Gyandhara

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Arham Spiritual Centre

Page 73

TOCTC જ્ઞાનધારા CC0 મનાના તથા ગૃહસ્થોં કે સમક્ષ કલ્પસૂત્ર કા વાચન કરના એવં સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કરના આદિ પ્રારંભ કર દિયા થા, કિન્તુ તબ ભી કુછ કઠોર આચારવાન સાધુ થે જો ઇસે આગમાનુકૂલ નહીં માનતે થે. ઉન્હીં કો લક્ષ્ય મેં ૨ખ કર ચૂર્ણિકાર ને કહા થા, યદ્યપિ સાધુ કો ગૃહસ્થોં કે સમ્મુખ પર્યુષણ કલ્પ કા વાચન નહીં કરના ચાહિએ કિન્તુ યદિ પાસત્થા (ચૈત્યવાસી-શિથિલાચારી સાધુ) પઢતા હૈ તો સુનને મેં કોઈ દોષ નહીં હૈ. લગતા હૈ કિ આવી શતાબ્દી કે પશ્ચાત્ કભી સંઘ કી એકરૂપતા કો લક્ષ મેં રખ કર કિસી પ્રભાવશાલી આચાર્ય ને અપવાદ કાલ કી અન્તિમ તિથિ ભાદ્રશુક્લા ચતુર્થી/પંચમી કો પર્યુષણા (સંવત્સરી) માનને કા આદેશ દિયા હો.
યદિ સંપૂર્ણ જૈન સમાજ કી એકતા કી દષ્ટિ સે વિચાર કરે તો આજ સાધુ-સાધ્વી વર્ગ કો સ્થાન ઉપલબ્ધ હોને મેં સમાન્યતયા કોઈ કઠિનાઈ નહીં હોતી હૈ. આજ સભી પરમ્પરા કે સાધુ-સાધ્વી આષાઢ પૂર્ણિમા કો વર્ષાવાસ કી સ્થાપના કર લેતે હૈ ઔર જબ અપવાદ કા કોઈ કારણ નહીં હૈ તો ફિર અપવાદ કા સેવન ક્યોં કિયા જાય ? દૂસરે ભાદ્રપદ શુક્લ પક્ષ મેં પર્યુષણ, સંવત્સરી કરને સે, જો અપકાય ઔર ત્રસ કી વિરાધના સે બચને કે લિએ સંવત્સરી કે પૂર્વ કેશલોચ કા વિધાન થા, ઉસકા કોઈ ભૂલ ઉપદેશ્ય હલ નહીં હોતા હૈ. વર્ષો મેં બાલોં કે ભીગને સે અપકાય કી વિરાધના ઔર ત્રસ જીવોં કી ઉત્પત્તિ કી સમ્ભાવના હોતી હૈ. અતઃ ઉત્સર્ગ માર્ગ કે રૂપ મેં આષાઢ પૂર્ણિમા કો પર્યુષાણ/ સંવત્સરી કરના હી ઉપયુક્ત હૈ ઇસ મેં આગમ સે કોઈ વિરોધ ભી નહીં હૈ ઔર સમગ્ર જૈન સમાજ કી એકતા ભી બન સકતી હૈ. સાથ હી દો શ્રાવણ યા દો ભાદ્રપદ કા વિવાદ ભી સ્વાભાવિક રૂપ સે હલ હો જાતા હૈ.
- યદિ અપવાદ માર્ગ કો હી સ્વીકાર કરના હૈ તો ફિર અપવાદ માર્ગ કે અન્તિમ દિન ભાદ્રશુક્લા પંચમી કો સ્વીકાર કિયા જા સકતા હૈ. ઇસ દિન સ્થાનકવાસી, તેરાપંથી એવં મૂર્તિપૂજક સમ્પ્રદાય કે કુછ છ તો મનાતે હી હૈ, શેષ મૂર્તિપૂજક સમાજ કો ભી ઇસ મેં આગમિક દષ્ટિ સે કોઈ બાધા નહીં આતી હૈ. ક્યોં કિ કાલકાચાર્ય કી ભાદ્રપદ શુક્લા ચતુર્થી કી વ્યવસ્થા અપવાદિક
- ૧૪૫૧
TOCTC જ્ઞાનધારા CS1C0 વ્યવસ્થા થી ઔર એક નગર-વિશેષ કી પરિસ્થિતિ વિશેષ પર આધારિત થી. સમ્ભવતઃ યદિ કાલકાચાર્ય ભી દુસરે વર્ષ જીવિત રહતે તો સ્વયં ભી ચતુર્થી કો પર્યુષણ નહીં કરતે. ઉનકે શિષ્ય વર્ગ ને ઇસે ગુરુ કા અન્તિમ આદેશ માન કર ચતુર્થી કી પરમ્પરા કી હો, પરંતુ ઇસ મેં પરિવર્તન કરના આગમ વિરુદ્ધ નહીં હૈ. યહ તર્ક કિ ઐસા કરને મેં એક દિન કી આલોચના ઉચિત નહીં હૈ ક્યોં કિ હમ આલોચના ૩૬૦ દિન કરતે હૈ, જબ કિ વર્ષ મેં ૩૫૪ દિન હી હોતે હૈ. પુનઃ અધિક માસ વાલે વર્ષ મેં ૩૮૪ દિન હોતે હૈ, ક્યા ઇસ મેં ૨૪ દિન કી આલોચના શેષ રહ જાતી હૈ ? યહ સબ વિચાર યુક્તિસંગત નહીં હૈ. ઇસી પ્રકાર આગમ ગ્રન્થોં કો છોડકર ૧૫ર્થી-૧૬વ શતાબ્દી કે આચાર્યો કે ગ્રન્થોં કો આધાર માન કર વિવાદ કરના ભી ઉચિત નહીં હૈ. પુનઃ નિશીથચૂર્ણિ કે અનુસાર ચતુર્થી અપર્વ તિથિ હૈ, અતઃ ભાદ્રશુકલા પંચમી કો ક્ષમા પર્વ કા મૂલ દિન ચુન લિયા જાવે. શેષ દિન ઉસકે આગે હોં યા પીછે, યહ અધિક મહત્ત્વ નહીં રખતા હૈ - સુવિધા કી દષ્ટિ સે ઉન પર એક આમ સહમતિ બનાઈ જા સકતી હૈ. ભાદ્રશુક્લા પંચમી કો દિગમ્બર પરમ્પરા કે અનુસાર ભી ક્ષમાદિવસ હૈ હી, અતઃ ઇસ દિન પર સંપૂર્ણ જૈન સમાજ એક હો સક્તા હૈ. જહાં તક ક્ષય યા વૃદ્ધિ તિથિ કા પ્રશ્ન હૈ ‘ક્ષયે પૂર્વા વૃદ્ધે ઉત્તરા' કે ઉમાસ્વાતિ કે સિદ્ધાંત કો માન્ય કર લિયા જાવે. અધિક માસ કે પ્રસંગ પર યા તો લૌકિક પંચાંગ કે અનુસાર અધિક માસ ગૌણ માના જાય અથવા ફિર આગમિક આધાર પર આષાઢ યા પૌષ માસ કી હી વૃદ્ધિ માની જાય. યહી કુછ સૂત્ર હૈ જિન કે આધાર પર એકતા કો સાધા જા સકતા હૈ.
સંદર્ભ સૂચિ : (૧) નિશીથચૂર્ણિ, ૩૨૧૭ (૨) જીવાભિગમ-નન્દીશ્વર દ્વીપ વર્ણન (૩) ભગવતી આરાધના, ગાથા ૪૨૩ (૪) વહી ગાથા ૪૨૩ કી. ટીકા; પૃ. ૩૩૪ (૫) દશલાક્ષણિક વ્રતે ભાદ્રપદ માસે શુક્લે શ્રી પંચમી દિને પૌષધ: કાર્ય :- વ્રતતિથિનિર્ણય, પૃ. ૨૪. ડૉ. સાગરમલજી,ફોન: ૦૭૩૬૪૨૨૨૨૧૮. મો : ૦૯૪૨૪૮૭૬૫૪૫.
- * ૧૪૬ ૭