________________
જૈનયુગ
प
ભાદ્રપદ-આધિન ૧૯૯૨ रखनेका प्रयत्न किया. इसके लिए अनेक दर्शनका मुख्य सिद्धान्त है एवं नैतिक सिदव देवियोंके मंत्र यंत्र तंत्रादि कल्प बनाने द्धान्तों में अहिंसाकों प्रधानपद इसी लिए पडे और उसका परिणाम यह अवश्य हुवा दिया गया है कि-यह सिद्धान्त जहां नहीं कि-कुछ वर्ग हिंसासे बच गया किन्तु जैन है वहीं मनुष्यत्वही नही है इस लिए यह धर्म में भी महावीर के सिद्धान्तोंके विरुद्ध व्यवहारु सिद्धान्त है. " परस्परोपग्रहो जीदेवगत मिथ्यात्व ऐसा जबरदस्त घूस गया वानां” अर्थात् परस्पर उपग्रह के सिवा कि-जो आज तक समझदारोंकों खटक रहा ।
संसारमं कोई क्षणभर भी रह नहीं सकता. है. खैर कहना यह है कि-वेद उपादेयथे
__बस मेरा कहना इतनाहा है कि-महावीर
संसार मात्रके उपकारी महान् पुरुषथे. वे और आजभी उपादेय है. भारतीय धर्ममेंसे जैन, वैदिक और बौद्ध यह तीन शाखाएँ
किसी सम्पदायके नहीं थे. सूर्य सब कों
प्रकाश दताह. उसपर कोई हक नहीं कर भिन्न होकर सम्पदायोंका रूप धारण किया
सकता कि-" मूर्य मेराही है तेरा नही" तबसे धीरेधीरे कलह होने लगा और एक
ऐसे ही महावीर सबके थे. कोई माने न माने दुसरेकों बुरा कहने लगे किन्तु इसके पहले
उसकी खुसी परंतु आजभारत धार्मिक सब बातें व्यवस्थित रूपर्म थी. अपेक्षासे सबही झगडोंकों छोडकर परस्पर प्रेमकी वृद्धि कर बातें मान्य हो सकती है. किन्तु एकान्त धार्मिक कलह त्यागकर एक हो जाय तो नहीं. यह तत्त्व सभीने किसी न किसी लौकिक स्वराज्य और लोकोत्तर (आत्मिक) रूपमें स्वीकार किया है और यही जैन स्वराज्य तक प्राप्त कर सकता है. शम्, ત્રણે અંગેન-શુક, વૈશ્ય અને ક્ષત્રિયોને-માત્ર પોતાના પેટ અર્થે કચરી નાખવામાં કશી મણું રાખી નહિ-એ પ્રકારે જ્યારે સત્યને નામે અસત્યની નોબત મંડાણી અને બ્રાહ્મણોએ સત્યસ્વરૂપ વિષ્ણુને અસય રૂ૫ રાક્ષસને સ્વાંગ ધારણ કરાવી જગતના વિકાસનો સંહાર કરવાને પ્રચંડ પ્રયત્ન આદર્યો હતા તે સમયે, તેઓની સામે પરમકારૂણિક વર્ધમાન અને પરમકારૂણિક બુદ્ધને આવિભૉવ થયે હતો. તે બ્રાહ્મણોના પોકળ દંભને, નિરા સ્વાર્થને અને ગીધની જેવી લોલુપતાને પરાજિત કરવા ભર જાવાનીના વિલાસ અને મોજશેખને લાત મારી વર્ધમાને ઉચ્ચ કોટિના ત્યાગવતની ઉલ્લેષણ કરી હતી અને ખુદ પોતે પણ તેનું આચરણ કરી સંસારને આત્મવિકાસનો એ જ માર્ગ, જે અવિકારી વૈદિક સત્યમાં ચળકી રહ્યો હતો બતાવ્યો એને સામ્યવાદના ઘેરણનું સ્થાપન કરીને કહ્યું કે
कम्मुणा बंभणो होइ कम्मुणा होइ खत्तिओ। वइस्सो कम्मुणा होइ सुद्दो हवइ कम्मुणा ॥ ३१॥ सक्खं खु दीसइ तवोविसेसो, न दीसइ जाइविसेसु कोइ ।
सोवागपुत्तं हरिएससाहुं जस्सेरिसा इड्डी महाणुभावा ॥ અર્થાત “કોઈ મનુષ્ય, માત્ર જન્મથી જ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય કે શુદ્ધ હોઈ શકતા નથી, કિંતુ મનુષ્ય માત્રમાં તે તે પ્રવૃત્તિને અંગે બ્રાહ્મણત્વ, ક્ષત્રિયત્વ, વૈરયત્ન કે શ્રદ્ધત્વ આવી શકે છે અને બ્રાહ્મણ પણ કાલે કરીને શુદ્ધતાને પામે છે અને શુદ્ર પણ વિકાસના પ્રકર્ષને લીધે બ્રાહ્મણત્વની પરાકાષ્ટાએ પહોંચે છે-માનવ માત્રની પૂજ્યતા, તેના ગુણે, આચારો અને કર્તવ્યમાં જ સમાએલી છે, નહિ કે તેની જાતમાં. કુલે કરીને ચાંડાળ પણ તેના ગુણને લીધે પૂજાપાત્ર બ્રહ્મસ્વરૂપ પામી શકે છે.”
१ उत्तराध्ययन-अध्ययन-२५. २ उत्तराध्ययन अध्ययन १२, ० ३७.
