________________
શ્રા મહાવીરની નિર્વાણભૂમિ
અન’તત્કાટી બ્રહ્માંડ સુધી સર્વ વસ્તુનું–સવ જાતિનું કલ્યાણ ચાહનાર તે અહિંસામૂર્તિનું હાર્દ કાણે સંધર્યું હશે? ‘માણસ અલ્પજ્ઞ છે, તેની દ્રષ્ટિ એકદેશી હાય છે, માટે તેને સંપૂર્ણ જ્ઞાન નથી થતું. દરેક માણુસનું સત્ય એકાંગી સત્ય હૈાય છે, તેથી ખીજાના અનુભવને વખાડવાના તેના હક્ક નથી, તેમ કરતાં તેને અધર્મ થાય છે.' એમ કહી સ્વભાવથી ઉન્મત્ત એવી માનષુદ્ધિને નમ્રતા શીખવનાર તે પરમગુરૂને તે દિવસે કાણેકાણે વન્દન કર્યું હશે? આ શિષ્યા પેાતાના ઉપદેશ આખી દુનિયાને પહોંચાડશે અને અઢી હજાર વર્ષ પછી પણ માનવજાતિને હા, સમસ્ત માનવજાતિને તે ખપમાં આવશે એવા ખ્યાલ તે પુણ્યપુરૂષના મનમાં આવ્યા હશે ખરા ?
જૈન તત્ત્વજ્ઞાનમાં સ્યાદ્વાદના ખરાખર શો અર્થ છે તે જાણવાના હું દાવા કરી શકતા નથી પણ હું માનું છું કે સ્યાદ્વાદ માનવષુદ્ધિનું એકાંગીપણું જ સૂચિત કરે છે. અમુક દૃષ્ટિએ જોતાં એક વસ્તુ એક રીતે દીસે છે, બીજી દૃષ્ટિએ તે . ખીજી રીતે દેખાય છે. જન્માન્યા જેમ હાથીને તપાસે તેવી આપણી આ દુનિયામાં સ્થિતિ છે.
આ વર્ણન યથાર્થ નથી એમ ક્રાણુ કહી શકે આપણી આવી સ્થિતિ છે એટલું જેતે ગળે ઉતર્યું તેજ આ જગમાં યથા જ્ઞાની. માણુસનું જ્ઞાન એક પક્ષી છે એટલું જે સમજ્યા તેજ માણસામાં સ. વાસ્તવિક સમ્પૂર્ણ સત્ય જે ક્રાઇ જાણતા હશે તે પરમાત્માને આપણે હજી એટળખી શક્યા નથી.
આ જ્ઞાનમાંથી જ અહિ'સા ઉદ્ભવેલી છે. જ્યાં સુધી હું સજ્ઞ ન હોઉં ત્યાં સુધી બીજા ઉપર અધિકાર ચલાવવાના મને શે। અધિકાર ? મારૂં સત્ય મારા પૂરતું જ છે, ખીજાને તેના સાક્ષાત્કાર ન થાય ત્યાં સુધી મારે ધીરજ રાખવી જોઇ એ. આવી વૃત્તિ તેજ અહિંસા વૃત્તિ.
કુદરતી રીતેજ માણસનું જીવન દુઃખમય છે, જન્મજરાવ્યાધિથી માણુસ હેરાન થાયજ છે, પણ માણસે પેાતાની મેળે કંઇ દુઃખા ઓછાં ઉભાં કયા
૧૧
નથી. માણસ જો સન્તાષ અને નમ્રતા મેળવે તે મનુષ્યજાતિનું ૯૦ ટકા દુઃખ એછું થઇ જાય. આજે જે દેશદેશ વચ્ચે અને કામકામ વચ્ચે કલહ ચાલી રહ્યા છે અને મૃત્યુ પહેલાંજ આપણું આ સૃષ્ટિપર જે નરક ઉપજાવીએ છીએ તે એકલી અહિસાવૃત્તિથીજ આપણે અટકાવી શકીએ.
હિન્દુસ્તાનના ઈતિહાસને જો કંઇ વિશેષ સાર હાય ! તે એજ છે કે— સëડત્ર સુલિનઃ સસ્તુ, સયૈ સન્તુ નિરામયા:/ સર્વેમદ્રાનિ પશ્યન્તુ, માથિસૂવું:લમા મવેતા
હિન્દુસ્તાનમાં જેટલા આવ્યા તેટલા બધા અહીંજ રહ્યા છે, કાઇ ગયા નથી, આશ્રિત તરીકે આવ્યા તેઓ પણ રહ્યા છે અને વિજેતાના ઉન્માદથી આવ્યા તેઓ પણ રહ્યા છે, બધાજ ભાઇ ભા થઈને રહ્યા છે અને રહેશે. વિશાળ હિન્દુધર્મ ની, જનકના હિન્દુ ધર્મની, ગૌતમબુદ્ધના હિન્દુધર્મની, મહાવીરના હિન્દુધર્મની આ પુણ્યભૂમિમાં અહિંસાના ઉદય થયા છે.
આખી દુનિયા શાન્તિને ખાળે છે. ત્રસ્ત દુનિયા ત્રાહિ ત્રાહિ કરીને પાકારે છે; છતાં તેને શાન્તિ રસ્તા જડતા નથી. જે દુનિયાને લૂટે છે, મહાયુદ્દાને સળગાવે છે તેમને પણ આખરે તા શાન્તિજ જોઇએ છે, પણ તે શાન્તિ કેમ પ્રાપ્ત થાય ?
બિહારની આ પવિત્ર ભૂમિમાં શાન્તિના માર્ગ ક્યારના નક્કી થઇ ચુક્યા છે. પણ દુનિયાને તેસ્વી; કારતાં હજુ વાર છે. પાવાપુરીના આ પવિત્ર સ્થળે તે મહાન માનવે પેાતાનું આત્મસ સ્વ રેડી દુનિયાને તે માર્ગ સંભળાવ્યા હતા અને પછી શાન્તિમાં પ્રવેશ કર્યાં હતા. દુનિયાના શાન્તિતરસ્યા લેાકેા નમ્ર થઇ નિૉંભી થઇ, નિરહંકારી થઇ જ્યારે ફરી તે દિવ્ય વાણી સાંભળશે ત્યારેજ દુનિયામાં શાન્તિ સ્થપાશે. અશાન્તિ, કલહ, વિદ્વેષ એ દુનિયાના કાનુન નથી, નિયમ નથી, સ્વભાવ નથી, પણ તે વિકાર છે, દુનિયા જ્યારે નિર્વિકાર થશે ત્યારેજ મહાવીરનું અત્રતારકૃત્ય પૂણુતાને પામશે. ( નવજીવન અક ૨૩ મે. દત્તાત્રેય માલકૃષ્ણ કાલેલકર,
