________________
૪૬
જૈનયુગ
પ્રહારા સહેનાર પણ આ જાતનાં આક્રમણ આગળ એગળી જાય છે. હૃદય જેમ વધારે કામળ અને બુદ્ધિ જેમ વધારે તીવ્ર અને શુદ્ધ તેમ આ જાતના આક્રમણના સંભવ વધારે. આખરે લાગણી અને બુદ્ધિ બન્ને પડદા તૂટીને મધ્યસ્થ જ્યાત વ્યક્ત થાય છે ત્યારે હૈની વિજળીથી ઇન્દ્રિયામાં અસા ધારણ શક્તિ વહે છે. આજની આખી સંસ્કૃત દુનિયામાં ઉથલપાથલ કરવા જેટલી શકિત તે વ્યક્તિમાં હાવા સંભવ છે, પણ અશ્વયના પ્રાગટય પછી એવી ચ્છિા સાઁભવતી જ નથી. ઉત્પત્તિ, વિકાસ અને લય રૂપે આખા વિશ્વને પેાતાના હસ્ત'માં જોનારને કયું તાડવા ફાડવાની અને કયું રૂપાન્તર કરવાની કુતુતુળ બુદ્ધિ થવા પામે ? જેઓએ રાજ્યાની ઉથલપાથલ કરી છે, દુનિયા આખીમાં ધર્મવ્યવસ્થા ઉપરનીચે કરી નાખી છે તેઓ પૂર્ણુતાની કાંઈ અંશે પણ નીચે હતા અને એ સ્થિતિથી આગળ વધવાને બદલે એ શક્તિને વ્યય કરવામાં એમણે એ જીંદગીને ઉપયાગ કર્યાં હતા. શ્રી મહાવીરે શાસન' સ્થાપ્યું એમ જો કે જૈન શાસ્ત્રાજ કહે છે, અને તેજ શાસ્ત્ર એમને ‘કૈવલ્ય’ ‘સમ્પૂર્ણતા' પ્રાપ્ત થયાનું પણ કહે છે—પણ વસ્તુતઃ એ એ ઘટનાએ પરસ્પર વિરાધી છે. શ્રી મહાવીરને ગુરૂ માની જેએ એમના પગલે ચાલવા લાગ્યા એમણે પોતાની ‘વિદ્વત્તા’થી શાસન જરૂર સ્થાપ્યું, અને તે શક્તિના ઉપકાર મહાવીરથી થયેલા હાઈ તેઓએ રચેલા ધાર્મિક જગતા સા તરીકે ઉપકારી પુરૂષનું નામ વાપર્યું એ બનવા જોગ છે. વળી દુનિયાના લેાકેાને ઉપદેશની વધુમાં વધુ અસર થવા પામે એ શુભ આશયથી પણ સમ્પૂર્ણત શાસન પ્રવર્તાવવાની ક્રિયાના કર્તા બતાવવા પડયા હેાય. જો શ્રી મહાવીરે જ શાસન ચલાવ્યું હાત તેા એમના હાથથી કે એમના પટ્ટ શિષ્ય ગાત્તમાદિ કાઇના હાથથી એકાદા શાસ્ત્રની યેાજના જરૂર થવા પામી હેત. અઢી હજાર વર્ષ ઉપર અન્ય શાસ્ત્ર જરૂર હતાં, એ શાસ્ત્રાની માટી અસરના ભય પણ વિદ્યમાન જૈન શાસ્ત્રામાં સ્થળે સ્થળે જોવામાં આવે છે, તે પછી સમકિતીઓની રક્ષા અને પ્રગતિ અર્થે ગાત્તમાદિ જરૂર કાંઈ લખતા ગયા હૈાત, પણ મહાવીરે લખ્યું
-
ભાદ્રપદ-ચિન ૧૯૮૨
કાંઇ નથી અને લખવાય દીધું નથી. હેમના પછી લાંબે વખતે સૂત્રગ્રંથા meditation દ્વારા નિહ પણ સ્મરણ શક્તિ દ્વારા લખાયા હતા. એ કાળે પ્રચલિત ધર્મ યોજનાઓની અસર જૈન સૂત્રરચના પર અવશ્ય પડી છે, અને સ્વાભાવિક રીતે પડી છે, એમ મ્હારૂં દૃઢ માનવું છે. આધુનિક ગ્રંથેા કરતાં સૂત્રગ્રંથામાં વિશેષ મહત્તા છે એ મ્હને માન્ય છે, પણ મધ્યકાળમાં ‘છૂપાવવા’ની, ઘેરા રંગ પૂરવાની, અતિશ યાતિ કરવાની, વિરાધાભાસની, અલકાર મારફતજ ખેલવાની જે પ્રકૃતિ વ્યાપી રહી હતી તે બ્રાહ્મણાના ખ્રિસ્તીઓના તેમજ જૈતાના–સના શાસ્ત્ર રચના કાર્યમાં પણ એછે. વધતે અંશે દેખા દે છે. આજે મનુષ્યનું આયુષ્ય ઘટયું છે, રેગેાના ઉપદ્રવ વધ્યા છે, જીવનકલહ વધ્યો છે, પુરસદ' અને એકાંત’ કે જે અધ્યાત્મ વિદ્યાની પહેલામાં પહેલી અને અતિવાય જરૂઆત છે હેની તા પ્રાયઃ દુભતા થઈ પડી છે એવા યુગમાં સ્કૂલ, સૂક્ષ્મ અને આત્માના સ્વરૂપનું જ્ઞાન યુદ્ધિગમ્ય રીતે આપવાને તેમજ આત્મશકિત પ્રકટાવી શકે એવી ક્રિયાએ પ્રેરવા માટે, એજ શાસ્ત્રના આધારે, નૂતન જ્ઞાનકાંડ અને નૂતન ક્રિયાકાંડ યેાજાવાની પૂરેપૂરી જરૂર છે, આ સૂચન માત્ર વાંચીને કેટલાકેા ખળભળાટ કરી મૂકશે, એ મ્હારી કલ્પના બહાર નથી. પણ જો હું ધા આસ્તિક હાઙ્ગ, ધર્મના બહુમૂલ્યપણામાં જો હું માનતા હાઊં, તે એ ધર્માંનું સાહિત્ય ગમે તે કારણુથી ઉપયાગરહીત પડયું રહે તે કરતાં હેને વધુમાં વધુ ઉપયેાગ થવા પામે એ ઇચ્છયા વગર હું રહી શકે જ નહિ, અને એ શસ્ત ઈચ્છા તે પડછાયા માત્ર નહિ પણ વૃત્તિ રૂપે હાય તા તે ઉદ્ગાર રૂપે બહાર પડયા વગર પણ રહી શકે નિહ. એના અર્થ કાંઈ એ નથી કે મ્હારી એક ાિ હામે બડબડવાને કાઇને હક્ક નથી. એ તા, હમેશ દરેક બાબતમાં થતું આવ્યું છે તેમજ, થયાં કરશે. પ્રશસ્ત કે અપ્રશસ્ત, જ્યાં ‘ઇચ્છા' છે, ત્યાં વિરાધ પણ હાવાજ જોઇએ. પણ કૈવલ્થ-ઇચ્છારહિતપણુંપ્રગટે ત્યાં સુધી 'ઇચ્છા'નું સ્ફુરણ તેા રહેવાનુ જ છે તે પછી પ્રશસ્ત ઈચ્છા માટે મ્યુને શરમાવાની
