Book Title: Bharat Bhaishajya Ratnakar Part 03
Author(s): Nagindas Chaganlal Shah, Gopinath Gupt, Nivaranchandra Bhattacharya
Publisher: Unza Aayurvedik Pharmacy
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[६५८]
(४९२३) भानुमतीवतः (१) (लघु) ( ग. नि. । नेत्ररोगा. ३ )
भारत - भैषज्य रत्नाकरः ।
art करञ्जवृक्षस्य निस्तुषं द्विदलीकृतम् । चूर्णितं भावयेत्सम्यङ्मुख्याज्ञ्जनदशांशकम् ॥ जातीरसे सप्ताहं पिष्ट्वा तेनैव कल्पिता । वर्तर्भानुमती नाम छायायां परिशोषिता ।। तोयघृष्टाऽञ्जनाद्धन्ति तिमिरं भास्करो यथा । सुखस्वभावबोधं च कुरुते शीलिता ध्रुवम् ॥
करञ्जके बीजोंका छिलका अलग कर दें और फिर उनका बारीक चूर्ण बना लें । तदनन्तर उसमें उससे दस गुना काला सुरमा मिलाकर सबको २१ दिन तक चमेली के रसमें घोटकर वर्तियां बना लें और उन्हें छाया में सुखाकर रक्खें ।
इन्हें पानी में घिसकर आंख में आंजनेसे तिमिर नष्ट होता है ।
(४९२४) भानुमतीवर्तिः (२) (वृहत् )
( ग..नि. | नेत्ररोगा. र. का. धे. । अ. ५३ ) शुक्लोपला जलनिधिमभवश्च फेनः
शैलेयचन्दनयुता खलु शङ्खनाभिः । भागानिमान् समरिचान् समनःशिलांशान् कुर्याद्रसाञ्जनचतुर्गुणसंप्रयुक्तान् ॥ नक्तान्ध्यपिल्लतिमिरक्षतकाचकण्डू
शुक्लाक्षिपाककफदोषकृतांश्च रोगान् ।
भानुर्यथैव तिमिराण्यपहन्ति नूनं
मध्वायुता जयति भानुमतीह वर्तिः || मिश्री, समुद्रफेन, भूरिछरीला, लाल चन्दन, शंखनाभि, कालीमिर्च और मनसिल ९ - १ भाग
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ भकारादि
तथा रसौत ४ भाग लेकर सबको अत्यन्त बारीक खरल करके बत्तियां बना कर छाया में । इन्हें आंख में लगानेसे नक्तान्ध्य सुखा लें ( रतौंधा ), पिल, तिमिर, क्षत, काच, कण्डू, फूला, नेपाक और अन्य कफज रोग नष्ट होते हैं ।
(४९२५) भास्करचूर्णम्
( वा. भ. । उ. अ. १३ )
निर्दग्धं बादराङ्गारैस्तुत्थं चेत्थं निषेचितम् । क्रमादजापयः सर्पिः क्षौद्रे तस्मात्पलद्वयम् ॥ कार्षिकैस्ताप्यमरिचस्रोतोजकटुकानतैः । पटुरोधशिलापथ्याकणैलाअनफेनिकैः ॥ युक्तं पलेन यष्ट्रयाच मूषान्तर्ध्यातचूर्णितम् । हन्ति काचार्मनक्तान्ध्यरक्तराजीः सुशीलितः ।। चूर्णो विशेषात्तिमिरं भास्करो भास्करो यथा ॥
नीले थोथेको बेरीके कोयले की अग्निपर तपा तपाकर क्रमशः बकरीके दूध, घी और शहद में बुझावें । तदनन्तर यह नीलाथोथा १० तोले, स्वर्णमाक्षिक भस्म तथा मिरच, स्रोतोञ्जन (सुरमा), कुटकी, तगर, सेंधानमक, लोध, कपूर, हर्र, पीपल, इलायची, रसौत और समुद्रफेनका चूर्ण १। - १। तोला तथा मुलैठीका चूर्ण ५ तोले लेकर सबको एकत्र मिलाकर शरावसम्पुट में बन्दकरके भस्म करें और फिर अत्यन्त बारीक पीसकर सुरक्षित रक्खें ।
इसे आंखांमें लगानेसे काच, अर्म, नक्तान्ध्य (राधा) आंख की लाल रेखाएं और विशेषतः तिमिर नष्ट होता है ।
For Private And Personal Use Only