Hetubindu Tika

Author(s): Dharmakirti Mahaswami, Archatt Bhatt, Durvek Mishra Pandit, Sukhlal Sanghavi, Jinvijay, B Bhattacharya
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 420

३८३
पृ. १६८. पं. २३. ]
हेतुबिन्दुटीकालोकः । न्तिकत्वाभिधानं च तेषां वैशेषिकसूत्रे यथाश्रुति द्रष्टव्यम् । न तु तैर्यथा व्याख्यायते । ते हि रूपादित्युद्भूतसमाख्यातादिति विशेष्य 'नाय नरश्म्यवयविन उपलब्धि निवर्तयन्तीति । 'तन्निरासार्थमु[१६८.१२]पलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलब्धेरनैकान्तिकत्वनिरासार्थम् । कथं तन्निरासार्थमित्याह-उपलब्धी[१६८.१२]ति । अभ्यवाद् [१६८.१३] अन्यत्रेति सामर्थ्यात् । तदुपदर्शनेति[पि] यदि व्यभिचारसंभवः कथं तन्निराकृतं भवतीत्याहू 5 यदाही[१६८.१३]ति। कुतो व्यभिचारावकाश [१६८.१५] इति तयोपलब्धिलक्षण प्राप्त्या वर्तमानस्यानुपलब्धिरिति च प्रकरणात् । तस्या [१६८.१५] इत्युपलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलब्धेः ।
ननु नैयायिकैर्यदुपलब्धिलक्षणप्राप्तिशब्देन महत्त्वादिकमुच्यते तस्याप्यनवद्यत्वात् सैवोपलब्धिलक्षणप्राप्तिर्भवतापि कस्मान्नोच्यते किं पुनराहोपुरुषिकयाऽन्याभिधीयत इत्याशंक्याह 10 महत्त्वादिकं त्वि[१६८.१६]ति । तमेवा[60a] संभवमाश्रयाभावद्वारेण प्रतिपादयितुमाह नही[१६८,१७]ति । हिर्यस्मात् । न रूपादिव्यतिरिक्तं द्रव्यं स्वज्ञाने प्रतिभासते। कथं न प्रतीभातीत्याह आकारान्तरेणे[१६८.१८]ति रूपाद्यात्मनोऽन्येनात्मना । किं मूतेनेति आह तत्प्रतिभासे १६८.१८]ति तस्य रूपादेः प्रतिभासः प्रतिभासत इति कृत्वा स्वरूपमेव तस्य विवेकः प्रच्युतिस्तद्वता। अनेनानुपलन्भस्तद्भावव्यवहार- 15 साधको दर्शितः। प(घ)टप्रतिभासनेऽपि पटप्रतिभासव्यवस्था स्यादित्यतिप्रसङ्ग[१६८.१९]स्तस्मात् । इदानीं द्रव्यमभ्युपगम्य महत्त्वादेः तदुपलम्भकत्वमपाकर्तृकाम आह न चे[१६८.२०ति । तत्सम्बन्धपि महत्त्वसंबन्धेपि । खहेतुसमुद्भतेऽपि तत्रामहति द्रव्यात्मनि तस्याकिञ्चित्करत्वादिति भावः । खरूपेण महतस्तु किमर्थान्तरेण महत्त्वेन तद्बुद्धेरपि तत एवोत्पत्तेरिति चाभिप्रेत्य न च स्वरूपेणामहत 20 [१६८.२०] इति । एकस्मिन्नेव पक्षे स दोषो दर्शितोऽनेनेति द्रष्टव्यम् ।
अथ तत्संबन्धे मा भूदस्य खतो महत्ता किं नश्छिन्नमर्थान्तरभूतमहत्त्वरूपेणास्य ग्रहणं भविष्यतीत्याह-[१६८.२१7-पररूपेणेति। परस्य ततोऽन्यस्य महत्त्वस्य रूपेण । 'कथमन्नान्तं [१६८.२१] भ्रान्तमेव । अतस्मिंस्तद्ग्रहरूपत्वाद्धान्तेरित भावः । उपलम्भयतीत्युपलंभकम् । एतच्च महत्त्वमुपेत्योक्तं दूषणम् । न तु च महत्वा(त्व) 25 नाम किञ्चित् न चात्र स(तत्) कस्यचिदुपलंभकं नामेत्यपि वक्तव्यम् । रूपं वा द्रव्यस्योपलम्भकमिति वर्तते । कुतस्तस्यानुपलम्भकत्वमित्याह-तस्यापी[१६८ २ ३]ति । तस्य रूपस्य न तथा ग्राहकत्वमि[१६८.२४]ति सम्बन्धनीयम् । ग्राहयतीति १. तनिरासं.
२. अपररूपेण ।
५०