________________
પરિશિષ્ટ – ૧
* કોની પ્રશંસા વજર્ય–અન્યદર્શનીની કે મિથામતિની?
જૈન કુળમાં જન્મેલ આત્માઓનું એ સૌભાગ્ય છે કે નામ-રૂપ કે મત-પંથની આડશ ઊભી કર્યા વિના, વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત સર્વ મુકતાત્માઓ પ્રત્યે તેમજ વીતરાગતાની દિશામાં નિષ્ઠાભર્યા પુરુષાર્થને જ પોતાનું જીવનવ્રત બનાવનાર સર્વ સાધક આત્માઓ પ્રત્યે શ્રદ્ધા અને આદરને સ્પષ્ટ શબ્દોમાં વાચા આપતો શ્રી નવકાર મહામંત્ર ગળયૂથીમાં જ તે પામે છે. વળી, જૈનાગમોમાં એ વાત ઘણી સ્પષ્ટ રીતે કહેવામાં આવી છે કે જૈનેતર ધર્મપંથોમાં રહેલ મહાનુભાવો મુક્તિની પ્રાપ્તિ ન જ કરી શકે એવું નથી. ખુદ ભગવાન મહાવીર પ્રભુએ એ ફેડ પાડ્યો છે કે જૈનેતર દર્શનના સાધુ-સંતો અને ગૃહસ્થો સુધ્ધાં પણ મુકિત મેળવી શકે છે. જિનાજ્ઞાથી ભાવિત અંત:કરણવાળા પ્રાચીન જૈન મહર્ષિઓનાં વચનોમાં ઠેર ઠેર આ ઉદાર મત વ્યક્ત થતો રહ્યો છે:
“ઇન્દ્રિયો અને કષાયોથી ઉપર ઉઠેલા નિર્મળ અંત:કરણવાળા મુમુક્ષુઓ ભિન્ન ભિન્ન માર્ગેથી પણ પરમાત્મગતિને પ્રાપ્ત કરી લે છે.”૧૦ “સાધક ચાહે શ્વેતાંબર હોય કે દિગંબર, જૈન હોય કે બૌદ્ધ, શૈવ હોય કે વૈષ્ણવ, તે જો પૂર્ણ સમભાવમાં આવ્યો તો તેની મુક્તિ નિશ્ચિત જ સમજવી.”૧૧ બીજી બાજુ તેઓએ એ વાત પણ કશા ખચકાટ વિના જાહેર કરી છે કે “સર્વવિરતિની પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક જૈનધર્મનિર્દિષ્ટ સમગ્ર સાધુચર્યાનું પૂર્ણ પાલન કરતા હોવા છતાં મુક્તિ દૂર જ રહી જાય એવું ય બને.” અર્થાતુ શ્રેયાર્થી કયા મત-પંથનો અન્યાયી છે એ વાત કરતાં તેની આંતરિક દશા શી છે. એ વાતના આધારે તેના આત્મવિકાસનું મૂલ્યાંકન કરવું એવી ઉદાર અને તટસ્થ જૈન પરંપરા રહી છે. .
કિંતુ, આજે ઘણાં જૈન શ્રમણ-શ્રમણીઓ શ્રદ્ધાળુ જનોને એ વાત ઘૂંટાવતાં રહે છે કે “અન્યદર્શનીના ગુણોની માત્ર મન અનુમોદના કરી શકાય, જાહેરમાં તેની પ્રશંસા ન થઈ શકે. આપણે તેની પ્રશંસા કરીએ તો એથી મિઠામતને પુષ્ટિ મળે, ફલત: પ્રશંસકનું સમ્યકત્વ દૂષિત બને.' આવી સમજ ધરાવનારાંઓ પોતાની માન્યતાનું સમર્થન, ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજનાં બે-એક વિધાનોના ખોટા અર્થઘટનમાંથી મેળવે છે.
‘આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું?” (પ્રથમ આવૃત્તિ) વાંચીને એક મુનિએ, પોતાના મનની ગડમથલ વ્યક્ત કરતાં, જિજ્ઞાસુભાવે મને લખ્યું છે કે “મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે, સમ્યકત્વના ૬૭ બોલની સજઝાયમાં,
‘મિથામતિ-ગુણ-વર્ણનો, ટાળો ચોથો દોષ; ઉન્માર્ગી થતાં હવે, ઉન્મારગ પોષ.”
