Hetubindu Tika

Author(s): Dharmakirti Mahaswami, Archatt Bhatt, Durvek Mishra Pandit, Sukhlal Sanghavi, Jinvijay, B Bhattacharya
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 393

पण्डितदुर्वेकमिप्रकृतो प्र. ११४. पं. १२- अनेन सहकारीत्यत्रैकार्थः सहशब्दो वार्तिककारेण दर्शितः । कथं तर्हि सह युगपत्कुर्वन्त [११४.१२] इत्ययं व्याचष्टेति चेत्, उक्तमत्र पूर्वमिति न पुनरुच्यते । एवंविध [११४,१३] इत्येकार्थकारी । वढ्यादिसहकारीशीतक्षणादिलक्षणे कार्याभिसन्धिनाऽपचीयमान[११४.१७] ग्रहणम् । 5 यावते[११५ ८ति तृतीयान्तप्रतिरूपकोऽयं निपातो यस्मादित्यस्मिन्नर्थे, किंत्वेतस्मिन्नर्थे वा अनुवर्तते। सहिता अन्येन युक्ताः क्षणमात्रविलम्बिनः [११५.९] क्षणमात्रस्थायिनः । तदवस्थाया प्राक् पूर्व पश्चादुचरकालं 'पृथक् तद्विकलावस्थामां भावः [११५.१०] सद्भावः ।
ननु यदि स्वहेतोः समर्थस्योत्पत्तिस्तहि कथमनन्तरमुक्तम्-' ते समर्थाः स्वभावतः 10 [११५.६] ' इत्यत आह परमते[११५.१६]ति । भवत्यस्मात्कार्यमिति भावो
हेतुस्तस्मादिति । तदपि त्वया कम्मान्न व्याख्यातमिति चेत् । न, स[49a]'मर्थः कुत उत्पन्न इत्यस्य व्याघातप्रसंगात् । सहकारिभ्यः सामर्थ्यमिच्छन्ती[११५.१७ति च मीमांसकमताश्रयणेनाह न तु नैयायिका एवमिच्छन्ति येन तन्मतोपग्रहेणाप्येतत्संगच्छेत,
सहकारिसाकल्यस्यैव तैः सामर्थ्यरूपत्वेनेष्टेः । तथा चाह-जल्पमहोदधिः “सहकारि15 साकल्यं तद्वतः सामर्थ्य वैकल्यं त्वसामर्थ्यमि"ति ।
समर्थ [११५.२५] विवक्षितकार्यक रणे शक्तम् । आवश्यकं जननमि[११६.११]त्यस्य शब्दस्य तु सिद्धिः "पूर्व न जाने ।
कुशूलञ्च तदपनेतृपुरुषप्रयत्नश्च क्षेत्रनयनं च प्रकिरणं[११६.१४] च प्रकरणात् क्षेत्रे प्रकिरणं चेति द्वन्द्वं कृत्वा पश्चादादिशब्दे[न] बहुव्रीहिः कार्यः । 20 प्रकिरणमित्ययमौणादिकः शब्दो न तु किरतिर्म्युडन्तो द्रष्टव्यस्तदा गुणस्याप्रतिषेधेन प्रकरणमिति प्राप्तेरसाधु त्यप्रसंगात् । .
समेत्य [११६.१९] योग्यदेशे स्थित्वा सम्भूय आयेन सह मिलित्वा प्रत्ययैः सहकार्युपादानरूपैः।
ननु च ' अतएव तयोरवस्थयोरित्यादिना प्रत्यभिज्ञायाः प्रामाण्यमपोदितमेव तत्कथं 25 न पुनरुक्ते(तमि)त्याह-पूर्वञ्चे[११७.९]ति । एतदपि[११७.११] सारूप्य१. पृथक्त्व
२. मिच्छति
S ३ . अवश्यंजनकत्वम् S ४. द्रष्टव्यम्-पृ. ३५४ पं. ८-'अवश्यमो भावः इत्यादिना न जाने इत्यन्तेन कृता',
एतदर्थकः पाठवुटितोत्र भाति ।