Hetubindu Tika

Author(s): Dharmakirti Mahaswami, Archatt Bhatt, Durvek Mishra Pandit, Sukhlal Sanghavi, Jinvijay, B Bhattacharya
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 516

१०.1
हतुविन्दुप्रकरणम् । तस्मादयम् 'अमलं 'मश्नपि 'अपलोड्यं न सोलिलम् ' इप्ति माध्ययमति इसि न तिष्ठेत् नापि प्रतिष्ठेत । ततश्च दुस्तरं व्यसनं प्रतिपत्तुः स्यात् ।।
सत एवैकस्य केवलस्य दर्शनादन्याभाषगतिश्चेत् । कथमेकं दर्शनमन्यामा प्रत्यायवतिः। तस्यैव केवलस्य दर्शनाद् इति चेत् । इदमेघास्माभिः प्रागभिहितं कस्मात् सवात्र 5 परुषभिधाभाति ? । 'तस्मात् तीरादर्शिनेष शनिना दुई गत्वापि प्रत्यागच्छता किमनयाऽविद्यमान प्रतिष्ठानवादिशः प्रतिपश्त्या प्रयोजनम् ? . - यकपरिच्छेदादेव अन्यव्यवच्छेदः सिध्यति सदा सर्वस्याधिशेषेण सत्राभकिसिद्धिर्भवेत् । न सु सुल्ययोम्यावस्थस्यैव । उपलब्धिलक्षणमाप्तस्य अनुपलब्धिरभावसा
नीति च विशेषगं न कन्यम् , अमुपलब्धिलक्षण प्राप्तानामपि तत्र व्यवच्छेदात् . .. 10 एकात्मपरिच्छेदात् तस्य तदन्यात्मव्यवच्छेदो भवति तदात्मनियतप्रतिमासज्ञानात्
न हि तदात्मा तदन्यस्य आत्मा भवति । अन्यात्माऽव्यक्च्छेदे 'प्रवृत्तिनिवृत्त्योरमावप्रसङ्गो [1. 370b] तं च देशकालस्थमावास्यानियलंसदात्ममोपलभमामा बुद्धिः समात्वप्रच्युतिमस्य व्यवच्छिमति । एवं हि अन्यदेशतादेः पृथकरणे सति सदेवादिनियतः
परिच्छिन्नो भवति, तथान्त्वं चतोष भवति मान्यस्येसि अन्यथाभूतात्तथाभूतं व्यवसिकन्द15 त्येव सल परिच्छिमति । एषम् एकप्रमाणधृतिः सर्वभावाम् द्वैराश्ये व्यवस्थापयति ।
तस्यान्वयव्यतिरेकबुद्धिजनकत्वेनैव साफस्यात् । सिद्वयतिरिकाशेषव्यवच्छेदेन व्याप्ति साधनादेव प्रकारान्तरस्याभावः सिध्यति । तस्य तदन्यतया व्याप्त्वभावे तेन तदर्थाव्यवच्छेदात् पुनरपि भावस्यापरिच्छेदप्रसङ्गात् । .तस्मात् क्वचित् प्रमाणं प्रवृत्तं तत् परिच्छिनत्ति; तदन्यद् व्यवच्छिनत्ति, नृतीयप्रका20 राभावं व सूचमति इति एकप्रमाणव्यापार एषः । तथाहि क्वचित् प्रमाणं प्रवृत्तं
तदेव तदन्यस्मात् व्यवच्छिनत्ति, तस्यैव परिच्छेदात् । तदन्यदेव च तस्मात् व्यवच्छि, नत्ति, तदन्यस्याऽपरिच्छेदात् । अतस्तद् एव प्रमाणे प्रकारान्तराभावं साधयति । तस्मिन् दृष्टतदन्यत्वेन सर्वस्यैव व्यवस्थापनात, अतदन्यस्यैव च तत्त्वेन व्यवस्थापनात् ।.
एतेन क्रमाक्रमादयोऽन्योन्यव्यवच्छेदरूपा [ T. 371 a ] अपि व्याख्याताः । 25 तदेवम् एकस्योपलम्भात् तस्य सहन्यात्मनो व्यवच्छेदः । न तद्देशकालयोः सर्वस्यान्यस्य भावस्थ व्यवच्छेदः । तस्मादतदात्मा च स्यात् सदेशकालश्च, रसरूपादिवत् ।
१. Comp. न्यायम० ( Viz. ) पृ. २९ । सन्मति० पृ. २८५'। २. उत्सदा० पृ० ३७ ।। ३. न्यायमंजरी [ Viz ] पृ. २९ ।