિરપદ્ર આ પરથી નિષ્કર્ષ અથવા તાત્પર્યાર્થ એ છે કે, ગચ્છના વાદિ વૈતાલ શ્રી શાનિતસૂરિ, ૨તિલકમંજરી કથા ટિપ્પનક્તા રચનાર પૂર્ણત ગચ્છના શાંતિસૂરિ ૩ વાર્તિક
तहविह विशुद्धभावा વૃત્તિના કર્તા ચંદ્રકુલના શ્રી વર્ધમાન સૂરિના શિષ્ય, ૪
जाया कल्याणभायणं दो वि ધર્મરત્ન પ્રકરણ પન્ન વૃત્તિ-અહત લઘુ પૃથ્વીચંદ ચરિ
तम्हा भावविसुद्धी 2ના રચનાર ચંદ્રિકુલના નેમિચંદ્રસૂરિના શિષ્ય (સંભ
कभ्मक्खय कारणं नेया ॥१०॥ વિત રીતે પિંપલ ગચ્છના), ૫ ભક્તામરસ્તુત્રવૃત્તિના કર્તા
–તથા પ્રકારના વિશુદ્ધભાવથી બંને કલ્યાણ ખંડિલ ગચ્છના, ૬ પ્રમાણુ પ્રમેયકલિકા વૃત્તિના કત્તા, ૭
ભાજન થયા. તેથી ભાવવિશુદ્ધિ કર્મક્ષયનું કારણ જીવવિચાર પ્રકરણના ક7 ૮ બહત શાંતિના રચનાર, ૯ ઘટખર્ષ-રાક્ષસ વૃંદાવન કાવ્યાદિપર વૃત્તિકાર, ૧૦ પર્વ
જાણવી. પંચાશિકા (અભિષેક વિધિ)ના રચનાર, ૧૧ પિડેષણશ- ગ. શ્રુતગ્રાહવાળા પ્રતિપક્ષી તરીકે જમાલિન તકના કર્તા એવી ૧૨ શાંતિસૂરિ મળી આવે છે. ઉલ્લેખ આ પ્રમાણે કર્યો છે? –

Page #70

- જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૯૨ संघं अवमन्नतो
(માલિ તે શ્રી વિરજિનને જમાઈ અને વીર જ્ઞાનમrot નો અરદ વાક્યને પ્રતિપથી–ઉત્થાપનાર હતો. તેના ચરિત कामवि भिन्नं मन्ना
માટે જુઓ શ્રી આવશ્યક સૂત્રમાં નિહવા પ્રકરણ કમitz vમુદ્દાઇruri nશા પૃ. ૩૧૨–૩૧૩ તથા વિશેષાવશ્યક ગ્રંથમાં ગાથા –સંધને અવમાનનાર-તિરસ્કારનાર, અસદ- ૨૩૦૬ થી ૨૩૩૨ તથા પંચમ અંગ શ્રી ભગવતી ગ્રાહી, જ્ઞાતા તરીકે માન કરનારો જન-માનવી કેઈ સૂત્રમાં નવમા શતકના તેત્રીશમાં ઉદ્દેશકમાં) રીતે પણ પોતાને જમાલિ પ્રમુખ કરતાં ભિન્ન માને છે.
તંત્રીનું વક્તવ્ય.
[ શ્રી વીરચરિત્ર અને તે માટેના સાધને ]. દીવાલીના મંગલ પર્વની મંગલતા શ્રીમન વીર- સ્તવન, સ્તોત્ર રૂપે અનેક ઉર્મિકાવ્યો અને હદપ્રભુના નિર્વાણુથી થઈ છે. ભાત-કેવલ જ્ઞાનરૂપી ગારનાં કાવ્યો અત્યારસુધી થવા પામ્યાં છે તેનો સંપૂર્ણ પતિના તિર્ધર શ્રી મહાવીર પ્રભુ સંગ્રહ કરવા યોગ્ય છે. પ્રાચીન કવિઓ અને લેખપિતાના શરીરને તજી સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે, તેના કેએ શ્રી વિરપ્રભુના મંગલાચરણ કર્યો છે તેને
સ્મારક તરીક દ્રવ્યોત રૂપે સ્કૂલ દીપકેને સમૂહ સમુચ્ચય થાય તે સારું. આની વાનગીઓ અને કરવામાં આવે છે અને તે સ્મારક અત્યારસુધી આપતા આવ્યા છીએ. મૂળ અને તેની સાથે ઉજવવામાં આવે છે અને આવશે. તે મહાપ્રભુ ભાષાનુવાદ જરૂર જઈએ. મહાવીરનો જય હો!
(૨) શ્રી વિરપ્રભુ સાથે મુખ્યપણે શ્રી ગૌતમના, આ પર્વ-નિર્વાણના નિમિત્તે આ પત્રને ખાસ તેમજ બીજાના સંવાદો થયા છે તે સર્વ અંગેઅંક કાઢવામાં આવેલ છે અને તેમાં તે શ્રી મહા- પાંગાદિમાંથી ચૂંટીને એકત્રિત કરવાની જરૂર છે. વીરની જીવનચર્યાને અંગે જૂદા જૂદા લેખે આપવામાં તેમાં ચુટણ એવા સંવાદની કરવી ઘટે કે જે આવ્યા છે. તે સર્વમાં જુદી જુદી હકીકત જુદી વર્તમાન યુગના અભ્યાસીઓને રૂચિકર, બેધક અને જુદી રીતે લેખકોએ પોતાના ક્ષપશમ પ્રમાણે આકર્ષક થાય. આવા સંવાદો ચારની સાથે થયેલા મૂકી છે, તે સર્વ સાથે સર્વથા અમે તંત્રી સંમત તે વાનગીરૂપે આ અંકમાં અમે મૂક્યા છે. છીએ એમ સમજવા નાની સરખી પણ ભયંકર (૩) જે જે વિહારસ્થલ વીરપ્રભુનાં છે તે સર્વને ભલ કાઈ કરશે નહિ એમ અમારો વિશ્વાસ છે. શોધખોળથી શોધી તે સર્વના સ્થાન સહિત તેમની જુદી જુદી દષ્ટિએ ચરિત્રાંશો-ઘટનાઓનું આલેખન વિહારભૂમિને નકશે તૈયાર કરાવવાની જરૂર છે અને જટા જાદા લેખક પાસે થયા પછી શ્રી મહાવીર તેમના સમયમાં આર્યાવર્તની ભૂગોળ શું હતી તે પણ ભગવાનનું સર્વાંગસુંદર જીવનચરિત્ર આળેખી તેમાં દાખવવાનું છે. આ સંબંધમાં હીસ ડેવિડે શકાશે એવી હૃદયગત ઇચ્છાથી આવા આવા ખાસ “Buddhist India' (બૌદ્ધાનું ભારતવર્ષ) એ અંકે કાઢવાને અમારો પ્રયાસ થયો છે અને નામના અંગ્રેજી ભાષામાં રચેલા પુસ્તકની અને થયાં કરશે.
તેમાંના નકશાની તેમજ શોધખોળ કરી પ્રાચીન (૧) શ્રી વીર સંબંધી શ્રી સૂયગડાંગ સૂત્રમાં હિંદના કરવામાં આવેલા બીજા નકશાઓની સહાય શ્રી વીરસ્તુતિ છે ત્યાંથી માંડી જુદી જુદી સ્તુતિ, લેઈ શકાશે. શ્રી મહાવીરની છદ્મસ્થ દશાનાં વિહાર

Page #71

તંત્રીનુ વક્તવ્ય
૬૯
આલેખેલું હોય તે સ્વરૂપમાંજ મૂકવું રે, અને તેમાં સંદેહ, શંકાઓ, વગેરે ઉપસ્થિત કરાવી શ્રદ્ધાળુઓને શ્રદ્ધાચળિત કરી નાંખી મૂળ મહાપુરૂષના પ્રત્યે કાઈપણ અંશે અમાન કે અનાદર ઉત્પન્ન કરવા ન ઘટે.
અમે પણ જે જે સ્વરૂપમાં મૂળ ગ્રંથામાં ચરિત્ર હાય, તે તે સ્વરૂપમાં પ્રથમ એકઠું કરવાની અને તે જ્યાંથી લીધું હેાય તેના મૂળ પાઠ યા મૂળનાં યથાસ્થિત અનુવાદ સહિત તે તેના નામેાલ્લેખ સહિત એકઠુ કરવાની તરફેણમાં છીએ. અને તેના પરથી, વાસ્તવિક જીવનવૃત્તાંતને પ્રાપ્ત કરવાનું છે, * શ્રી મહાવીર–જીવનનાં ઐતિહાસિક સાધનેા ' મૂળ સ્વરૂપમાં પહેલાં રજી કરવાં આવશ્યક છે. આની વાનગી રૂપે ' શ્રી આચારાંગમાં શ્રી મહાવીર ’ એ મથાળા નીચે એક ભાગ એક વિદ્યાના હાથે થયેલા અનુવાદ રૂપે આ અંકમાં મૂકવામાં આવ્યા છે. તે એક વિદ્વાન વિચારક આ સાધના સંબંધમાં તેથી તેને વાસ્તવિક સાક્ષાત્ ઘટના તરીકે મુદ્ધિ-લખતાં જે કંઈ લખે છે તે અત્ર વિચારવા જેવું છે.
(૫) શ્રી વીના ચરિત્રમાં ગર્ભાપહાર, મેરૂ પન, દેવકૃત પરીક્ષા, ઇંદ્રનું દેવષ્ય, દેવકૃત ઉપસર્ગો, ચંદ્રસુરજનું વંદનાર્થે આવવું, ચમરનેા ઉત્પાત વગેરે અનેક મનુષ્યાત્તર ઘટનાએ આવે છે અને
સ્થàાની ટીપ અને તે સંબધી હકીકત આપતા લેખ પડિત બહેચરદાસના આ અંકમાં મૂકેલ છે.
(૪) શ્રી મહાવીરના સમયમાં જૂદા જૂદા વાદે, તાકા, સંપ્રદાયા વગેરે હતા તે બધાનું સંપૂર્ણ મ્યાન જેટલું મળે તેટલું જૈન અગાપાંગાદિમાંથી તેમજ બૌદ્ધના ત્રિપિટકાદિ ધર્મગ્રંથામાંથી તેમજ ઉપનિષદેામાંથી મેળવવાની જરૂર છે અને તે સાથે ખુદ જનામાં શું શું સ્થિતિ હતી.-ચેલક અચેલકત્વ ( પાર્શ્વપત્યાદિના વાદ )–વગેરેમાં ઉતરવાની જરૂર છે. આ છેલ્લી બાબત માટે શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર' એ મથાળા નીચે જૈન ગ્રેજ્યુએટ નામે રા. ભણુશાલીના લેખ આમાં મૂકવામાં આવ્યા છે.
વાદના જમાનામાં કેટલાક નથી સ્વીકારતા; પણુ તેના ખુદ્ધિપૂર્વક આધ્યાત્મિક અર્થ કરવા નીકળી પડે છે, તેા તે તે અર્થી જોવા તપાસવા અને તેમાં સાર મળે તો ખેચવા એ એક નયે ખાટું નથી. એ પ્રમાણે મી. Shaw નામના વિચારક ગૃહસ્થે મહા વીર–Superman એ નામના લાંખા લેખ લખ્યા છે તે આ અંકમાં મૂકયા છે. આ ભાઈ પાશ્ચાત્ય ફિલસૂફ઼ીના ખાસ અભ્યાસી છે, નગ્ન સત્યવાળા ફિલસુફ્ નીચેની ફિલસુપ્રીને તે પી ગયા છે અને સાથે જૈન ફિલસુરી સાથે સહકાર દાખવતા રહ્યા છે. તેમના વિચાર ગમે કે ન ગમે, વાસ્તવિક વિચાર શ્રેણિના કે કલ્પનાની વેગવાળી સૃષ્ટિના જણાય, છતાં તે જોવા તપાસવા ધટે છે અને તેમાં સાર મળે તા લેવા ઘટે છે.
ક્ષત્રિય કુલભૂષણ જ્ઞાતપુત્ર ભગવાન શ્રી વર્ષમાનનું અસ્તિત્વ આજથી ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાં હતું, એમાં કાઈના બે મત છે જ નહી, તેમ તે મહાપુરૂષે ભારત સમાજના ઉદ્ઘાર કરવામાંજ પોતાના જીવનને હામ્યું હતુ. તે વાત પણ કોઈ ઐતિહાસિકઇતિહાસકારથી છાની નથી. જે કાઈ મહાપુરૂષા ભારતમાં વિશુદ્ધ અહિંસા—તત્ત્વને પ્રચારનારા હતા તેમાં પણ સાથી પહેલું સ્થાન શ્રી વર્ધમાન લે છે, એ વાત હવે સ`દેહાસ્પદ રહી નથી. આવા ઉચ્ચતર અલૈાકિક મહાત્માનું જીવન જે રૂપે હતુ... તે રૂપેજ જો મનુષ્યસમાજ સામે પ્રકટ કરવામાં આવે તે મનુષ્ય સમાજને તેમાંથી ધણુંય શીખવાનું અને આચરવાનું મળી શકે, એ શવિનાનુ` છે.
‘પરંતુ દુર્ભાગ્ય છે ભારતના ઇતિહાસનાં, કે જે ખ઼ીજી બાજુ એક મુનિમહારાજ શ્રી જણાવે છે વીરભૂમિમાં આવા અનેક વીરનરા પેદા થયા, તેમાંના કેઃ “પ્રભુ મહાવીરનું જીવનવૃત્તાંત સત્ હેાવા છતાં એકનું પણુ યથાવૃત્ત જીવન જળવાઈ શકયું નથી. અધ્યાત્મ મહાવીર' એવા નિબધમાં અમુક રૂપક કાણ જાણે શું કારણુ છે કે ભારતીય જનસમૂહના ગાઠવે છે, જેમાં સત્ય જીવન વસ્તુ પશુ ખાવાઈ ાહીમાં, હાડમાં અને મગજમાં એટલી ખધી સ્થૂજાય, કે જેના વિવેકમાં પુરાવોનું સ ંમેલન મેળ-લદર્શિતા એતપ્રાત થઈ ગઈ છે, જેથી એ જનતા વવા છતાં નિષ્ફળતાજ સાંપડે.” એટલે જે પ્રમાણે પેાતાની ( પોતાના આંગણામાં પેદા થયેલી) કાઈ જીવનવૃત્તાંત પ્રાચીનમાં પ્રાચીન ગ્રંથામાંથી અનુક્રમે અલૌકિક વ્યક્તિને પણ તેની ઉપરના માડ કે

Page #72

Go
જૈનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
રગ સિવાય એળખી શકતી નથી. આવી સ્થિતિમાં ભાવનાથી અનેક વાતા ઉમેરાઇ જાય છે કે જે મહાપુરૂષાનાં જીવનચરિત્રને કાઈ પ્રકારના ભેળ-પૈકી કેટલીક તે અસ્વાભાવિક અને નિમૂ ળપ્રાય સેળ વિનાનાં ન મળી શકે એ સ્વાભાવિક છે. સ્પષ્ટ જણાઇ આવે. આવી વસ્તુસ્થિતિમાં ચિરત્રની ચરિત્રતા ઉપર કલ્પિત વાતાના રંગ ચડવાથી તે દ્વારા તપ્રિય સત્યશોધકને કાષ્ટ ખાસ લાભ મળી શકતા નથી. ઉલટું જ્યારે તે કથા તર્કની કસેાટીએ કસવામાં આવે છે ત્યારે શેાધક નિરાશ થઇ અશ્રદ્ધાના વસળમાં ઘેરાઈ જાય છે.
:
વસ્તુતઃ અલૈાકિક પુરૂષની ઓળખાણ માટે તેની આચરણાની વાતેાજ પૂરતી છે, પરંતુ જન સમુદાયની નજર તે આચરણા સુધી ન પહેાંચતી હાવાથી સમયજ્ઞ ડાહ્યા પુરૂષ! જન-કલ્યાણને ઉદ્દેશી તે અલૈાકિક પુરૂષને ઓળખાવવા, તેમાં પૂજ્યભાવ પેદા કરાવી, તેનું આચરણ અનુકરણીય મનાવવા, તેના જીવનમાં બીજી સેળભેળવાળી નવી વસ્તુ ઉમેરી ઢે છે. [ આજ રીતે કાઈ વસ્તુના પ્રતિપાદન માટે તેના ફળાદિ સંબધે એવી એવી વાતા કલાકાર તરીકે તેના પ્રતિપાદન કરનારા મૂકે છે કે તે વસ્તુની વધુ પુષ્ટી થાય, તે શ્રદ્ઘાળુ Àાતાઓ પર અસર પડે. ] જેમ જૈન સિદ્ધાંતમાં કર્મ બંધનની વ્યવસ્થા ‘મન પત્ર મનુષ્યોળાં હ્રારભં વધ માત્ત્વા: એ સૂત્ર ઉપર નિર્ભર છે. હવે તે છતાં એટલે કર્મના પરજ અંધ અને મેાક્ષના સંપૂર્ણ આધાર હાવા છતાં માત્ર લાલચથીજ સાચણુ પાળનાર, કલાકાંક્ષી અને બહિર્દી લેાકાને માટે (જાણે ખરાખર તાળીનેજ કહેવામાં ન આવ્યું હેાય તેમ) કહેવામાં આવે છે કે, અમુક પ્રવૃત્તિમાં આટલું પુણ્ય છે—અમુક કરનાર તા અવશ્ય વૈમાનિક દેવ થાય, અમુક પુસ્તકને અમુક વખત સુધી સાંભળનાર મનુષ્ય મુક્ત થઇ જાય, અને વગેરે વગેરે. આજ રીતે ગગામાં ન્હાવાથી કે અમુક તીર્થની યાત્રાથી કે અમુક યજ્ઞાદિ ક્રિયા કરવાથી કે ગ્રહશાંતિ કરવાથી આમ થાય. છે ને તેમ થાય છે એવું જૈનેતર ધર્મીમાં પણ કહેવામાં આવે છે. આમ દરેક ધર્મોમાં લાકસંગ્રહ કરવા જતાં કેટલુંક એવું પણ સાહિત્ય લખાયું છે કે જેમાં તેના લખનારામે એ અતિશયાક્તિપૂર્ણ, કર્મીના અવિચલ સિદ્ધાંતથી બાધિત અને અસ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિઓથી ભરપૂર એવી વિચિત્ર કથાએ પણ લખી છે.
આવીજ રીતે અલૈાકિક પુરૂષની જીવનકથા સંબંધે પણ બહુ બન્યું છે, અર્થાત્ અલૌકિક પુરૂબેાનાં જીવનચરિત્રામાં પણ લાકસંગ્રહ કરવાની
‘ક્રિશ્ચિયન લેાકાએ પાતાના મહાપુરૂષતુ. આંત રજીવન નહીં જોઇ શકનાર બાહ્યદર્શી લેાકેાના મુગ્ધ મનને વિસ્મિત બનાવી તે મહાપુરૂષ તરફ ભક્તિભાવ ઉત્પન્ન કરાવી ક્રાઇસ્ટના કુમારી કન્યાને પેટ અવતાર કરાવ્યા એમ કેટલાક ખુદ ક્રાઇસ્ટના વિચા રક–અનુયાયીઓ માને છે. કૃષ્ણના પૂજકાએ બાલક કૃષ્ણ પાસે કાલીય નાગનું દમન કરાવ્યું, ગાવર્ધન પર્વત ઉંચકાવ્યા અને પૂતનાના નાશ કરાવ્યા એમાં બાળકમાં અલૌકીક ચમત્કાર બતાવ્યા અને • ચમત્કાર વિના નમસ્કાર નહિ ' એ ન્યાય સાધ્યેા. આજ ન્યાય પ્રમાણે બાળક વર્ધમાન દ્વારા મેરૂ પર્વત કપાવ્યા, તેને ઘેર દેવન્દ્રો આવ્યા તે તે દ્વારા સુવર્ણ અને રહેનેા વરસાદ વરસ્યા, એ સધળી વાર્તા મૂકવામાં આવી છે એમ કાઇ પણ તર્કપ્રધાન શોધક માને તે તેને આપણે શું કહેવું?
• ઘડીભર આ માટે કાઈ વિચારશીલ એવા જવાબ આપી શકે કે જે સ્થૂલદર્શી લાકે કલ્યાણુના ચ્છુિક છે, પણ ખાદ્ય દૃષ્ટિ હૈાવાને લીધે કાઇ સત્પુરૂષને ઓળખી શકતા નથી અને તેથી તેવા સત્પુરૂષના આલંબન વિના પોતાનું કલ્યાણ સાધી શકતા નથી–એવા લેાકેાને માટે ઉપર જણાવેલ ચમત્કાર પૂર્ણ વાતા કદાચ ઉપયોગી હાઈ શકે,
(કોઇ એમ કહે કે આપણે સ્થૂલ દૃષ્ટિ વાળા સૂક્ષ્મ વાર્તાને–ચમત્કારિક વાતોને સમજી ન શકીએસાધ્ય કરી ન શકીએ અને સાધ્ય થતી જોઈ ન શકીએ, તેથી અનંત શક્તિવાળા સંપૂર્ણ જ્ઞાનના આવિર્ભાવવાળા મહાપુરૂષા મનુષ્યાત્તર કાર્ય ન કરી શકે એવું કેમ કહેવાય ? મહાપુરૂષામાં ચમત્કાર હાય જ. પણુ આ માત્ર શ્રદ્ધાનો વિષય થઇ શકે. )

Page #73

તંત્રીનું વક્તવ્ય
c૧ કે “ શ્રી મહાવીરની જીવનકથામાં ઘણી ચમત્કાર પણ લખી શકાશે અને તે દ્વારા શક્ય તથ્થાર્થ પણ વાત આવે છે અને એક વાત જે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે મેળવી શકાશે. શરૂઆતમાં “આચાર’ અંગ નામના ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરૂષ ચરિત્રના ૧૦ પર્વના ૧૨ મા પ્રથમ અંગમાં શ્રી વર્ધમાન સંબંધે જે હકીકત મળે જગના લાક 9 થી ૯મી લાક સુધીમાં અભય છે તે જણાવી શકાય તેમ છે. ત્યાર બાદ બીજાં કુમારના પ્રશ્નપૂર્વક મહાવીરના શ્રીમુખદ્વારા રાજા અગમાં જ્યાં જ્યાં શ્રી વીર સંબંધે છૂટું છવાયું કુમારપાલને અને પિતાને ઉલલેખ કરાવ્યું છે તે કથન છે તે પણ સંગ્રહી શકાય તેમ છે અને એ કેવી રીતે સંભવિત અને શ્રદ્ધેય થઈ શકે તે રીતે ઉપર જણાવેલ તમામ ગ્રંથમાં મળતી શ્રી વીરને ઉલ્લેખમાં અણહિલપુરનું નામ, કુમારપાલનાં વખાણ, લગતી હકીકત ક્રમપૂર્વક આપવાની અતિ જરૂર છે.” અને કુમારપાલના સમયે થયેલ કાઈ એક બ્રાહ્મણનું એ ઘણી આનન્દની બિના છે કે આપણા પૂજ્ય નામ સુદ્ધાં લોકાતીત પુરૂષ પાસે કહેવરાવ્યું છે. શ્રા
મુનિ મહારાજેમાંથી કેટલાકની શ્રી વીરચરિત્ર સમ હેમચંદ્રના મહાવીર ચરિત્ર સિવાય બીજા પણ ઘણું
સુંદર લખવા-લખાવવા પ્રત્યે ઉત્તમ ભાવના થઈ છે. ગ્રંથોમાં શ્રી મહાવીરની કથા આવે છે, પણ તેમાં મતિ મહારાજ શ્રી કલ્યાણવિજયજીએ તે કેટલાક ક્યાંય રાજા કુમારપાલને કે આચાર્ય હેમચંદ્રને શ્રી
પ્રકરણે પોતે લખ્યાં છે, પરંતુ તે હજુ વ્યવસ્થિત મહાવીરે સંભાર્યા હોય, એવું જણાતું નથી. (આવી
- આકારમાં મૂકાયા નથી તેથી તે બહાર પડવાને વાત હેમાચાર્યો દાખલ કરવાને શુભ હેતુ રોજ સમય જોઈશે. મુનિ મહારાજથી દર્શનવિજયજીને કુમારપાલને ખુશ કરવાને યા તેને અમર કરવાને
તુ તે લખવાની પૂરી તાલાવેલી લાગી છે અને તે માટે
? અને તેથી તે દ્વારા જૈન શાસનને લાભ પહેચાન ,
* અભ્યાસ આદિની તૈયારી કરી રહ્યા છે. મુની મહાડવાને હોઈ શકે એમ સમજી શકાય, પણ તે એતિ
રાજશ્રી હેમાંશવિજય પતાના ગત જેઠ સુદિ ૧૦ હાસિક તથ્ય તરીકે તે શોધક લેક ને સ્વીકારે એ ના પત્રમાં અમને જણાવે છે કેદેખીતું છે.)
- “મહાવીર જયંતી નિમિત્તે નિકળેલ જન યુગના - આ પ્રમાણે ઉક્ત વિચારકના વિચારે છે છતાં વિશેષાંકને જોઇ વાંચી અને વંચાવી મેં ઉજવલ પણ સાથે તે જણાવે છે કે “જે અત્યાર સુધીમાં આનન્દ પ્રાપ્ત કર્યો. ખાસ કરી તમે મહાવીર ચરિઉમેરાઈ ચૂકેલી વાર્તા હોય તેથી મહાપુરૂષના જીવ- ત્રના લેખક થવાને વિચાર કર્યો એવું જાણી પૂર્વના નને યથાર્થ રીતે આલેખવું તે એક અશક્યાનુષ્ઠાન આનન્દ કરતાં આનાથી વધારે પ્રમોદ થયો છે, કારણ જેવું છે તે પણ પરમ કાણિક શ્રી વર્ધમાનમાં કે પ્રસ્તુત વિચાર મારા મનમાં લગભગ એક વર્ષથી વર્ધમાન થતી મારી શ્રદ્ધા તેના યથાર્થ જીવનને પ્રકા
થતા મારી શ્રદ્ધા તેના યથાર્થ જીવનને પ્રકા- રમી રહ્યો હતો. વિચારની પ્રસ્તાવના રૂપે તમારી શિત થયેલ જોવા આજ ઘણું સમયથી તલસી રહી પ્રયાસ જોઈ મને પ્રમોદ કેમ ન થાય? પ્રશસ્ત અને છે. એ તૃષ્ણ તે સર્વીશે શમે ત્યારે ખરી?
મહાભારત જેવા મહાકાર્યના પ્રારંભમાં તમને ધન્યત્યારે હવે શું કરવું? તેના સંબંધમાં તે વિચા- વાદ ઘટે છે. અને સુયોગ્યત્યા સમાપ્તિમાં સહસ્ત્રી: રક ગ્ય રીતે સ્પષ્ટતાથી કહે છે કે “જન ગ્રંથે ધન્યવાદ ઘટશે. આના વિષે હું મારી અલ્પ બુદ્ધિ ઉકા વેતામ્બર સાહિત્યનાં અંગ, ઉપાંગ, મૂળ, પ્રમાણે અનુભવજનિત કંઈક લખવા પ્રવૃત્ત થાઉં છેદ, નિર્યુક્ત, ભાષ્ય, ચૂર્ણ, અવિચૂર્ણ, ટીકા, પન્ના, છું. મારું લખાણ તમને કેટલા અંશમાં સહાયક અને ચરિત્ર આદિમાં, અને દિગંબર સાહિત્યના નિવડશે તેને ખુલાસો તો તમારા અનુભવથી નિક પુરાણ આદિ ગ્રંથામાં, તેમજ બૌદ્ધ ધર્મના પિટક ળ રહ્યા, પણ મારે તે પૂર્ણ સહાયક ભાવનાથી ગ્રંથમાં શ્રી મહાવીર વિષે જ્યાં જ્યાં જેટલી જેટલી પ્રવૃત્તિ કરવી રહી.” હકીકત મળી આવે છે તે બધીને સંગ્રહ કરવાનું “જેમ જેમ બુદ્ધિવાદની ઉમર વધતી જાય છે પહેલાં પ્રથમ હાથ ધરવું ઘટે કે જેથી શ્રી વીર સંબંધે તેમ તેમ લોકેની રૂચિ, પૂર્ણ આદર્શ ભૂત ભ૦ મહાવિશેષ મનન કરી શકાશે, તે પર અવલોકન વીરના અનન્ય ચરિત્ર, તત્ત્વો અને તેમના ગુણ

Page #74

ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
પણ ક્યાંક કયાંક છૂટા પડે છે; તેથી કરી કૈવલ સ્વમાન્યતાનેજ સ્થાન આપી ॰િ અને સ્થા॰ વા૦ ભાઇઓના દિલે। દુખાવાનું કાર્ય, કિવા તેઓને વધારે અલગ પડવાનું કાર્યં ન થાય; તથા અજૈન વ ́માં પૌર્વાંત્ય કે પાશ્ચાત્ય, મૂર્ખ કે પતિ પ્રત્યેકને તથ્ય અને પથ્ય લાગે તે માટે પૂર્ણ હાશીઆરી વર્ત-રાખવી. ટુંકમાં આ ગ્રન્થ આખી આલમને ઉપયાગી થાય તેવા પ્રયાસ કરવા જોઇએ. શ્રીયુત ના॰ પ્રેમીજીના લેખ તરફ ખરાખર ધ્યાન આપવું.
જૈનયુગ
હર
તરફ સ્વાભાવિક વધતી જાય છે. આ વાત હવે વિદ્વતા સમુદાયને પ્રત્યક્ષ છે. પ્રતિદિન અન્ધશ્રદ્ધાની ‘સીઝન’ ઓછી થતી જાય છે—એછી થશે. હમણાં એ ચાર શતાબ્દિ પર્યન્ત તેા એછીજ થતી રહેશે અને લેાકેા સત્ય ગુણાનાજ અનુયાયી બનવામાં પોતાનું શ્રેય માનશે એમ મારૂં માનવું છે—અનુમાન છે. આજથી પચીસ વર્ષ પહેલાનીજ, સકુચિત વૃત્તિ અને માનના ઉદાર ગુણગ્રાહક વૃત્તિ જોતાં મારૂં આ અનુમાન તમને સત્ય લાગશે. આવી અવસ્થામાં ગુણુ પ્રેમી, આદર્શતાના પિપાસુ, જાની વધતી તૃષ્ણાને શાંત કરવા માટે વિશ્વ આદર્શ ભ॰ મ૰ તુ ચરિત્ર સર્વાગસંપૂર્ણ ગમે તે ઉપાયે પૂરું કરવાની પરમાવશ્યકતા છે, પણ તે આવશ્યકતાને પુરી કરી ક્રાણું સર્વાધિષ્ય સૌભાગ્ય અને કીર્તિકાન્તાને મેળવશે ? તેનું વ્યક્ત જ્ઞાન હજી મને નહી હૈાવાથી તે વિષે હું મત આપતા નથી.’
પછી તેઓ નીચેની સૂચનાઓ કરે છેઃ— ૧—‘ભગવાન મહાવીરની આઘાવસ્થાથી લઇ મેાક્ષ–નિર્વાણાવસ્થા યાવત્ મુગ્રિાલ આદર્શ ઘટનાઓને ઇતિહાસના મેાઢા ઉપર લેપ કર્યાં વગર સરલ અને સુન્દર ભાષામાં સપ્રમાણુ આલેખવી.
ર—આ ચરિત્રમાં પુરાણુ જેવી અમાનુષિક કથાએ ન હેાવી જોઇએ.
૩—વડાદરાથી બહાર પડેલ મહાવીર ચરિત્ર' બાબા આદમના જમાનાના અનુયાયીઓને શાલે તેવું, શુષ્ક શ્રદ્ધા અને અપ્રાસંગિક વૃત્તાન્ત યુક્ત, ના જેવું એકદેશીય; તેમજ એ સાલ પહેલાં ચંદ્રરાજ ભડારી
દ્વારા હિન્દીમાં બહાર પડેલ મગવાન માથી'
ના જેવું કેવલ યાગ્ય શ્રદ્ધાથી રહિત, શુષ્ક પ્રતિહાસ, ડહાપણ્ ઉન્મત્તતા(થી) આવિલ જેવું આ ચરિત્ર ન હોવું જોઇએ.
૪—જેમ બને તેમ એક આદ` પ્રસંગ પ્રયા ગાને છેડયા વગર ઉચ્ચ શબ્દોમાં પણ નાનું હોવું જોઇએ, કારણ કે વત્તમાનની પ્રજા પાસે મહાભારત જેવા દલદાર ગ્રંથા જાણવાની, વાંચવાની, અને ઉપાડવાની ખુદ્ધિ, સ્થિરતા, ખલ અને ઉમર રહી નથી.
૫. જંતાના ત્રણે ક્રિકાવાલાએ કેટલીક મહાવીર ચરિત્રની ખાખતા જેવા સર્વમાન્ય વિષયમાં
હું આજ સુધી પાશ્ચાત્ય કે પૌૉત્યના પ્રખર
પંડિત દ્વારા ઐતિહાસિક દૃષ્ટિથી લખાએલ શુદ્ધ ચરિત્ર, ક્રાઇસ્ટ ચરિત્રા જોવાં અને તેમાંની જે પતિ
યુક્ત લાગે તેનું અનુકરણ કરવું.
૭ ઉપયાગી સાધના—જર્મન ગ્લાઝનેાપ કૃત ડેર નિસ્સુસ (જૈનધર્મ), ચંદાજ ભંડારીકૃત લગવાન મહાવીર, મુનિશ્રી અમરવિજયજી કૃત જૈનેતર દૃષ્ટિએ જૈન, ડા. લેાયમાન કૃત યુદ્ધ અને મહાવીર, જૈન હિતૈષીના કેટલાક પ્રસ્તુત વિષયાપયેાગી અંકા, મુનિશ્રી જિનવિજયજીના જૈન સાહિત્ય સંશોધક ત્રિમાસિકના ઉપયોગી લેખા, જૈન સાહિત્ય સમેલનના કેટલાક લેખા, ડા. જેકેાખીકૃત કલ્પસૂત્રના અંગ્રેજી અનુવાદ તથા પ્રસ્તાવના.
૮ મહાવીર ચિરત્રમાં મુખ્ય ચાર વિભાગેા પાડવા જોઈ એ. (ગાણુ ગમે તેવા-તેટલા પ્રકરણેા વડે).
(૧) માં ભગવાન મહાવીરના સમયની સામા જિક, ધાર્મિક અને રાજનૈતિક પરિસ્થિતિનું અતિહાસિક વર્ણન, જન્મથી લઈ કૈવલ્યજ્ઞાન યાવત–ચરિત્ર ની વચ્ચે–થએલા વિહારા, ચામાસાં ઉપસર્ગો અને મહાદર્શ પ્રસંગાનું વર્ણન વિગેરેમાં માતાપિતાદિ રાજ્યના ઇતિહાસ.
(૨) માં કૈવલ્યજ્ઞાનથી લઈ મેાક્ષ-નિર્વાણુ યાવત્ ચરિત્ર. વિહારગામેાની ઐતિહાસિક બિના, ચામાસાં ઉપદેશ, સમતા, નિષ્પક્ષપાત, ગીતમાદિ ગણુધરાને પ્રતિષેાધ, શ્રેણિકાદિ રાજાઓનું આવવું, પ્રશ્નાત્તર, ભાવના, ગૈાસાલા અને જમાલીનું ઐતિહાસિક વૃત્તાંત, તેમના મત અને મહાવીરના મતમાં રહેલ અન્તર, તથા યુદ્ધની સાથે કંઇ પણ સગ–મેલાપ થવા હાય તે તેનું ટુંક પણ સારૂં વૃત્તાન્ત.

Page #75

તંત્રીનું વક્તવ્ય
(૩) માં ભગવાનના સમયના જૈન ધર્મના અનુયાયી-શ્રેણિક, કાણિક, ચડપ્રવાત, નંદિવર્ધન, ઉયન વત્સ, ચેટક વિજય, દશાણુંભદ્ર આદિ રાજા અભયકુમારાદિ. મ`ત્રિએ, ચેલા, ચન્દનબાલાદિ સીએ, આણુંદાદિ મહા શ્રાવકા, ગાતમાહિ મહા મુનિઓની રાજનૈતિક, ધાર્મિક અને આત્મિક સ્થિ તિનુ, દેશનુ, કુલજાતિનું ઈતિહાસની દૃષ્ટિએ સુન્દરતા મેલવશે ! '” શબ્દોમાં વિવેચન, ભગવાનની આદ્ય અને છેલી દેશના, તત્કાલનું પાવાપુરીનુ વર્ણન. નિર્વાણુથી થયેલ જ્ઞાનસૂર્યના અભાવથી થએલ સ્થિતિ.
૭૩
જજી, શાસનદીપક મુનિરાજશ્રી વિદ્યાવિજયજી મ૦ (મારા ગુરૂદેવ), સાહિત્યસેવી શ્રી જિનવિજયજી, સુખલાલજી, નાથુરામ પ્રેમી, ખેચરદાસ, કેશવલાલ પ્રેમચન્દ્ર વગેરે જૈન વિદ્વાનેાની સલાહ-સહાયતા લેવા રહેશે તે તમારા વિષય વધારે શુદ્ધ સરલ અને સુન્દર ખનશે. આજથી પૂર્વકાલની અપેક્ષાએ અપૂ•
‘ ઉપર જણાવેલ સૂચના તથા સાધના મેં તે તમને નવીન મુદ્ધિએ જણાવ્યા છે, છતાં સંભવ છે કે તેમાંથી કેટલીક સૂચના અને સાધનજ્ઞાનના જન્મ તમારા મગજમાં થઈ ગયા હશે. જો થયા હશે તે પણ તમારા પૂર્વાનુભૂત જ્ઞાનનું પ્રત્યભિજ્ઞાન (ભાન) થવાથી તમારી ભાવના દઢમૂલ થશે એટલે 'તે દૃષ્ટિએ મારા પ્રયત્ન સફલ માનુ છું. મેં મારી તુચ્છમતિદ્વારા આલેખિત સાધના તથા સૂચનાએ તમારા વિષયને પુષ્ટ કરશે એવી ઈચ્છાથી લખ્યું છે.
- ઇતિહાસના અને સાહિત્યના પ્રખર વિદ્વાન ઇતિહાસ તત્ત્વ મહેાદધિ શ્રી વિજયેન્દ્રસૂરિ મહારા
આ નવીન જમાનાને ઉપયાગી સૂચનાએ અમે વધાવીએ છીએ, અને તેમાંનું ઉપયોગી તત્ત્વ જરૂર ગ્રહણ કરવામાં આવશે એની અમે ખાત્રી આપીએ છીએ. તેઓ તેમજ ખીન્ન મહાશયેા પાતપેાતાની સૂચનાઓ અને સાધતે જણાવતા રહેશે અને સવ સાધના એકત્રિત કરવામાં કરી આપવામાં સહાયભૂત થશે તેા ખરેખર ઉપકાર થશે.
(૪) માં સંધ જગતમાં પ્રસરેલા શાક, દીવાલી વિગેરે પર્વીની–રાજાઓ વડે કરાએલી શરૂઆત, વીર્ ભક્તાએ કરેલા ધર્મ પ્રચાર, કાલાન્તરે તેએની ત્યાગ વૃત્તિમાં થએલા ફેરફાર, ભિન્ન ભિન્ન રાજાએ એઆચાર્યોએ–શ્રાવકાએ ધર્મ નિમિત્તે કરેલી સેવા, મુનિ મહારાજ શ્રી કપૂરવિજયજી (સન્મિત્ર) ગત. ભ મ૦ ના સિદ્ધાન્તા, હમ્મેશાં જૈન ધર્મ ઉપર જેઠ વદ ૬ના કાર્ડથી જણાવે છે કે:- જૈનયુગના હિન્દુઓની દ્વેષ–કડી દષ્ટિ રહેવા છતાં અદ્યાવધિ વીરજયન્તીના અંક જોયા તેમાં વીર્ પ્રભુનું ચરિત્ર તેને ટકી રહેવાનુ કારણુ, જૈન ધર્મથી જગત્ ઉપર બહાર પાડવા તમે તૈયારી કરી છે તે તેમાં શ્રી એલ-પૉલ સારા સંસ્કારા, વત્તમાનમાં ગૂજરાતનું મહાવીર ઉપદેશના અંગે ‘પ્રશમરતિ'માં વાચક મુખ્ય ઉદાહરણ, જૈન ધર્મના સિદ્ધાન્તો સબંધી સાક્ષર જે જે વિષયેા સંગ્રહીત કર્યાં છે તે તપાસો. સંમતિ, જૈન સાહિત્યની વિપુલતા અને અપરિમિ-તા તેમાંથી અને શ્રીમાન્ ય. ઉપાધ્યાય કૃત તતા, દિગમ્બર ગ્રંથા-માન્યતાને જોવાની ઉપેક્ષા અષ્ટકામાંથી તેમજ શ્રીમાન્ હરિભદ્રસૂરિ કૃત ન કરવી તથા આજ પર્યન્ત પાશ્ચાત્ય તેમજ પૌર્વીય ધર્મબિન્દુ અને યોગશાસ્ત્રાદિક પ્રસિદ્ધ ગ્રંથામાંથી સારા વિદ્વાનાના હાથથી લખાએલ સાહિત્યનુ અવ-કેટલુ એક મુદ્દાસર ગ્રહણ કરી સંગ્રહવા યાગ્ય મળશે. લેાકન કરવું વગેરે.
પંચસૂત્ર તેની સરળ વ્યાખ્યા સાથે છપાયેલ છે તેમાંથી પણ ઠીક ઠીક મુદ્દાસર્ ઉપલબ્ધ થઈ શકશે, આટલી વાત તમને જણાવવા સ્ફુરણ થવાથી જણાવી છે.’ આ સૂચના ઠીક છે ને તે લક્ષમાં લેવાશે. એજ રીતે સ` ગ્રંથા જોઇ તપાસી જે જે વીર પ્રભુ સંબંધે મળી શકે તે એકત્રિત કરવાની જરૂર છે. આના નમુના તરીકે શાંતિસૂરિ કૃત ચૈત્યવંદન ભાષ્ય'માંથી કેટલું મળી શકે છે તે તે કેવી રીતે સંગ્રહ કરવું તે આ અંકમાં અમે જણાવ્યું છે. એજ રીતે સુજ્ઞ મહાશયે! બીજા ગ્રંથોમાંથી સ’ગ્રહ કરી માકલાવશે, તે। ચૈત્રી શ્રી વીરજન્મ અંક બહાર પાડવા ઇચ્છા છે તેમાં પ્રકટ કરીશું.

Page #76

૭૪
જૈનયુગ
વિવિધ નોંધ.
( કાન્ફરન્સ આસિ–પરિષદ્ કાયૅલય તરફથી. )
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૮૨
૧ કેપેગેન્ડા કમિટીનું (પ્રચાર સમિતિનું) કાર્ય
ગયા ખાસ અધિવેશન વખતે શત્રુંજ્ય તીર્થના અંગે નીમવામાં આવેલી આ સમિતિના સભ્યોના કાની રૂપરેખા અને કાર્યપ્રદેશ તેની અહિની હાજરી દરમીન જે સભ્યો હાજર હતા (અધિવેશન વીત્યા બાદ) તેએ સાથે વાટાઘાટ થતાં નક્કી કરવામાં આવ્યાં હતાં. અને તે મુજબ ઉત્તર ગુજરાતનું કાર્ય રા. મણીલાલ કાઠારીતે, દક્ષિણ ગુજરાત તથા તેને લગતા મારવાડના પ્રદેશ રા. મણિલાલ ખુશાલચંદને ( પાલણુપુરવાલા ), મારવાડ અને તેને લગતા રાજપુતાના પ્રદેશ હીરાલાલ સુરાણાને (સાંજત) ખાણુ કીતિપ્રસાદજીને પંજાબ અને યુ. પી. (કાનપુર, બનારસ, લાહાર, અલાહબાદ, દીલ્હી, મીરત, મથુરા, ગુજરાનવાલા), અને બાબુ દયાલચંદજીને આગ્રા અને યુ.પી ના બાકીને મુખ્ય પ્રદેશ, અને પે(પટલાલ શાહને દક્ષિણ–એ રીતે કાર્યપ્રદેશની ગાઠવણુ કરવામાં આવી હતી. શેઠ આણુજી કલ્યાણુજી તરફથી મળેલું સાહિત્ય તેમને દરેકને તૈયાર થવા માટે મેકલવામાં આવ્યું છે. તેમજ અધિવેશને પસાર કરેલા હરાવાને હીદી તરજુમા કરાવી તે તથા ગુજરાતિ અને અંગ્રેજી ઠરાવેાની પ્રતે પ્રદેશની અનુકૂળ ભાષા મુજબ માકલાયા છે. ઉપરાંત પ્રમુખ મહાશયના ભાષણની પ્રતા પણ પૂરી પાડવામાં આવી છે કે જે શત્રુંજય સધી ધણી માહિતી પૂરી પાડે છે. રા. પાપટલાલ શાહ દક્ષિણમાં કરે છે. દરેક સ્થળે મીટીંગા ભરી પેાતાનું કાય કરે છે. પજામ મહાસભા તરફથી તેમના સભાના મુકામે થયેલા વાર્ષિક મહાત્સવ પ્રસંગે પ્રેપેગેન્ડા કમિટીના સભ્યાની હાજરી માટે આગ્રહપૂર્વક લખવામાં આવ્યું હતું તેમજ તેવા તાર પણ મળ્યા હતા જેથી. રા. મણિવામાં લાલ કોઠારી હાલ તુર્ત માટે પંજાબ ગયા છે. જ્યાં તેઓ તેમજ બાણુ કીર્તિપ્રસાદજી મહાસભાના વર્ષિક સમેલનમાં હાજરી આપ્યા બાદ યાગ્ય કાય કરે
છે અને 'જાખમાં પ્રચારકાર્યાં શરૂ કર્યાંના રીપોર્ટ પણ પ્રકટ થઇ ચૂકયા છે. રા. હિરાલાલ સુરાણાએ, જયપુર, બીઆવર આદિ સ્થળાએ પ્રવાસ કરી કાર્ય કર્યાંનું લખી જણાવે છે અને ધાણેરાવ અને તેની આસપાસના પ્રદેશમાં ગયા છે. એવી છેલી
ખબર મલી છે.
સમિતિના સભ્યા સાથે થએલ પત્રવ્યવહાર પરથી તેમજ તેએ બધાને જરૂરીઆત જણાયાથી શ્રીમદ્ હીરવિજયસૂરિશ્વરજીની જયંતિ પ્રસંગે પાલણપૂરમાં બધા સભ્યા મળે અને રૂબર કેટલીક બાબતાની જરૂરી ચર્ચા થાય એમ તેઓ સૌને ઈષ્ટ જણાતાં તેવી મીટીંગ તા. ૧૭-૧૮ સપ્ટેમ્બરના રાજ ગાઠવવામાં આવી હતી. પરંતુ કઇક સભ્યાની નાદુરસ્ત તબીયત અને પ`જા મહાસભાના વાર્ષિક સમેલનના કારણસર આ મીટીંગ થઇ શકી નિહ. અને ક્રીથી આ મીટીંગ તા. ૨૫-૯-૨૬ ના રાજ ગાઠવવામાં આવી હતી. જે વખતે કેટલીક જરૂરી ચર્ચા થયા પછી કાય` પદ્ધતિની ચાકકસ લાઇન નક્કી કરવામાં આવી હતી. જે કામ કાજની વિગતે ગેરહાજર રહેલા સભ્યોને તેમજ પ્રમુખ મહાશય શ્રીયુત બહાદૂરસિંહજી સિંઘીને માકલવામાં આવી છે. અધિવેશનના રાવેા પ્રમુખ મહાશયના ભાષણની પ્રતા તેમજ ધી ‘શત્રુંજય ડીમ્પ્યુટ' ( Shatrunjay Dispute ) જેનાથી શ્રી શત્રુ’જય સંબંધી આપણા હક્કાની વિગતેથી જૈત કામ વાકેફ્ થઇ શકે તેવી જાતનું ઉપર જણાવ્યા મુજબ સાહિત્ય મોકલાતું રહે છે અને કેટલેક સ્થળે મેાકલાઇ ગયું પણ છે. હાલ સમિતિના સભ્યો પેાતાના પ્રદેશામાં કાર્ય કરી રહ્યા છે અને તેમના તરફથી રીપેર્ટો મલેથી પ્રકટ કર્
આવશે. રા. મણીલાલ ખુશાલચંદ પરી. પાલણપુરવાલા પેાતાના કાર્ય માટે અત્રેથી રવાના થઇ દમણ તરફ ગયા છે જ્યાં તે પેાતાનું કાર્ય કરશે,

Page #77

વિવિધ નોંધ
૨ ડભોઈમાં પ્રચાર કાય` અને સુકૃત ભંડાર કુંડ,
આ સ’સ્થા તરફથી પગારદાર ઉપદેશકેા, સંસ્થાના ઉદ્દેશાનુસાર પ્રચારકાર્ય માટે સ્થળે સ્થળે મેાકલવામાં આવે છે. સસ્થાના આર્થિક સંજોગાને લઇ ઉપદેશકેા વધારી પ્રચારકાર્યના પ્રમાણમાં વધારો જોઇએ તેવા થઇ શકતા નથી પરંતુ જે થાડું ધણું કાર્ય આ સંસ્થા બજાવી રહી છે અને હંમેશાં સમાજની યથાશક્તિ સેવા કરે છે તેની ચેાગ્ય પીછાન દરેક સ્થળેથી થાય છે. આ પ્રચાર કાર્ય માટે સંસ્થા તરફથી ઉપદેશક વાડીલાલ સાંકલચને ડભાઇ મોકલવામાં આવ્યા હતા અને ત્યાંના સ્થાનિક બધુના અતિ
આગ્રહથી સંસ્થાની પરવાનગી મેળવી ક્રમ કરતાં વધારે વખત તે ભાઈને ત્યાં રહેવા ફરજ પડી હતી તે સમય દરમીયાન જૂદા જૂદા પ્રસંગેા લઈ ભાષણા આપી સારૂં કર્યું કર્યું છે અને તે સાધી ત્યાંના પંડિત મણિલાલ પાપટલાલ તેમજ શ્રી સંધ તરફથી અમને નીચે મુજબ પત્રા મલ્યા છે જે અમે જાહેર જાણુ માટે પ્રકટ કરીએ છીએ.
૭૫
રિત્રના ભાવે ઘણેાજ અસરક.રક દરેકના જીવનની અંદર ફેરફાર કરવાની સાથે ધાર્મિક ઉચ્ચ સંસ્કારાને સ્થાપન કરવામાં વિજયવંત થાય છે, છેવટમાં એટલુંજ લખવાનું કે કેન્ફરન્સ આવા બીજા પણ ઉચ્ચ કેાટીના ઉપદેશકેાને પ્રાપ્ત કરી કામનું શ્રેય: કરેા તથા ઉપરાક્ત ઉપદેશકભાઇ પશુ ઉત્તરાત્તર જૈન કામને પેાતાના ઉપદેશથી આનુભવિક જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવાની સાથે ધાર્મિક જીવનને ઉત્તમ કરવા ભાગ્યશાલી થા એવીજીને પરમાત્મા પાસે વિનંતિ કરીને લખવાથી વિરમું છું. ન્યાય વ્યાકરણ-સહિત્ય તીર્થ અને ધાર્મિક અભ્યાસક–૫. મણિલાલ પોપટલાલના
સવિનય જય જીતેદ્ર
ડલાઈ સંધના પત્ર
~ જય જીતેદ્ર સાથ લખનાર શ્રી ડભેાઈના જૈન સંધ સમસ્ત-આપણી સંસ્થા તરફતી ઉપદેશક વાડીલાલ સાંકલચંદે આવી પ`દર દીવસ લગભગ દરેક દીવસ ખૂદા જૂદા વિષયોથી સધને સ ંતુષ્ટ કર્યો છે. તેમના ભાષણની અસર મ્હેતા ભાઇએ પર અસર કારક થઇ છે. કાન્ફરન્સ આવા સ્તુતિપાત્ર કાર્ય અને કૅન્દ્અનુભવી ઉપદેશકા માકલી લાભ આપે તે લાભથી લેાકની ઉન્નતિ થવાની આશા પૂર્ણ પ્રંચાય છે. ઉપદેશક મજકુરને લગભગ દશ વર્ષ પર એ દરાડ મુકામે એક લાખ માણુસના સમુદાયમાં ભેાઈના સધે કાન્ફરન્સથી માગણી કરતાં આવેલા તે વખતે આશરે ત્રીશથી ચાલીશ હજારને દારૂ, માંસ, હિંસા ન કરવાની પ્રતિજ્ઞાથી અમે જાણીતા છીએ. આ વખતે પણ લાભદાનમુનિમહારાજ રૂબરૂ દરરેાજ ઉપદેશ મળતા હશેા. કાન્ફરન્સનું સુકૃત ભડાર કુંડમાં રૂા ૨૧ા ખસાને પુણી ખાણુ કરી આપ્યા છે. આશા રાખીએ છીએ કે દરેક વખતે લાભ મળે એમ ઇચ્છીએ છીએ'' સહી. શેઠ હીમતલાલ ફુલચદ, જ્યાલાલ ખુનાાલચંદ તથા બીજી સહીએ.”
“ જય જીનેદ્ર સાથ લખનાર પડિત મણિલાલ પોપટલાલ ના તરફથી વિશેષ જણાવવાનુ કે રન્સ તરફથી પધારેલા વક્તા શ્રીયુત વાડીલાલ સાંકલચંદનાં ભાષણે વિવિધ વિષયક લગભગ ૧૫ વિસથી સાંભળીને અમને તથા અહીંના એટલે ડભાઈના સધને ઘણાજ આનંદ થયા છે. તેમજ અહિંના સંધની તેમના તરફ તથા ફૅન્સ તરફ્ અતીમાન ભરેલી લાગણી થઇ છે અને તેની સાથે ધાર્મિક તથા નૈતિક અને વ્યાવહારિક જીવનમાં ઘણાજ સુધારા થયા છે ખરેખર કાન્ફરન્સ આવા ધાર્મિક જીવનની સાથે અસરકારક ઉપદેશ આપનાર ઉપદેશકને પ્રાપ્ત કરી ઘણીજ ભાગ્યશાલી થઇ છે અને ભવિ− ષ્યમાં પણ ધણેાજ લાભ પ્રાપ્ત કરશે. જ્યારે જૈન કામની અંદર આવા સચ્ચરિત્ર તથા અસરકારક ઉપદેશકે ઉત્પન્ન થશે ત્યારે જ પૂર્વની જાહેાજલાલી મેળવવા ભાગ્યશાલી થશે. બીજા ઉપદેશકે જ્યારે શ્રેતાઓ ઉપર પેાતાના ઉચ્ચ જીવનના અભાવે ખરાખર અસર કરી શકતા નથી ત્યારે આ ઉપદેશક ભાઇ શ્રી વાડીલાલજી પેાતાના કથનાનુસાર સચ્ચ
છેવટે અમે સુજ્ઞ બધુએ અને પૂજ્ય મુનિમહારાજાને વિનતિ કરીએ છીએ કે જેવી સહાનુભૂતિ આ સંસ્થા પ્રત્યે દર્શાવાઇ છે. તેવીજ સહાનુભૂતિ દરેક પ્રસંગે દર્શાવી, ઉપદેશકાના કાયને જરૂર ટેકા આપી સસ્થાને બનતી સહાય આપશેાજ.

Page #78

જેતયુગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૨ ૩ બનારસહિંદુ યુનિવર્સીટી જૈન ચેર- (3) that while the authorities of the
University would be willing to consult the સ્થાપવા માટે ઉક્ત યુનિવર્સીટીના કાર્યવાહક Resident General Secretaries of the Jain સાથે ઘણા વખત થયા પત્રવ્યવહાર ચાલતા હતા Swetamber Conference or in the absence of અને તેના પરિણામે તેમના તરફથી એક કમિટી the said body the two swetamber Memનીમવામાં આવી હતી જેમાં તેઓએ યુનીવર્સીટીના bers of the court as desired by the donors વાઇસ ચાન્સેલર, પ્રોફેસર. પી. શેષાદ્રિ. પંડિત અં- the power of appointment to the chair should, બાદાસ શાસ્ત્રી ડો. એન. જે. શાહ અને યુનીવર્સીટીના
in accordance with the provisions of the રજીસ્ટારની નીમણુક કરી હતી. આ કમિટી એ આ
Act & Statutes of the Benares Hindu Uni
versity, rest ultimately with the Board of સંસ્થા તરફથી મોકલવામાં આવેલ, જૈન ચેર સ્થાપવા
Appointments and the Council of the સબંધી અમોએ અગાઉ પ્રસિદ્ધ કરેલી શરત University; ( જેનયુગ પાનું ૨૭૨) વિગેરેના ઉલ્લેખવાળા તા.
(4) that similarly while the university ૧-૬-૨૬ ના પત્ર પર વિચાર કરી રીપીટ કર્યો
authorities would be glad to consult the હતો. તેમના તા. ૬-૯-૨૬ ના પત્ર નં ૮૫ર’ Resident General secretaries of the Jain ૧૨ બી-૩૭-૧ સાથે અમને મળ્યો તે નીચે મુજબ swetamber Conference in prescribing the
Report of a meeting of the committee courses, the ultimate authorities for the pur. appointed by the council (under its Reso- pose in accordance with the Act and State lution No. 26 of the 13th March, 1926, to
utes of the University should be the Boards consider letter dated the 1st of March,
of studies and the Faculties concerned and 1926, from the Resident General Secretaries,
the senate of the Benares Hindu University. Shri Jain Swetamber Conference, offering
Sd. Syamcharan De M. A. terms for endowing a chair in Jain Philo
Registrar (Convener). sophy and Logic at the University, held on Monday, the 2nd of August, 1926, at 4-30
અનુવાદ : P. M. Present-The Pro-Vice-Chancellor, Professor P. Seshadri, Pandit Ambadas
(યુનિવર્સીટીમાં જૈન તત્વજ્ઞાન અને ન્યાય માટે Shastri, and the Registrar (convener). Re. એક ચેર સ્થાપવાની માંગણું સબંધી શ્રી જૈન solved
Aવેતાંબર કેન્ફરન્સના રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરીઓ (1) that it be recommended to the તરફથી તા. ૧-૩૨૬ ને આવેલ પત્ર વિચારવા council that the offer be accepted with માટે તા. ૧૩-૩-૧૭ ના ના ઠરાવ નં. ૨૬ thanks;
મુજબ) કાઉન્સીલે નીમેલી સમિતિની તા. ૨-૮-૧૬ (2) that the Resident General Secre
સોમવારના રોજ ૪-૩૦ વાગતે મળેલી બેઠકના taries, Sri Jain Swetamber Conference, be રીપીટ. informed that courses in Jain Philosophy હાજર-છે. વાઇસ ચાન્સેલર, પ્રોફેસર પી. શેષાદ્રિ, already exist in all the examinations of the પરિત અંબાદાસ શાસ્ત્રી અને રજીસ્ટ્રાર ( કમિટી Faculty of Oriental Learning and also in બોલાવનાર), ઠરાવવામાં આવ્યું કેthe B. A. Philosophy course and in the Sanskrit and Philosophy courses of the M. A. (૧) આ માગણી આભાર સહિત સ્વીકારવા examination;
કાઉન્સીલને ભલામણ કરવી.

Page #79

વિધિ નોંધ
૨. શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સના રેસીડેન્ટ આ ઠરાવ તેમજ કમિટીની ભલામણને રીપોર્ટ જનરલ સેક્રેટરીઓને જણાવવું કે પૌર્વાત્ય શિક્ષણ વિગેરે સંસ્થાની સ્ટેન્ડીંગ કમિટીની તા. ૧૩-૯-૨૬ શાખાનાં. બી. એ. ના તત્વજ્ઞાનના અભ્યાસક્રમમાં, ની બેઠક વેળાએ રજૂ કરવામાં આવતાં સર્વાનુમતે અને એમ. એ. ની પરીક્ષાના સંસ્કૃત અને તત્વ- ઠરાવવામાં આવ્યું હતું કે “કૅન્ફરન્સ તરફથી તા. જ્ઞાનના અભ્યાસક્રમમાં જૈન તત્વજ્ઞાનને અભ્યાસક્રમ ૧-૩-૨૬ ના પત્રમાં જે શરતે મૂકવામાં આવી છે ક્યારનોએ અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
તે બધી શરતો પૈકી ખાસ કરીને નંબર ૪ ની ૩. જૈન શ્વેતાંબર કૅન્ફરન્સના રેસીડેન્ટ જન- શરત કાઉન્સીલે સ્વીકારી છે કે નહિ તેનું બરાબર રલ સેક્રેટરીઓના અથવા તે ઉક્ત સંસ્થાની ગેર સ્પષ્ટીકરણ થતું નથી. તે માટે સેક્રેટરીઓએ યુનિહાજરીમાં કેટના બને શ્વેતાંબર સભ્યોની પૈસા વર્સીટી સાથે પત્ર વ્યવહાર કરવો. (તા. ૧-૩-૨૬ આપનારાઓની ઈચ્છા મુજબ, ખુશીથી સલાહ
કોન્ફરન્સના પત્રની શરત નં. ૪ આખા વખત માટે લેવામાં આવશે પરંતુ બનારસ હિંદુ યુનિવર્સીટીના એક પ્રોફેસરની નીમણુંક કરવી, અને પ્રથમ વર્ષથી ધારા ધારણ મુજબ તે ચેર માટે નિમણુંક કરવાની આટસ અને શાસ્ત્રી ઉંચામાં ઉંચી પરીક્ષાના અભ્યાછેવટની સત્તા યુનિવર્સીટી કાઉન્સીલ અને નિમણુંક ક્રમમાં જન અભ્યાસક્રમ દાખલ કરવો). કરનારાં મંડળની રહેશે.
આ ઠરાવની નકલ શ્રી બનારસ હિંદુ યુનિવ૪. તેજ પ્રમાણે અભ્યાસક્રમ યોજવામાં જનર્સટીના સત્તાધારીઓને સંસ્થા તરફથી પત્ર નં. વેતાંબર કૅન્કરન્સના રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરીઓની ૩૮૯૮ તા. ૨૫-૯-૧૬ ના સાથે મેકલવામાં આવી સલાહ યુનિવર્સીટીના સત્તાધારીઓ ઘણી ખુશીથી લેશે છે. અને તે સંબંધી રોગ્ય ખુલાસો માંગવામાં છતાં યુનિવર્સીટીના ધારા ધોરણ મુજબ તે કામ આવ્યા છે. જે મલેથી હવે પછી પ્રગટ કરવામાં આવશે. માટેની છેવટની સત્તા અભ્યાસક્રમનાં મંડળ અને ૪ સુકૃત ભંડાર કુંડ, લાગતા વલગતા કેળવણીના વિષયાધિકારીઓ (Fac• ,
કન્વેન્શન વખતે ભરાએલ સુ. ભં. ફંડની વસુulties concerned) અને બનારસ હિંદુ યુનિવ
લાત–નીચે મુજબ અત્યાર સુધી આવી છે. બાકી ર્સિટીની સેનેટની જ રહેશે.
રહેતી ઉઘરાણીની યાદી હવે પછી પ્રકટ કરવામાં આવશે સહી. શ્યામચરણ ડે. એમ. એ.
કાશી પ્લેન રૂ. ૩ કન્વેન્શન બેઠક વખતે પરરેજીસ્ટ્રાર-(કમિટી બોલાવનાર) ચુરણ રોકડા ૧૪ શેઠ સૂરચંદ. પી. બદામી નડીઆદ આ રીપેટે બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીની કાઉ- ૫૧, શેઠ હરખચંદ કપુરચંદ મુંબાઈ ૧૦૧, શેઠ ન્સીલની તા. ૨૧-૮-૨૬ ની બેઠક વેળાએ રજુ અમરચંદ મેઘજી દેસી મુંબાઈ ૫, શેઠ ગણપત ઈચ્છાથતાં તે પર નીચે મુજબ ઠરાવ થયાનું જણાવવામાં મંદ મુંબાઈ ૨૫, શેઠ સુરજમલ પુનમચંદ મુંબઈ આવ્યું છે. “Resolved that the recomm- ૨૫, સારાભાઈ ભોગીલાલ ઝવેરી ૨૫૧, શેઠ લલ્લુendations of the committee be accep• ભાઈ ઝવેરચંદ્ અંકલેશ્વર ૧૧, શેઠ ભાણાભાઈ ted and a copy of the same be forw- મેઘાભાઇ અંકલેશ્વર ૧૫, શેઠ ઝવેરચંદ વીર arded to the Resident Secretaries of અંકલેશ્વર ૨૧, શેઠ કસ્તુરચંદ ફતેચંદ અંકલેશ્વર ૨૫, the Shri Jain swetamber Conference, શેઠ માણેકચંદ વમલચંદ ૫૧, શેઠ માણેકચંદ ભીખાજી for information.” એટલે ઠરાવવામાં આવ્યું અંકલેશ્વર ૫૧, શેઠ ડાહ્યાભાઈ ધનજી મુંબઈ ૧૦૧, કે કમિટીની ભલામણો મંજુર રાખવી અને શ્રી જૈન શેઠ દલતચંદ પરસોતમ બરેડીઆ અમદાબાદ ૫૧, વેતાંબર કોન્ફરન્સના રેસીડેન્ટ સેક્રેટરીઓની જાણ શેઠ મગનલાલ વર્ધમાન ઝવેરી મુંબાઈ ૨, પંડિત માટે તેની એક નકલ મોકલી આપવી.
ફતેચંદ કપુરચંદ લાલન મુંબાઈ ૨૫, શેઠ ગુલાબ

Page #80

જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨
ચંદજી ઠઠ્ઠા, જયપુર ૧૫૦, શેઠ લલ્લુભાઈ જેઠાલાલ વિજય પરમાણંદ કુંવરજી કાપડીઆ મુંબાઈ ૧, ઘડીઆળી અમદાવાદ ૨૧, શેઠ જીવણજી કપુરા શેઠ દેવકરણું મુલજી મુંબાઈ ૧૧૦૧, શેઠ પ્રેમ વાંઝ ૧૦૧, શેઠ મોહનલાલ મગનલાલ ઝવેરી અમ: નાગરદાસ મુંબાઈ ૫૦૧, શેઠ રૂગનાથદાસ રીધકરણ દાબાદ ૧૦૦૧, શેઠ દેવચંદ દામજી કુંડલાકર ભાવનગર મુંબાઈ ૧૦૧, શેઠ ઉત્તમચંદ હીરજી મુંબાઈ ૨૫૧, ૧૦, શેઠ કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ કવેન્શનના પ્રમુખ એક ગૃહસ્થ હ. શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ ૧૨૫, શ્રી અમદાબાદ ૨૦૦૧, દેશી મકલાભાઈ સુરચંદ શેઠ જીવતલાલ પરતાપસી ૧૦૦૧, શેઠ ત્રીકમલાલ મેસાણા વાલા ૨૫, ઝવેરી કેશવલાલ બાલુભાઈ ૧૦૧, ભાગચંદ ૧૦૦૧, શેઠ હીરાલાલ બબકેરદાસ ૧૦૦૧, શેઠ ગીરધરલાલ પરસોતમદાસ અમદાબાદ ૫૧, શેઠ શેઠ મોહનલાલ હેમચંદ ૧૦૦૧, શેઠ રાયચંદ મેતીચંદ હરખચંદ મકનજી ૨૫૧, શેઠ કેશવલાલ પ્રેમચંદ ૧૦૦૧, શેઠ મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીઆ ૭૫૧, મોદી અમદાબાદ ૧૫૦, શેઠ હીરાભાઈ રામચંદ શેઠ કેશવલાલ ભાણાભાઈ ૫૦૧, શેઠ લલ્લુભાઈ મલબારી મુંબાઈ ૫, શેઠ હરગોવનદાસ હરજીવનદાસ કરમચંદ ૧૦૧, શેઠ પોપટભાઈ લલ્લુભાઈ ૨૫, મેતા મુંબાઈ ૫૧, ડાક્ટર મોહનલાલ હેમચંદ ૫, શેઠ દામોદર નાનજી ૨૫, પ્રેમચંદ ગોમાજી ૫૧, શેઠ લેરૂભાઈ ચુનીલાલ કેટવાળ મુંબાઈ ૫, શેઠ વીરચંદ પાનાચંદ તથા શેઠ ૫ પરચુરણ આવેલી રકમો, નાનાલાલ હરખચંદ મુંબાઈ ૨૦૧, શેઠ મંગલદાસ બાઈ ઈચ્છા છગનલાલ ધનજી ૧૦૧, પેટલાદ નથુભાઈ ખરીદિઆ અમદાબાદ ૧૧, ચંચલ બહેન શ્રી જૈનસંધ તરફથી હ૦ અંબાલાલ ચતુરભાઈ શાહ મંગલદાસ ૫, બહેન બીજકેર જેચંદ ૨, શઠ ૫. પારીખ ચીમનલાલ મોતીલાલ ૧, શેઠ મોહનલાલ
નલાલ દલીચંદ દેશાઈ મુંબાઈ ૧૦૦, શઠ ભીખાઈ હેમચંદ ૧૧. શેઠ હીરાલાલ અમૃતલાલ ૫૧, સંધાણી ભગવાનજી કઠેર ૨૫, શેઠ સાંકલચંદ માણેકચંદ કાલીદાસ મેરચંદ મોરવાણ ૦-૪-૦, શ્રી જેને ઘડીઆળી મુંબાઈ ૧૫, શેઠ મુલચંદ આશારામ ઝવેરી સ્વયંસેવક મંડળના પ્રયાસથી હા. હીરાભાઈ રામચંદ અમદાબાદ ૧૫૧, બેન શ્રીમતી મોહનલાલ હેમચંદ મલબારી ૪૭છા, પરચુરણું પાવતીએનાં ૩૪, મુંબાઇ ૧૦, શેઠ રવચંદ ઉજમચંદ મુંબાઈ ૨૦૧, ૧૯૮૧ નાં કાર્તક સુધી ૧ થી. ગાંધી કાંતીલાલ શેઠ વંદરાવનદાસ દયાલ મુંબાઈ ૫૧, બહેન મેઘ મહાસુખનાથ વેજલપુર ૧, ઝવેરી ભોગીલાલ મેહબાઈ હીરાલાલ અમૃતલાલ શાહ મુંબાઈ ૨૫, શઠ નલાલ મુંબાઈ ૧૦, શેઠ મનસુખ અનોપચંદ હેમચંદ અમરચંદ મુંબાઈ ૧૦૦૧, ડાક્ટર ચીમનલાલ અમદાબાદ ૪, શેઠ હિમતલાલ મેતીજી મુંબાઈ ૦૫, એમ. શરાફ મુંબાઈ ૧૦૧, શેઠ ચુનીલાલ વીરચંદ શેઠ કેશવલાલ જમનાદાસ સંખેડા , એક ગૃહસ્થ મુંબાઈ ૨૫૧, ચંદનબાઈ માતચંદ કાપડીઆ મુંબાઈ હ. મી. જીવરાજ મુંબાઈ ૬ાા ૨૫, જસકેરબાઈ અમૃતલાલ ૧, મણીબેન સવચંદ
૬ વિદ્વાનને જૈન પુસ્તકે પૂરાં પાડવાનો પ્રયાસ ૨૫, સુશીલાબેન નવીનચંદ્ર હેમચંદ્ર ૧૦, લાડુબેન ૫, મોતી બેન ૫, મેનાબેન ૧૦, શેઠ ઇટાલાલ આ સંસ્થા તરફથી યુનીવર્સીટીઓ તથા વિદ્યાપ્રેમજી મુંબાઈ ૨૫૧, શેઠ મકનજી જુઠાભાઈ મહેતા તેને જુદે જુદે સ્થળેથી સાહિત્ય મેળવી પૂરું પાડવાનું મુંબાઈ ૨૫૧, ગુલાબબેન મકનજીભાઈ મુંબાઈ કાર્યો હાથ ધરવામાં આવ્યું છે. અને શેઠ દેવચંદ ૨૫. શેઠ કકલભાઈ બી. વકીલ મુબાઈ ૨૫૧, હેમ- લાલભાઈ પુ. ફંડ તેમજ ગમેદય સમિતિ તથા બાઈ તલકચંદ મુંબાઈ ૧, ઝવેરી મોહનલાલ ચુની- આ સંસ્થાના એક એકટીંગ રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરી લાલ મુંબાઈ ૫૧, શેઠ કલ્યાણચંદ શેભાગચંદ શ્રી. મોહનલાલ ભગવાનદાસ ઝવેરી તરફથી નીચે મુંબાઇ ૨૫૧, શેઠ પ્રાગજી ધરમસી મુંબાઈ ૧૦૧, નોંધ કરવામાં આવેલા પશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનોને જે શે. મોતીલાલ મુલજીભાઈ મુંબાઈ ૧૦૦૧, બેન પુસ્તકો મોકલવામાં આવ્યાં છે. તેની નોંધ આ સાથે

Page #81

વિવિધ નોંધ,
આપવામાં આવી છે. આ વિદ્યાનાનાં નામ અમતે રા. કેશવલાલ પ્રેમચંદ મેાદી અમદાવાદવાળા તરથી મેાકલવામાં આવ્યા હતા. આ સિવાય પંજાબ તથા કલકત્તા યુનીવર્સિટીમાં કેટલુંક સાહિત્ય પૂરૂં પાડવામાં આવ્યું છે જેની નોંધ હવે પછી આપીશું.
શ્રી આગમાય સમિતિ તરફથી મળેલાં-૧ નિરીયાવલિ સૂત્ર, ૨ વિચારસાર પ્રકરણ, ૩ વિશેષાવશ્યક ગાથાક્રમ, ૪ ગચ્છાચાર પયન્તા, ૫ ધબિંદુ પ્રકર, ૬ વિશેષાવશ્યક પ્રથમ ભાગ, ૭ નંદી સૂત્ર, ૮ અનુયાગ દ્વાર સૂત્ર ૯ રાયપસેણી, ૧૦ જૈન પીલેાસેાપી, ૧૧ ચાગ પીલેાસારી, ૧૨ ક` પીલેાસાઝી.
પુસ્તકાનાં નામ—શેઠ દેવચંદ લાલભાઇ પુસ્તકાહાર કુંડ તરફથી મળેલાં–૧. આનંદકાવ્ય મહાદય નૌ-સેક્રેટરીએ જોગ. મુંબઇ, ક્તિક ૪ થું, ૨. સદર મૌક્તિક ૫ મું, ૩. સદર મૌક્તિક ૬ હું, ૪ શ્રાદ્ધ પ્રતિક્રમણ, ૫ સેન પ્રશ્ન, · આવશ્યક ટિપ્પણુ, ૭ શ્રીપાલચરિત્ર (સ’સ્કૃત), ૮ સૂક્ત મુક્તાવલિ, હું પ્રવચન સારાહાર પૂર્વાર્ધ; ૧૦ તડુલ-વૈયાલિ ૧૧ વિશતિ સ્થાનક ચરિત, ૧૨ કલ્પસૂત્ર સુખાધિકા, ૧૩ સુખાધા સમાચારી, ૧૪ શ્રીપાલ ચરિત પ્રાકૃત.
19
રા. મેાહનલાલ ભગવાનદાસ ઝવેરી, સેાલીસીટર– તરફથી મળેલ શ્રી નિર્વાણુ કલિકા.
ce
અમને અત્યાર સુધી મલી છે તેના અંગ્રેજીપરથી નીચે અનુવાદ આપવામાં આવ્યા છે.
વિદ્યાતાની નામાવલિઃ—૧ એલ. ડી. ખારનેટ, લંડન ૨ એચ. વાઇ. એસ. એલ. પાલેાક, લંડન, ૩૭ પ્રા. સ્લેવીન લેવી. પેરીસ, ૪ એ ગેરીતા. વેલેન્ટન ૫ પાલમાસન આરસેલ. મીલાન, ૬ પ્રેા. હમન જેšાખી ખાન, છ પ્રા. કીરમેન Ăન, ગેાડેસબર્ગ ૮ પ્રા. ડબ્લ્યુ હયુબ્રીંગ, હેબ', ૯ ડબ્લ્યુ રૂમેન એલીઝાબેથ રૂમેન, હું ખગ, ૧૦, પ્રેા. એચ. ડી. વેલનકર મુંબઈ, ૧૧ પ્રેા. પી. એસ પેવેાટીમ પ્રીબ્યુઝ, ૧૨ મીસક્રેા. શિવપુરી, ગ્વાલિયરસ્ટેટ. ૧૩ પ્રા. ૐ. હેલ્મથ, બર્લીન, ૧૪ પ્રા. હ્યુમન ી, ૧૫ પ્રા. લ્યુડર્સ બર્લીન, ૧૬ પ્રા. ડૉ. જોન્સ કૅલ લીપ્સીંગ ૧૭ ફેડરીક વેલર અલ્બટરફ્ાસ ૧૮ પ્રા. લીંગીવાલી પેળીઆ આ ગૃહસ્થાને પાર્સલેાદ્વારા પુસ્તકા મેાકલ વામાં આવ્યાં હતાં અને તેના જવાબમાં જે તરફથી પહેાંચા સ્વીકારવામાં આવી છે અને જે
(૧)—પાર્વીય હસ્ત લિખિત અને મુદ્રિત પુસ્તકાનુ` ખાતું. બ્રિટિશ મ્યુઝિયમ લંડન તા. ૭ સપ્ટે’બર ૧૯૨૬ નખર. ૪૦૦/૨૬.
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર ફ્રાન્કસના રેસીડેન્ટ જનરલ
સદ્ગૃહસ્થા,
પુસ્તકાનાં પાર્સલા (શેઠ દે. લા. પુ. ફંડના ચાદ પુસ્તકા આ॰ સમિતિના બાર અને મિ. મેાહનલાલ ખી. ઝવેરીનું ૧) અને તમારા ૨૦ અગસ્ટના પત્રની પહેાંચ સ્વીકારૂં છુ. અને આ કિમતી ભેટ મેાકલવામાં આપના અને ભેટ આપનારાઓના સાજન્ય માટે આપના અને તેના આભાર માનું છું. તમારા ણેાજ વિશ્વાસુ. એલ. ડી. ખારનેટ,
(૨)—૨૬૫ સ્ટ્રેડ લંડન ડબલ્યુ. સી. ૨. ૮ સેપ્ટેંબર ૧૯૨૬,
આસિસ્ટ’ટ સેક્રેટરી શ્રી જૈન શ્વેતાખર ક્રાનફરસ.. ૨૦ પાયધુની, મુંબઈ ૩.
પ્યારા સાહેબ,
જૈન ધર્મની જુદી જુદી બાબતાને સંબંધ ધરાવતા રજીસ્ટર પાર્ષલથી મેાકલેલા ૨૭ પુસ્તકા માકલ્યા સબંધીના ગયા માસની ૨૦ મી તારીખના તમારા પત્ર બદ્લ આભારી છું. પાર્સલે હવે મને મલ્યા છે. રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરીને મારા આભાર જણાવશાતા હું આભારી થશે. ડુપલીકેટ પહેાંચ આ સાથે મેાકલું છું-તમારા સાજન્ય માટે આભાર માનતાં તમારા વિશ્વાસુ સાજન્ય એસ. એલ. પાલેકર
(૩)*ીખર્ગ જર્મની તા. ૧૪ સેપ્ટેંબર ૧૯૨૬. શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ, વહાલા સાહેખે.
૨૭ જૈન પુસ્તકાની પહેાંચ સ્વીકારતા મને ધણાજ આનંદ થાય છે. જેમાંના ૧૪ શેઠ દે. લા. પુસ્તકાહાર ક્રૂડના છે, ૧૨ આગમેાય સમિતિના અને ૧ શ્રીયુત

Page #82

જૈન,
ભાદ્રપદ-
ધન ૧૯૮૨
મોહનલાલ ભગવાનદાસ ઝવેરી, સોલીસીટરનું છે. આભાર માનવાને મને શબ્દો મળતા નથી. આ છેવટ જણાવવામાં આવેલા સદ્દગૃહસ્થે પોતાનાં પુસ્તકનાં પુસ્તકે મને મોકલાવવા માટે તમને પ્રેરવા બદલ પહેલે પાને અંગત અર્પણની નોંધ લખવા માયાળુ મિ. કેશવલાલ પી. મેદીની હું ઘણીજ આભારી છું થયા છે. આ પુસ્તકનો કિંમતી જથ્થો મને મોક- જે મહેરબાની કરી તેમને જણાવજેઆ પહેાંચ લવા માટે તમને સૂચના આપવા બદલ અહમદાવાદનાં આપને મોડી મલે છે તે બદલ હું દિલગીર છું. અને મી. કેશવલાલ પ્રેમચંદ મોદીને હું જુદે પત્ર લખું છું. અત્રેથી મારી લાંબી ગેરહાજરીનાં કારણ સહજ આ તમારે ઘણેજ વિશ્વાસુ લ્યુમેન.
ઢીલ થઈ છે એમ સમજશો એવી આશા રાખું (૪) બૅન. ૧૯ સપ્ટેમ્બર ૨૬.
છું અંતઃકરણ પૂર્વક આભાર માનું છું તમારી ઘણી જ સગૃહસ્થો,
વિશ્વાસુ ચારલેંટ કૂઝ. 3. પી. એસ. ડી.
(૬)-ડૅ. એ. ગેરિનો, પાંચ કીમતી પુસ્તકે મને ભેટ મોકલવા બદલ
વેલેન્ટને સપ્ટેમ્બર ૧૩ મી ૧૯૨૬. આપને અંતઃકરણ પૂર્વક આભાર માનું છું જેની
(સીએટ, ડીસે). રૂપલીકેટ પહોંચ આ સાથે મોકલું છું. આ સ્થળે
ક્રાન્સ મિ. મેહનલાલ બી. ઝવેરીના નિર્વાણુ કલિકાના
શ્રીયુત મોહનલાલ બી. ઝવેરી, સેલિસિટર ગ્રંથ બદલ આભાર માનવાની તક લઉં છું કે જેની
રેસિડન્ટ જનરલ સેક્રેટરી. અતિ વિદ્વત્તા ભરેલી પ્રસ્તાવના મેં ઘણાજ રસપૂર્વક
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સ ઓફિસ, વાંચી છે. લી. તમારા હુસૈન જેકાબી.
વહાલા સાહેબ, (૫) શ્રી વીરતત્ત્વ પ્રકાશક મંડલ શિવપુરી ૨૨
હું તમને જણાવવાની રજા લઉં છું કે તમે જે સેં બર ૧૯૨૬.
૨૭ પુસ્તકે નવ બુકપિસ્ટ પાર્સલદ્વારા મોકલવા કૃપા મકનજી જે. મહેતા બાર–એટલે. મેહનલાલ બી. ઝવેરી, સેલીસીટર રેસીડેન્ટ
કરી છે તે મને યથાયોગ્ય પહોંચ્યા છે. જનરલ સેક્રેટરી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર
કૃપા કરી મારી વિશિષ્ટ કૃતજ્ઞતા સ્વીકારશે. • કેન્ફરન્સ મુંબઈ.
આગમાદય સમિતિ અને શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકો વહાલા સાહેબ,
દ્વાર ફંડના માનનીય પુસ્તકાધ્યક્ષના આભારના ચિ
તરીકે સાથેજ ખાસ રસીદ બીડેલી તમને મળશે. છેહમણાજ હું ખ્યાવર (રાજપુતાના )થી પાછી ફરી છું કે જયાં પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિયેન્દ્ર કૃપા કરી તમારી પાદલિપ્તની “નિર્વાણ કલિકા”ની સુરીજી પાસે પર્યુષણના દિવસો ઉજવ્યા છે. આવૃત્તિ બદલ પણ મારી ખાસ હૃદયજન્ય કૃતજ્ઞતા ત્યાંથી પાછાં ફરતા જૈન સાહિત્ય અને ધર્મના સ્વીકારશે. એ ગ્રંથથી અજાણ હતો. જે હું તમારી જે પુસ્તકે તમે મને માયા ભરેલી રીતે ભેટ મોકલ્યાં અતિ વિત્તા ભરી પ્રસ્તાવના જે મેં હમણાં જ વાંચી છે તે કિમતી પુસ્તકે મને મળ્યા. બા કિંમતી છે. તે પરથી હું નિર્ણય કરૂં તે એ જન ઇતિહાસ ખજાને કે જેમાંના કેટલાક પુસ્તકે મારે પુસ્તકા- અને રૂઢિ સંબંધી રસથી પરિપૂર્ણ છે. લયમાં રાખવાને માટે હું ઘણુ વખત થયા ઇચ્છતી
સહૃદય માનપૂર્વક હું રહું છું. હતી તેવા કિંમતી ખજાનાની માલિક બનતા હું
વહાલા સાહેબ આપને સહૃદયી,. ખરેખર એટલી બધી ખુશી થાઉં છું કે સંપૂર્ણ રીતે
. એ. ગેરિનો.

Page #83

એક સુખી કુટુંબ સ્ત્રી પુરૂષ અને બચ્ચે
૧ ચંદ્રપ્રભા ગોળીનું સેવન કરનારી સ્ત્રી પ્રદર, સુવારેગ વગેરે રોગોથી છુટે છે અને ઉત્તમ આરોગ્ય ભોગવે છે.
| કીંમત ગળી ૧૬ ને રૂ. ૧) ૨ આતંકનિગહ ગોળીનું સેવન કરનાર પુરૂષ બળ અને ઉત્સાહથી ભરપુર બની પોતાના ધંધામાં આગળ વધશે.
કમત ગેળી ૩૨ ડબી ૧ ને રૂ. ૧) ૩ બાળમિત્ર ગોળીઓનું સેવન કરાવવાથી બચું હૃષ્ટપુષ્ટ અને તંદુરસ્ત રહે છે.
કીંમત લગભગ ૩૦૦ ત્રણ ગેળીઓની ડબી ૧ ને રૂા૧)
વિશેષ વિગત જાણવાને અમારા આંતક-નિગ્રહ ષધાલયનું પ્રાઇસ લીસ્ટ મંગો જેમાં આરોગ્યને ઉપયોગી વાંચનનો લાભ પણ મળશે.
વેકશાસ્ત્રી મણિશંકર ગોવિંદજી મુંબઈ-ઓફીસ.
આતંકનિગ્રહ ઔષધાલય, કાલબાદેવી રોડ, મુંબઈ.
જામનગર-કાઠિયાવાડ),

Page #84

我
—સર્વેની પસ’દગી પામેલું છે
અને તેમ છતાં ધરનાં સુન્દર શણગાર રૂપ પણ છે. — ફક્ત રૂપિયા ત્રણઃ—
PETER WATCH Co., P. B. 27, MADRAS,
આ આફર
આ ફર
મફત!!
મફત!!
અમારા અઢાર કેરેટ રોલ્ડગોલ્ડ તારા લીવર “રજીસ્ટર્ડ” ખીસા ઘડીઆળના ખરીદનારાઓને, અમારૂં “C” સી રજીસ્ટર્ડ ટાઈમપીસ મફત આપીએ છીએ. આ ઑફર માત્ર થાડા વખતની છે. હમણાં જ લખા. ખીસા ઘડીઆળ માટે તેના ડાયલ પર બનાવનારાઓની પાંચ વર્ષની ગેરટીની સ્ટેમ્પ આપવામાં આવેલ છે. ક્રિ‘મત રૂ. ૫) કેપ્ટન વાચ કાં. CAPTAIN WATCH COY.
P. B. 265, MADRAS.
લખાઃ—
માત્ર રૂપીઆ ત્રણમાં એક ઘડી આળ મૂ
જરા પણ અચકારો નહિ
આજે જ આર્ડર મોકલે કારણ કે અમારૂ
ટીકટેક TIC-TAK Regd. took
ધડીઆળ નિયમિત ટાઈમ આપે છે.
6] "TARA
8
LEVER.
11
10 LUXER=
9
121
8
765
-
..
પાસ્ટ મેક્ષ ૨૬૫ મદ્રાસ

Page #85

તમારી પાઠશાળા અને કન્યાશાળાના મેલાવડા પ્રસગે છે.કરાં-કરીઓને ઇનામ માટે કયાં પુસ્તકા પસંદ કરશે?
વ
જૈનસાધુઓએ, જૈનપત્રકારાએ અને જૈતવિદ્વાને એ જે પુસ્તકા પસ'દ કર્યા છે તે આ રહ્યાં ! !
૧. કુમારિકા ધર્મ; ૨. કુમારિકાને પત્ર; ૩. જૈનનીતિપ્રવેશ; ૪. જૈનકાવ્ય પ્રવેશ; ૫. જીવન ચર્યાં; ૬. જ્ઞાનપચમી અને તેનું ઉદ્યાપન. દરેકની છુટક કીંમત રુ. ૦—૪—૦ રાખવામાં આવી છે. સામટી નકલા મંગાવનારને આ ભાવે પુસ્તકા મળશેઃ—
૧૦૦ નકલના રૂ. ૨૦; ૭૫ નકલના રૂ. ૧૫; ૨૫ નકલના રૂ. ૫. આ ભાવે ૨૫ થી ઓછી નકલ મે।કલાતી નથી.
તુરત આજેજ લખાઃ—
માવજી દામજી શાહે, કામાલે, ઘાટકોપર,
TALISMANS AND CHARMS
For those People to Avoid all Sorts of Misfortunes and enter the Gates of Successfal Life. Rs A.
7 8
7 8
For Honour, Riches, Learning and Greatness 7 8 For Health, Physical Strength, etc ... For Power of Eloquence, Speeches, etc. For Success in any Under taking or Litigation, etc.... For success in Sport, Racing, Card., Games of Chance, etc. **
10 O
...
7 8
For Success in Spiritual and Religious Life 10 0 For Success in Trade and Business...
10 0 7 8
For Men's Love to Women
For Women's Love to Men
10 0
For Love of Opposite Sex, Attractive Power 7 8 For Agricultural Prosperity, Farming,
...
...
Good Crops, etc.
...
...
For Success in Minning Plumbago, etc. For Success in Gemming ... Rabbi solomon's Special Talisman for every success Specially valued and worn by every successful Hebrew, 2nd quality 1st quality ...
***
NOTE:-A Money Order or G.C. Notes willhring the Talisman to your door. One Extensive Life Reading Rs.15,to Rs.25,three Rs.30 or more at atime at Rs.10 per reading. Remit with birth date. Always the full amount should be remitted in advance. No. V.P.P. Apply to:- D. A. RAM DUTH, Astrologer, No.30855 (T. Y.) Cheka Street, Colombo,(Ceylon),
...
( રજીસ્ટર્ડ નૢ૦ ૪૪ )
વીર ભામ
માથા તથા છાતીના દુઃખાવા, સંધીવા, ઈલ્લુએન્ઝા વિગેરે હરેક પ્રકારનાં દરો ઉપર મસળવાથી તુરત જ આરામ કરે છે.
વીર ઓઇન્ટમેન્ટ
ખસ ખરજવાન અકસીર મલમ. દરેક દવા વેચનાર તથા ગાંધી વી. રાખે છે.
પ્રોઃ—મોહનલાલ પાનાચંદની કું.
ઠે. વડગાદી, ભીખ ગલી-મુંબઈ ૩. એજન્ટ :—મારારજી રણછોડ. ઠે. જીમામસ્જીદ, મુંબઈ ૨
નીચેનાં પુસ્તકા કાન્ફરન્સ આકીસમાંથી વેચાતાં મળશે.
શ્રી જૈન ગ્રંથાવિલ
શ્રી જૈન ડીરેકટરી ભા. ૧-૨ સાથે
ભા. ૧ લેા
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર મદિરાવલિ
પાઇ અલચ્છીનામમાલા પ્રાકૃત કાશ
રૂા. ૧-૮-૦
૧૦-૦
01110
૦-૧૨-૦
૧-૦-૦
7 8 100 0
આ માસીક સાથે હેન્ડબીલ વહેંચાવવા તથા 225 0 | જાહેર ખબર માટે પત્રવ્યવહાર નીચેના સીરનામે 15 0 | કરવા. એક અંક માટે જાહેર ખબરના ભાવ 21 0 રૂા. ૯૦-૦ વધુ માટે લખા—
30 0
આસીસ્ટન્ટ સેક્રેટરી, શ્રી જૈન શ્વે. કાન્સ
૨૦ પાયની પાસ્ટ ન. ૩
મુંબઇ

Page #86

SALE!
SALE!! Grand Reduction Sale
Cheapest Rates Possible!!!
Every home of India knows what the world Renowned "B" Time piece is. Every part of the machinery is guaranteed to be strong and fine. 36 Hour's winding. Guaranteed for 3 years. Buyers beware of Imitation "B" Time Pieces. When buying one, please see that it is made in Germany and the "B" mark carefully. Re. 1-12-0 each. Alarm Time Pieces Rs. 2-8-0 each. Postage etc., extra.
The Time Piece Seller. 30, Garanhalta Street, CALCUTTA.
N. B.-All correspondence should be made in English.
COPY
"Six rupees will save hundred"
Trial Solicited!
SALE!!!
Alpaka Shari!
Alpaka Shari !!
Do you wish to please your lover? Then buy at once a piece of our "A Shari" It is as pure and fine as a valuable Benarashi Shari." It will save you much in giving presentations to your relatives.
We are guarantee for this Price Rs. 6 each.
Postage extra.
The Bengal Silk Agency, 30, Garanhata Street,
CALCUTTA.
N. B.-All correspondence should be made in English.
On 1 Rupee, 224 items of Reward.
In purchasing ointment for Ringworm or 4 small cases of Kashmere "Jarda " in one rupee, there will be rewards as follows:--
One gross of Blue Black Ink Tablet (144), one Penholder, 12 nibs, 25 pieces. of Transfer pictures, 25 needles, one bundle of thread, one solid ring, Two buttons 16 packets of Tooth powder, one safety pin, one toy-wrist watch, one soap, one chest Coard of horse-race, one chess Coard of a maze, one Book on Gopal Bhar one book on Theatrical Songs.
Sarkar Brothers,
2, Garanhȧta Street,
N. B.-All correspondence should be made in English.
CALCUTTA.

Page #87

શ્રી જૈન શ્વેતાંબર એજ્યુકેશનબાઈ ‘૧૯’મી ધામઁક ઇનામી પરીક્ષા. જાહેર ખબર.
સદરહુ સંસ્થા તરફથી દર વર્ષે લેવામાં આવતી “ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કૅન્કરન્સ-ધાર્મિક ઈનામી પરીક્ષાની ૧૯” (ઓગણીસમી) પરીક્ષા સંવત ૧૯૮૩ ના માગશર વઢી ૭ તા. ૨૬-૧૨-૨૬ ને રવીવારના રોજ લેવામાં આવનાર છે. આ પરીક્ષાના ચાલુ સેન્ટરો સિવાયનાં જે જે ગામા યા શહેરોની પાઠશાળાએ સેન્ટર ખોલવા વિચાર ધરાવતાં હાય તેઓએ નવેમ્બર તા. ૧૫ મી સુધીમાં અરજી માકલી આપવી.
પરીક્ષામાં બેસવા ઇચ્છનાર વિદ્યાર્થીઓએ તથા સેન્ટરોએ તા. ૧ લી ડીસેમ્બર પહેલાં ફામ મગાવી ભરી મેકલી આપત્રાં. તા. ૧૫ મી ડીસેમ્બર બાદ ફામ લેવામાં આવશે નહીં. પરીક્ષાના ફામ સંસ્થાની એફીસમાંથી મંગાવી લેવાં. આ બાબતના દરેક જાતને પત્ર વહેવાર નીચેના ગીરનામે કરવેા. લી. સેવક, વીરઢ પાનાચંદ શાહ, આ. સેક્રેટરી. શ્રી જૈન શ્વેતાંબર એજ્યુકેશનખાર્ડ,
રાજા મહારાજાએ.
૨૦ પાયધુની ગોડીજી ચાલ, મુંબઇ ન..
}
નવાબ સાહેબે, નામદાર સરકારના ધારાસભાના ઓનરેબલ મેમ્બર, સેશન્સ જો, કમાન્ડર ઈન ચીફ બરોડા ગવર્નમેન્ટ, જનરલ, કર્નલેા, મેન્ટરી, કપટના, નામદાર લેટ વાઇસરાયના લેટ એનરરી એ. ડી. સી., પેાલીટીકલ એજન્ટો, સરકારી યુરેપીયન સીવીલીયન ઑફીસરા, યુરોપીયન સીવીલ સત્ત્વને, એમ. ડી. ની ડીગ્રી ધરાવનારા મેટા ડાક્ટરો તથા દેશી અને યુરોપીયન અમલદારો અને ગૃહસ્થામાં બાદશાહી યાકુતી નામની જગાહેર દવા અહુ વપરાય છે એજ તેની ઉપયોગીતાની નીશાની છે ગવર્નમેન્ટ લેખોરેટરીમાં આ રજવાડી દેવા એનાલાઈઝ થયેલ છે,
બાદશાહી યાકુતી
ગમે તે કારણથી ગુમાવેલી તાકાત પાછી લાવે છે. પુરૂષાતન કાયમ રાખે છે. આ રાજવ’શી યાકુતી વીય વીકારના તમામ વ્યાધી મટાડે છે અને વીર્ય ઘટ્ટ બનાવી ખરૂં પુરૂષાતન આપે છે. ખરી મરદ્દાઈ આપનાર અને નબળા માણસને પણ જીવાનની માફક એરાવર બનાવનાર આ દવાને લાબ લેવા અમારી ખાસ ભલામણ છે. આ દવા વાપરવામાં કોઈપણ વ્વતની પરેજીની જરૂર નથી. ૪૦ ગાલીની ડમી એકના રૂપીયા દા.
ડાકટર કાલીદાસ મેાતીરામ, રાજકાટ-કાઠીયાવાડ.

Page #88
રૂપીઆ પાંચને ગ્રંથ રૂપીઆ અહીમાં આ મહાન લાભ લઈ શકે તે છે અને આપી શકો તે આપે! વિવિધ પૂજાસંગ્રહ (ભાગ 1 થી 7 ને દળદાર સચિત્ર પથા.) (જેમાં તમામ આચાર્યો અને પંડિતેની તમામ પ્રકારની પૂજાઓને સમાસ કરવામાં આવેલ છે.) આ ગ્રંથ વિષે “જૈન” પત્રના અધિપતી જણાવે છે કે “મુંબઈ-પાયધુનીને જતા જૈન બુકસેલર રા. 2. મેઘજી હીરજી તરફથી પ્રગટ કરવામાં આવેલ " વિવિધ પૂજા સંગ્રહ” ના સાત ભાગનો દળદાર વિધીયુક્ત સચિત્ર ગ્રંથ અમને અભિપ્રાય અર્થે મળે છે. આ ગ્રંથમાં વિધાન છે. ચાર્યો શ્રી વીર વિજયજી, રૂપ વિજયજી, પદમવિજયજી, યશોવિજયજી, આત્મારામજી, બુદ્ધિસાગરજી, ગંભીરવિજયજી, વલ્લભવિજયજી, હંસવિ , વિગેરે પ્રખર પંડિતની રચેલી સુપ્રસિદ્ધ વિવિધ પ્રકારની પૂજાઓને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. આ ઉપરાંત અહીસું અભિષેક મંગલાચાર, જન પૂજાના દેહા, અમદાવાદ-પાટણના દેરાશ તથા ઉપાશ્રયેની ટીપ વિગેરે આપવામાં આવેલ છે, તેમજ પૂજાની જુદી જુદી ઢાળોના અર્થને ખ્યાલ આવે તેવા આદર્શમય ચિત્રો તથા અષ્ટાપદજી, સમેતશિખરજી, પાવાપુરી, કેશરીજી, મહાવીર સમવસરણ રચના, ચકેશ્વરી પદમાવતી, પ્રભુ મહાવીર, શૈતમસ્વામી, ચોવીશી, નવપછ આદિ સંખ્યાબંધ ફેટો ચિત્રો મૂકીને આ ગ્રંથને આકર્ષક-દાર્શનિક તેમજ અતિ ઉપયોગી બનાવવામાં આવેલ છે. પાકી અને મજબૂત બાઈન્ડીંગ કરવામાં આવી છે. મોટા અક્ષર અને સુંદર પ્રીન્ટીંગ છે. ગ્રંથના પ્રમાણમાં રાખવામાં આવેલી કીંમત રૂપીઆ પાંચ યથાર્થ છે. એમ કહેવામાં અમો અતિશયોક્તિ કરતા નથી. દરેકે દરેક જૈન મંદિરોમાં આ ગ્રંથની જરૂરીઆત જેટલી પ્રતે રહેવી જ જોઈએ એવી અમારી મજબુત ભલામણ છે. પાલીતાણાની શ્રી યશોવિજયજી ગુરૂકુળના માનદ્ વ્યવસ્થાપકે એ, સ્વ. આચાર્ય શ્રી વીર વિજ્યજી મહારાજના સ્મરણાર્થે, રૂપીઆ પાંચની કીંમતના બદલે રૂપીઆ અઢીમાં વહેંચવા માટે, આવા ઉપકારક ઉત્તમોત્તમ ગ્રંથને, જૈન સમા જમાં મોટે પાયે પ્રચાર કરાવવાના શુભ ઇરાદાથી, રા. રા. મેઘજીભાઈ સાથે કરેલી ગોઠવણ, સાહિત્ય પ્રચારના કાર્ય માટે અતિ પ્રસંશનીય હવા સાથે ધન્યવાદને પાત્ર છે.” નોંધ:--શ્રી યશોવિજયજી ગુરુકુળના માનદ્ સંચાલક સાથે થએલી ગોઠવણ મુજબ આ ગ્રંથ અમારા પાસેથી શિક્ષકમાં હશે ત્યાં સુધી અર્ધી કીંમતે એટલે રૂ. અઢીની કીંમતથી ભલી શકશે. પિસ્ટેજ ખર્ચના દશ આના કીંમત ઉપરાંત સમજવા. ' લખે. 4 શા. મેઘજી હીરજી બુકસેલર્સ. ગેડીજીની ચાલ પાયધૂની-મુંબઈ. આ પત્ર મુંબઈની શ્રી જન ધનાંબર કૅન્ફિરન્સ માટે ધી ડાયમંડ જ્યુબિલી પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ, અમદાવાદમાં પરીખ દેવીદાસ છગનલાલે કોગ્યું અને હરિલાલ નારદલાલ માંડે જન શ્વેતાંબર કેંન્ફરન્સ ફી, 20 મુંબઈમાંથી પ્રગટ કર્યું.